1. W jakim stopniu planowane cele zostały zrealizowane

Załącznik nr 3a do umowy nr HOR hn 061/2/2008 zawarta w dniu 10 grudnia 2008 r. w Warszawie ROZLICZENIE KOŃCOWE z wykonania zadań programu wieloletniego (PW) (z wyłączeniem zakupów majątkowych) PROGRAM WIELOLETNI pt. Rozwój zrównoważonych metod produkcji ogrodniczej w celu zapewnienia wysokiej jakości biologicznej i odżywczej produktów ogrodniczych oraz zachowania bioróżnorodności środowiska i ochrony jego zasobów Umowa nr HOR hn 061/2/2008 zawarta w dniu 10 grudnia 2008 roku w Warszawie pomiędzy Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi z siedzibą w Warszawie, a Instytutem Sadownictwa i Kwiaciarstwa z siedzibą w Skierniewicach Rozliczenie za okres 01.01-31.12.2008 r. zadania: 6.1, 6.2, 7.1, 7.3 PW. Rozliczenie za okres 28.10-31.12.2008 r. zadania: 1.1-1.10, 2.1,2.2, 3.1-3.3, 4.1-4.4, 5.1, 5,2, 6.3, 6.4, 7.4, 7.5, 7.6 PW. Data złożenia skorygowanego rozliczenia: 12.02.2009 r. Część I. Rozliczenie w zakresie rzeczowym 1. W jakim stopniu planowane cele zostały zrealizowane 1. Obszar tematyczny: Strategia bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin w produkcji ogrodniczej Zadanie 1.1 pt. Doskonalenie metod badań sprawności technicznej opryskiwaczy Cele zadania w 2008r.: Opracowanie metod okresowej oceny sprawności technicznej opryskiwaczy. Monitorowanie jakości oraz kosztów oceny sprawności technicznej opryskiwaczy. Przygotowywanie ekspertyz i opinii oraz uczestnictwo w pracach Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego z zakresu techniki ochrony roślin. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Opracowanie metod badań sprawności technicznej opryskiwaczy. 2. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 3. Opracowanie sprawozdania z etapu I. 212

Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 1.2 pt. Opracowanie metod precyzyjnego stosowania środków ochrony roślin w celu ograniczenia zanieczyszczenia wód i gleby oraz innych elementów środowiska Cele zadania w 2008r.: Opracowanie i wprowadzenie do praktyki rolniczej zasad wyznaczania stref ochronnych o zróżnicowanej szerokości w oparciu o procedury stosowane w UE. Opracowanie i wdrażanie do praktyki rolniczej precyzyjnych metod wykonywania zabiegów ochrony roślin. Prowadzenie szkoleń oraz opracowywanie materiałów szkoleniowych i demonstracyjnych dla sadowników z zakresu racjonalnej techniki ochrony i bezpiecznego obchodzenia się ze środkami ochrony roślin. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Opracowanie wybranych metod wyznaczania stref ochronnych o zróżnicowanej szerokości. 2. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 3. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 1.3 pt. Opracowanie metod neutralizacji pozostałości środków ochrony roślin w opakowaniach i w opryskiwaczach Cele zadania w 2008r.: Wprowadzenie do praktyki sadowniczej biologicznych neutralizatorów środków ochrony roślin. Opracowywanie i popularyzacja procedur bezpiecznego zagospodarowywania resztek cieczy użytkowej i prawidłowego mycia opryskiwaczy. Ocena pozostałości środków ochrony roślin w wybranych zlewniach rzek. Szkolenia i popularyzacja metod bezpiecznego dla środowiska obchodzenia się ze środkami ochrony roślin. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Opracowanie metod neutralizacji środków ochrony roślin. 2. Opracowanie założeń do adaptacji stanowiska do bezpiecznego napełniania i mycia opryskiwaczy do realizacji zadania w 2009 r. 3. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 1.4 pt. Wykrywanie i oznaczanie nicieni kwarantannowych podlegających obowiązkowi zwalczania, określenie ich występowania na terenie kraju oraz zapobieganie ich rozprzestrzenianiu się Cele zadania w 2008r.: Opracowanie metod pobierania prób glebowych i części roślinnych i określenie ich reprezentatywności do oceny populacji nicieni. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Opracowanie metod wykrywania i oznaczania nicieni kwarantannowych. 2. Ustalenie założeń do ustanowienia laboratorium na prowadzenie badań nad nicieniami kwarantannowymi. 3. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 4. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 1.5 pt. Diagnostyka zagrożenia przez agrofagi inwazyjne, podlegające 213

obowiązkowi zwalczania, opracowanie metod zwalczania i zapobiegania ich rozprzestrzenianiu się Cele zadania w 2008r.: Opracowanie rejestru agrofagów obcego pochodzenia stanowiących zagrożenie dla krajowych upraw ogrodniczych. Określenie ich potencjału biologicznego, zakresu roślin żywicielskich i warunków agrometeorologicznych sprzyjających ich rozwojowi. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Opracowanie metod oceny nasilenia występowania agrofagów inwazyjnych i przebiegu ich rozwoju na tle faz fenologicznych roślin. 2. Opracowanie wstępnego rejestru agrofagów obcego pochodzenia. 3. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 4. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 1.6 pt. Diagnostyka oraz zmienność populacyjna bakterii (Erwinia amylovora), sprawcy zarazy ogniowej Cele zadania w 2008r.: Monitorowanie występowania E. amylovora w Polsce. Utworzenie kolekcji izolatów i szczepów bakterii E. amylovora pochodzących z różnych rejonów kraju i różnych roślin żywicielskich. Określenie stopnia genetycznego i genotypowego zróżnicowania polskiej populacji E. amylovora. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Izolacja i analiza elektroforetyczna plazmidowego DNA z pozyskanych 51 izolatów Erwinia amylovora. 2. Analiza restrykcyjna uzyskanych plazmoidów. 3. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 4. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 1.7 pt. Monitorowanie występowania oraz opracowanie metod zapobiegania rozprzestrzenianiu się nowych dla warunków Polski i szczególnie szkodliwych agrofagów na plantacjach roślin jagodowych Cele zadania w 2008r.: Monitorowanie występowania oraz opracowanie metod zapobiegania rozprzestrzenianiu się szczególnie szkodliwych grzybów na plantacjach roślin jagodowych. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Opracowanie metod zapobiegania rozprzestrzeniania się szkodliwych agrofagów na plantacjach roślin jagodowych. 2. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 3. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 1.8 pt. Monitorowanie występowania (Phytophthora spp.), diagnostyka i możliwości ograniczania strat powodowanych przez tę grupę patogenów 214

