DIAGNOZA I PROGNOZA PROCESÓW DEMOGRAFICZNYCH W GMINIE KONSTANCIN-JEZIORNA opracował dr hab prof PAN Przemysław Śleszyński Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN Warszawa, 9 czerwca 2016 r
Spis treści 1 WPROWADZENIE 2 11 Założenia i cele 2 12 Struktura i zakres opracowania 2 2 STAN, DYNAMIKA I ZRÓŻNICOWANIA DEMOGRAFICZNE W LATACH 2004-2014 2 21 Specyfika geograficzna i funkcjonalna gminy 2 22 Stan i dynamika ludności w ostatniej dekadzie 5 23 Ruch naturalny 6 24 Migracje rejestrowane 7 25 Migracje nierejestrowane 13 26 Zmiany struktury biologicznej 14 27 Zróżnicowania wewnątrzgminne 15 3 PRZESŁANKI DLA PROGNOZY DEMOGRAFICZNEJ 19 32 Uwarunkowania demograficzne 20 32 Uwarunkowania gospodarcze 22 33 Uwarunkowania planistyczne 25 4 WARIANTOWE PROGNOZY ROZWOJU DEMOGRAFICZNEGO DO 2050 R 25 41 Założenia szczegółowe prognozy 25 42 Oszacowanie stanu wyjściowego 26 43 Oszacowanie zdarzeń cząstkowych 27 44 Wyniki prognozy 29 5 WNIOSKI DLA POLITYKI PRZESTRZENNEJ 31 Bibliografia 32 1
1 WPROWADZENIE 11 Założenia i cele Celem opracowania jest przedstawienie aktualnych i spodziewanych procesów demograficznych, mających wpływ na planowanie i zagospodarowanie przestrzenne gminy Wiedza taka jest niezbędna szczególnie w związku z szacowaniem realnych potrzeb inwestycyjnych na grunty różnego typu, w tym pod budownictwo mieszkaniowe Bezpośrednim powodem wykonania opracowania jest planowana nowelizacja obowiązującej Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w której proponuje się zwiększenie kontroli nad gospodarowaniem terenami inwestycyjnymi w celu ograniczania rozpraszania zabudowy i chaotycznej urbanizacji 12 Struktura i zakres opracowania Opracowanie składa się z trzech głównych części analitycznych i podsumowania Części analityczne dotyczą kolejno obserwowanych procesów demograficznych (rozdział 2 i 3), uwarunkowań prognozy (rozdział 4) i wariantowych projekcji (rozdział 5) W podsumowaniu (rozdział 6) zawarto wnioski dla polityki przestrzennej, które wynikają z wykonanych badań W analizach wykorzystano następujące dane źródłowe: a) dane z rejestracji bieżącej ludności (BDL GUS), oparte na rejestrowanych zdarzeniach demograficznych; b) dane macierzowe o zameldowaniach z 2012 r (GUS); c) dane o strukturze dokumentów planistycznych (studia uikzp, mpzp) pochodzące z raportu IGiPZ PAN dla Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa; d) dane o różnicach adresów zameldowania i korespondencyjnych; e) dane własne Urzędu Gminy Konstancin-Jeziorna, dotyczące zróżnicowań wewnętrznych Oparto się głównie na statystyce GUS, która według wstępnego rozpoznania jest dość wiarygodna (ze względu na specyfikę gminy Konstancin-Jeziorna) i błędy niedoszacowań/przeszacowań nie powinny przekraczać 10% populacji 2
2 STAN, DYNAMIKA I ZRÓŻNICOWANIA DEMOGRAFICZNE W LATACH 2004-2014 21 Specyfika geograficzna i funkcjonalna gminy Procesy demograficzne w gminie Konstancin-Jeziorna wynikają z dwóch głównych uwarunkowań: położenia w strefie podmiejskiej Warszawy i tradycji historyczno-osadniczej Po pierwsze, wszystkie znane delimitację sytuują gminę w strefie najsilniejszego oddziaływania Warszawy, co wynika z bezpośredniego sąsiedztwa z granicami administracyjnymi stolicy Bardziej szczegółowa klasyfikacja funkcjonalna P Śleszyńskiego (2013) dookreśla gminę jako położoną w jednej z dwóch stref podmiejskiej (oprócz tej strefy, do Obszaru Metropolitalnego Warszawy zalicza się jeszcze dalej położoną strefę przedmiejską) Położenie w strefie podmiejskiej nie determinuje jednak typowych procesów demograficznych, związanych z rozwojem urbanizacyjnym strefy podmiejskiej dużego miasta, a wynikających z procesów suburbanizacji rezydencjalnej, czy klasycznych modeli urbanizacji demograficznej Wynika to z drugiego głównego czynnika decydującego o rozwoju ludnościowym, jakim jest historia osadnicza Jest ona zdeterminowana przede wszystkim funkcjami uzdrowiskowymi, które powodowały, że pod względem osadnictwa jeszcze przed II wojną światową miejscowości położone na terenie dzisiejszej gminy (zwłaszcza Konstancin i Skolimów) miał charakter bardzo elitarny Tego charakteru nie zmieniła polityka władz PRL-u, związana z próbami zmiany składu społecznego poprzez osiedlanie robotniczych kategorii ludności oraz industrializację (silna rozbudowa zakładów papierniczych w Jeziornie) Współcześnie elitarny charakter gminy został nie tylko utrzymany, ale nawet umocnił się Bardzo istotny jest fakt, że miasto posiada funkcje uzdrowiskowe (oficjalne nadanie takiego statusu w 1917 r) Zachował się też zabytkowy układ urbanistyczny, a centrum miasta wraz z uzdrowiskiem od 1989 r jest objęte ochroną konserwatorską Gmina posiada nieźle zachowane kompleksy przyrodniczo-leśne Zabudowane i dostępne dla inwestycji działki budowlane są na ogół duże pod względem powierzchni Wszystkie te historyczno-osadnicze i środowiskowe czynniki powodują, że ceny gruntów i nieruchomości lokalowych, zarówno w przeliczeniu na jednostkę powierzchni, a tym bardziej globalnie, są bardzo wysokie Powoduje to silne ograniczenie strumieni migracyjnych do najzamożniejszych grup społecznych 3
Ryc 21 Położenie gminy Konstancin-Jeziorna na tle klasyfikacji funkcjonalnej gmin województwa mazowieckiego Źródło: Śleszyński P, 2012, Klasyfikacja gmin województwa mazowieckiego, Przegląd Geograficzny, 84, 4, s 559-576 4
