Janina Kawałczewska RCEE Płock Konferencja realizowana jest w ramach projektu pn. Region płocki, Kujaw i Ziemi Kutnowskiej regionem świadomych ekologicznie współfinansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie.
1. Podstawowe pojęcia: opakowania to wprowadzone do obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiek materiałów, przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub prezentacji wszystkich produktów, od surowców do towarów przetworzonych, a także części opakowań i elementy połączone z opakowaniem (opakowanie jednostkowe, hurtowe i transportowe), odpady opakowaniowe to opakowania wycofane z ponownego użycia stanowiące odpady w rozumieniu przepisów ustawy o odpadach, z wyjątkiem odpadów powstających w procesie produkcji opakowań,
opakowania po substancjach niebezpiecznych (po substancjach i preparatach chemicznych bardzo toksycznych, rakotwórczych, mutagennych, niebezpiecznych dla środowiska, środki ochrony roślin), kaucja na opakowania, zwrot kaucji, odebranie odpadów opakowaniowych, zezwolenie na transport, zbieranie, ewentualnie odzysk unieszkodliwianie. i
2. Regulacje Unii Europejskiej: dyrektywa Rady i Parlamentu Europejskiego 94/62/EC z 15 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, zmieniona następnymi derektywami, decyzje Komisji Europejskiej określające wymagania, jakim powinny odpowiadać opakowania a także materiały użyte do ich produkcji z punktu widzenia ochrony środowiska, zasady postępowania z opakowaniami, poziomy ich odzysku i recyklingu, zobowiązania dla dyrektywy dla państw członkowskich do: wprowadzenia przepisów krajowych lub uznanie tzw. norm środowiskowych UE dotyczących wymagań, jakie powinny spełniać opakowania oraz zapewnienie kontroli wprowadzenia ich do obrotu, zapewnienia osiągnięcia wskazanych poziomów odzysku i recyklingu odpadów z opakowań,
zorganizowania systemów zwrotu, gromadzenia i odzysku opakowań wielokrotnego użytku oraz odpadów z opakowań, wprowadzenia systemu znakowania i identyfikacji opakowań i materiałów używanych do ich produkcji, stworzenie systemu zbierania i przepływu informacji o opakowaniach wprowadzanych do obrotu, stworzenie systemu edukacyjno informacyjnego dla użytkowników opakowań, objęcie gospodarowania opakowaniami i odpadami opakowaniowymi systemem planowania w zakresie gospodarki odpadami, zastosowanie instrumentów ekonomicznych zgodnych z zasadą zanieczyszczający płaci, wspieranie i wprowadzenie nowych inicjatyw w zakresie prewencji, w tym wspieranie systemów korzystania z opakowań wielokrotnego użytku, zapobieganie powstawaniu odpadów opakowaniowych, prowadzenie baz danych dotyczących opakowań i odpadów opakowaniowych.
3. Regulacje polskie: W polskim systemie prawnym najbardziej ogólne zasady postępowania z opakowaniami i odpadami opakowaniowymi określa ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska, podmiot, którego działanie może niekorzystnie oddziaływać na środowisko, jest zobowiązany podjąć działania zapobiegawcze oraz ponieść koszty likwidacji skutków zanieczyszczenia, ograniczyć zużycie substancji i energii, wykorzystać rozwiązania techniczne ograniczające negatywne oddziaływania na środowisko produktów,
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach zawiera podstawowe definicje dotyczące unieszkodliwiania odpadów, odzysku i recyklingu. Określone ustawą podstawowe obowiązki podmiotów wytwarzających odpady, w tym odpady opakowaniowe, to: zapobieganie powstawaniu odpadów lub ograniczenie ilości odpadów i negatywnego oddziaływania na środowisko, zapewnienie zgodnego z zasadami ochrony środowiska odzysku, jeżeli nie udało się zapobiec powstawaniu odpadów, zapewnienie zgodnego z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwiania odpadów, których powstawaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi, uzyskanie odpowiedniego zezwolenia na gospodarowanie odpadami: prowadzenie ewidencji i sprawozdawczości w gospodarowaniu odpadami,
Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu i czystości i porządku w gminach zawiera regulacje gospodarki odpadami komunalnymi w gminach. Nakłada ona na gminę obowiązki w zakresie organizacji selektywnej zbiórki odpadów oraz współorganizowania gospodarki odpadami niebezpiecznymi. Gmina jest w szczególności odpowiedzialna za: tworzenie warunków do selektywnej zbiórki, segregacji i składowania odpadów, współdziałanie z jednostkami organizacyjnymi i osobami realizującymi zagospodarowanie odpadów, budowę, utrzymanie i eksploatację składowiska odpadów komunalnych oraz obiektów służących wykorzystaniu lub unieszkodliwianiu odpadów.
Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych: reguluje kwestie związane z gospodarką opakowaniami oraz wymagania dotyczące postępowania z odpadami z opakowań. Przepisami ustawy są objęci przedsiębiorcy wytwarzający opakowania, wprowadzający do obrotu wyroby w opakowaniach, eksporterzy i importerzy opakowań, jednostki dokonujące wewnątrz-wspólnotowej dostawy opakowań oraz wytwórcy odpadów opakowaniowych, przepisy ustawy mają zastosowanie do wszystkich opakowań wprowadzanych do obrotu w Polsce oraz wszystkich powstałych z nich odpadów. Opakowania są definiowane jako wprowadzone do obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiek materiałów przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub prezentacji wszelkich produktów, od surowców do towarów przetworzonych,
zgodnie z ustawą odpady opakowaniowe to wszystkie opakowania, w tym opakowania wielokrotnego użytku wycofane z ponownego użycia, stanowiące odpady w rozumieniu przepisów o odpadach, z wyjątkiem odpadów powstających w procesie produkcji opakowań. Są to zatem opakowania uprzednio wprowadzone na rynek, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do pozbycia się których jest zobowiązany, producenci i importerzy oraz dokonujący wewnątrzwspólnotowego nabycia opakowań mają obowiązek ograniczania ilości i negatywnego oddziaływania na środowisko substancji wykorzystywanych do produkcji opakowań oraz odpadów opakowaniowych poprzez:
ograniczenie objętości i masy opakowań do niezbędnego minimum, projektowanie i wykonanie opakowań w sposób umożliwiający wielokrotny użytek i późniejszy recykling, jeśli to nie jest możliwe - inną formę odzysku, minimalizację zawartości substancji stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi albo dla środowiska, w tym spełnienie warunku, aby maksymalna suma zawartości ołowiu, rtęci i chromu sześciowartościowego w opakowaniu nie przekracza 100 mg/kg. mają również prawo odpowiedniego znakowania opakowań, zgodnie ze wskazaniem odnośnego rozporządzenia, w odniesieniu do rodzaju materiałów wykorzystanych do produkcji opakowania, możliwości wielokrotnego użytku, a także przydatności do recyklingu. prowadzą działania edukacyjne w zakresie właściwego gospodarowania odpadami opakowaniowymi,
producenci (importerzy) wytwarzający niebezpieczne substancje (bardzo toksyczne, toksyczne, rakotwórcze, mutagenne, niebezpieczne dla środowiska) mają szczególne obowiązki. Muszą ustalić wysokość kaucji na opakowania jednostkowe tych substancji oraz obowiązani są do odebrania od sprzedawcy opakowań wielokrotnego użytku i odpadów opakowaniowych po tych substancjach. Granice, w których ma być ustalana wysokość kaucji, określono w ustawie w postaci odsetka ceny substancji chemicznej zawartej w opakowaniu (10-30%).
sprzedawcy produktów w opakowaniach mają obowiązek informować użytkowników (przynajmniej poprzez wywieszenie odpowiedniej informacji w miejscu sprzedaży) na temat: dostępnych systemów zwrotu, zbiórki i odzysku, w tym recyklingu, właściwego postępowania z odpadami opakowaniowymi, wyjaśnienia oznaczeń stosowanych na opakowaniach. określone grupy sprzedawców mają szereg szczególnych obowiązków. Sprzedawca niebezpiecznych substancji chemicznych, odpowiednio do obowiązków producenta, jest obowiązany pobrać kaucję i zwrócić ją w momencie odbioru zużytego opakowania. sprzedawca musi także posiadać zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie zbierania i ewentualnie transportu odpadów niebezpiecznych,
jednostki o powierzchni handlowej powyżej 25 m 2, sprzedające napoje w opakowaniach jednorazowych, muszą posiadać w ofercie handlowej podobne produkty w opakowaniach wielokrotnego użytku. Jednocześnie punkty sprzedaży muszą przyjmować zwracane opakowania wielokrotnego użytku po produktach, które znajdują się w ich ofercie handlowej. Dodatkowo jednostki detaliczne o powierzchni powyżej 2000m 2 muszą prowadzić na własny koszt selektywną zbiórkę odpadów opakowaniowych po produktach w opakowaniach, które znajdują się w ich ofercie handlowej. Producent lub jednostka handlu hurtowego mają obowiązek odbierać na własny koszt opakowania wielokrotnego użytku od jednostek handlu detalicznego, którym sprzedają produkty w tego rodzaju opakowaniach.