Cele zadania w 2008r.: Monitorowanie występowania fytoftorozy w materiale roślinnym, w glebie i wodzie. Opracowywanie szybkich metod wykrywania Phytophthora spp. w glebie i w wodzie. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Sprawdzenie zasadności stosowania opracowanej metodyki do wykrywania Phytophthora spp. w ciekach wodnych o wodach stojących. 2. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 3. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 1.9 pt. Monitorowanie występowania form agrofagów roślin sadowniczych odpornych na środki ochrony roślin oraz określenie metod przeciwdziałających temu zjawisku Cele zadania w 2008r.: Tworzenie baz danych dla warunków klimatyczno-glebowych, nasilania występowania agrofagów i przebiegu ich rozwoju na tle faz fenologicznych roślin. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Opracowanie metod przeciwdziałających występowaniu form agrofagów odpornych na środki ochrony. 2. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 3. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 1.10 pt. Opracowanie metodyk prowadzenia obserwacji występowania organizmów szkodliwych i oceny potrzeby wykonania zabiegów ochrony roślin Cele zadania w 2008r.: Opracowanie metodyki prowadzenia obserwacji występowania następujących agrofagów: kwieciaka jabłkowca (Anthonomus pomorum L.), paciornicy gruszowianki (Contarinia pirivora Ril.), pryszczarka gruszowca (Dasyneura piri Bonche), kędzierzawości liści brzoskwini (Taphrinia deformans Berk. Tul), mączniaka prawdziwego brzoskwini (Spherotheca pannosa Wallr. Ex Fr. Lev.), dziurkowatości liści drzew pestkowych (Clasterosporium carpophilum Lev. Anderh.). Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Opracowanie założeń do metodyki prowadzenia obserwacji nad występowaniem następujących agrofagów: kwieciaka jabłkowca (Anthonomus pomorum L.), paciornicy gruszowianki (Contarinia pirivora Ril.), pryszczarka gruszowca (Dasyneura piri Bonche), kędzierzawości liści brzoskwini (Taphrina deformans Berk. Tull), mączniaka prawdziwego brzoskwini (Spherotheca pannosa Wallr. Ex Fr. Lev.) i dziurkowatości liści drzew pestkowych (Clasterosporium carpophilium Lev.). 2. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 3. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. 2. Obszar tematyczny Ochrona środowiska Zadanie 2.1 pt. Doskonalenie specjalistycznych maszyn i technologii sadowniczych celem 215

ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do atmosfery Cele zadania w 2008r.: Monitorowanie zużycia paliw i energii w gospodarstwach sadowniczych. Określenie zapotrzebowania na paliwa w zależności od stosowanych maszyn i ciągników oraz warunków w jakich wykonywane są podstawowe zabiegi produkcyjne w sadownictwie. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Identyfikacja wybranych zabiegów agrotechnicznych pod kątem zużycia największych nakładów energetycznych. 2. Przygotowanie metodyki pomiarów mocy. 3. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 4. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 2.2 pt. Optymalizacja nawadniania upraw sadowniczych w Polsce z uwzględnieniem przebiegu pogody i zasobów wodnych gleby w głównych rejonach upraw sadowniczych Cele zadania w 2008r.: Wytypowanie obiektów, na których będą prowadzone pomiary meteorologiczne oraz monitoring wilgotności gleby. Szacunkowa ocena potrzeb wodnych roślin sadowniczych na podstawie danych meteorologicznych uzyskanych w ostatnich 20 latach. Ocena wpływu zastosowania ściółek na ograniczenie zużycia wody do nawadniania sadów i plantacji roślin jagodowych. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Wytypowanie gospodarstw w głównych rejonach sadowniczych, w których prowadzony będzie monitoring przebiegu pogody i zasobów wodnych gleby. 2. Opracowanie potrzeb wodnych roślin sadowniczych. 3. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 4. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. 3. Obszar tematyczny: Uwarunkowania ekonomiczne produkcji sadowniczej, roślin ozdobnych i pszczelarskiej Zadanie 3.1 pt. Monitorowanie i prognozowanie uwarunkowań ekonomicznych produkcji sadowniczej Cele zadania w 2008r.: Ocena bieżąca i prognoza opłacalności produkcji najważniejszych gatunków ogrodniczych w Polsce: Analiza kosztów produkcji jabłek, wiśni, śliwek oraz roślin jagodowych, określenie warunków rozwoju z uwzględnieniem profilu produkcji wielkości gospodarstwa i sposobu zagospodarowania owoców. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Analiza kosztów produkcji owoców ziarnkowych i pestkowych w zależności od wielkości gospodarstwa i sposobu zagospodarowania owoców. 2. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 3. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. 216

Zadanie 3.2 pt. Monitoring i prognozowanie uwarunkowań ekonomicznych produkcji roślin ozdobnych Cele zadania w 2008r.: Ocena stanu bieżącego i prognozy opłacalności produkcji najważniejszych produktów roślin ozdobnych w Polsce. Analiza kosztów produkcji kwiatów ciętych róż, krzewów róż, krzewów liściastych i iglastych w pojemnikach. Określenie warunków rozwoju z uwzględnieniem profilu produkcji i wielkości gospodarstw. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Ocena stanu bieżącego i prognozy opłacalności najważniejszych gatunków roślin ozdobnych uprawianych w Polsce: kwiatów ciętych róż, krzewów uprawianych w gruncie oraz krzewów liściastych i iglastych uprawianych w pojemnikach. Określenie podstawowych kosztów produkcji kwiatów. 2. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 3. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 3.3 pt. Monitorowanie zmian strukturalnych w polskim pszczelarstwie i na rynku miodu Cele zadania w 2008r.: Zbieranie danych dotyczących sektora pszczelarskiego w Polsce za rok 2008, w zakresie: Charakterystyki osób prowadzących gospodarstwa pasieczne, struktury pasiek, wielkości produkcji jednostkowej, towarowej oraz globalnej w pasiekach, czynników hamującymi i stymulującymi rozwój gospodarstw pasiecznych, barier i warunków poprawy produkcji pszczelarskiej, opłacalności produkcji oraz cen na rynku produktów pszczelich, handlu zagranicznego na rynku miodu. Opracowanie wyników w postaci całościowej analizy na potrzeby organów administracji państwowej i podmiotów branży pszczelarskiej. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Zbieranie danych w zakresie zmian strukturalnych w polskim pszczelarstwie i na rynku miodu. 2. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 3. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. 4. Obszar tematyczny: Ogrodnictwo ekologiczne Zadanie 4.1 pt. Opracowanie metod ekologicznej produkcji owoców Cele zadania w 2008r.: Ocena przydatności różnych gatunków i odmian drzew owocowych do uprawy ekologicznej. Badanie ekologicznych metod zapobiegania występowaniu chorób i szkodników. Ocena ekologicznych metod ochrony jabłoni i wiśni przed groźnymi gospodarczo chorobami, szkodnikami i chwastami. Testowanie maszyn specjalistycznych i prototypów przeznaczonych do uprawy gleby w ekologicznym sadzie. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 217

