Zbiór konopi włóknistych w ekologicznych gospodarstwach agroturystycznych dr Lidia Grabowska Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu 2009
Spis treści: 1. Termin zbioru 2. Odziarnianie 3. Metody wydobycia włókna 4. Roszenie słomy konopnej Sposoby roszenia Wybór miejsca do rozścielenia słomy Odwracanie warstwy słomy w czasie roszenia Ustalenie momentu należytego wyroszenia słomy Zbieranie i wiązanie wyroszonej słomy Wymogi formalne 1. Termin zbioru konopi Termin i technika zbioru konopi uzależniona jest od właściwości odmianowych oraz kierunków uprawy. Plantacje przemysłowe sprzątamy we wczesnym okresie dojrzewania nasion: Cały kwiatostan, a zwłaszcza listki i okrywy nasienne są jeszcze zielone, lecz większośd nasion już ściemniała i zaczyna przybierad marmurkowate zabarwienie. Nasiona w dolnej części wiechy weszły już w stadium dojrzałości twardej, a w środkowej uzyskały dojrzałośd woskowatą. W tym okresie liście już opadają, a pozostałe żółkną. Sama słoma zaczyna nabierad jasnożółtej barwy. Plantacje nasienne sprzątamy o kilka dni później, opadną już wszystkie liście z łodyg, a listki w wiesze zaczną żółknąd, nasiona stwardniały i przybrały wyraźny marmurkowaty kolor, a niektóre zaczynają wychylad się z okrywy. Zbioru konopi nie należy opóźniad, gdyż nasiona osypują się, a włókno niepotrzebnie drewnieje. Konopie które uzyskują dojrzałośd technologiczną lub biologiczną później niż w połowie września, najczęściej trudno dosuszyd. Zbiór należy przeprowadzid szybko, aby uniknąd strat i uzyskad jednolity technologicznie surowiec. Ściero konopna powinna mied wysokośd około 10 cm. Przy zbyt niskim cięciu zwiększmy w słomie udział dolnej części łodygi, w której wstępuje silnie zdrewniałe włókno wtórne, tworzące tzw. Łapy (obniżają jakośd włókna). Gdy konopie kosimy zbyt wysoko, powstają straty w plonie. Nie należy ścinad konopi poprzecznie do kierunku siewu.
2. Odziarnianie Sposób odziarniania i termin jego przeprowadzenia zależy od ilości surowca, przebiegu pogody i organizacji prac. W związku z tym, że w tym roku nie planowano zbioru nasion w opracowaniu tym nie podano technologii odziarniania. 3. Metody wydobycia włókna Istnieją rożne metody wydobycia włókna ze słomy konopnej: metoda biologiczna oparta na fermentacji pektyn w łodydze konopi; mechaniczny sposób wydzielania włókna polegający na bezpośrednim przerobie słomy surowej (tzw. dekortykacja); rozkład pektyn w wyniku oddziaływania wysokiej temperatury (gotowanie lub parowanie pod odpowiednim ciśnieniem pary; rozkład pektyn przez gotowanie słomy w ługu sodowym lub kwasach. W warunkach wiejskiej produkcji, oddzielenie włókna od pozostałych niewłóknistych elementów łodygi konopi można przeprowadzid metodą roszenia (metoda biologiczna). 4. Roszenie W metodzie tej rozróżniamy dwa sposoby: Moczenie przeprowadza się zazwyczaj w naturalnych zbiornikach wodnych (rzeki, jeziora, stawy, doły potorfowe) lub w specjalnie do tego wybudowanych moczydłach. Moczenie słomy nie można przeprowadzid w zbiornikach wodnych zarybionych lub w przypadku, gdy wykorzystuje się zawartą w nich wodę do innych celów gospodarczych. Poza tym moczenie w warunkach wiejskich można przeprowadzid tylko w cieplejszych porach roku, kiedy woda jest dostatecznie ogrzana. Biorąc powyższe pod uwagę, możemy stwierdzid, że w polskich warunkach klimatycznych wygodniejsze jest roszenie słomy konopnej sposobem rozścielania, tym bardziej, ze roszenie tym sposobem możemy przeprowadzad w ciągu całego roku. Słanie słomy. Wprawdzie słomę można rozścielad w ciągu całego roku, ale najlepiej nadaje się sezon wczesno jesienny (koniec sierpnia i wrzesieo) - w tych miesiącach skojarzone oddziaływanie wilgotności i temperatury na ogół najbardziej sprzyja roszeniu. Gdy konopie roszone są sposobem słania w okresie późnej jesieni, proces ten trwa znacznie dłużej, a skutkiem mogą byd problemy z dosuszeniem surowca. Pamiętad jednak należy, że w poszczególnych latach warunki te mogą się znacznie różnid i nie można wykluczyd wynikającego z tego pewnego ryzyka.