producenci, importerzy dokonujący wewnątrz-wspólnotowego nabycia opakowań, eksporterzy opakowań i dokonujący wewnątrz-wspólnotowe dostawy są obowiązani do składania sprawozdań do marszałka województwa do 31 marca za poprzedni rok kalendarzowy, marszałkowie województwa sporządzają raport wojewódzki o gospodarce opakowaniami i przekazują go do Ministra Środowiska. Ministerstwo Środowiska prowadzi bazę danych dot. gospodarki opakowaniami. Jeśli nie są przestrzegane ustalenia ustawy, można narazić się na karę grzywny. Kontrolę sprawują PIH i WIOŚ.
- Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej reguluje szczegółowe kwestie gospodarowania niektórymi rodzajami odpadów. Nakłada ona na przedsiębiorców szereg obowiązków dotyczących zagospodarowania odpadów opakowaniowych. przedsiębiorca w rozumieniu tej ustawy to: wytwórca produktów w opakowaniach, importer produktów w opakowaniach, dokonujący wewnątrz-wspólnotowego nabycia produktów w opakowaniach, jednostka pakująca produkty wytworzone przez inny podmiot i wprowadzająca te produkty na rynek krajowy, podmiot zlecający wytworzenie produktu, jeśli jego oznaczenie zostało umieszczone na produkcie,
podmiot prowadzący jednostkę lub jednostki handlu detalicznego o powierzchni handlowej powyżej 500 m 2, sprzedający produkty tam pakowane, podmiot prowadzący więcej niż jedną jednostkę handlu detalicznego o łącznej powierzchni handlowej powyżej 5000 m 2, bez względu na powierzchnię pojedynczej jednostki, sprzedający produkty w tych jednostkach pakowane. 0rganizacja odzysku gospodarka odpadami opakowaniowymi wytwarzanymi przez przedsiębiorców, opłata produktowa, sprawozdawczość w zakresie odpadów opakowaniowych, opakowania do obrotu wprowadza się tylko raz,
zapewnienie odzysku, a szczególności recyklingu odpadów opakowaniowych jest podstawowym obowiązkiem przedsiębiorcy. Obowiązek ten polega na konieczności osiągnięcia określonego poziomu recyklingu, ustalonego jako procent masy albo ilości opakowań wprowadzonych w danym roku na rynek krajowy. Został on skonkretyzowany w formie docelowego poziomu odzysku i recyklingu. Minimalny poziom odzysku dla opakowań łącznie wynosi 60 %, zaś minimalne poziomy recyklingu są zróżnicowane dla poszczególnych rodzajów opakowań. Określają je załączniki do ustawy.
5. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami określa następująco roczne poziomy odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. L.p. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Rodzaj opakowania Z tworzywa sztucznego Aluminium Ze stali Z papieru tektury Ze szkła Z drewna Ogółem opakowania 2010 r 2014r Odzysk % Recykling % Odzysk % - 18 - - - - - - 53 45 33 52 43 15 35 - - - - - 60 Recykling % 22,5 50 50 60 60 15 55
6. Wojewódzki Plan Gospodarowania Odpadami dla Mazowsza na lata 2007-2011 z uwzględnieniem lat 2012-2015 zakłada uzyskanie do końca 2014 roku 60% odzysku, 55-80% recyklingu odpadów opakowaniowych, ustala następujące cele: nasilenie działań informacyjno-edukacyjnych w zakresie racjonalnej gospodarki odpadami opakowaniowymi, zmniejszenie ilości odpadów opakowaniowych wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych kierowanych na składowiska odpadów,
wspieranie działań mających na celu wdrażanie systemów selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych oraz zwiększenie efektywności istniejących systemów selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych, doskonalenie systemu monitoringu odpadów opakowaniowych poprzez rozbudowę i kontrolę bazy danych dot. odpadów opakowaniowych, wdrażanie rejestru przedsiębiorców zajmujących się recyklingiem, odzyskiem i unieszkodliwianiem odpadów opakowaniowych, współpraca z organizacjami odzysku i gminami, rozbudowa oraz realizacja nowych instalacji zapewniających recykling, odzysk, w tym odzysk energii z odpadów.