22 Stan i dynamika ludności w ostatniej dekadzie W końcu roku 2014 w gminie było zarejestrowanych 24 788 stałych mieszkańców, z czego na miasto przypadało 17 311 osób (69,8%), a na obszar wiejski 7 477 osób (30,2%) tabela 21 Oznacza to pewien wzrost w ciągu ostatniej dekady w całej gminie o 1 804 osoby (7,8%) Wzrost był szybszy na obszarze wiejskim (14,2%), niż w granicach administracyjnych miasta (5,3%) Jest to jednak stosunkowo słaba dynamika na tle całego powiatu (24,2%), jak też sąsiadujących miast i gmin (ryc 22) Miasto miało podobną dynamikę, jak np Góra Kalwaria, a obszar wiejski przyrastał znacznie wolniej, niż np w sąsiadującej gminie Piaseczno Dynamika obszarów wiejskich gminy była dość zbliżona do obserwowanej w Górze Kalwarii, choć ta ostatnia leży dalej na południe od Warszawy Według innych badań (Śleszyński 2014) Konstancin-Jeziorna wyróżniała się jedną z najniższych dynamik spośród wszystkich gmin sąsiadujących z Warszawą Przy tym wzrost w innych gminach może być jeszcze większy, ze względy na silniejsze znaczenie nierejestrowanego osadnictwa Tabela 21 Zmiany liczby ludności w gminie Konstancin-Jeziorna w dekadzie 2004-2014 Jednostka Liczba zarejestrowanych mieszkańców 2004 2009 2014 Zmiana w latach 2004-2014 w wartościach bezwzględnych 2004=100 Gmina ogółem 22 984 23 805 24 788 1 804 107,8 Miasto 16 435 16 871 17 311 876 105,3 Obszar wiejski 6 549 6 934 7 477 928 114,2 Powiat piaseczyński ogółem 140 204 157 392 174 085 33 881 124,2 Źródło: na podstawie danych BDL GUS Ryc 22 Dynamika rejestrowanej ludności w Konstancinie-Jeziorna i wybranych innych jednostkach terytorialnych (rok 2004=100) Źródło: na podstawie danych BDL GUS 5
23 Ruch naturalny W latach 2004-2014 w gminie notowano od 96 do 129 małżeństw rocznie i liczba ta nie wykazuje w czasie jakichś poważniejszych tendencji Na tle pewnego przyrostu liczby ludności trend jest jednak malejący i wskazuje osłabienie wskaźnika względnego (liczba małżeństw na 1000 mieszkańców) o około 15% W tym samym okresie liczba urodzeń żywych wahała się w granicach od 198 (2005 r) do 260 (2010 r), a w odniesieniu do liczby mieszkańców było to od 8,1 do 10,7 urodzeń na 10 000 populacji W tym przypadku widać wyraźniejszą kulminację urodzeń w latach 2009-2010 Było to związane z przechodzeniem echa wyżu demograficznego z lat 1975-1985 Kulminacja tego wyżu w 2009-2010 r miała około 27-28 lat, a zatem w naturalny sposób zaznaczyło się to podwyższoną stopą urodzeń Charakterystyczne jest w tym przypadku także opóźnienie urodzenia pierwszego dziecka, związane z odkładaniem decyzji prokreacyjnych, wynikające z procesów tzw drugiego przejścia demograficznego W przypadku zgonów notowano wartości od 239 do 275 i w długim okresie sytuacja jest tu stabilna, choć występują silne fluktuacje w sąsiadujących latach Na 10 tys mieszkańców było to średniorocznie 10,6 zdarzenia Wynikiem nadwyżki zgonów nad urodzeniami jest na ogół ujemne saldo ruchu naturalnego Było ono dodatnie tylko w latach 2009-2010, co wiązało się z opisaną zwyżką urodzeń Saldo to wykazuje silne fluktuacje, związane ze skokami zgonów, a w ostatnich latach (2011-2014) jest zawsze ujemne Tabela 22 Charakterystyki ruchu naturalnego w gminie Konstancin-Jeziorna w latach 2004-2014 Zdarzenia Lata 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 w wartościach bezwzględnych Małżeństwa 114 113 119 124 96 129 123 102 98 102 121 Urodzenia 210 198 242 222 233 255 260 217 223 200 223 Zgony 252 259 245 258 262 239 253 275 251 242 260 Saldo -42-61 -3-36 -29 16 7-58 -28-42 -37 na 10 000 mieszkańców Małżeństwa 5,0 4,9 5,1 5,3 4,1 5,4 5,0 4,1 3,9 4,1 4,9 Urodzenia 9,1 8,5 10,4 9,4 9,8 10,7 10,5 8,7 9,0 8,1 9,0 Zgony 11,0 11,2 10,5 11,0 11,1 10,0 10,2 11,1 10,1 9,8 10,5 Saldo -1,8-2,6-0,1-1,5-1,2 0,7 0,3-2,3-1,1-1,7-1,5 Źródło: na podstawie danych BDL GUS 6
24 Migracje rejestrowane W Polsce w gminach podmiejskich w obecnej fazie urbanizacji najuważniejsze znaczenie dla zmian demograficznych mają migracje Jak wspomniano, gmina Konstancin-Jeziorna nie jest typowa w tym zakresie Tym niemniej stałe przemieszczenia ludności odgrywają wciąż najważniejszą rolę W analizie pominięto rejestrowane migracje zagraniczne Są one sporadyczne, przypadkowe i nie wpływają w żaden sposób na tendencje demograficzne W latach 2004-2014 zarejestrowano w tym ruchu zaledwie 122 zameldowania i 26 wymeldowań Również porównanie pobytów czasowych (ostatnie szczegółowe dane z NSP 2002 zwracają 172 osoby, przebywające 12 miesięcy i dłużej poza granicami kraju i 44 osoby o czasie przebywania 2-12 miesięcy) wskazuje na minimalne znaczenie tego zjawiska dla oceny procesów demograficznych (w porównaniu do innych regionów kraju) W tabeli 23 zestawiono rejestrowane strumienie migracyjne w gminie w latach 2004-2014 W tym okresie odnotowano 5,6 tys napływów i 4,0 tys odpływów, a zatem saldo było dodatnie Co ciekawe, miasto koncentrowało 68% napływów przy 79% odpływów Oznacza to relatywnie większe zainteresowanie emigracją mieszkańców miast i imigracją obszarów wiejskich Jest to zjawisko typowe dla stref podmiejskich Tabela 23 Liczba i struktura rejestrowanych migracji w ruchu wewnętrznym w gminie Konstancin-Jeziorna w latach 2004-2014 Jednostka Napływ Odpływ Saldo Napływ Odpływ Saldo Gmina ogółem 5 581 4 040 1 541 100,0 100,0 100,0 Miasto 3 797 3 174 623 68,0 78,6 40,4 Obszar wiejski 1 784 866 918 32,0 21,4 59,6 Źródło: na podstawie danych BDL GUS Poziom migracji w ostatniej dekadzie generalnie obniżał się Świadczą o tym linie trendu, wygenerowane dla sald dla gminy ogółem oraz w podziale na miasto i obszar wiejski (ryc 23) O ile na początku okresu istniała nadwyżka napływów nad odpływami (w wysokości około 200 osób), w ostatnim czasie saldo zaczęło się zbliżać w okolice zera Przy tym w samym mieście już odnotowano ujemne saldo ruchu wędrówkowego (w 2011 i 2014 r) Kierunki migracji zestawiono w tabeli 24 i na mapach Posłużono się danymi z macierzy migracyjnej za 2012 r Największe przepływy dotyczą relacji z dzielnicami Warszawy Ogólnie, na Warszawę przypadało około 40% rejestrowanych napływów i odpływów Najsilniejsze relacje dotyczyły najbliżej położonych dzielnic (Wilanów, Mokotów, Ursynów) W przypadku napływów nie było zasadniczych różnic pomiędzy miastem i obszarem wiejskim Na Warszawę przypadło 54,2% ruchu, na gminy OMW 15,1% (w tym Piaseczno 6,1%), a na pozostałe części kraju 30,7% W przypadku odpływów już tylko 38,0% ruchu 7