Wybór miejsca do rozścielenia słomy. Zasady wyboru i przygotowania miejsca do rozścielenia są takie same jak w przypadku lnu. Najlepszym ścieliskiem dla konopi jest łąka kośna dobrze zadarniona lub pastwisko. Jednakże, w przypadku uprawy na włókno, najczęściej stosuje się rozścielanie słomy zaraz po zbiorze na konopiskach. Gdy brakuje dobrych miejsc do rozścielenia, słomę można ścielad także na ścierniskach po zbiorze zbóż. Jednym z najważniejszych warunków prawidłowego roszenia jest równomierne rozścielenie słomy na ścielisku. Konieczne jest równolegle ułożenie łodyg. Słoma nie powinna byd poplątana i zwichrzona. Odwracanie warstwy słomy w czasie roszenia ma bardzo duże znaczenie, albowiem zapewnia właściwy przebieg roszenia nawet wówczas, gdy rozścielona warstwa jest gruba. Warstwę odwracamy, gdy rosząca się słoma zmieni barwę i mocno przylgnie do ścieliska (pierwszy raz zazwyczaj po około 2 tygodniach). Odwracanie przeprowadzamy, w zależności od potrzeby, na ogół raz lub dwa razy, w czasie roszenia i o ile jest to możliwe przed deszczem. Odwracanie ma również na celu niedopuszczenie do zbyt silnego przerastania trawy lub innych roślin przez warstwę rozścielonych konopi. Literatura podaje, ze w przypadku ręcznego przewracania, najlepiej posługiwad się gładkim zaostrzonym kijem długości 2-3 m. Kij ten podsuwa się pod wierzchołkową częśd słomy, a następnie unosi się nim rozścieloną warstwę i i przewraca na drugą stronę. Ustalenie momentu należytego wyroszenia słomy Skala stopnia wyroszenia słomy konopnej Roszenie konopi dobiega kooca, gdy drobnoustroje rozłożą pektynę A. Przerwanie procesu roszenia musi nastąpid we właściwym czasie, gdyż od tego zależy ilośd i jakośd włókna. Oznaką zbliżania się procesu roszenia do kooca jest zmiana koloru słomy na szary lub ciemnoszary z charakterystycznymi ciemnymi plamkami (na rys. stopieo 6-9). Słoma należycie wyroszona łamie się z charakterystycznym trzaskiem. Wówczas włókno oddziela się łatwo od drewna, w postaci tasiemki. 1- słoma nieroszona 10 - słoma mocno wyroszona Gdy łodygi są niedostatecznie wyroszone, słoma nie łamie się, a jedynie zgina.
Zbieranie i wiązanie wyroszonej słomy Z chwilą, gdy stwierdzi się, że słoma jest dostatecznie wyroszona, należy zebrad ją ze ścieliska, unikając targania, zachowując równoległy układ łodyg i wyrównanie w części korzeniowej. Tak zebraną słomę należy wiązad w cienkie snopki o średnicy około 12 cm. Snopki wiążemy w dwóch miejscach, dolne wiązanie należy wykonad w części korzeniowej. Po związaniu snopki ustawia się w sztygi, aby wyschły. Wymogi formalne W Polsce przerób słomy konopnej na włókno wymaga zezwolenia.