Jak zmniejsza emisj dwutlenku w gla? cz. 1 Jak zmniejsza emisj dwutlenku w gla? cz. 2 Jak zmniejsza emisj dwutlenku w gla? przedszkola klasy IVVI szkoły podstawowej klasy IIII szkoły podstawowej szkoły ponadpodstawowe Cel główny Zapoznanie z rolą dwutlenku węgla w przyrodzie i sposobami oszczędzania energii elektrycznej. Cele operacyjne Uczeń: wie, czym jest dwutlenek węgla, wymienia przykłady praktycznych sposobów oszczędzania energii w gospodarstwie domowym, zna źródła CO w przyrodzie, 2 zna znaczenie drzew w usuwaniu dwutlenku węgla, rozumie, na czym polega efekt cieplarniany i co go wywołuje, wyjaśnia pojęcie: gazy cieplarniane, wymienia następstwa ocieplania się klimatu na Ziemi, wie, jak można przeciwdziałać powstawaniu efektu cieplarnianego, wymienia alternatywne źródła energii, wymienia gazy cieplarniane i ich udział procentowy w ocieplaniu się klimatu na Ziemi. Czas trwania zajęć 90 minut Miejsce klasa Pora roku cały rok Środki dydaktyczne Metody załącznik nr 4 Jak zmniejszać emisję dwutlenku węgla? foliogram do scenariusza (powielony na foli i rzutnik do foliogramów lub ksero w przypadku braku rzutnika), załącznik nr 5 Efekt cieplarniany, 2 szklane słoje lub pojemniki, folia, 2 termometry, 2 lampki biurkowe, folia śniadaniowa, szklany słoik z zakrętką, świeczka, sadzonka drzewka, tabliczka (sklejka) i marker do opisanie drzewka, karty pracy wykład, pogadanka, doświadczenie, burza mózgów, dyskusja, praca zespołowa, karty pracy Przebieg zajęć przedszkola i klasy IIII SP przedszkola klasy IIII szkoły podstawowej 1. Prowadzący wyjaśnia uczniom, że dwutlenek węgla jest jednym z gazów występujących w naszym powietrzu, którego zwiększona ilość w atmosferze prowadzi do ocieplania się klimatu na Ziemi, a to z kolei wpływa znacząco na życie organizmów. 2. Prowadzący omawia właściwości i źródła dwutlenku węgla w przyrodzie. 3. Prowadzący wyjaśnia, że dwutlenek węgla powstaje w naszym kraju głównie w czasie spalania węgla kamiennego, wykorzystywanego do ogrzewania mieszkań, wody i wytwarzania prądu elektrycznego. 4. Prowadzący wykonuje doświadczenie obrazujące, że w czasie spalania zużywany jest tlen i powstaje dwutlenek węgla. Wstawia świeczkę do słoika i ją zapala, następnie zakręca wieczko. Świeczka pali się tak długo, dopóty nie zabraknie tlenu. Po zgaśnięciu świeczki w słoiku znajduje się dwutlenek węgla. 5. Prowadzący wyjaśnia uczniom, że bardzo ważną rolę w obiegu dwutlenku węgla na Ziemi odgrywają rośliny, w tym szczególnie drzewa, gdyż przetwarzają dwutlenek węgla i wodę na tlen i pokarm. 6. Prowadzący podkreśla zwłaszcza znaczenie drzew w przyrodzie oraz wyjaśnia, dlaczego należy ograniczać wycinanie starych drzew i dlaczego należy sadzić jak najwięcej nowych drzewek. Podaje przykłady: jedna 60letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle tlenu, ile wynosi zapotrzebowanie 3 osób, jedno duże drzewo (25 m wysokości) usuwa w ciągu dnia z otoczenia tyle samo dwutlenku węgla ile emitują dwa domy jednorodzinne, 100letni buk to 1200 litrów tlenu/godz., zasadzenie ok. 2700 młodych drzewek rekompensuje wycięcie 1 starego drzewa w produkcji tlenu i usuwaniu dwutlenku węgla, drzewa absorbują także inne zanieczyszczenia powietrza: tlenki węgla, ozon, dwutlenek siarki, przy czym drzewa liściaste są mniej wrażliwe na zanieczyszczenia niż iglaste, pył unoszony z wiatrem może być ograniczony o 75% dzięki obecności drzew, dym i nieprzyjemne odory mogą być pochłonięte przez drzewa. 