Jak gaz łupkowy wpłynie na ceny gazu dla odbiorców? Józef Dopke Słowa kluczowe: gaz ziemny, gaz łupkowy, łupki ilaste, wydobycie gazu, produkcja netto, odbiorcy domowi, odbiorcy komercyjni, odbiorcy przemysłowi, cena gazu ziemnego, koszt wydobycia, cena importu rurociągami, cena importu LNG, cena gazu na bramie miasta, ropa naftowa, formuła cenowa, Wydobycie gazu ziemnego w USA Wydobycie gazu brutto w USA [1] wynosiło 666,4 mld m 3 w 2006 r., 698,3 mld m 3 w 2007 r., 725,9 mld m 3 w 2008 r., 736,5 mld m 3 w 2009 r. i 760,5 mld m 3 w 2010 r. Po ponowny zatłoczeniu części gazu ze względów technologicznych, spaleniu na flarach, upustach, usunięciu gazów niepalnych oraz stratach na ekstrakcji produkcja netto gazu ziemnego w USA wynosiła 523,9 mld m 3 w 2006 r., 545,5 mld m 3 w 2007 r., 570,8 mld m 3 w 2008 r., 582,7 mld m 3 w 2009 r. i 610,9 mld m 3 w 2010 r. W 2009 r. produkcja netto gazu w USA była wyższa niż w Federacji Rosyjskiej. Zużycie gazu ziemnego w USA wynosiło: 614 mld m 3 w 2006 r., 654 mld m 3 w 2007 r., 657,6 mld m 3 w 2008 r., 646,7 mld m 3 w 2009 r. i 683,3 mld m 3 w 2010 r. Różnica między zużyciem gazu a produkcją netto wynosiła: 90,1 mld m 3 w 2006 r., 108,5 mld m 3 w 2007 r., 86,9 mld m 3 w 2008 r., 64 mld m 3 w 2009 r., 72,3 mld m 3 w 2010 r. W tych latach import netto malał i wynosił: 98 mld m 3 w 2006 r., 107,2 mld m 3 w 2007 r., 85,5 mld m 3 w 2008 r., 75,9 mld m 3 w 2009 r. i 73,6 mld m 3 w 2010 r. Powodem zmian na rynku gazu ziemnego w USA jest gaz łupkowy - nowe źródło gazu ziemnego, znajdujące się w łupkach ilastych. Wdrożone w USA nowe technologie szczelinowania hydraulicznego oraz wierceń poziomych okazały się skuteczne. Spowodowały one rewolucję w zagłębiach gazowych. Rezerwy gazu w USA wzrosły trzykrotnie. Gaz z łupków wydobyto w ilości brutto: 36,61 mld m 3 w 2007 r., 64,678 mld m 3 w 2008 r. Wydobycie brutto gazu łupkowego w 2009 r. wzrosło o 31,123 mld m 3 (48,1%) i wynosiło 95,801 mld m 3 a produkcja netto 92,87 mld m 3. Prognozowana produkcja netto może wynieść 125 mld m 3 w 2010 r., 155 mld m 3 w 2011 r., 180 mld m 3 w 2012 r., 203,9 mld m 3 w 2015 r., 232,5 mld m 3 w 2020 r., 274,4 mld m 3 w 2025 r., 309,8 mld m 3 w 2030 r. i 346,8 mld m 3 w 2035 r. [2]. W najbliższych latach wydobycie gazu łupkowego będzie największym źródłem wzrostu dostaw gazu ziemnego na rynek USA i będzie stanowiło 47% w ogólnych dostawach. Produkcja brutto