1. Ocena przydatności różnych gatunków i odmian do upraw ekologicznych. 2. Przygotowanie materiału roślinnego do założenia doświadczeń z oceną przydatności odmian brzoskwini i wiśni do uprawy w warunkach ekologicznych. 3. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 4. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 4.2 pt. Opracowanie metod ekologicznej produkcji szkółkarskiej roślin sadowniczych Cele zadania w 2008r.: Ocena przydatności podkładek do ekologicznej produkcji materiału szkółkarskiego jabłoni i gruszy. Ocena różnych metod utrzymania gleby oraz monitorowanie występowania chorób i szkodników w ekologicznej szkółce podkładek drzew ziarnkowych. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Ocena jakości uzyskanych w szkółce ekologicznej drzewek jabłoni i gruszy w zależności od odmiany i zastosowanej podkładki. 2. Ocena różnych sposobów utrzymania gleby w szkółce. 3. Ocena przydatności pułapek lepowych w ograniczaniu występowania w szkółce wciornastków i pryszczarków. 4 Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 5. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 4.3 pt. Opracowanie metod ekologicznej produkcji nasiennej roślin ogrodniczych i uszlachetniania materiału siewnego Cele zadania w 2008r.: Ocena wartości siewnej, zdrowotności (składu gatunkowego patogenów zasiedlających nasiona), wigoru oraz składu chemicznego i zawartości substancji biologicznie czynnych nasion wybranych gatunków roślin ogrodniczych, pochodzących z upraw konwencjonalnych i ekologicznych. Analiza porównawcza. Opracowanie metod uszlachetniania i poprawy zdrowotności nasion przeznaczonych do upraw ekologicznych, monitoring ich procesów spoczynku i starzenia. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Ocena wartości siewnej nasion wybranych gatunków roślin ogrodniczych pochodzących z upraw konwencjonalnych i ekologicznych. 2. Prowadzenie analiz mikrobiologicznych materiału siewnego z upraw konwencjonalnych i ekologicznych. 3. Przygotowanie założeń, materiału i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 4. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 4.4 pt. Opracowanie metod ekologicznej produkcji pszczelarskiej Cele zadania w 2008r.: Prace związane z przekwalifikowaniem pasieki Oddziału Pszczelnictwa z konwencjonalnej na ekologiczną. W trakcie realizacji zadania wdrożone będą wytyczne zawarte w przepisach UE, pozwalających na osiągnięcie statusu pasieki ekologicznej oraz otrzymanie certyfikatu 218

pszczelarstwa ekologicznego na produkty pszczele, nadawanego przez Jednostkę Certyfikującą Ekogwarancja PTRE z Lublina. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Określenie skuteczności działania preparatów warrozobójczych celem zabezpieczenie pasiek na okres zimowania. 2. Przygotowanie i powiększenie pasiek do prowadzenia ekologicznej produkcji pszczelarskiej. 3. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 4. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. 5. Obszar tematyczny Bezpieczna żywność Zadanie nr 5.1 pt. Badanie pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych w ramach obowiązującego monitoringu krajowego oraz wymogów UE Cele określone w planie zadań rocznych listopad-grudzień 2008 roku nie zostały zrealizowane. Przytaczam pismo kierownika zadania 5.1: Informuję, że działania opisane jako zakres Zadania 5.1 Badanie pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych w ramach obowiązującego monitoringu krajowego oraz wymogów UE są obecnie realizowane na bezpośrednie zlecenia Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa. W dniu 4 czerwca 2008 roku została podpisana Umowa SZ- 23/15/08 pomiędzy Głównym Inspektorem Ochrony Roślin i Nasiennictwa a Instytutem Sadownictwa i Kwiaciarstwa. Przedmiotem umowy jest wykonanie analiz w 550 próbkach dostarczonych przez wojewódzkie inspektoraty. Wynagrodzenie za wykonanie przedmiotu umowy stanowi 495 000 zł brutto. W pierwszej połowie grudnia jestem zobowiązany do złożenia merytorycznego sprawozdania z realizacji tej umowy. W związku z powyższym nie widzę możliwości wykorzystania środków przyznanych w programie wieloletnim do realizacji Zadania 5.1 w bieżącym roku Jednocześnie nadmienia się, że zadanie to przewidziane jest do realizacji 2009 roku w ramach programu wieloletniego. Zadanie 5.2 pt. Opracowanie i doskonalenie nowych metod badania jakości produktów pszczelich Cele zadania w 2008r.: Ocena jakości miodów krajowych w zakresie właściwości: fizykochemicznych, analizy pyłkowej, wartości odżywczej. Opracowanie (aktualizacja, ujednolicenie) metod badań jakości miodu zgodnie z wymaganiami wg nowych, obowiązujących przepisów; Organizacja i prowadzenie cyklicznych szkoleń i badań międzylaboratoryjnych z tego zakresu. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Szkolenie pracowników realizujących zadanie z zakresu analiz chromatograficznych, walidacji metod badawczych i badań międzylaboratoryjnych. 2. Przygotowanie stanowiska badawczego do oznaczania aminokwasów w miodzie metodą HPLC. 219