7. Prowadzący przeprowadza z uczniami wizualizację. Proponuje uczniom, żeby wyobrazili sobie świat pozbawiony energii elektrycznej i ludzkie życie bez prądu elektrycznego. Uczniowie zastanawiają się, jak bez prądu elektrycznego funkcjonowałyby ich gospodarstwa domowe, fabryki, firmy, sklepy czy ulice. Uczniowie przedstawiają swoje wyobrażenie na forum klasy. Podsumowując zadanie, prowadzący podkreśla, że mimo iż kiedyś ludzie żyli bez prądu elektrycznego, to obecnie nasze życie jest uzależnione od energii elektrycznej i byłoby bez niej bardzo utrudnione. 8. Prowadzący pyta uczniów, czy ich zdaniem człowiek odpowiedzialnie korzysta z energii elektrycznej i następnie przeprowadza pogadankę, w jaki sposób możemy ograniczyć zużywanie prądu we własnych domach, wykorzystuje do 178
Jak zmniejsza emisj dwutlenku w gla? cz. 3 Jak post powa odpowiedzialnie z odpadami? cz. 4 tego celu załącznik nr 4. Uczniowie omawiają wspólnie, jak można zmniejszyć zużycie energii elektrycznej przez urządzenia pokazane na foliogramie. W przypadku uczniów klas I III prowadzący dzieli uczniów na kilkuosobowe grupy i uczniowie najpierw pracują grupach, następnie przedstawiciele poszczególnych grup relacjonują te sposoby, a prowadzący zapisuje je na tablicy. 9. Prowadzący zwraca uczniom uwagę na funkcję przycisku standby i na to, że należy go wyłączać, kiedy nie korzysta się z urządzeń. 10. Prowadzący informuje uczniów, że wyjdą w teren zasadzić drzewko, które będzie usuwać dwutlenek węgla z otoczenia. Uczniowie opisują tabliczkę, którą ustawią przy tym drzewku. Przedszkolakom pomaga w tym prowadzący. Uczniowie mogą wymyślić imię dla drzewka. 11. Prowadzący wychodzi z grupą na zewnątrz, żeby zasadzić sadzonkę drzewa na terenie przedszkola czy szkoły. Podsumowanie: Prowadzący przeprowadza z uczniami pogadankę o tym, w jaki sposób każdy z nas może ograniczyć emisję dwutlenku węgla w przyrodzie. Przedszkolacy mogą pokolorować kolorowankę standby z Zadań aktywizujących dzieci i młodzież, zadań dla pojedynczego ucznia. Uczniowie klas IIII uzupełniają karty pracy. Przebieg zajęć klasy IVVI, szkoły ponadpodstawowe klasy IVVI szkoły podstawowej szkoły ponadpodstawowe 1. Prowadzący zaczyna zajęcia od doświadczenia, do którego wykonania zaprasza wybranych uczniów: do dwóch szklanych słojów wkłada termometry, jeden z pojemników przykrywa szczelnie folią śniadaniową. Zapisuje na tablicy temperaturę, jaką pokazywały termometry w słojach. Każdy z pojemników oświetla lampką biurkową, która ma imitować słońce. Zostawia tak przygotowane pojemniki i włączone lampki na czas trwania zajęć. 2. Prowadzący omawia właściwości i źródła dwutlenku węgla w przyrodzie. W przypadku klas ponadpodstawowych prosi uczniów, by powiedzieli, co wiedzą na temat budowy i pochodzenia dwutlenku węgla i następnie uzupełnia ich wypowiedzi. 3. Prowadzący, korzystając z załącznika nr 5, omawia zjawisko efektu cieplarnianego. Wprowadza pojęcie gazów cieplarnianych i tłumaczy, że dwutlenek węgla jest głównym gazem cieplarnianym. 4. Prowadzący wyjaśnia ilościowy udział poszczególnych gazów w całości gazów cieplarnianych. 5. Prowadzący prosi uczniów, by ponownie odczytali temperaturę na termometrach w słojach i tłumaczy, że folia na słoju obrazuje warstwę gazów cieplarnianych i dlatego temperatura w tymże słoju jest wyższa niż w nieprzykrytym folią. 