gazu (metanu) z pokładów węgla kamiennego wzrastała w USA i wynosiła: 45,3 mld m 3 w 2003 r., 48,7 mld m 3 w 2004 r., 49,0 mld m 3 w 2005 r., 49,8 mld m 3 w 2006 r., 50,4 mld m 3 w 2007 r., 56,2 mld m 3 w 2008 r. i 56 mld m 3 w 2009 r. Prognozuje się niewielki spadek wydobycia gazu z pokładów węgla do 47,3 mld m 3 w 2015 r., 47,0 mld m 3 w 2020 r., 48,3 mld m 3 w 2025 r., 48,4 mld m 3 w 2030 r. i 48,3 mld m 3 w 2035 r. [2]. W 2009 r. wydobyto brutto 736,5 mld m 3 gazu ziemnego w tym 95,8 mld m 3 stanowił gaz łupkowy (13%) i 56 mld m 3 (7,6%) stanowił gaz wydobywany z pokładów węgla. Gaz pozyskiwany z niekonwencjonalnych źródeł stanowił więc w USA w 2009 r. 20,6% wydobycia brutto. Import netto gazu w USA Import do USA gazu rurociągami z Kanady spadał z 101,6 mld m 3 w 2006 r., 107,1 mld m 3 w 2007 r., 101,6 mld m 3 w 2008 r. do 91,5 mld m 3 w 2009 r. Analogiczny import z Mek-
syku w wysokości: 0,4 mld m 3 w 2006 r., 1,5 mld m 3 w 2007 r., 1,2 mld m 3 w 2008 r. i 0,8 mld m 3 w 2009 r. nie miał istotnego znaczenia dla bilansu gazu ziemnego w USA. Największy import LNG do USA wystąpił w 2007 r. i wynosił 21,8 mld m 3 i spadł w kolejnych latach do 9,96 mld m 3 w 2008 r., 12,8 mld m 3 w 2009 r. i 12,2 mld m 3 w 2010 r. W 2009 r. największymi dostawcami LNG na rynek USA byli: 6,7 mld m 3 Trynidad, 4,5 mld m 3 Egipt, 0,8 mld m 3 Norwegia, 0,4 mld m 3 Nigeria oraz 0,4 mld m 3 Katar. W 2010 r. największymi dostawcami LNG na rynek USA byli: 5,4 mld m 3 Trynidad, 2,1 mld m 3 Egipt, 1,3 mld m 3 Katar, 1,2 mld m 3 Nigeria oraz 0,8 mld m 3 Norwegia. Według [2] import netto LNG w latach od 2026 do 2035 spadnie do śladowych ilości. Import netto gazu do USA spadł z 107,168 mld m 3 w 2007 r. do 73,616 mld m 3 w 2010 r. Te ilości LNG, które nie znajdują nabywców na rynku USA trafiają na rynek europejski i azjatycki powodując presję na obniżkę cen gazu. Więcej niż połowa zdolności przeładunkowych terminali LNG w USA była już w 2008 r. niewykorzystana. Według informacji podanych w Energy Business Review Daily Newsletter March 30, 2011 Europa Zachodnia, niektóre terminale odbierające skroplony gaz LNG w USA składają już do rządu prośbę o zezwolenie na zmianę zakresu ich działalności w terminale skraplające gaz z możliwością eksportu LNG na inne rynki Na początku grudnia 2010 r. pierwszy statek ze skroplonym gazem przypłynął z USA do W. Brytanii, skąd rurociągami będzie mógł popłynąć do Europy. Ceny gazu ziemnego w USA [3[ Cena wydobycia gazu ziemnego w USA w 2010 r. spadała i wynosiła 182 USD/1000 m 3 w styczniu, 118 USD/1000 m 3 w listopadzie, 140 USD/1000 m 3 w grudniu 2010 r.