ANNA PAWLIKOWSKA-PIECHOTKA Turystyka ogrodowa w zabytkowych parkach i ogrodach Polska sztuka ogrodowa posiada wielowiekow¹ i bogat¹ tradycjê, której œwiadectwem s¹ istniej¹ce jeszcze liczne zabytkowe za³o enia ogrodowe ró nego wieku, 1) wielkoœci i zachowania...(erzam Cio³ek) S³owa kluczowe: turystyka ogrodowa, turystyka zrównowa ona, zabytkowe parki i ogrody, ochrona œrodowiska Fenomen turystyki ogrodowej (garden tourism) Vary, Mariañskie a nie, Bath, Aix les Bains, Krynica i Na³êczów. Turystyka ogrodowa (garden tourism) uwa ana za jeden Wspó³czesna turystyka ogrodowa rozwija siê nie tylko z segmentów turystyki kulturowej, jest zwi¹zana z fascyw parkach o wysokich walorach historycznych, które s¹ zanacj¹ sztuk¹ ogrodow¹, szczególnym zainteresowaniem wsze chêtnie odwiedzane przez turystów jako czêœæ za³ohistori¹ powstania i rozwoju za³o eñ ogrodowych, egzo- eñ pa³acowo parkowych czy dworsko parkowych; turystycznymi roœlinami, projektami ogrodów, które s¹ uznane tyka ogrodowa rozwija siê tak e w znanych ogrodach botaza niezwyk³e [6, 5, 12, 14]. Pomimo pewnej elitarnoœci, nicznych, arboretach, ogrodach pomologicznych. Przyk³aszczególnego charakteru tej formy turystyki turystyka dowo uczestnicy turystyki ogrodowej zwiedzaj¹ najbarogrodowa nie jest now¹ form¹ i ma bogate tradycje. Ju dziej znane na œwiecie ogrody botaniczne: w Missouri, w okresie antycznym podró ni zachwycali siê niezwyk³y- Santa Barbara i Nowym Jorku (USA), Vancouver (Kanami ogrodami w Babilonie, Niniwie, miastach Greckich da), Kew Gardens i Botanic Gardens w Oxfordzie (Wielka i Rzymskich. Za prekursorów nowo ytnej turystyki ogro- Brytania), Mainau (Niemcy). Tylko w Europie znajduje siê dowej uwa a siê podró ników, którzy pozostawili szczeponad 300 publicznych ogrodów botanicznych, w wiêkgó³owe i entuzjastyczne zapiski na temat odwiedzanych 2) szoœci o wartoœciach historycznych. Jak wspomniano do ogrodów (m. innymi arabskiego podró nika Ibn Batuta, szczególnej strefy zainteresowañ uczestników turystyki który swoje wra enia podró y opisa³ w pracy Podarunek ogrodowej nale ¹ historyczne za³o enia parkowe, towadla patrz¹cych na osobliwoœci miast i dziwy podró y (napirzysz¹ce zabytkom architektury: Ogrody Carskiego Sio³a sanej w roku 1355)[5]. W dziennikach wielu podró nych (Rosja), Ogrody Alhambry (Hiszpania), Ogrody Wersalu w wiekach XVII XIX mo na znaleÿæ wspomnienia nie- (Francja), Ogrody Poczdamu i Ogrody Zwinger (Niemcy), zwyk³ych ogrodów ówczesnej Europy lub Bliskiego 3) Ogrody Kyoto (Japonia), Ogrody Taj Mahal (Indie). Nie Wschodu, Azji Centralnej, Indii i Chin (przyk³adem s¹ tylko kuracjusze, ale tak e mi³oœnicy turystyki ogrodowej wspomnienia Polaków: Wac³awa Rzewuskiego i Jana Poodwiedzaj¹ historyczne parki zdrojowe: Karlove Vary tockiego). Zwiedzanie w³oskich i francuskich historycz- (Czechy), Na³êczów, Ciechocinek, Busko, Na³êczów i Krynych ogrodów (Wersal, Fontainebleau, Rzym, Florencja) nica (Polska). Zgodnie z danymi The National Garden by³o jednym z elaznych elementów programu podró y Scheme w Wielkiej Brytanii a 3 500 