przypadło na Warszawę, a reszta dotyczyła OMW (41,7%, w tym Góra Kalwaria 21,4% i Piaseczno 10,5%) i pozostałej części kraju (20,3%) Ryc 23 Rejestrowane napływy i odpływy oraz salda ruchu wędrówkowego w gminie Konstancin-Jeziorna w latach 2004-2014 w podziale na miasto i obszar wiejski Źródło: na podstawie danych BDL GUS 8
Tabela 24 Kierunki rejestrowanych przepływów migracyjnych do i z gminy Konstancin Jeziorna w 2012 r Obszar Ogółem Miasto Obszar wiejski liczba % liczba % liczba % Napływ Warszawa 212 54,2 143 53,4 69 56,1 OMW 59 15,1 35 13,1 24 19,5 w tym Góra Kalwaria 9 2,3 1 0,4 8 6,5 w tym Piaseczno 24 6,1 14 5,2 10 8,1 Polska 120 30,7 90 33,6 30 24,4 Ogółem 391 100,0 268 100,0 123 100,0 Odpływ Warszawa 105 38,0 81 36,2 24 46,2 OMW 115 41,7 99 44,2 16 30,8 w tym Góra Kalwaria 59 21,4 51 22,8 8 15,4 w tym Piaseczno 29 10,5 25 11,2 4 7,7 Polska 56 20,3 44 19,6 12 23,1 Ogółem 276 100,0 224 100,0 52 100,0 Saldo Warszawa 107 16,2 62 17,2 45 9,9 OMW -56-26,6-64 -31,1 8-11,3 w tym Góra Kalwaria -50-19,1-50 -22,4 0-8,9 w tym Piaseczno -5-4,4-11 -6,0 6 0,4 Polska 64 10,4 46 14,0 18 1,3 Ogółem 115 0,0 44 0,0 71 0,0 Źródło: na podstawie danych GUS Ryc 24 Struktura napływów i odpływów w gminie Konstancin-Jeziorna w 2012 r Źródło: na podstawie danych GUS 9
W rezultacie rejestrowanych zdarzeń wędrówkowych gmina miała dodatnie saldo migracyjne (+115 osób) Było ono dodatnie z Warszawą (+107 osób) i pozostałą częścią kraju (64), a ujemne z OMW ( 56 osób) Ponadto wewnątrz gminy odnotowano 41 przemeldowań, głównie z obszaru wiejskiego do miasta (31) W stosunku do całkowitej populacji (24 tys mieszkańców) są to wartości niewielkie i świadczą o bardzo niskim poziomie mobilności wewnętrznej (zaledwie około 2 zdarzeń na 1000 mieszkańców) Świnoujście SZCZECIN Piła Napływy ogółem GORZÓW WLKP ZIELONA GÓRA Jelenia Góra Koszalin Głogów Legnica Wałbrzych Słupsk Gniezno Włocławek POZNAŃ Konin Ostrów Wlkp WROCŁAW Gdynia GDAŃSK BYDGOSZCZ Kalisz OPOLE Rybnik 1 2 5 10 20 50 212 Grudziądz TORUŃ Sieradz Elbląg ŁÓDŹ KATOWICE Płock Częstochowa Bielsko-Biała Piotrków Tryb KRAKÓW OLSZTYN Ciechanów Skierniewice KIELCE WARSZAWA Radom Tarnów Nowy Sącz Łomża Ostrołęka Ostrowiec Św Siedlce Tarnobrzeg RZESZÓW Krosno LUBLIN Suwałki BIAŁYSTOK Przemyśl Biała Podl Chełm Zamość Odpływy na 10 tys mieszk gminy źródłowej 1 2 4 6 Ryc 25 Kierunki rejestrowanych napływów do gminy Konstancin-Jeziorna w 2012 r (Polska) Źródło: na podstawie danych GUS 10
Ryc 26 Kierunki rejestrowanych napływów do gminy Konstancin-Jeziorna w 2012 r (region) Źródło: na podstawie danych GUS 11
Ryc 27 Kierunki rejestrowanych odpływów do gminy Konstancin-Jeziorna w 2012 r (Polska) Źródło: na podstawie danych GUS 12
Ryc 28 Kierunki rejestrowanych odpływów do gminy Konstancin-Jeziorna w 2012 r (region) Źródło: na podstawie danych GUS 25 Migracje nierejestrowane W warunkach polskich w gminach podmiejskich w oszacowaniu faktycznej liczby mieszkańców niezwykle istotna jest rola migracji nierejestrowanych Wykazywano to wielokrotnie, zarówno dla całego kraju (Śleszyński 2005), jak też aglomeracji warszawskiej (Śleszyński 2014) Według badań za 2011 r na podstawie porównania adresów zameldowania i adresów zamieszkania i (lub) korespondencyjnych, wykazywanych w bazach ZUS (Śleszyński 2011), w gminie Konstancin-Jeziorna stwierdzono: 867 osób podających adres zamieszkania/korespondencji w gminie, przy zameldowaniu poza nią; 13
379 osób podających adres zameldowania w gminie, przy adresie zamieszkania/korespondencji poza nią Saldo wynosi zatem 488 osób i wynosi około 2% populacji gminy Z innych porównań jednak wiadomo (Śleszyński 2014), że kwota wyszacowana na podstawie adresów jest minimalną i może stanowić około połowy faktycznych niezgodności Mnożąc zatem uzyskaną liczbę przez 2, otrzymujemy jako prawdopodobną wartość blisko 1 tys osób i 4% populacji gminy Należy wyraźnie podkreślić, że na tle innych gmin podmiejskich są to wartości stosunkowo niskie Przy tym najwięcej niezgodności adresów dotyczy relacji z Warszawą Potwierdza to znane z literatury wnioski, że niedoszacowana migracja jest odzwierciedleniem in plus rejestrowanych zdarzeń wędrówkowych 26 Zmiany struktury biologicznej W latach 2004-2014 populacja osób w wieku przedprodukcyjnym w gminie spadła o 114 osób, w wieku produkcyjnym wzrosła o 561 osób, a w wieku poprodukcyjnym wzrosła aż o 1357 osób W przypadku tej ostatniej kategorii jej udział w całej populacji wzrósł z 17,2 do 21,4% Oznacza to dalsze postarzenie się struktury wieku z i tak już stosunkowo wysokiego poziomu Przykładowo w tym samym czasie wskaźnik dla całego powiatu wzrósł w podobnym stopniu, ale z poziomu 13,8 do 16,2% Jest on jednak korzystniejszy, ze względu na istotne niedoszacowanie migrującej ludności w młodszym wieku w wielu rejonach powiatu (Lesznowola, Piaseczno) Nieco gorsza struktura wieku cechuje miasto W roku 2014 udział ludności w wieku poprodukcyjnym wyniósł tam 22,8% przy wartości 18,3% dla obszaru wiejskiego Ta ponadczteropunktowa różnica jest istotna Warto zwrócić uwagę, że w okresie 2004-2014 zdecydowanie szybciej starzało się miasto (wzrost o 5,1 punktu procentowego omawianego wskaźnika), niż obszar wiejski (tylko 2,2 pp) Wynika to z migracji omówionych w poprzednim podrozdziale Tabela 25 Struktura wieku w gminie Konstancin-Jeziorna w latach 2004 i 2014 Jednostka Liczba ludności w wieku Udział procentowy przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym populacji w wieku poprodukcyjnym (%) 2004 2014 2004 2014 2004 2014 2004 2014 zmiana Ogółem 4445 4331 14581 15142 3958 5315 17,2 21,4 4,2 Miasto 3101 2927 10433 10437 2901 3947 17,7 22,8 5,1 Obszar wiejski 1344 1404 4148 4705 1057 1368 16,1 18,3 2,2 Powiat piaseczyński 29789 37719 91032 108081 19383 28285 13,8 16,2 2,4 Źródło: na podstawie danych BDL GUS 14