3. Przygotowanie stanowiska do oznaczania białka w miodzie metodą kolometryczną i metodą Kjeldhala. 4. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 5. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. 6. Obszar tematyczny: Postęp biologiczny Zadanie 6.1 pt. Tworzenie postępu biologicznego i jego wykorzystanie w systemie zrównoważonej produkcji sadowniczej Cele zadania w 2008r.: Przygotowanie materiałów roślinnych jabłoni, śliwy, wiśni, czereśni, brzoskwini, moreli, porzeczki czarnej, agrestu, borówki wysokiej, maliny, truskawki i podkładek wegetatywnych dla wykonania programów krzyżowań. Wykonanie programów krzyżowań. Zebranie owoców i wydobycie nasion lub zarodków. Przygotowanie nasion do przechowania (lub zastosowanie techniki embryo rescue). Stratyfikacja nasion. Ocena przydatności gospodarczej wyhodowanych genotypów (odmian). Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania realizowane w okresie styczeń-grudzień 2008r: 1. Wytworzenie nowych genotypów (odmian) jabłoni, śliwy, wiśni, czereśni, brzoskwini, moreli, porzeczki czarnej, agrestu, borówki wysokiej, maliny, truskawki, i podkładek wegetatywnych dla jabłoni i śliwy, odpornych i mało podatnych na choroby i szkodniki, dobrze przystosowanych do warunków agro-klimatycznych Polski, o wysokich walorach produkcyjnych roślin i użytkowych owoców oraz o zróżnicowanej porze dojrzewania owoców. 2. Opracowanie cech biologicznych oraz wymagań agrotechnicznych wyhodowanych genotypów (odmian) przed ich wdrożeniem do produkcji sadowniczej. 3. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania zostały w pełni zrealizowane. Realizowane zadanie było kontynuacją prowadzonych w Instytucie Sadownictwa Kwiaciarstwa prac hodowlanych, które do roku 2007 włącznie były finansowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi ze środków na postęp biologiczny. W roku 2008 rozpoczęto prace hodowlane nad czereśnią, brzoskwinią, morelą i borówką wysoką (amerykańską). Zadanie nr 6.2 pt. Uzyskiwanie i utrzymanie elitarnego materiału szkółkarskiego roślin sadowniczych wolnego od wirusów, fitoplazm i wiroidów Cele zadania w 2008r.: Testowanie roślin kandydackich. Utrzymywanie roślin przedbazowych w stanie wolnym od wirusów, fitoplazm i wiroidów. Utrzymywanie elitarnych sadów, plantacji roślin jagodowych i podkładek wegetatywnych. Utrzymywanie sadów nasiennych drzew pestkowych i ziarnkowych. Monitorowanie występowania wirusa drobnienia owoców czereśni, fitoplazmy zamierania gruszy i fitoplazmy proliferacji jabłoni (obiekty kwarantannowe). Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania realizowane w okresie styczeń-grudzień 2008r: 1. Uzyskiwanie i utrzymywanie szkółkarskiego materiału wyjściowego roślin sadowniczych wolnego i uwalnianego od chorób wirusowych. 2. Prowadzenie elitarnych sadów drzew owocowych, elitarnej plantacji malin, elitarnej plantacji porzeczek, elitarnej plantacji agrestu, elitarnej plantacji podkładek. 3. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 220

4. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 6.3 pt. Monitorowanie, ochrona oraz doskonalenie metod hodowli trzmieli i pszczół samotnic Cele zadania w 2008r.: Rozmnażanie murarki ogrodowej (Osmia rufa). Coroczne przekazywanie kokonów murarki producentom do zapylania sadów, jagodników oraz ogrodów i działek. Opracowywanie tanich i wielokrotnego użytku materiałów gniazdowych do masowego chowu i wykorzystania murarki. Coroczne prowadzenie w Oddziale Pszczelnictwa zamkniętego chowu posiadanej populacji trzmiela ziemnego. Prowadzenie szkoleń w zakresie całorocznego chowu trzmiela ziemnego (Bombus terrestris) do zapylania upraw szklarniowych. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Ocena zasiedlonych gniazd murarki ogrodowej (Osmia rufa) i zazimowania jej kokonów w chłodziarkach. 2. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 3. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 6.4 pt. Doskonalenie metod selekcji i oceny wartości hodowlanej pszczół Cele zadania w 2008r.: Wykonywanie pomiarów morfologicznych prób pszczół nowych linii pszczół, ocena przynależności rasowej pszczół dla których prowadzone są księgi hodowlane. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Ewidencja prób pszczół i pomiary morfologiczne celem oceny wartości hodowlanej pszczół. 2. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 3. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. 7. Obszar tematyczny Bioróżnorodność Zadanie nr 7.1 pt. Ochrona różnorodności biologicznej roślin sadowniczych, i ozdobnych dla zrównoważonego rolnictwa Cele zadania w 2008r.: Utrzymywanie zgromadzonych zasobów genowych drzew owocowych, krzewów jagodowych i roślin ozdobnych w kolekcjach polowych, szklarniach, tunelach foliowych i inspektach. Powiększenie kolekcji o obiekty pochodzące z bieżących programów hodowlanych i ekspedycji terenowych. Rozmnażanie w szkółce nowo pozyskanych obiektów. Testowanie wiśni znajdujących się w kolekcjach na obecność groźnych chorób wirusowych. Opracowanie sprawozdania z etapu Zadania realizowane w okresie styczeń-grudzień 2008r: 1. Utrzymanie kolekcji jabłoni i gruszy. 2. Utrzymanie kolekcji śliwy. 3. Utrzymanie kolekcji czereśni i wiśni. 4. Utrzymanie kolekcji moreli i brzoskwini. 221

5. Utrzymanie kolekcji orzecha włoskiego i leszczyny. 6. Utrzymanie kolekcji podkładek drzew ziarnkowych i pestkowych. 7. Utrzymanie kolekcji rzadkich gatunków roślin sadowniczych. 8. Utrzymanie kolekcji roślin jagodowych. 9. Utrzymanie kolekcji roślin ozdobnych. 10. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania 2009 r. 11. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 7.3 pt. Kolekcja roślin miododajnych Cele zadania w 2008r.: Utrzymaniem kolekcji roślin miododajnych. Dodatkowo w miarę potrzeby podjęte były prace mające na celu wprowadzanie nowych gatunków do kolekcji, tj. przygotowanie materiału rozmnożeniowego i zakładanie nowych poletek. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania realizowane w okresie styczeń-grudzień 2008r: 1. Prowadzenie kolekcji roślin miododajnych. 2. Rozpowszechnianie cennych roślin miododajnych (szkolenia i pokazy). 3. Wprowadzenie do kolekcji cennych gatunków roślin miododajnych. 4. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 5. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 7.4 pt. Monitorowanie i ocena rozpoznawcza nowych gatunków i odmian dla poszerzenia asortymentu roślin sadowniczych Cele zadania w 2008r.: Monitorowanie programów hodowlanych roślin sadowniczych w różnych ośrodkach zagranicznych. Pozyskanie nowych, interesujących odmian drzew jabłoni, czereśni, moreli i roślin jagodowych. Ocena rozpoznawcza nowych, deserowych odmian jeżyny i maliny. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Aklimatyzacja nowych odmian jabłoni i gruszy o wysokiej jakości owoców w warunkach centralnej Polski. 2. Badanie możliwości uprawy w warunkach Polski nowych odmian drzew pestkowych pochodzących z różnych programów hodowlanych na świecie. 3. Ocena wartości sadowniczej w warunkach centralnej Polski nowych odmian roślin jagodowych pochodzących z różnych programów hodowlanych. 4. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 5. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 7.5 pt. Prowadzenie kolekcji wirusów i patogenów wirusopodobnych roślin sadowniczych i ozdobnych Cele zadania w 2008r.: Zgromadzenie i utrzymywanie w warunkach szklarniowych i polowych izolatów wirusów i patogenów wirusopodobnych drzew pestkowych. Kontrola obecności patogenów dostępnymi testami laboratoryjnymi i/lub biologicznymi. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 222