kierunki działań informacja i edukacja w celu zapobiegania powstawaniu odpadów opakowaniowych, propagowanie ich odzysku i recyklingu, wspieranie akcji związanych z edukacją ekologiczną dot. selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych i ich wykorzystania, 84% zebranych odpadów opakowaniowych pochodzi z handlu i przemysłu, 16% - z gospodarstw domowych, a więc działanie w celu zwiększenia zbiórki odpadów z gospodarstw domowych, poprawa ilości i jakości zbieranych odpadów, rozwój infrastruktury do zbierania, transportu i recyklingu odpadów, rozbudowa istniejących zakładów odzysku i recyklingu odpadów, budowa nowych
7. Plan gospodarki odpadami dla powiatu płockiego na lata 2008-2012 z uwzględnieniem lat 2013-2016 określa: źródła powstawania odpadów opakowaniowych: gospodarstwa domowe (grupa 15 i 20), handel grupa 15, przemysł- grupa 15 i 20. filary wytwarzania odpadów: przedsiębiorcy wprowadzający na rynek produkty w opakowaniach, samorządy gmin ilość odpadów opakowaniowych wytworzonych w powiecie płockim w 2006 r.
Kod odpadu Rodzaj odpadu Ilość wytworzona [Mg] 150101 Opakowanie z papieru 129,8 i tektury Sposób odzysku R2, R4, R5, R6, R7, R8, R9 150102 Opakowania z tworzyw sztucznych 160,1 R2, R4, R5, R6, R7, R8, R9 150103 Opakowania z drewna 4,2 R1 150104 Opakowania z metali 439,1 R4 150106 Zmieszane odpady opakowaniowe b.d Odzysk 38,74 Mg (R11, R12, R13, R14) 150107 Opakowania ze szkła 271,8 R5 150110 Opakowania zawierające pozostałości po substancjach niebezpiecznych Razem 0,52 1005,52 R15 - przykłady firm działających w zakresie recyklingu odpadów opakowaniowych (EKO MAZ Sp. z o.o., REMONDIS, Recykling S.A., SITA PGK, Zielonka i inni).
8. Wnioski: System odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych wymaga doskonalenia. Największym problemem jest zebranie odpadów opakowaniowych. Istniejące moce recyklingowe, we wszystkich kategoriach opakowaniowych, wystarczają w pełni na wywiązywanie się Polski z celów wyznaczonych przez dyrektywę 94/62 UE. Transport odpadów opakowaniowych działa na ogół dobrze.
Źródła odpadów, niezależne od ich rodzaju: skup surowców wtórnych (np. złom metalowy, makulatura), sklepy wielko-powierzchniowe (wysoka jakość zbieranych odpadów), selektywna zbiórka (w kontenerach, w workach. Jakość zebranych odpadów - zła), sortownie odpadów komunalnych (zła jakość odpadów, zwłaszcza w sortowni odpadów zmieszanych, działania akcyjne (cel edukacja ekologiczna). Zmiana regulacji prawnych w ustawie o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi dla przedsiębiorców i gmin. Konieczna edukacja ekologiczna społeczeństwa, przedsiębiorców.
9. Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej jako partner w realizacji zadań edukacji ekologicznej urzędników, przedsiębiorców, w tym właścicieli sklepów, społeczeństwa w zakresie postępowania z opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. producent, importer, dokonujący wewnątrz wspólnotowego nabycia opakowań prowadzi działania edukacyjne w zakresie właściwego gospodarowania odpadami opakowaniowymi. Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku proponuje przedsiębiorcom współpracę w tym zakresie.
MODEL GOSPODARKI ODPADAMI OPAKOWANIOWYMI PRODUCENCI IMPORTERZY HANDEL ORGANIZACJA ODZYSKU KONSUMENCI GMINA FIRMY PROWADZĄCE ZBIÓRKĘ ODPADÓW OPAKOWANIOWYCH INNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ZAKŁAD RECYKLINGOWY SKŁADOWISKO Przepływ pieniędzy Umowy