Dokładniejsze zmiany przedstawiono na ryc 26 Analiza w 5-letnich kategoriach wieku wskazuje, że głównym czynnikiem zmian jest przesuwanie się wyżów i niżów demograficznych Dotyczy to przede wszystkim przesuwania się pierwszego powojennego wyżu kompensacyjnego (osoby urodzone w latach 1945-1955), które wchodzą od około 2005 r w wiek poprodukcyjny, a następnie jego echa z lat 70 i 80 ubiegłego wieku, wkraczających w wiek produkcyjny mobilny Zmiany te są dobrze wyraźne w mieście, ze względu na mniejszą rolę migracji zaburzających przesuwanie się struktur, a prawie niewidoczne na obszarze wiejskim Na tym ostatnim dotyczy to w zasadzie tylko starszej, bardziej zasiedziałej kategorii wieku, wkraczającej w wiek poprodukcyjny Konsekwencją struktury wieku są zróżnicowania według płci W roku 2014 na 100 mężczyzn przypadało 111 kobiet Taka nierównowaga wynika głównie z dłuższego przeciętnego życia kobiet Przykładowo w kategorii 70 i więcej lat na 100 mężczyzn w mieście przypadały aż 193 kobiety Natomiast w młodszych kategoriach wieku proporcje płci w gminie są bardziej wyrównane Niemniej widoczne są pewne dysproporcje dla kategorii 20-34 lata, gdyż wskaźnik feminizacji dla roku 2014 wynosi tutaj tylko 91 Wynika to najprawdopodobniej ze zwiększonego odpływu migracyjnego kobiet 27 Zróżnicowania wewnątrzgminne W skład gminy Konstancin-Jeziorna wchodzi miasto (w tym 4 osiedla), 22 sołectwa oraz 2 osiedla wiejskie Według dostępnych danych GUS (PESEL) dla 24 jednostek za 2009 r, największą niemiejską miejscowością statystyczną była Bielawa (1361 mieszkańców), a następnie Czarnów (587) i Obory (541) Miejscowości charakteryzowało silne zróżnicowanie według wieku (tabela 26) Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym wahał się od 9,8 (Piaski) do 27,1% (Okrzeszyn), w wieku produkcyjnym od 54,1% (Obórki)) do 77,2% (Piaski), a w wieku poprodukcyjnym od 9,0% (Kawęczynek) do 22,4% (Obórki) Według innych dostępnych danych spisowych za 2011 r możliwe jest rozpoznanie relacji struktury osadniczej, w tym gęstości zaludnienia (ryc 29) 15
Tabela 26 Liczba ludności i struktura wieku w miejscowościach statystycznych w gminie Konstancin-Jeziorna (2009) Miejscowość statystyczna Liczba ludności ogółem Struktura wieku (%) przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny Konstancin-Jeziorna 17 403 17,4 63,5 19,1 Bielawa 1 361 22,3 62,5 15,2 Borowina 179 20,1 62,0 17,9 Cieciszew 281 22,1 60,9 17,1 Ciszyca 116 14,7 66,4 19,0 Czarnów 587 17,7 68,1 14,1 Czernidła 130 11,5 70,8 17,7 Dębówka 160 17,5 66,9 15,6 Gassy 185 19,5 63,2 17,3 Habdzin 420 19,5 62,6 17,9 Kawęczyn 407 21,6 64,1 14,3 Kawęczynek 111 18,9 72,1 9,0 Kępa Oborska 51 19,6 60,8 19,6 Kępa Okrzewska 137 20,4 62,8 16,8 Kierszek 153 18,3 71,2 10,5 Łęg 205 21,0 62,9 16,1 Łyczyn 94 21,3 67,0 11,7 Obory 541 20,9 66,5 12,6 Obórki 98 23,5 54,1 22,4 Okrzeszyn 170 27,1 62,9 10,0 Opacz 394 18,5 61,2 20,3 Parcela-Obory 311 25,1 63,0 11,9 Piaski 92 9,8 77,2 13,0 Słomczyn 398 14,1 66,6 19,3 Turowice 246 20,3 64,6 15,0 Źródło: GUS (według bazy PESEL) 16
Ryc 29 Gęstość zaludnienia w regionie według rejonów spisowych (2011) Źródło: na podstawie danych GUS (NSP 2011) i Centralnego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej 17
Ryc 26 Zmiany udziałów procentowych populacji według 5-letnich kategorii wieku w gminie Konstancin-Jeziorna według stanów w 2004 i 2014 r Źródło: na podstawie danych BDL GUS 18
3 PRZESŁANKI DLA PROGNOZY DEMOGRAFICZNEJ 31 Uwarunkowania demograficzne Analiza demograficzna wykonana w poprzednim rozdziale wyraźnie wskazuje na pogorszenie się wielu wskaźników, decydujących o rozwoju ludnościowym gminy Dotyczy to mniejszego poziomu urodzeń niż w poprzednich dekadach, zmniejszania się strumieni migracyjnych oraz pogarszania struktury wieku Można przewidywać, że w perspektywie kolejnego pokolenia (około 2035 r) poziom urodzeń spadnie do około 70% obserwowanego współcześnie Wynika to z faktu, że na terenie gminy populacja dzieci w wieku 0-4 lat stanowi właśnie taki udział w stosunku do kategorii osób w wieku 25-34 lata Równocześnie nieco zwiększy się poziom zgonów, ze względu na przesuwanie się kolejnych roczników z powojennego wyżu blisko średniej oczekiwanej długości życia Warto tu jednak podkreślić możliwości zwiększenia poziomu urodzeń wskutek oddziaływania polityki rodzinnej państwa i ewentualnych zachęt gminy Wówczas można byłoby się spodziewać nawet utrzymania podobnej stopy urodzeń, co byłoby wariantem bardzo optymistycznym Drugie podstawowe znaczenie dla prognozy demograficznej gminy ma spodziewany napływ migracyjny Tutaj sytuacja jest bardziej niekorzystna Można bowiem przypuszczać, że obserwowany dość silny napływ ludności na tereny podmiejskie Warszawy osiągnął już swoje apogeum w latach 2000-2010 Wynikało to z kilku przyczyn, które się wzajemnie nałożyły: wchodzenia w wiek małżeński roczników z wyżu lat 70 i 80 ubiegłego wieku, uruchomienia szerokiej akcji kredytowo-mieszkaniowej przez banki oraz pobudzenia gospodarczego wraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej Aktualnie widać wyraźnie, że tempo napływu migracyjnego maleje i raczej nie należy się spodziewać, że procesy te mogłyby się zintensyfikować Oczywiście, istnieje pewna szansa na większą suburbanizację rezydencjonalną ze strony Warszawy, ale działania polityki miejskiej i terytorialnej w najbliższych latach będą się kierować raczej ograniczaniem procesów urban sprawl, a przynajmniej powinny się do tego przymierzyć Istnieje jeszcze jedno poważna przesłanka, każąca spodziewać się zmniejszonej presji migracyjnej Jest to wyczerpywanie się zasobów migracyjnych w pozastołecznych regionach kraju, które stanowią około 1/3 aktualnego zaplecza wędrówkowego (34% dla miasta i 24% dla obszaru wiejskiego) Ponieważ te zasoby krajowe będą się kurczyć na skutek w zasadzie pewnej depopulacji kraju (w perspektywie 2050 r), odbije się to z pewnością na obniżeniu poziomu migracji wewnętrznych 19