ogrodów zabytkoedukacyjnych po Europie Grand Tour w XVII XIX wiewych jest dostêpnych dla turystów (s¹ umieszczone w ó³kach. Wieki XIX i XX, które przynios³y rozwój turystyki tej Ksiêdze zatytu³owanej Gardens of England and masowej w krajach uprzemys³owionych Europy i w Sta- Wales Open for Charity ) [3]. Czêœæ z tych kilku tysiêcy nach Zjednoczonych, sprawi³y e coraz wiêkszym zainteogrodów funkcjonuje jako obiekty stale dostêpne (czêsto resowaniem cieszy³y siê s³ynne ogrody przy zabytkowych bêd¹c placówk¹ muzealn¹, np. Chartwell w Kent), czêœæ rezydencjach, parki miejskie, ogrody dydaktyczne (botajest dostêpnych tylko w okresach nieobecnoœci w³aœcicieli niczne, zoologiczne), za³o enia parkowe i konstrukcje (np. Blenheim Garden pod Oxfordem, lub nale ¹ca do anoran erii towarzysz¹ce Wielkim Wystawom (Cristal Palace gielskiej rodziny królewskiej posiad³oœæ w Sandringham w Londynie w po³owie XIX wieku), a tak e s³ynne europejskie parki zdrojowe: Baden Baden, Vichy, Karlove 2) Doceniaj¹c potencja³ tej formy turystyki Rada Miejska Zabrza promuje mo liwoœci rozwoju garden tourism w oparciu o interesuj¹cy Ogród Botaniczny w Zabrzu (styczeñ 3) W ubieg³ym roku (15 17 luty 2008) Ministerstwo Rozwoju Turystyki w Indiach zorganizowa³o w New Delhi Garden Tourism Festival, promuj¹c nie tyl- Dr hab. arch. A. Pawlikowska Piechotka Instytut Turystyki i Rekreacji AWF Warszawa, Wydzia³ Architektury Politechniki Warszawskiej ko wspania³e ogrody przy historycznych rezydencjach, lecz tak e osi¹gniêcia 1) Cio³ek Gerard (1978) Ogrody polskie, Arkady, Warszawa wspó³czesnej sztuki ogrodowej w Indiach Problemy Ekologii, vol. 13, nr 4, lipiec-sierpieñ 2009 217
pod Norwich). Wœród przygotowanych dla turystyki ogro- uprawiana przede wszystkim indywidualnie przez pasjodów s¹ nie tylko za³o enia ogrodowe przy rezydencjach, natów ogrodów. Zreszt¹ bardzo rzadko w ofertach biur tu- ale tak e obiektach u ytecznoœci publicznej (ogrody uni- rystycznych mo na spotkaæ propozycjê zwiedzania samych wersyteckie w Oxford: Magdalen College, University Col- tylko ogrodów, chocia zdarzaj¹ siê takie, czêsto w po³¹lege, Christ Church College). Do obszaru zainteresowañ czeniu ze specjalnymi seminariami (przyk³adowo orgami³oœników turystyki ogrodowej nale ¹ nie tylko uznane nizowane w okresie wakacyjnym przez Corpus Christi za najciekawsze parki miejskie (zabytkowy Central Park College w Oxfordzie, tygodniowe wycieczki seminaria w Nowym Jorku, Hyde Park w Londynie, Lasek Buloñski w ogrodach po³o onych w œrodkowych i po³udniowych i Ogrody Luksemburskie w Pary u, ale tak e wspó³czesne hrabstwach). paryskie dzie³o Park Andre Citroen). Chocia turystów zainteresowanych wy³¹cznie ogrodami Wielbiciele ogrodów odwiedzaj¹ ró ne zak¹tki swojego jest stosunkowo niewielu, trudno ignorowaæ na rynku tukraju, kontynentu, œwiata, aby zg³êbiaæ tajniki danego rystycznym obecnoœæ takiego segmentu. Rosn¹ca popularstylu lub regionu, albo te zwiedzaæ ogrody zaprojektowa- noœæ turystyki kulturowej i coraz wiêksze zainteresowanie ne przez konkretnego architekta (wielu takich