1. Testowanie uzyskanych latem i jesienią porażonych roślin sadowniczych i ozdobnych na obecność fitoplazm. 2. Identyfikacja fitoplazm wyizolowanych z porażonych roślin z zastosowaniem metody PCR/RFLP i sekwencjonowania. 3. Włączenie do kolekcji roślin stanowiących źródło fitoplazm. 4. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 5. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. Zadanie 7.6 pt. Ocena przydatności odmian winorośli przeznaczonych do wyrobu wina gronowego zgodnie z przepisami dotyczącymi rynku wina Unii Europejskiej Cele zadania w 2008r.: Ocena przydatności odmian winorośli do produkcji towarowej w Polsce. Rozmnażanie nowych odmian w szklarni i w polu. Zorganizowanie pracowni do produkcji wina i do jego oceny. Udział w konferencjach poświęconych uprawie winorośli i produkcji wina, organizowanych w kraju i zagranicą. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zadania szczegółowe realizowane w okresie listopad-grudzień 2008r.: 1. Opracowanie metod produkcja wina z wybranych odmian winorośli. 2. Obserwacje i ocena stanu krzewów winorośli po zbiorach w 2008 roku i przygotowanie winnicy do zimy oraz ukorzenianie wybranych odmian winorośli. 3. Przygotowanie założeń, materiałów i sprzętu do realizacji zadania w 2009 r. 4. Opracowanie sprawozdania z etapu I. Zakres rzeczowy i przyjęte zadania szczegółowe zostały w pełni zrealizowane. 2. Opis wykonania zadań Pierwszy etap realizacji zadania 1. Obszar tematyczny: Strategia bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin w produkcji ogrodniczej Zadanie 1.1 pt. Doskonalenie metod badań sprawności technicznej opryskiwaczy Ad. 1 Opracowano metody badań sprawności technicznej opryskiwaczy. Pozwoliło to na poznanie potencjalnych kierunków rozwoju systemów badań opryskiwaczy w Polsce i w Unii Europejskiej. Metody badań sprawności technicznej opryskiwaczy zostały określone w krajowych i europejskich normach dotyczących opryskiwaczy. Główne kierunki wytyczane są w czasie prac organów UE i zawarte są w dyrektywach i innych dokumentach UE. Uzyskana wiedza wskazuje, że badania sprzętu do stosowania środków ochrony roślin powinny obejmować wszystkie aspekty ważne z punktu widzenia wysokiego bezpieczeństwa dla zdrowia ludzkiego i środowiska oraz pełnej skuteczności zabiegu. Ważnym, nowym elementem funkcjonowania opryskiwaczy, na który zwracana jest uwaga jest pionowy rozkład cieczy opryskowej, istotny głównie w opryskiwaczach sadowniczych. W podsumowaniu można stwierdzić, że zmiany w procedurach badania opryskiwaczy dotyczą: a) objęcia procedurą badania elementów ocenianych jedynie wizualnie lub nie ocenianych wcale; b) objęcia procedurą badania sprzętu nie badanego dotychczas np. opryskiwaczy plecakowych. Ad. 2 Podjęto działania mające na celu uzyskanie formalnej delegacji do Komitetu Technicznego 16 Polskiego Komitetu Normalizacyjnego, a za jego pośrednictwem do Grupy Roboczej 3 Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego (CEN), zajmującej się m.in. metodami badań opryskiwaczy. Uczestnictwo w pracach WG3 CEN pozwoli na poznanie 223