(rys. 1, tabela 1), 144 USD/1000 m 3 w styczniu, 149 USD/1000 m 3 w lutym i 138 USD/1000 m 3 w marcu 2011 r. Średnia cena wydobycia w 2010 r. wynosiła 147 USD/1000 m 3. Ceny gazu w imporcie rurociągami wynosiły 211 USD/1000 m 3 w styczniu 135 USD/1000 m 3 w listopadzie i 159 USD/1000 m 3 w grudniu 2010 r. Ceny gazu w imporcie LNG wynosiły 204 USD/1000 m 3 w styczniu, 180 USD/1000 m 3 w listopadzie i 191 USD/1000 m 3 w grudniu 2010 r. Ceny gazu ziemnego na bramie (wejściu do) miasta wynosiły od 241 USD/1000 m 3 w styczniu, 194 USD/1000 m 3 w listopadzie i 203 USD/1000 m 3 w grudniu 2010 r. Średnia cena na bramie miasta w 2010 r. wynosiła 218 USD/1000 m 3. Średnie ceny dla odbiorców domowych w USA wynosiły 369 USD/1000 m 3 w styczniu, najwyższe były w sierpniu 562 USD/1000 m 3 i 349 USD/1000 m 3 w grudniu 2010 r. Średnie ceny gazu podobnie jak w Polsce są najwyższe w miesiącach o najniższym zużyciu gazu a najniższe w miesiącach zimowych, gdy zużycie jest najwyższe. Średnia cena gazu dla odbiorców domowych w 2010 r. wynosiła 396 USD/1000 m 3. Uwzględniając obecny kurs dolara 2,7914 PLN/USD (24.06.2011 r.) otrzymujemy ceny gazu ziemnego dla odbiorców domowych w wysokości 1,03 zł/m 3 w styczniu, 1,57 zł/m 3 w sierpniu, 0,97 zł/m 3 w grudniu 2010 r. i średnio w 2010 r. 1,10 zł/m 3. Ceny te są dwukrotnie niższe niż w Polsce i z całą pewnością Polacy ogrzewający mieszkania gazem ziemnym chcieliby tyle płacić za gaz. Średnie ceny dla odbiorców komercyjnych (sklepy, budynki użyteczności publicznej, szpitale, szkoły) w USA wynosiły 329 USD/1000 m 3 w styczniu, najwyższe były w lipcu 348 USD/1000 m 3, 302 USD/1000 m 3 w grudniu 2010 r. i 308 USD/1000 m 3 w marcu 2011 r. Średnie ceny gazu podobnie jak w Polsce są najwyższe w miesiącach o najniższym zużyciu gazu a najniższe w miesiącach zimowych, gdy zużycie jest najwyższe. Średnia cena gazu dla odbiorców komercyjnych w 2010 r. wynosiła 323 USD/1000 m 3. Uwzględniając obecny kurs dolara 2,7914 PLN/USD (24.06.2011 r.) otrzymujemy ceny gazu ziemnego dla odbiorców komercyjnych w wysokości 0,92 zł/m 3 w styczniu, 0,93 zł/m 3 w sierpniu, 0,84 zł/m 3 w grudniu 2010 r. i średnio w 2010 r. 0,90 zł/m 3. Ceny te są dwukrotnie niższe niż w Polsce.