32 Uwarunkowania gospodarcze Położenie i specyfika funkcjonalna gminy warunkuje rozwój gospodarki i przedsiębiorczości, a te wpływają na procesy demograficzne w przyszłości Jak wspomniano wcześniej, gmina w dużej mierze ma charakter elitarno-rezydencjonalny, co raczej nie sprzyja powstawaniu nowych miejsc pracy w postaci większych zakładów Można spodziewać się, że taki charakter zostanie utrzymany Natomiast można spodziewać się zwiększenia roli drobnej przedsiębiorczości, zwłaszcza w postaci wyspecjalizowanych usług dla mieszkańców oraz istniejących instytucji publicznych i przedsiębiorstw, co wpisywałoby się w obserwowane trendy serwicyzacji gospodarki Duże znaczenie będą miały dojazdy do pracy, które według jedynych dostępnych danych za 2011 r 1 w przypadku Konstancina-Jeziorny są istotnym elementem powiązań funkcjonalnych Według tych danych, w 2011 r do gminy przyjeżdżało 1130, a wyjeżdżało 1300 pracujących Dane te są jednak orientacyjne, ze względu na rezydencjonalno-elitarny charakter gminy oraz związany z tym spory udział przedsiębiorców i właścicieli firm, pracujących faktycznie w Warszawie i innych miejscach kraju Tym niemniej warto zwrócić uwagę na silne związki ze stolicą, gdyż przepływy z i do Konstancina-Jeziorny w połowie dotyczyły właśnie tego miasta Na kolejnych miejscach znalazły się pobliskie Piaseczno (w przyjazdach i wyjazdach) oraz Góra Kalwaria (w przyjazdach) Bardzo charakterystyczną cechą rejestrowanych dojazdów pracowniczych w gminie jest ich stosunkowo duże zrównoważenie Jest to nietypowe w strefach podmiejskich miast, które zazwyczaj są dostawcą siły roboczej dla rdzeni miejskich Sytuacja ta w dużej mierze wynika z działalności uzdrowiska (i kilku innych wyspecjalizowanych podmiotów), które wymaga specjalistycznej kadry, nie mogącej być zapewnionej na miejscu z lokalnych zasobów pracowniczych Według danych o dojazdach pracowniczych za 2011 r, zaledwie 108 mieszkańców z obszaru wiejskiego gminy dojeżdżało do pracy w mieście, podczas gdy jeszcze w 2002 r 2,1 tys mieszkańców z tego obszaru pracowało poza rolnictwem (duża ich część wyjeżdżała do pracy do Warszawy i Piaseczna) Przesłanką rozwoju gospodarczego jest też aktualna struktura ekonomiczna zarejestrowanych przedsiębiorstw Największą zarejestrowaną spółką są Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA, które w Konstancinie-Jeziorna mają od kilku lat nową siedzibę (jest to również powodem dojazdów pracowniczych do gminy) Przedsiębiorstwo to w zestawieniu największych pod względem przychodów polskich firm znalazło się w 2013 r na 42 miejscu (5,8 mld zł przychodów) Według rejestru REGON, w końcu 2015 r gminie było zarejestrowanych 4056 podmiotów gospodarczych, z czego 23 stanowiły podmioty o liczbie co najmniej 50 pracujących Ponadto w końcu 2015 r było zarejestrowanych 91 spółek z udziałem kapitału zagranicznego 1 Dane za 2006 r były gromadzone przez GUS według odmiennej metodologii na podstawie zeznań podatkowych i nie obejmowały min samozatrudnienia 20
Dokładna liczba miejsc pracy w gminie nie jest znana, poza rolnictwem można ją szacować na około 8 tys osób Według ostatnich w miarę wiarygodnych danych ze spisu powszechnego 2002, spośród zameldowanych w gminie mieszkańców pracowało 9,1 tys osób, z tego w rolnictwie 0,6 tys, w przemyśle i budownictwie 2,4 tys, w usługach rynkowych 4,0 tys, a w usługach nierynkowych 2,2 tys Tabela 31 Kierunki dojazdów do pracy (przyjazdów i wyjazdów) związane z gminą Konstancin-Jeziorna w 2011 r (dane nie obejmują strumieni o liczbie dojeżdżających poniżej 10 osób) Jednostka Dotyczy części gminy Konstancin-Jeziorna (M miasto, W obszar wiejski) Przyjazdy Dojazdy liczba % Ogółem M/W 1130 100,0 Mst Warszawa M 537 47,5 Piaseczno - miasto M 194 17,2 Piaseczno - obszar wiejski M 99 8,8 Góra Kalwaria - obszar wiejski M 83 7,3 Góra Kalwaria - miasto M 56 5,0 Prażmów M 26 2,3 Mst Warszawa W 22 1,9 Lesznowola M 21 1,9 Krapkowice miasto* M 18 1,6 Legionowo M 15 1,3 Pruszków M 14 1,2 Radom M 14 1,2 Krapkowice - obszar wiejski* M 11 1,0 Piaseczno - miasto W 10 0,9 Gogolin - miasto* M 10 0,9 Wyjazdy Ogółem M/W 1300 100,0 Mst Warszawa M 674 51,8 Mst Warszawa W 267 20,5 Piaseczno - miasto M 174 13,4 Piaseczno - miasto W 95 7,3 Lesznowola M 30 2,3 Góra Kalwaria - obszar wiejski M 23 1,8 Góra Kalwaria - obszar wiejski W 17 1,3 Piaseczno - obszar wiejski M 10 0,8 Raszyn M 10 0,8 * dane prawdopodobnie dotyczą filii przedsiębiorstw zarejestrowanych w tych gminach, ale działających bliżej Konstancina-Jeziorny Źródło: na podstawie danych BDL GUS 21
33 Uwarunkowania planistyczne Podstawową przesłanką planistyczną jest bezpośrednia podaż gruntów budowlanych i chłonność demograficzna w obowiązujących dokumentach gminy (studium uikzp, plany miejscowe) Przy tym zdecydowanie twardsze dane dotyczą planów miejscowych Według dostępnych danych (dane GUS/Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa, dotyczące sytuacji planistycznej w kraju, analizowane w corocznych raportach Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN), na koniec 2014 r w gminie były obowiązujące 52 plany miejscowe, w tym 38 uchwalonych na podstawie ustawy z 2003 r Obejmowały one powierzchnię 6430 ha, czyli 81,8% powierzchni gminy Bilans terenów według obowiązujących planów miejscowych przedstawiono w tabeli 32 Pod zabudowę mieszkaniową przeznaczono 1382 ha, z czego 174 ha pod zabudowę wielorodzinną Ponadto na terenach rolniczych dopuszczono zabudowę zagrodową o powierzchni 437 ha Łącznie tereny, na których można lokalizować zabudowę