6. Prowadzący przeprowadza pogadankę na temat skutków efektu cieplarnianego. 7. Prowadzący omawia, w jaki sposób można przeciwdziałać nadmiernej emisji CO 2 do atmosfery. Zwraca uwagę na to, że człowiek może zmniejszyć wytwarzanie dwutlenku węgla, działając na skalę globalną np. poprzez stosowanie zróżnicowanych paliw, ograniczanie wycinania lasów i sadzenie nowych drzew oraz stosowanie alternatywnych źródeł energii, a także działając indywidualnie poprzez zmniejszenie zużycia energii elektrycznej w gospodarstwach domowych. 8. Prowadzący przypomina uczniom, że bardzo ważną rolę w obiegu dwutlenku węgla na Ziemi odgrywają rośliny, gdyż przetwarzają dwutlenek węgla i wodę na tlen i pokarm. Prowadzący podkreśla zwłaszcza znaczenie drzew w przyrodzie oraz wyjaśnia, dlaczego należy ograniczać na Ziemi wycinanie starych drzew, zwłaszcza lasów równikowych i dlaczego należy sadzić jak najwięcej nowych drzewek. Podaje przykłady: jedna 60letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle tlenu, ile wynosi zapotrzebowanie 3 osób, jedno duże drzewo (25 m wysokości) usuwa w ciągu dnia z otoczenia tyle samo dwutlenku węgla, ile emitują dwa domy jednorodzinne, 100letni buk to 1200 litrów tlenu/godz., zasadzenie ok. 2700 młodych drzewek rekompensuje wycięcie 1 starego drzewa w produkcji tlenu i usuwaniu dwutlenku węgla, drzewa absorbują także inne zanieczyszczenia powietrza: tlenki węgla, ozon, dwutlenek siarki, przy czym drzewa liściaste są mniej wrażliwe na zanieczyszczenia niż iglaste, pył unoszony z wiatrem może być ograniczony o 75% dzięki obecności drzew, dym i nieprzyjemne odory mogą być pochłonięte przez drzewa. 9. Prowadzący przeprowadza z uczniami dyskusje na temat stosowania różnych rodzajów alternatywnych źródeł energii i ich zastosowań w praktyce na co dzień. Rysuje na tablicy schemat i prosi uczniów, by go uzupełniali w czasie trwania dyskusji. ENERGIA NIEODNAWIALNA ODNAWIALNA zalety wady zalety wady Na podsumowaniu dyskusji uczniowie wyciągają wnioski. 10. Prowadzący pokazuje uczniom foliogram (załącznik nr 4) i dzieli ich na kilkuosobowe grupy, prosi, by zastanowili się, w jaki sposób mogą zmniejszyć 179
Jak post powa odpowiedzialnie z odpadami? cz. 5 Jak post powa odpowiedzialnie z odpadami? cz. 6 zużycie energii elektrycznej przez urządzenia pokazane na foliogramie. Następnie przedstawiciele poszczególnych grup relacjonują te sposoby, a prowadzący zapisuje je na tablicy. 11. Prowadzący zwraca uczniom uwagę na funkcję przycisku standby i na to, że należy go wyłączać, kiedy nie korzysta się z urządzeń. Podsumowanie: Prowadzący przeprowadza z uczniami pogadankę o tym, w jaki sposób każdy z nas może ograniczyć emisję dwutlenku węgla w przyrodzie. Uczniowie uzupełniają karty pracy. Informacje, pojęcia, definicje Dwutlenek węgla (CO 2 ): to bezbarwny i bezwonny gaz będący składnikiem atmosfery, jest produktem spalania i oddychania, jest zużywany przez rośliny w procesie fotosyntezy, w małych stężeniach nie jest toksyczny, ale w większych może doprowadzić do zaburzeń oddechowych i obrzęku mózgu, jest ważnym substratem umożliwiającym powstanie skał wapiennych (CaCO ), 3 największymi producentami dwutlenku węgla są przemysł i motoryzacja, pochodzi głównie ze spalania paliw kopalnych: ropy naftowej i węgla kamiennego, jest jednym z gazów cieplarnianych i odpowiada w ok. 60% za występowanie efektu