1,4 Ceny gazu ziemnego (dolar/m 3 ) Cena ropy (100xdolar/baryłkę) 1,2 1 0,8 0,6 0,4 Cena wydobycia Cena importu gazociągami Cena importu LNG Cena na bramie miasta odbiorcy domowi Michigan odbiorcy domowi USA odbiorcy komercyjni USA odbiorcy przemysłowi USA elektrownie gazowe USA cena ropy OK. WTI Spot Price FOB 0,2 0 1 13 25 37 49 61 73 85 97 Miesiące (1-1.2003 r., 13-1.2004 r., 25-1.2005 r.,..., 61-1.2008 r., 73-1.2009 r., 97-1.2011 r.) Rys. 1. Ceny gazu ziemnego oraz cena ropy naftowej Cushing OK. WTI Spot Price FOB od stycznia 2003 r. do marca 2011 r. Średnia cena gazu ziemnego oferowana przez Gazprom w 2010 r. dla PGNiG S.A. wynosiła 308 USD/1000 m 3. Tę cenę można porównać do cen importu rurociągami (z Kanady). Cena gazu w USA była dwukrotnie niższa niż oferuje polskim odbiorcom Gazprom. Jak to się dzieje, że pomimo wydobycia 125 mld m 3 (wg optymistycznych prognoz 137 mld m 3 ) gazu łupkowego w 2010 r., który według przeciwników jego wydobywania w Polsce jest drogi, gaz w USA jest dwukrotnie tańszy niż importowany do Polski od Gazpromu. Tabela 1. Ceny gazu ziemnego w USA w 2010 r. [3]. Stan Michigan ma klimat zbliżony do Polski Rodzaj Cena gazu ziemnego (USD/1000 m 3 ) Miesiące 2010 r. --- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Wydobycia 182 173 154 138 143 150 154 149 133 130 118 140 Importu rurociągami 211 198 172 146 145 150 154 144 130 131 135 159 Importu LNG 204 203 172 150 150 148 159 174 162 167 180 191 Na bramie miasta 241 233 226 207 205 214 223 219 202 203 194 203 Odb. domowi Michigan 387 388 393 400 425 492 538 560 515 445 372 351 Odb. domowi USA 369 373 382 413 449 503 547 562 531 462 378 349 Odbiorcy komercyjni 329 329 327 327 322 332 348 344 329 319 304 302 Odbiorcy przemysłowi 242 237 209 176 176 175 190 186 160 164 159 191 Elektrownie gazowe 246 221 193 173 174 187 188 178 162 157 160 200
Cena ropy naftowej rośnie od 41,73 USD/baryłkę w styczniu 2009 r., kiedy osiągnęła minimum, do 72,85 USD/baryłkę w styczniu 2010 r. i 90,85 USD/baryłkę w styczniu 2011 r. (rys. 1, tabela 2). Ceny importu gazu i na bramie miasta uwolniły się od indeksacji na cenach ropy i spadają. W tym okresie wydobycie brutto gazu łupkowego gwałtownie rosło: 36,61 mld m 3 w 2007 r., 64,678 mld m 3 w 2008 r., 95,801 mld m 3 w 2009 r., 125-137 mld m 3 (prognoza) w 2010 r. Obecne ceny gazu w USA spadły do wartości jakie notowano w 2003 r. a uwzględniając inflację w wartościach realnych są niższe. Tabela 2. Cena ropy naftowej Cushing OK. WTI Spot Price FOB w 2010 r. [4] Cena ropy naftowej (USD/baryłka) Miesiące 2010 r. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 72,9 79,7 83,5 86,1 74 75,6 78,9 71,9 80 81,5 84,1 91,4 Rosyjska formuła cenowa bazująca na 9 miesięcznej indeksacji cen gazu na cenach ropy naftowej była niekorzystna dla importerów w Unii Europejskiej [5], przy spadających cenach ropy i na globalnym rynku gazu będzie powodowała wypychanie rosyjskiego gazu z rynku. europejskiego. Średnia cena gazu ziemnego oferowana przez Gazprom w 2010 r. wynosiła 308 USD/1000 m 3. Szacowany koszt wydobycia gazu łupkowego w Polsce przez stronę rosyjską jest trzykrotnie mniejszy niż obecne ceny gazu ziemnego w umowach wieloletnich z Gazpromem. Nakłady na wydobycie gazu łupkowego w Europie określą ceny gazu ziemnego na 10-15 lat. Jeśli Gazprom zainwestuje duże pieniądze w planowane gazociągi, to