najnowszych ustaleń dotyczących rozwoju metod oceny opryskiwaczy. Dokonano zakupu zestawu do badania rozpylaczy umożliwiającego zastosowanie do badania różnych typów opryskiwaczy. Zestaw będzie wykorzystany w roku 2009 i w latach późniejszych do prac nad nowymi oraz alternatywnymi metodami badań opryskiwaczy. Zadanie 1.2 pt. Opracowanie metod precyzyjnego stosowania środków ochrony roślin w celu ograniczenia zanieczyszczenia wód i gleby oraz innych elementów środowiska Ad. 1 Opracowano metody wybranych procedur wyznaczania stref ochronnych o zróżnicowanej szerokości w płaskich uprawach polowych i w uprawach sadowniczych. W świetle przeanalizowanych materiałów najczęściej stosowanym podejściem jest wyznaczanie szerokości strefy w zależności od lokalnych warunków wykonania zabiegu w oparciu o jednolitą obowiązującą w danym kraju procedurę. Szerokość stref ochronnych jest ustalana stosownie do rzeczywistych zagrożeń, które zależą głównie od rodzaju środka ochrony roślin i techniki opryskiwania. Ze względu na znaczne różnicę pomiędzy tymi procedurami w krajach UE, ich przyszła unifikacja wydaja się być niezwykle trudna. Ponadto znane dotąd procedury nie uwzględniają wszystkich technik opryskiwania. Uzasadnia to opracowanie własnych procedur dostosowanych do specyfiki polskiego rolnictwa, które będą również uwzględniać doświadczenia innych krajów. Ad. 2 Jednym z głównych zadań realizowanych w kolejnych latach będą pomiary polowe dystrybucji znoszonej cieczy dla wybranych technik opryskiwania. Będą one polegały na określeniu ilości i zasięgu cieczy użytkowej przemieszczanej poza strefę opryskiwania dla różnych technik opryskiwania podczas symulowanych zabiegów ochrony roślin. Tego rodzaju pomiary wymagają specjalnego podejścia ze względu na wysoką precyzję pomiarów. W związku z tym konieczne było przeanalizowanie dostępnych publikacji dotyczących metodologii pomiarów znoszenia w warunkach polowych. Na tej podstawie oraz w oparciu dotychczasowe doświadczenia z innych krajów ustalono, że najbardziej przydatną do tego celu jest ilościowa analiza fluorescencyjna. Choć jest ona bardzo pracochłonna, to jednocześnie charakteryzuje się wysoką czułością, która pozwala na wykrycie śladowych ilości znoszonej cieczy użytkowej. Dokonano również wyboru i zakupiono znacznik fluorescencyjny BSF (Brillant Sulfowlawina), który uważa się za najlepiej przydatny do tego rodzaju pomiarów ze względu na jego stosunkowo niewielką podatność na fotodegradację. Zadanie 1.3 pt. Opracowanie metod neutralizacji pozostałości środków ochrony roślin w opakowaniach i w opryskiwaczach Ad. 1 Opracowano metody neutralizacji środków ochrony roślin oraz dokonano oceny uregulowań prawnych związanych z postępowaniem ze skażonymi pozostałościami po zabiegach ochrony roślin (pozostałości płynne, pozostałości stałe, opakowania) oraz możliwości biologicznej neutralizacji skażonych pozostałości. Uzyskane informacje pozwalają stwierdzić, że w krajach europejskich rozwiązaniem praktycznym, dającym się stosować w gospodarstwach sadowniczych Polski jest stanowisko biobed. Jest to izolowane stanowisko które w swoim aktywnym biologicznie podłożu zbiera wszelkie skażenia miejscowe powstające podczas napełniania i mycia opryskiwaczy, i w którym w wyniku oddziaływania mikroorganizmów podłoża (grzyby, bakterie, glony) następuje neutralizacja tych skażeń. Alternatywnym rozwiązaniem jest zbieranie skażonej środkami ochrony roślin wody po napełnieniu i myciu opryskiwacza z nieprzepuszczalnego podłoża do zamkniętego zbiornika a następnie wykorzystanie skażonej wody w kolejnych zabiegach ochrony roślin lub przepuszczanie jej przez stanowisko zewnętrzne biofilter, w którym neutralizacja skażeń przebiega w podobny sposób jak w stanowisku biobed. 224

Ad. 2 Po konsultacjach z ekspertami w dziedzinie postępowania ze skażonymi pozostałościami po zabiegach ochrony roślin i biologicznej neutralizacji skażeń (dr Sven Axel Svensson - Szwedzki Uniwersytet Nauk Rolniczych, Eskil Nillson Visavi, Szwecja) opracowano sposób adaptacji stanowiska biobed. Stanowisko to pozwala na zbieranie cieczy odsiąkającej po neuralizacji środków ochrony roślin i badanie koncentracji pozostających w niej substancji. Ponadto zbierana będzie woda z alternatywnego stanowiska o nieprzepuszczalnym podłożu na którym myte są opryskiwacze i badana będzie koncentracja pozostałych w niej substancji. Wyniki pomiarów pozwolą na opracowanie metod postępowania ze skażona wodą i na ewentualną konieczność neutralizacji skażeń przy użyciu stanowiska biofilter. Zadanie 1.4 pt. Wykrywanie i oznaczanie nicieni kwarantannowych podlegających obowiązkowi zwalczania, określenie ich występowania na terenie kraju oraz zapobieganie ich rozprzestrzenianiu się Ad. 1 Opracowano metody wykrywania i oznaczania nicieni kwarantannowych przy pomocy ekstrakcji nicieni z prób glebowych przy użyciu sit i wirówki. Próby glebowe pobierano w szkółce produkcyjnej z dwóch głębokości 0-30 i 30-60cm za pomocą lasek glebowych. Bardziej przydatna metoda do wykrywania i oceny liczebności nicieni kwarantannowych jest metoda wirówkowa a optymalną głębokością pobierania prób jest warstwa gleby 0-30 cm. Ad. 2 W oparciu o rozporządzenie MRiRW z dnia 28 czerwca 2004 r. (Dz.U. Nr. 158 poz. 1660) w sprawie szczegółowych warunków organizacyjno-technicznych prowadzenia prac badawczych z obiektami kwarantannowymi oraz zasad określonych przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin ustalono założenia do lokalizacji i rozmieszczenia sprzętu laboratoryjnego w pomieszczeniach przyszłego laboratorium nematologiczne, a także po konsultacji z Centralnym Laboratorium Ochrony Roślin w Toruniu i Pracownią Nematologii Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu określono warunki techniczne i niezbędny sprzęt do wykrywania i identyfikacji nicieni. Ad. 3 Opracowano założenia do pobierania prób glebowych z uprawy Robinia pseudoacacia i Platanus x acerifolia w szkółce produkcyjnej w Dziećmierowie k. Kórnika. Zadanie 1.5 pt. Diagnostyka zagrożenia przez agrofagi inwazyjne, podlegające obowiązkowi zwalczania, opracowanie metod zwalczania i zapobiegania ich rozprzestrzenianiu się Ad. 1 Opracowano metody oceny nasilenia występowania agrofagów inwazyjnych i przebiegu ich rozwoju na tle faz fenologicznych roślin. W ostatnim dziesięcioleciu wzrósł znacząco międzynarodowy obrót materiałem roślinnym. Proces ten zachodzi nie tylko w ramach państw członkowskich Unii Europejskiej, ale coraz większy udział stanowią rośliny pochodzące innych kontynentów (Azja, Ameryka Północna i Południowa, Afryka, Australia). Materiał ten jest znaczącym i często już udokumentowanym źródłem organizmów inwazyjnych dotychczas w Polsce nie występujących, a stanowiących potencjalnie istotne zagrożenie dla upraw ogrodniczych w Polsce. Dlatego niezwykle ważne jest monitorowanie zarówno napływającego materiału roślinnego, jak również wszelkich sygnałów o wystąpieniu niepokojących objawów uszkodzenia lub zamierania roślin, których powodem mogą być zasiedlające je agrofagi. Dla stwierdzenia przyczyn uszkodzenia lub zamierania roślin przeprowadzone będą badania zarówno w miejscu (lokalizacja) wystąpienia objawów, jak również pobierany będzie materiał roślinny celem przeprowadzenia analizy laboratoryjnej, a następnie identyfikacji taksonomicznej stwierdzonych organizmów. Dokonano oceny potencjału biologicznego wybranych agrofagów oraz zakresu roślin żywicielskich w warunkach agrometeorologicznych Polski. 225