wielbicieli jej szczególn¹ form¹ turystyk¹ ogrodow¹, przejawiaj¹ce ma William Kent, po jego ogrodach angielski National siê w coraz wiêkszym zainteresowaniem najbardziej zna- Trust organizuje specjalne trasy turystyczne), tak e wielu nymi historycznymi parkami wymaga odpowiedniego wielbicieli maj¹ ogrody Antonio Gaudiego (Barcelona). przygotowania i zarz¹dzania zabytkowymi obiektami. Dla uczestników turystyki ogrodowej interesuj¹ce s¹ zarówno ogrody Islamu, ogrody w stylu japoñskim, chiñskim, Zrównowa ona turystyka ogrodowa w Polsce jak i europejskie renesansowe, barokowe, krajobrazo- we lub modernistyczne za³o enia ogrodowe. Dla wielbiogrodowej jest w Polsce blisko dziesiêæ tysiêcy zachowa- Silnym potencja³em dla rozwoju wspó³czesnej turystyki cieli ogrodów s¹ tak e interesuj¹ce niezwyk³e ogrody wspó³czesne, na przyk³ad za³o enia parkowe Roberto nych parków i ogrodów o wysokich wartoœciach historycz- Burle Marxa (Rio de Janeiro, Brasilia), wspomniany Park nych. Jeden z nich, zajmuj¹cy kilkadziesi¹t hektarów po Andre Citroen oraz inne parki francuskie: Ogród na Halach obu stronach Nysy u yckiej Park Mu akowski (Park (Jardin des Halles), postmodernistyczny Park la Vilette [1, von Muskau), najwiêkszy i najs³ynniejszy park w stylu 5, 8]. S³awne s¹ kolejne dzie³a awangardowej projektantki krajobrazowym (angielskim) w Polsce i w Niemczech, zo- Marthy Schwartz (s³ynne kompozycje w stylu Pop Art.: sta³ wpisany 2 lipca 2004 na listê œwiatowego dziedzictwa Davis Garden w Teksasie, Jackob Jawitz Plaza w Nowym UNESCO. Jorku, Splice Garden w Cambridge). Do znacz¹cych atrak- Obecnie na ziemiach Polski znajduj¹ siê 9182 zabytkowe cji turystycznych pó³nocnych W³och (okolic Merano) zali- parki i ogrody (tab. 1). W miastach polskich znajduje siê cza siê tematyczny ogród przy zamku w Trauttmans- 676 zielonych zabytków (przyk³adowo: w Warszawie dorff, przyk³ad ogrodu botanicznego jednoczeœnie nawi¹- 60, w Krakowie 43, w odzi 34, w Poznaniu 19, we zuj¹cego do uk³adów historycznych (ogrodu japoñskiego, Wroc³awiu 29). Niestety, a 739 zabytkowych parków w³oskiego), pe³nego atrakcji i zaskakuj¹cych niespodzia- (423 miejskich, w tym kilkanaœcie warszawskich) nie ma nek (ogród ska³, zapachów, dzwiêków), ale nie rezygnuj¹- geodezyjnie okreœlonych granic, st¹d nie jest nam znana cego z pos³ugiwania siê wspó³czesnymi nowinkami tech- ich powierzchnia. Œrednia wielkoœæ zabytkowego parku nicznymi (awangardowa forma i nowoczesne i ruchome wynosi ok. 5 ha [4]. Przyjmuje siê, e ogólna powierzchnia œciany pawilonu z kolekcj¹ kaktusów, wisz¹ca woliera zabytkowych parków (9182 obiektów) mo e wynosiæ okoz platform¹ widokow¹) [1, 5, 8]. ³o 51 tysiêcy ha (0,17% powierzchni kraju). Wielkoœæ ta Skala wspó³czesnej turystyki ogrodowej obserwowana jest przyjêta szacunkowo, na podstawie znanych danych w ogrodach otaczaj¹cych wybitne zabytki architektury moktórych powierzchnia wynosi 47 592 ha. Do najbardziej dla ju zewidencjonowanych parków (7 964 obiektów), numentalnej jest imponuj¹ca. Wybrane dane za rok 2006: Ogrody Wersalu (ponad 4 000 000 