mieszkaniową stanowią zatem 23,2% powierzchni gminy Warto też zwrócić uwagę, że według dostępnych danych, do końca 2014 r zmieniono przeznaczenie gruntów rolnych na cele nierolnicze w łącznej wysokości 852 ha, a gruntów leśnych na cele nieleśne w wysokości 267 ha Pomimo że gmina jest dobrze wyposażona w plany miejscowe, zabudowę realizuje się także na podstawie decyzji o warunkach zabudowy W roku 2014 wydano ich 72, z czego 53 dotyczyły zabudowy mieszkaniowej Łącznie w latach 2004-2014 wydano w gminie około 700 decyzji lokalizacyjnych (najwięcej w 2005 r 250 i w 2012 r 116) Tabela 33 Bilans terenów w gminie Konstancin-Jeziorna według obowiązujących planów miejscowych (2014) Kategoria terenów Powierzchnia ogółem (ha) % powierzchni planów miejscowych % powierzchni gminy Zabudowa mieszkaniowa ogółem 1382 21,5 17,6 w tym wielorodzinna 174 2,7 2,2 Zabudowa usługowa 379 5,9 4,8 w tym usług publicznych 58 0,9 0,7 Użytkowanych rolniczo 2675 41,6 34,0 w tym tereny zabudowy zagrodowej 437 6,8 5,6 Zabudowy techniczno-produkcyjnej 45 0,7 0,6 Zieleni i wód 1395 21,7 17,8 Komunikacji 482 7,5 6,1 Infrastruktury technicznej 71 1,1 0,9 Razem 6 430 100,0 81,8 Źródło: na podstawie danych GUS i Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa (Śleszyński P, Andrzejewska M, Cerić D, Deręgowska A, Komornicki T, Rusztecka M, Solon J, Sudra P, Zielińska B, 2015, Analiza stanu i uwarunkowań prac planistycznych w gminach w 2014 roku, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa, 212 s + załączniki (w tym 36 plansz mapowych) 22
Następnie na tej podstawie oszacowano łączną chłonność demograficzną Ze względu na willlowy charakter gminy i duże powierzchniowo nieruchomości (działki) gruntowe, przyjęto stosunkowo niskie wartości wskaźników chłonności: dla zabudowy jednorodzinnej 20 osób/ha, dla zabudowy wielorodzinnej 100 osób/ha, dla zabudowy zagrodowej 5 osób/ha Obliczenia przedstawiono w tabeli 33 Według obliczeń, w gminie na podstawie planów miejscowych może zamieszkać co najmniej 43,7 tys osób, z czego 24,2 tys w zabudowie jednorodzinnej Szacunek posiada jednak pewne ograniczenie, związane z tym, że nie wiadomo, jaka część oszacowanej przez gminy powierzchni dotyczy już istniejącej zabudowy Nie wiadomo też, jaka jest struktura tej istniejącej zabudowy np pod względem gęstości Stąd należy podkreślić, że obliczenia nie wskazują na nowe możliwe osadnictwo, ale na łączną wartość bezwzględną już istniejącej i planowanej zabudowy łącznie Innymi słowy, jest to dopuszczalna chłonność demograficzna Proponuje się wykonanie odrębnego opracowania, w którym można byłoby precyzyjniej rozróżnić starą i nową zabudowę, a tym samym uściślić szacunek chłonności Przedstawiane obliczenia warto zatem poszerzyć o szacunek na podstawie chłonności terenów powstałych poprzez zmiany przeznaczenia gruntów rolnych (tzw odrolnienia) Mnożąc 852 ha takich gruntów przez 20 osób, daje to wynik 17,0 tys osób Oczywiście, nie wszystkie odrolnione grunty muszą być przeznaczone pod budownictwo mieszkaniowe, ale zakładając, że dotyczyć to będzie nawet tylko połowy z tych gruntów, daje to wynik na poziomie 8,5 tys osób w zabudowie jednorodzinnej Dzieląc to przez 4, otrzymujemy około 2 tys domów Tymczasem w gminie w dwudziestoleciu 1995-2015 oddano do użytku 2456 mieszkań, z czego tylko 807 poza miastem Tabela 34 Chłonność demograficzna w gminie Konstancin-Jeziorna według obowiązujących planów miejscowych Kategoria zabudowy Powierzchnia (ha) Wskaźnik chłonności (liczba osób /ha) Wyliczona chłonność globalna (tys osób) Jednorodzinna 1 209 20 24,2 Wielorodzinna 174 100 17,4 Zagrodowa 437 5 2,2 Razem 1 820 x 43,7 Źródło: opracowanie własne 23
Powyższe dane należy skonfrontować z zachodzącymi procesami demograficznymi Znaczna nadwyżka terenów inwestycyjnych w stosunku do potrzeb będzie powodować dalsze rozpraszanie zabudowy, a tym samym wzrost kosztów obsługi sieci infrastrukturalnych, dostępu do usług publicznych, itd Jest to szczególnie ważne z punktu widzenia spodziewanego wzrostu udziału populacji osób w starszym wieku, dla których oznaczać to może pogorszenie się warunków życia 24
4 WARIANTOWE PROGNOZY ROZWOJU DEMOGRAFICZNEGO DO 2050 R 41 Założenia szczegółowe prognozy Ogólne uwarunkowania do prognozy przedstawiono w rozdziale 3 Biorąc pod uwagę czynniki demograficzne i gospodarcze zdecydowano, że należy wykonać dwie wariantowe projekcje rozwoju demograficznego: 1) wariant minimalny, związany z kontynuacją niekorzystnych dla rozwoju gminy procesów demograficznych, tj zwłaszcza spodziewanego spadku liczby urodzeń i osłabienia napływu migracyjnego; 2) wariant maksymalny, związany z pobudzeniem demograficznym w wyniku polityki prorodzinnej oraz utrzymaniem się napływu migracyjnego na obecnym poziomie W świetle przedstawionych wcześniej uwarunkowań, bardziej prawdopodobny wydaje się wariant minimalny Ponadto większy niż założony w wariancie maksymalnym wzrost presji migracyjnej wydaje się zupełnie nieprawdopodobny, biorąc pod uwagę zarówno trendy ogólnokrajowe, jak też specyfikę gminy Zmiana trendu napływów wędrówkowych mogłaby mieć jedynie miejsce w warunkach znacznej obniżki cen nieruchomości, w tym zwłaszcza gruntów niezabudowanych oraz niespodziewanych zdarzeń politycznych, w postaci np konfliktów zbrojnych w otoczeniu Polski i migracji uchodźczych Jednak nawet w tym drugim przypadku nie wydaje się prawdopodobne kierowanie się strumieni osiedleńczych w ten rejon strefy podmiejskiej Warszawy Prognozy wykonano w perspektywie 2050 r dla 5-letnich przedziałów czasowych (2020, 2025, 2030, 2035, 2045, 2050) Zastosowano uproszczone prognozowanie demograficzne w podziale na 4 kategorie wieku: 0-17 lat (wiek przedprodukcyjny), 18-39 lat (wiek produkcyjny mobilny), 40-59/64 lata (wiek produkcyjny niemobilny) i 60/65 i więcej lat (wiek poprodukcyjny) Szczegółowe założenia przedstawiono w tabeli 41, a cząstkowe założenia dotyczące zdarzeń demograficznych także na rycinach Punktem wyjścia do wszystkich szacunków były ustalenia związane z oszacowaniem liczby i rozmieszczenia stanów demograficznych na 2015 r 25