Ad. 2 Opracowano wstępny rejestr agrofagów obcego pochodzenia. Zapoznano się z metodami oceny pojawiania się, występowania i rozprzestrzeniania agrofagów inwazyjnych, a także ze specyficznymi wymaganiami fitosanitarnymi zawartymi w EPPO Standards Guidelines on pest risk analysis. Zapoznano się również z wykazem organizmów zawartych w EPPO A1 and A2 lists of pests recommended for regulation as quarantine pests - September 2008 oraz z internetową bazą danych Alien species in Poland (http://www.iop.krakow.pl/ias/asp). Na tej podstawie dokonano selekcji agrofagów zagrażających uprawom ogrodniczym i stanowiących,możliwość rozprzestrzeniania się: A. Bakteryjne patogeny inwazyjne: Erwinia amylovora sprawcę zarazy ogniowej, Xanthomonas arboricola pv. pruni sprawcę bakteryjnej plamistości pestkowych, Xanthomonas fragariae sprawcę kanciastej plamistości truskawki, Pseudomonas syringae pv. persicae sprawcę bakteryjnego zamierania pestkowych. B. Grzybowe patogeny inwazyjne: Cylindrocladium scoparium wywołującego zgniliznę korzeni i podstawy pędu, Fusarium foetens przyczynę tracheomykozy begonii, Giberella circinta sprawcę zgnilizny podstawy pędu i korzeni oraz gałęzi sosny, gatunki rodzaju Phytophthora (P. alni, P. cambivora, P. cinnamomi, P. citricola, P. citrophthora, P. kernoviae, P. ramorum) jako przyczyny zgnilizny korzeni, podstawy pędów i zarazy wierzchołków roślin oraz Puccinia horiana sprawcę białej rdzy chryzantem. C. Stawonogi inwazyjne: Przędziorki (Tetranychidae): Oligonychus perditus, Pluskwiaki różnoskrzydłe (Heteroptera): Corythucha arcuata, Corythucha ciliata, Stephanitis takeyai, Leptoglossus occidentalis, Pluskwiaki równoskrzydłe (Homoptera): Acanalonia conica, Koliszki (Psylloidea): Cacopsylla fulguralis, Mszyce (Aphidoidea): Illinoia liriodendri, Czerwce (Coccoidea): Lepidosaphes ussuriensis, Quadraspidiotus perniciosus, Muchówki (Diptera): Obolodiplosis robinae, Błonkówki (Hymenoptera): Dryocosmus kuriphilus, Chrząszcze (Coleoptera): Megaplatypus mutatus, Phloeosinus thujae, Motyle (Lepidoptera): Coleotechnites piceaella, Dendrolimus sibiricus, Dendrolimus superans, Hyphantria cunea. Opisanie roślin żywicielskich, zasięgu występowania, sposobów identyfikacji, objawów żerowania lub porażania itp., pozwoli na opracowanie optymalnych metod ograniczania lub zwalczania tych organizmów. Ad. 3 Zostały przygotowane laboratoria i kamery hodowlane do prowadzenia badań w 2009 r. Zadanie 1.6 pt. Diagnostyka oraz zmienność populacyjna bakterii (Erwinia amylovora), sprawcy zarazy ogniowej Ad. 1 Dokonano analizy materiału roślinnego pod kątem zawartości plazmidów 51 izolatów E. amylovora pochodzących z 5 różnych roślin gospodarzy jabłoni, gruszy, jarząbu, pigwy i głogu. W badaniach uwzględniono bakterie izolowane zarówno na terenie Polski, jak i jako izolaty referencyjne bakterie pochodzące z innych krajów. W kolejnym etapie izolowano plazmidowy DNA wszystkich izolatów E. amylovora i analizowano ich skład u poszczególnych izolatów za pomocą elektroforezy. U wszystkich izolatów obserwowano plazmid o wielkości ok. 30 kpz, który odpowiada wielkością plazmidowi pea29. U 5 izolatów, wykryto drugi, oprócz pea29, plazmid o wielkości ok. 70 kpz. Dodatkowo w innym izolacie nr 692 obserwowano plazmid o wielkości nieco mniejszej niż 60 kpz. Ad. 2 Identyczność plazmidów o wielkości ok. 70 kpz z pei70 potwierdzono za pomocą analizy restrykcyjnej z wykorzystaniem enzymu BamHI. Natomiast wzór restrykcyjny po trawieniu tym enzymem plazmidu o wielkości ok. 60 kpz wyizolowanego ze szczepu nr 692 był odmienny niż pei70. Z uzyskanych wyników wyciągnięto wniosek, że dodatkowy 226