cieplarnianego ( szklarniowego ) i ocieplania się klimatu na Ziemi. Gazy cieplarniane gazy, które mają zdolność gromadzenia energii cieplnej i powodują zatrzymanie jej w atmosferze ziemskiej: dwutlenek węgla 50%, metan 18%, freony 14%, ozon 12%, tlenki azotu 6%. Skutki efektu cieplarnianego: 1. Topnienie pokrywy lodowej na biegunach i podnoszenie poziomu wód w morzach i oceanach, a tym samym zalewanie terenów nadmorskich, np.: poziom wód oceanicznych podniósł się o kilkanaście centymetrów w ciągu ostatniego stulecia. 2. Kurczenie się lodowców w górach, np.: lodowiec, który pokrywa Kilimandżaro najprawdopodobniej stopi się do 2020 roku, przewiduje się, że w Alpach 75% pokrywy lodowej stopi się do 2020 roku. 3. Zwiększone występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych, tj. huragany, powodzie, trąby powietrzne, np.: fale upałów powodują pożary, wywołują katastrofalne skutki dla rolnictwa, utrudniają turystykę, silne huragany dewastują tereny wokół Atlantyku i powodują śmierć tysięcy osób. 4. 5. 6. Zmniejszenie zasobów wody pitnej i wzrost poziomu głodu na świecie, np.: około 1 miliard ludzi nie ma dostępu do czystej wody pitnej, wzrost temperatury może spowodować zagrożenie dla kolejnych 23 miliardów osób, obecnie około 850 milionów ludzi na świecie cierpi z powodu głodu, wzrost temperatury o ok. 2,5º C spowoduje zagrożenie głodem dla kolejnych 50 milionów osób. Rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych, np. malarii na tereny, w których dotychczas nie występowały. Zmiany ekosystemów wyginięcie wielu gatunków zwierząt i roślin na Ziemi, np.: prognozy przewidują, że do 2050 roku ocieplanie się klimatu może doprowadzić do wyginięcia jednej trzeciej gatunków, najbardziej zagrożone wyginięciem są organizmy zamieszkujące bieguny. Sposoby przeciwdziałania ocieplaniu się klimatu na Ziemi 1. Stosowanie zróżnicowanych paliw, wykorzystanie innych niż węgiel kamienny i ropy naftowej surowców do produkcji energii, np. gazu ziemnego. 2. Stosowanie alternatywnych źródeł energii: energii wiatrowej, energii słonecznej, biomasy surowców energetycznych pochodzenia organicznego np. drewna, roślin energetycznych, energii geotermalnej energii skupionej we wnętrzu Ziemi, energii wody energii fal morskich i pływów, energii zmagazynowanej w zbiornikach stojących czy rzekach. 3. Zaprzestanie wycinania lasów równikowych i ograniczenie wycinania pozostałych lasów oraz sadzenie jak największej liczby nowych drzew. 4. Zmniejszanie emisji CO poprzez działania każdego z nas we własnych gospodarstwach 2 domowych. a) kaloryfer: nieprzegrzewanie mieszkania, stosowanie termostatów, obniżenie temperatury w pomieszczeniach w dzień do ok. 20 C, a w nocy do ok. 17 C (zmniejszone ustawienia nocne pozwalają zaoszczędzić ok. 515% energii), zamykanie zaworów kaloryferów w czasie wietrzenia pomieszczeń, niezastawianie kaloryferów szafkami i obudowami, regularne czyszczenie kaloryferów, b) komputer: wyłączanie komputera, jeśli nie korzysta się z niego dłużej niż ok. 16 minut, wyłączanie laptopa z sieci po naładowaniu jego baterii, wyłączanie listwy od komputera, wyłączanie monitora, kiedy z niego nie korzystamy (monitor zużywa połowę energii pobieranej przez cały komputer), stosowanie funkcji wygaszacza monitora, wyłączanie drukarki z sieci, kiedy się z niej nie korzysta, wyłączanie przycisków standby w komputerze i drukarce (przy założeniu, że komputer pracuje dziennie ok. 3 godzin, wyłączenie całkowicie urządzenia pozwala zaoszczędzić ok. 100 zł), ustawienie systemów komputerowych, by monitor po 10ciu minutach nieużywania przełączał się automatycznie na tryb standby, a po 30tu minutach wyłączał się całkowicie, 180