Tabela 41 Założenia do wariantowych prognoz dla gminy Konstancin-Jeziorna w latach 2015-2050 Wskaźnik Wariant minimalny (A) Wariant maksymalny (B) Stan wyjściowy prognozy (2015) Przyjęty według danych z rejestracji bieżącej, powiększony o 4%, z czego połowa przypadła na ludność w wieku 20-39 lat, a pozostała część proporcjonalnie Płodność i urodzenia Współczynnik dzietności* na podobnym poziomie do obserwowanego (2014) w stosunku do udziału kobiet w wieku 20-39 lat w populacji Do oszacowania dzietności i poziomu urodzeń brano też pod uwagę ludność niezameldowaną Umieralność Współczynnik dzietności* podwyższony: systematyczny wzrost o 5% co pięć lat, co jest uwarunkowane założeniem stopniowej poprawy wskutek polityki prorodzinnej i napływu migracyjnego osób chcących w większym stopniu zakładać rodziny, niż obecnie Zgodnie z trendem, założenie spadku współczynnika zgonów w poszczególnych kohortach wieku o 1% rocznie (w roku 2050 do poziomu 70% w stosunku do roku 2014) Napływ zewnętrzny Na poziomie średniej z lat 2010-2014, z doszacowaniem nierejestrowanej ruchliwości i zmian w strukturze zasobów migracyjnych (obszar reperowy/główna zlewnia migracyjna: Warszawa 50%, powiatu piaseczyński 35%, województwo mazowieckie 15%) Oznacza to zmniejszenie się zlewni do 81% stanu za 2014 r Oszacowanie struktury wieku migrantów na podstawie A Potrykowska i P Śleszyński 1999 (rozkłady Rogersa-Castro) Odpływ zewnętrzny Na poziomie średniej z lat 2004-2014, z doszacowaniem nierejestrowanej ludności i zmian w zasobach migracyjnych na podstawie przeszacowania adresów korespondencyjnych w stosunku do zameldowania Stały napływ na poziomie średniej z lat 2004-2014, powiększony o ludność niezameldowaną (stała 4% populacji w każdym 5-leciu, rozszacowana na 4 kategorie wieku) Oszacowanie struktury wieku migrantów na podstawie A Potrykowska i P Śleszyński 1999 (rozkłady Rogersa-Castro) Spadek poziomu odpływów o 5% na każde 5 lat, co oznacza dojście w roku 2050 do poziomu 70% stanu obecnego * współczynnik dzietności (ang TFR Total Fertility Rate) jest to liczba urodzonych dzieci, które przypadają na jedną kobietę w wieku rozrodczym (15-49 lat) W praktyce współczynnik jest najbardziej wrażliwy na roczniki kobiet, w których rodzi się najwięcej dzieci (np w Warszawie 27-35 lat, na które przypada około 70% urodzeń) Wydaje się, że w przypadku Konstancina-Jeziorny wzorowanie się Warszawą w oszacowaniu relacji TFR z wiekiem matki jest uzasadnione Źródło: opracowanie własne 42 Oszacowanie stanu wyjściowego prognozy Ponieważ ostatnie dane na temat liczby i struktury demograficznej są dostępne (przełom maja i czerwca 2016 r) za 2014 r, konieczne było oszacowanie dla roku 2015 Przyjęto trend z ostatnich 5 lat, gdyż we wcześniejszych danych występowały zbyt duże skoki liczby ludności, nie pozwalające dobrze dopasować funkcji trendu W drugiej kolejności doszacowano ludność niezameldowaną Przyjęto najbardziej realny poziom 4% populacji, który rozszacowano na 4 kategorie wieku według znanej struktury niezgodności adresów zameldowania i korespondencji/zamieszkania (Śleszyński 2011): wiek przedprodukcyjny 1,2%, 26
wiek produkcyjny mobilny 73,5%, wiek produkcyjny niemobilny 23,5%, wiek poprodukcyjny 1,4% Wyniki obliczeń przedstawiono w tabeli 42 Wyjściową liczbę ludności w 2015 r oszacowano na 25 777 osób Tabela 42 Oszacowanie stanu wyjściowego prognozy Zmienna Liczba ludności 2014 (GUS) 2015* Doszacowanie ludności niezameldowanej % liczba Liczba ludności po doszacowaniu (2015) Liczba ludności ogółem 24 788 24 786 4,0 991 25 777 Liczba ludności w wieku 0-17 lat 4 331 4 290 0,3 12 4 302 Liczba ludności w wieku 18-39 lat 9 061 8 998 8,1 729 9 727 Liczba ludności w wieku 40-64 lata 6 081 6 027 3,9 237 6 264 Liczba ludności w wieku 65 i więcej lat 5 315 5 471 0,3 14 5 485 *trend, postać ogólna y = -11,7x + 24865 Źródło: opracowanie własne 43 Oszacowanie zdarzeń cząstkowych Oszacowanie poziomu urodzeń, zgonów, napływu i odpływu wykonano zgodnie z założeniami opisanymi w tabeli 41 Wyniki przedstawiono w formie tabelarycznej i graficznej dla dwóch wariantów projekcyjnych W wariancie minimalnym przewiduje się spadek urodzeń, wzrost zgonów oraz spadek napływów i odpływów migracyjnych Ujemne saldo ruchu naturalnego będzie się powiększać do poziomu około minus 900 osób, a saldo ruchu wędrówkowego będzie oscylować w okolicach plus 300 osób W rezultacie będzie się pogłębiał spadek liczby ludności, łącznie w całym okresie (2015-2050) o blisko 2 tys osób W wariancie maksymalnym są przewidywane większe fluktuacje, związane z różnicowaniem się struktury wieku i wpływem tego na zdarzenia cząstkowe Dotyczyć to będzie zwłaszcza poziomu urodzeń, którego spadek będzie łagodzony stałym napływem migracyjnym W założeniach tego wariantu liczba ludności wzrośnie do 2050 r o 1,5 tys osób 27
Tabela 43 Oszacowanie cząstkowych zdarzeń demograficznych w gminie Konstancin-Jeziorna w dwóch wariantach projekcyjnych Okres Ruch naturalny Ruch wędrówkowy Saldo ruchu Przyrost rzeczywisty urodzenia zgony napływ odpływ naturalnego wędrówkowego 2010-2014* 1123 1281 2162 1804-158 358 200 Wariant minimalny 2015-2019 1183 1337 2107 1758-154 349 195 2020-2024 1072 1274 2053 1713-202 340 138 2025-2029 941 1399 2000 1669-457 331-126 2030-2034 861 1512 1949 1627-651 323-329 2035-2039 844 1701 1900 1585-856 315-542 2040-2044 838 1767 1851 1545-929 307-622 2045-2050 819 1736 1804 1505-917 299-618 Razem 6560 10725 13665 11402-4165 2263-1903 Wariant maksymalny 2015-2019 1315 1337 2162 1714-22 448 426 2020-2024 1198 1279 2162 1628-81 534 453 2025-2029 1064 1411 2162 1547-346 615 269 2030-2034 990 1534 2162 1469-544 693 148 2035-2039 995 1736 2162 1396-741 766 25 2040-2044 1021 1820 2162 1326-798 836 38 2045-2050 1054 1809 2162 1260-755 902 147 Razem 7638 10926 15134 10340-3288 4794 1506 * w celach porównawczych Źródło: opracowanie własne Ryc 41 Założenia cząstkowe do prognozy demograficznej gminy Konstancin-Jeziorna w latach 2015-2050 w dwóch wariantach projekcyjnych Źródło: opracowanie własne 28