zwiedzaj¹cych), Ogroznanych i najczêœciej odwiedzanych przez turystów naledy Alhambry i Taj Mahal (2 000 000 zwiedzaj¹cych), aski, Ogród w Natolinie, Park Ujazdowski i Park Skary- ¹: Ogród w Wilanowie, Ogród Saski, Ogród azienkowzienki Królewskie w Warszawie (oko³o 1 000 000 odwieszewski w Warszawie, Park Arkadia, Ogród w Pu³awach, dzaj¹cych) (tab. 2). Jednak ju iloœæ turystów w ogrodach botanicznych jest znacznie skromniejsza, natomiast w stowe Wroc³awiu, Ogród w añcucie, Park w Pszczynie, Park Park w elazowej Woli, Park w Oliwie, Park Szczytnicki sunku do historycznych parków miejskich, stale otwartych dla publicznoœci brakuje miarodajnych danych statyskowie, Wroc³awiu, odzi, Lublinie. Mu akowski oraz ogrody botaniczne w Warszawie, Kra- tycznych. Turystyka ogrodowa, skoncentrowana przede wszystkim na odwiedzaniu samych ogrodów (ogrody bow Czêœæ z zabytkowych parków ( azienki Królewskie taniczne, pomologiczne, arboreta), jest uznana za formê niprzez Warszawie, Ogród w Wilanowie) jest odwiedzanych szow¹, jej uczestnicy to stosunkowo w¹ska grupa, st¹d jest tak wielu turystów (nie tylko osób zaliczanych do 218 Problemy Ekologii, vol. 13, nr 4, lipiec-sierpieñ 2009
w¹skiej grupy mi³oœników turystyki ogrodowej, lecz tak e przy okazji zwiedzania muzeum rzesz turystyki masowej), e mo e staæ siê to czynnikiem powoduj¹cym degradacjê œrodowiska, powa ne zagro enie wysokich walorów naszych najpiêkniejszych i historycznie najcenniejszych parków. Poza sam¹ fizyczn¹ obecnoœci¹ odwiedzaj¹cych park, realnym zagro eniem dla zielonego zabytku mo e byæ zarówno ca³kowity brak zagospodarowania turystycznego (brak toalet, parkingów, miejsc wypoczynkowych) jak i zbyt bogata oferta us³ug gastronomicznych i handlowych [12]. Nale y zaznaczyæ, e szczególnym niebezpieczeñstwem dla ka dego historycznego za³o enia jest œwiadome rozbudowywanie oferty komercyjnej w celu reperowania (wobec zawsze zbyt skromnych i niewystarczaj¹cych œrodków) chudego bud etu zarz¹du parku. Pojawiaj¹ siê wtedy restauracje, kawiarnie, piwiarnie handel co gorsza te us³ugi najczêœciej nie s¹ skoncentrowane w jednej strefie, a rozproszone po ca³ym terenie ( azienki Królewskie w Warszawie, Park Praski w Warszawie) [11]. Tab. 1. Zabytkowe parki i ogrody w Polsce 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Rodzaje parków Parki przy zamkach Parki przy pa³acach Parki przy dworach Parki wiejskie Parki leœne Parki miejskie Parki przy koœcio³ach Parki przy klasztorach Parki przy willach miejskich Parki przyszkolne Parki przyszpitalne Parki uzdrowiskowe Parki przyfabryczne Razem *Wielkoœæ szacunkowa w odniesieniu do powierzchni ród³o: Centralny Oœrodek Badañ i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 1999 Tab. 2. Wybrane historyczne za³o enia pa³acowo parkowe w Warszawie, jako oferta,,ogrodowej turystyki kulturowej (frekwencja/w skali roku) Zespó³ pa³acowo parkowy/ Charakter parku Ba antarnia (Natolin)/ Belweder/ Królikarnia/ Funkcja g³ówna obiektu Centrum Edukacji Europejskiej Rezydencja Prezydenta RP Oddzia³ Muzeum Narodowego w Warszawie Oferta