Jak post powa odpowiedzialnie z odpadami? cz. 6 c) telefon: ładowanie telefonów komórkowych tylko przez zalecany przez producenta czas, niepozostawianie ładowarek w gniazdkach po skończeniu ładowania (ładowarki pobierają prąd niezależnie od tego, czy podłączony jest do nich telefon czy nie), d) czajnik elektryczny: gotowanie tylko takiej ilości wody, która faktycznie jest nam potrzebna, e) kuchenka elektryczna: kupowanie kuchenek ze zmienną wielkością grzejnika pozwala zaoszczędzić o 15% prądu, zakrywanie garnków pokrywkami w czasie gotowanie (zmniejsza zużycie energii o 1530%), otwieranie pokrywy piekarnika tylko w koniecznych sytuacjach (każde otwarcie piekarnika to wzrost zużycia energii o 10 %), dostosowywanie wielkości dna garnka do wielkości grzejnika, f) chłodziarkozamrażarka: regularne rozmrażanie lodówek i zamrażarek, w czasie kupowania dostosowanie wielkości lodówki i chłodziarki do potrzeb, ustawienie sprzętów w chłodnym miejscu, ustawienie chłodziarki w taki sposób, by pomiędzy jej tyłem a ścianą była kilkunastocentymetrowa przerwa, otwieranie drzwi lodówki tylko na krótkie chwile, niewkładanie do lodówek gorących potraw, zadbanie o szczelność drzwi od chłodziarki, rozmrażanie produktów z zamrażalnika w lodówce produkt pochłonie przenikające do lodówki ciepło, g) pralka: uruchomianie pralki dopier,o gdy zajęta jest cała jej pojemność, jeśli jest konieczność włączenia pralki, gdy jeszcze nie jest cała wypełniona, stosowanie odpowiednio dobranego programu, jeśli jest możliwość, pranie w niskich temperaturach, nie suszenie prania w suszarkach bębnowych, h) prysznic: zamiast kąpieli w wannie, branie prysznica (w czasie kąpieli w wannie zużywane jest ok. 100 litrów podgrzanej wody, a w czasie brania prysznica 515 litrów na minutę), stosowanie oszczędnych baterii prysznicowych, k) lampa: stosowanie energooszczędnych żarówek (żarówki kompaktowe zużywają o 80% mniej energii niż tradycyjne, pracując przy tym 612 razy dłużej), wyłączanie światła, gdy wychodzimy z pomieszczeń na więcej niż ok. 6 8 minut, l) telewizor: wyłączanie przycisku standby w czasie nieużywania telewizora (jeśli telewizor pracuje 2 godziny dziennie, pozostawienie go na całą dobę w trybie czuwania zużywa rocznie energii za ok. 35zł), wyłączanie telewizora podczas wychodzenia z pomieszczenia na dłużej niż 15 minut. 181
Imię i nazwisko... Data... Jak zmniejszać emisję dwutlenku węgla? Jak zmniejszać emisję dwutlenku węgla? cz. 1 klasy I III szkoły podstawowej 1. Rozwiąż rebus. Hasło wpisz poniżej w kratki. 12 tle nastka + + 2. Poniżej przedstawiono przycisk stand by, który świecąc sygnalizuje, że urządzenie jest w stanie czuwania i pobiera prąd. Zakreśl kółeczkiem urządzenia, które wyposażone są w taki przycisk. a) d) c) bębe węgla b) 182
3. W każdym z podanych przykładów zaznacz kółkiem zachowanie lub przedmiot bardziej przyjazny dla środowiska. a) jazda samochodem jazda rowerem b) żarówka energooszczędna żarówka tradycyjna c) gra na komputerze gra na komputerze przy włączonym telewizorze przy wyłączonym telewizorze d) gotowanie jedzenia w garnku gotowanie jedzenia w garnku z pokrywką bez pokrywki e) czytanie książki przy włączonym czytanie przy lampce skierowanej żyrandolu z 3 żarówkami na książkę Jak zmniejszać emisję dwutlenku węgla? cz. 2 klasy I III szkoły podstawowej f) branie prysznica branie kąpieli w wannie 183