44 Wyniki prognozy Zsumowanie zdarzeń cząstkowych daje w efekcie wyniki prognozy Przedstawiono je w formie tabelarycznej i graficznej dla dwóch wariantów projekcyjnych Według obliczeń, prognozowana liczba ludności może się wahać pomiędzy 23,9 a 27,3 tys mieszkańców Tabela 44 Wyniki prognozy demograficznej dla gminy Konstancin-Jeziorna w latach 2015-2050 w dwóch wariantach projekcyjnych Rok minimalny Wariant maksymalny Różnica między wariantami 2015 25 777 25 777 0 2020 25 972 26 203 231 2025 26 111 26 656 546 2030 25 985 26 925 941 2035 25 656 27 074 1 418 2040 25 114 27 098 1 984 2045 24 492 27 136 2 644 2050 23 874 27 283 3 409 Źródło: opracowanie własne Ryc 42 Wyniki prognozy demograficznej dla gminy Konstancin-Jeziorna w latach 2015-2050 Źródło: opracowanie własne 29
Oprócz zmian ilościowych, spodziewane są poważne zmiany jakościowe W obydwu wariantach spadnie udział ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym, a wzrośnie udział ludności w wieku poprodukcyjnym (tabela 45) Można przewidywać, że w roku 2050 najmłodsza populacja spadnie do poziomu 72-92% stanu z 2015 r, a najstarsza osiągnie 159-166% tego stanu Najbardziej zagrożona postarzaniem struktury wieku jest miejska część gminy Zmiany te mogą rodzić poważne problemy z zapewnieniem standardu obsługi, zwłaszcza na terenach wiejskich, bardziej oddalonych od miasta (transport, opieka społeczno-zdrowotna, itp) Tabela 45 Prognozowane zmiany w strukturze wieku w gminie Konstancin-Jeziorna w latach 2015-2050 Rok wiek przedprodukcyjny Wariant minimalny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny wiek przedprodukcyjny Wariant maksymalny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny 2015 4907 17950 2920 4907 17950 2920 2020 4937 17708 3153 5094 17708 3162 2025 4838 17239 3830 5165 17239 3855 2030 4525 16841 4428 5027 16841 4475 2035 4226 16699 4633 4908 16699 4709 2040 3883 16825 4516 4633 16825 4629 2045 3645 16655 4508 4498 16655 4666 2050 3518 16260 4642 4528 16260 4855 2015-2050 (2015=100) 72 91 159 92 91 166 2015 (%) 19,0 69,6 11,3 19,0 69,6 11,3 2050 (%) 14,4 66,6 19,0 17,7 63,4 18,9 Zmiana w punktach procentowych -4,6-3,1 7,7-1,4-6,2 7,6 Źródło: opracowanie własne 30
5 WNIOSKI DLA POLITYKI PRZESTRZENNEJ Przeprowadzone analizy pozwalają na sformułowanie następujących wniosków praktycznych: 1) W gminie Konstancin-Jeziorna w perspektywie najbliższych dekad należy spodziewać się umiarkowanego wzrostu liczby ludności lub jej stagnacji Liczba ludności wraz z populacją niezameldowaną w roku 2050 powinna się mieścić w granicach 23,9 tys (wariant minimalny) do 27,3 tys (wariant maksymalny) 2) Do około 2030 roku spodziewany jest słaby przyrost ludnościowy, a następnie najbardziej prawdopodobna jest stagnacja lub spadek Wynika to z kurczenia się zasobów migracyjnych (ludność w wieku produkcyjnym mobilnym) w głównej zlewni (Warszawa, powiat piaseczyński, województwo), jak też spadku liczby urodzeń przy wzroście zgonów 3) Na zmiany ludnościowe w całym okresie 2015-2050 w mniejszym stopniu wpłynie ruch naturalny (6,6-7,6 tys urodzeń, 10,7-10,9 tys zgonów), a w większym ruch wędrówkowy (13,7-15,1 tys napływów, 11,4-10,3 tys odpływów) 4) Nastąpi znaczne postarzenie struktury wieku, zwłaszcza w Konstancinie-Jeziornie Wymagać to będzie większej dbałości o politykę przestrzenną i planowanie infrastruktury, zwłaszcza pod kątem efektywności Generalnie jednak prognozowany wskaźnik udziału populacji najstarszej (powyżej 70 lat) na tle innych gmin w Polsce będzie relatywnie mniejszy (o kilka punktów procentowych) 5) W związku z prognozowanymi trendami demograficznymi w gminie występuje znaczne przeszacowanie terenów pod zabudowę mieszkaniową Nadpodaż gruntów budowlanych będzie prowadzić do rozpraszania osadnictwa i wyższych kosztów budowy i obsługi infrastruktury Wskazane jest opracowanie bardziej szczegółowego opracowania w tym zakresie, w tym zwłaszcza podjęcia działań na rzecz bardziej skoncentrowanego osadnictwa jednorodzinnego na obszarach wiejskich 31
Bibliografia Potrykowska A, Śleszyński P, 1999, Migracje wewnętrzne w Warszawie i województwie warszawskim, Atlas Warszawy, 7, IGiPZ PAN, Warszawa Śleszyński P, 2005, Różnice liczby ludności ujawnione w Narodowym Spisie Powszechnym 2002, Przegląd Geograficzny, 77, 2, s 193-212 Śleszyński P, 2010, Aktualne i spodziewane tendencje demograficzne w rozwoju Obszaru Metropolitalnego Warszawy, opracowanie wykonane dla Urzędu mst Warszawy, Warszawa, 92 s, maszynopis Śleszyński P, 2011, Oszacowanie rzeczywistej liczby ludności gmin województwa mazowieckiego z wykorzystaniem danych ZUS, Studia Demograficzne 2, s35-57 Śleszyński P, 2012, Klasyfikacja gmin województwa mazowieckiego, Przegląd Geograficzny, 84, 4, s 559-576 Śleszyński P, 2012, Obszar Metropolitalny Warszawy a rozwój Mazowsza, Trendy Rozwojowe Mazowsza, 8, Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego, Warszawa Śleszyński P, 2014, Społeczno-demograficzne uwarunkowania rozwoju Mazowsza, Trendy Rozwojowe Mazowsza, 12, MBPR, Warszawa Śleszyński P, Andrzejewska M, Cerić D, Deręgowska A, Komornicki T, Rusztecka M, Solon J, Sudra P, Zielińska B, 2015, Analiza stanu i uwarunkowań prac planistycznych w gminach w 2014 roku, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa, 212 s + załączniki (w tym 36 plansz mapowych 32