wydatki związane z przesyłem i spłatą kredytów nie pozwolą na cenowe konkurowanie z miejscowym gazem łupkowym wydobywanym w Europie. Wnioski Pomimo tego, że udział gazu z niekonwencjonalnych źródeł w całkowitym wydobyciu jest już wyższy niż 20,6% i stale rośnie, gaz w USA jest dwukrotnie tańszy niż importowany do Polski z Federacji Rosyjskiej. A przecież według przeciwników wydobywania gazu z łupków powtarzanych przez ekologów jest on bardzo drogi. W USA ceny importu gazu i na bramie miasta uwolniły się od indeksacji na cenach ropy i spadają pomimo, że cena baryłki ropy rośnie. Powodem rewolucji na rynku gazu ziemnego w USA jest gaz łupkowy - nowe źródło gazu ziemnego, znajdujące się w łupkach ilastych. Wdrożone w USA nowe technologie szczelinowania hydraulicznego oraz wierceń poziomych okazały się skuteczne. Spowodowały one rewolucję w zagłębiach gazowych. Rezerwy gazu w USA wzrosły trzykrotnie. Średnia cena gazu dla odbiorców domowych wynosiła: 485 USD/1000 m 3 w 2006 r., 462 USD/1000 m 3 w 2007 r., 491 USD/1000 m 3 w 2008 r., 429 USD/1000 m 3 w 2009 r. i 396 USD/1000 m 3 w 2010 r. Uwzględniając obecny kurs dolara 2,7914 PLN/USD (24.06.2011 r.) otrzymujemy średnie ceny gazu ziemnego dla odbiorców domowych w wysokości 1,36 zł/m 3 w 2006 r., 1,29 zł/m 3 w 2007 r., 1,37 zł/m 3 w 2008 r., 1,20 zł/m 3 w 2009 r. i 1,10 zł/m 3 w 2010 r. Ceny za gaz ziemny w USA są dwukrotnie niższe niż w Polsce i z całą pewnością polskie gospodarstwa domowe ogrzewające mieszkania gazem ziemnym chciałyby tyle płacić za gaz. Za trzy lata można oczekiwać pierwszego gazu wydobywanego z polskich łupków. Polska posiada największe w Europie technicznie wydobywalne rezerwy gazu łupkowego (5,3 biliona m 3 ). Na drugim miejscu pod względem zasobów jest Francja (5,1 biliona m 3 ) a następnie Norwegia (2,35 biliona m 3 ), Ukraina (1,2 biliona m 3 ), Szwecja (1,16 biliona m 3 ), Dania (0,65 biliona m 3 ) i W. Brytania (0,6 biliona m 3 ) [6]. W Polsce największe zasoby gazu łupkowego
znajdują się w Basenie Bałtyckim (3,65 biliona m 3 ), Basenie Lubelskim (1,25 biliona m 3 ) i Basenie Podlaskim (0,4 biliona m 3 ). Czy wydobycie gazu łupkowego w Polsce obniży ceny za gaz płacone przez polskich odbiorców pokaże przyszłość. Literatura [1] U. S. Energy Information Administration. Natural Gas Gross Withdrawals and Production. 2011-05-06 [2] U. S. Energy Administration. Annual Energy Outlook 2011 [3] Natural Gas Monthly. May 2011. Energy Information Administration. Office of Oil, Gas and Coal Supply Statistics U. S. Department of Energy. Washington DC 20585 [4] EconStats. EIA Daily Energy Spot Prices. U. S. Energy Information Administration Daily Prices, USA WWW.econstats.com [5] Gazprom: Gaz łupkowy może zmienić światowy rynek gazowy. WWW.wnp.pl 26.01.2010 r. [6] World Shale Gas Resources: An Initial Assessment of 14 Regions Outside United States. April 2011. www.eia.gov Józef Dopke jozefdopke@wp.pl 30.06.2011 r. All rights reserved. This work may not be translated or copied in whole or in part without the written permission of the publisher ( Józef Dopke, jozefdopke@wp.pl), except for brief excerpts in connection with reviews or scholary analysis. Use in connection with any form of information storage and retrieval, electronic adaptation, computer software, or by similar or dissimilar methodology now known or hereafter developed is forbidden.