plazmid nie jest żadnym z dotychczas opisanych plazmidów bakterii E. amylovora. W celu potwierdzenia tych przypuszczeń, określono sekwencje kilku fragmentów tego plazmidu powstałych w wyniku cięcia enzymami PstI i EcoRI. Sekwencje porównano z bankiem genów GenBank za pomocą algorytmu blastn i nie stwierdzono homologii z żadnym dotychczas opisanym genem. W celu określenia zróżnicowania wśród plazmidów pea29 przeprowadzono ich analizę restrykcyjną z zastosowaniem enzymu HindIII. Uzyskane profile restrykcyjne były identyczne dla wszystkich badanych izolatów. Ad. 3 W 2009 roku planuje się rozpoczęcie następujących zadań rocznych: 1. Ocena zróżnicowania zawartości plazmidowego DNA wśród pozostałych w kolekcji oraz nowo pozyskanych w czasie sezonu izolatów E. amylovora. 2. Analiza zróżnicowania wirulencji wśród wybranych izolatów E. amylovora w testach na 3 różnych odmianach jabłoni podatnej, średnio podatnej oraz odpornej na zarazę ogniową. 3. Określenie możliwości wykrywania E. amylovora z zastosowaniem techniki Real-time PCR. Pracownia Fitopatologii została dobrze zaopatrzona w sprzęt i materiały niezbędne do realizacji zadań w roku 2009. Zadanie 1.7 pt. Monitorowanie występowania oraz opracowanie metod zapobiegania rozprzestrzenianiu się nowych dla warunków Polski i szczególnie szkodliwych agrofagów na plantacjach roślin jagodowych Ad. 1 Opracowano metody zapobiegania rozprzestrzenianiu się szkodliwych grzybów na plantacjach roślin jagodowych. Obrót materiałem roślinnym, jaki obserwujemy w ostatnich latach oraz zaprzestanie na obszarze UE granicznych kontroli zdrowotności roślin spowodowały gwałtowny wzrost nasilenia nowych agrofagów na plantacjach roślin jagodowych. Informacje o wywoływanych przez nie uszkodzeniach pochodzą głównie ze źródeł amerykańskich, hiszpańskich i holenderskich. Brakuje natomiast kompleksowego opracowania dotyczącego występowania i szkodliwości nowych chorób w warunkach Polski. Dokonano przeglądu metod zapobiegających rozprzestrzenianiu się nowych dla warunków Polski agrofagów. Do najważniejszy metod zalicza się: zakładanie plantacji z kwalifikowanych sadzonek, wybór odpowiedniego stanowiska, stosowanie właściwego płodozmianu, sterylnego podłoża w uprawach pod osłonami, ograniczenie nawożenia azotowego, uprawa odmian odpornych, sadzenie roślin na podwyższonych zagonach, ściółkowanie plantacji, unikanie nawadniania w postaci deszczowni na korzyść nawadniania kroplowego, usuwanie z pola porażonych roślin i owoców oraz właściwa ochrona chemiczna. Zwalczanie nowych agrofagów pojawiających się na plantacja roślin jagodowych w Polsce wymaga oceny skuteczności i rozszerzenia zakresu rejestracji pestycydów, z uwzględnieniem ochrony środowiska. Ad. 2 Opracowano założenia metodyczne do realizacji zadania w 2009 r. Dotyczy to występowania nowych i szczególnie szkodliwych agrofagów na plantacjach roślin jagodowych położonych w różnych rejonach kraju. Opracowana metodyka prowadzenia obserwacji przewiduje dwie lustracje w sezonie, pobieranie próbek materiału roślinnego do analiz oraz badania diagnostyczne. Jej modyfikacja i doskonalenie będzie prowadzona w trakcie badań i na podstawie analizy uzyskanych wyników. Zadanie 1.8 pt. Monitorowanie występowania (Phytophthora spp.), diagnostyka i możliwości ograniczania strat powodowanych przez tę grupę patogenów Ad. 1 Sprawdzono zasadność opracowanej metody do wykrywania Phytophthora spp. w ciekach wodnych i wodach stojących. Zdaniem Honga i Moormana (2005) woda jest głównym, jeśli nie 227

jedynym, źródłem Phytophthora w uprawach ogrodniczych. To stwierdzenie autorów wskazuje, dlaczego zajęto się tym problemem w Polsce. W realizacji nakreślonego celu najistotniejsze było znalezienie takich roślin pułapkowych, które dają możliwość szybkiego wykrywania w wodzie jak największej liczby gatunków Phytophthora. Wśród nich różanecznik należy do grupy roślin, na którym stwierdzono dotychczas w różnych krajach występowanie 17 gatunków rodzaju Phytophthora. W celu izolacji gatunków tego rodzaju, których żywicielem nie jest różanecznik, wybrano dąb szypułkowy i olszę. Na pułapkach z wierzchołkowych pędów różanecznika, zastawionych w ciekach i zbiornikach wodnych, stwierdzono charakterystyczne, ciemnozielone, nieregularne, różnej wielkości plamy. Po wyłożeniu części znekrotyzowanych tkanek na pożywkę ziemniaczano-glukozową, już po 24 48 godzinach inkubacji, izolowano z nich Phytophthora spp. Użycie liści olszy w celu wykrycia w wodzie głównie P. alni oraz blaszek liściowych dębu do detekcji P. quercina nie dało zadawalających wyników. Powodem były zapewne zbyt zdrewniałe blaszki liściowe, mimo uprawy roślin pułapkowych w tunelu foliowym. Przydatność liści dębu szypułkowego i olszy jako pułapek selekcyjnych będzie jeszcze sprawdzana w następnym sezonie wegetacyjnym. Ad. 2 W 2009 roku planuje się realizację następujących zadań: 1. Monitorowanie występowania Phytophthora spp.w wodzie i w glebie 2. Opracowanie skutecznej, szybkiej i powszechnie dostępnej metody detekcji Phytophhtora spp. z wody i gleby. Zadanie 1.9 pt. Monitorowanie występowania form agrofagów roślin sadowniczych odpornych na środki ochrony roślin oraz określenie metod przeciwdziałających temu zjawisku Ad. 1 Opracowano metody przeciwdziałające występowaniu form agrofagów odpornych na środki ochrony. Problem odporności stanowi niezwykle ważne zagadnienie ochrony roślin sadowniczych, gdyż wszystkie nowe grupy związków, które wprowadzono do powszechnego stosowania w zwalczaniu ważnych gospodarczo patogenów zostały zaliczone do grupy wysokiego ryzyka pojawienia się na nie odporności. Badania prowadzone w wielu krajach wykazały występowanie odpornych form Venturia inaequalis, sprawcy parcha jabłoni na wszystkie nowe grupy związków, a więc strobiluryny, niektóre triazole oraz anilinopirymidyny. Wstępne obserwacje przeprowadzone w Polsce wskazują, że problem ten występuje także w wielu sadach w Polsce. Ponadto w niektórych polskich sadach stwierdzono odporne formy Pezicula spp. na benzimidazole. Jak dotąd brak dokładnego opracowania dotyczącego skali zjawiska odporności grzybów na środki ochrony roślin w naszym kraju. Zapobieganie temu zjawisku to przede wszystkim przestrzeganie zaleceń opracowanych przez EPPO. Do nich należy ograniczenie liczby zabiegów preparatami należącymi do grupy wysokiego ryzyka, rotacja fungicydów oraz stosowanie mieszaniny związków o różnym mechanizmie działania. Zalecenia te od szeregu lat były uwzględniane w opracowywanych w naszym kraju programach ochrony, ale w praktyce często nie przestrzegane. W niektórych przypadkach, np. w sadach, w których pojawiły się formy odporne grzybów, prawidłowe stosowanie środków interwencyjnie przeciwko parchowi jabłoni czy w zwalczaniu gorzkiej zgnilizny jabłek, jest niemożliwe ze względu na brak dostatecznej liczby zarejestrowanych preparatów. Ważnym zagadnieniem jest więc opracowanie działań w sytuacji pojawienia się form odpornych na poszczególne grupy związków oraz poszukiwanie nowych grup preparatów, które mogłyby rozszerzyć asortyment polecanych środków. Dokonano przeglądu metod przeciwdziałających powstawania ras odpornych szkodników upraw sadowniczych oraz metod zapobiegania temu zjawisku. Częste stosowanie insektycydów lub akarycydów powoduje eliminowanie z populacji 228