Imię i nazwisko... Data... Jak zmniejszać emisję dwutlenku węgla? Jak zmniejszać emisję dwutlenku węgla? cz. 1 klasy IV VI szkoły podstawowej 1. Uzupełnij schemat dotyczący efektu cieplarnianego. W puste kratki wpisz odpowiednio poniższe hasła. powierzchnia Ziemi, gazy cieplarniane, promieniowanie zwrotne, ciepło słoneczne, ciepło wypromieniowane 2. Diagram: w liniach poziomych i pionowych zapisano alternatywne źródła energii: wiatr, słońce, woda, biomasa, wnętrze Ziemi. Znajdź je i zakreśl. 184
3. Rozwiąż krzyżówkę. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 1. Jest przez nas wdychane i wydychane. 2. Gaz produkowany przez rośliny. 3. Śnieg i lód pokrywający wysokie góry. 4. Przetwarza energię wiatrową na elektryczną. 5. Bardzo silny wiatr powalający domy i drzewa. 6. Palony w piecu w celu ogrzania mieszkania, np. kamienny. 7. Niezbędna do gaszenia pragnienia. HASŁO:... 4. Zaznacz krzyżykiem, które z poniższych zdań dotyczących oszczędzania energii elektrycznej są prawdziwe, a które fałszywe. Lp. Zdanie Prawda Fałsz 1. 2. Wychodząc z pokoju nawet na krótko powinno się za każdym razem wyłączać światło. Po skończonym ładowaniu telefonu nie trzeba od razu odłączać ładowarki z kontaktu. 3. Włączony przycisk standby zużywa energię elektryczną. 4. 5. Otwarcie piekarnika w czasie jego ogrzewania zwiększa zużycie energii. W czasie wietrzenia pokoju należy zamykać zawory kaloryferów. 6. Do lodówek można wkładać ciepłe potrawy. Jak zmniejszać emisję dwutlenku węgla? cz. 2 klasy IV VI szkoły podstawowej 7. 8. 9. 10. Stosowanie funkcji wygaszacza monitora pozwala zaoszczędzić prąd. Urządzenia elektryczne w czasie niekorzystania z nich należy odłączać od gniazdka elektrycznego. Żarówki energooszczędne pracują przez krótszy okres niż tradycyjne. W celu zaoszczędzenia energii należy w czasie gotowania przykrywać garnki pokrywkami. 185
Imię i nazwisko... Data... Jak zmniejszać emisję dwutlenku węgla? Jak zmniejszać emisję dwutlenku węgla? cz. 1 szkoły ponadpodstawowe 1. Uzupełnij poniższe zdania. Efekt cieplarniany nazywany jest inaczej efektem... i spowodowany jest nagromadzeniem się w atmosferze gazów... Naturalnym źródłem dwutlenku węgla w przyrodzie jest proces... organizmów. Jednakże największe ilości tego gazu powstają w wyniku spalania i jego największymi producentami są... i.... 2. Uzupełnij poniższy wykres, obrazujący udział poszczególnych gazów w powstawaniu efektu cieplarnianego, wpisując odpowiednio przy strzałkach: dwutlenek węgla, metan, freony, ozon, tlenki azotu 14% 12% 6% 50% 18% 186
3. W tabelce podaj po jednym przykładzie sposobu oszczędzania energii elektrycznej podczas korzystania z poszczególnych urządzeń. Lp. Urządzenie elektryczne Sposób, w jaki zmniejszyć zużycie energii elektrycznej 1. Kaloryfer 2. Komputer 3. Telewizor 4. Telefon 5. Czajnik elektryczny 6. Kuchenka elektryczna 7. Chłodziarkozamrażarka 8. Pralka 9. Lampa 10. Prysznic (energia do podgrzania wody) 4. Uzupełnij poniższy schemat wpisując w pustych kratkach alternatywne źródła energii. ALTERNATYWNE ŹRÓDŁA ENERGII Jak zmniejszać emisję dwutlenku węgla? cz. 2 szkoły ponadpodstawowe 187