us³ug turystycznych pa³acu i parku wy³¹cznie w grupach zorganizowanych (do 20 osób) Wystawy sta³e i czasowe; mo liwoœæ zwiedzania pa³acu i parku Powierzchnia; ha 136 2267 5859 130 16 322 30 112 206 13 30 49 12 91821 000 ha)* Ruch turystyczny 2 500 15 000 Muzeum im Ksawerego Dunikow- 100 000 150 000* skiego;w parku: galeria wystaw (rzeÿba) sta³ych i czasowych; koncerty i festyny Zespó³ azienki Królewskie/ Namiestnikowski (Prezydencki)/ Park krajobrazowo modernistyczny (XIX XX) Wilanów/ Park barokowo krajobrazowy (XVII XIX) Muzeum (zespó³ obiektów) Rezydencja Prezydenta RP Muzeum Wilanów parku i obiektów muzealnych; koncerty i przedstawienia 4) teatralne ; liczne lokale gastronomiczne parku oraz niektórych pomieszczeñ pa³acu w zorganizowanych grupach parku i obiektów muzealnych; wystawy czasowe; koncerty, lokale gastronomiczne 800 000 1 000 000* 1000 139 000 *dane szacunkowe dla parków, do których wstêp jest wolny, nie ma prowadzonej sprzeda y biletów ród³o: badania terenowe ITiR AWF w Warszawie (DS 114/AWF; 2007 2008) pod kierunkiem autorki Ponadto roœliny zabytkowych za³o eñ mog¹ byæ uszkodzone z powodu warunków klimatycznych (klimat miasta: suchy, wysokie temperatury), chorób, owadów, mikroorganizmów, warunków glebowych, niew³aœciwej pielêgnacji, ponadto roœlinnoœæ zabytkowych parków jest nara ona na liczne uszkodzenia mechaniczne: zrywanie kwiatów, ³amanie ga³êzi, zdzieranie kory z pni. Prowadz¹ce do ca³kowitego zniszczenia, mo e byæ nadmierne udeptywanie pokrywy roœlinnej. Badania przeprowadzane przez s³u by konserwatorskie (konserwatora przyrody i zabytków) w historycznych parkach pozwalaj¹ stwierdziæ, jakie dok³adnie zagro enia mog¹ wyst¹piæ ze strony odwiedzaj¹cych park [9, 12, 15]. Nale y podkreœliæ, e w miarê up³ywu czasu negatywne dzia³anie (nawet przy zachowaniu tej samej liczby u ytkowników i tych samych formach rekreacji) wzmaga siê, poniewa nastêpuje sta³e obni anie siê odpornoœci œrodowiska i zuba anie zdolnoœci do regeneracji. Dzieje siê tak pod wp³ywem sta³ego,,ubijania gleby, zgniatania mikroporów warunkuj¹cych utrzymanie ycia biologicznego w wierzchniej warstwie ziemi, a wiêc utrudniania roœ- linom wegetacji [12]. Konsekwencj¹ jest postêpuj¹ca degradacja cennych walorów przyrodniczych: samoistna wymiana gatunkowa (gatunki silniejsze dominuj¹), dostosowanie do nowych warunków œrodowiskowych, zubo enie bioró norodnoœci zabytkowego parku. St¹d mo e okazaæ siê konieczne regulowanie (w skrajnych sytuacjach) liczby goœci odwiedzaj¹cych zabytkowy park lub ogród [9, 13 15]. Przyk³adem mo e byæ Park w Wilanowie, gdzie wprowadzono p³atny wstêp, miêdzy innymi, jako formê wprowadzenia ograniczeñ iloœci u ytkowników, w oparciu o szacunki ch³onnoœci obszaru). Konieczne mo e te okazaæ siê wprowadzenie ograniczeñ ró nych form rekrea- 4) Warto podkreœliæ wielk¹ atrakcjê kulturaln¹ Parku azienkowskiego, jak¹ s organizowane w sezonie wiosennym i letnim, Koncerty Szopenowskie (tradycyjnie maj¹ce miejsce w po³udniowej czêœci parku, przy pomniku Fryderyka Chopina) Problemy Ekologii, vol. 13, nr 4, lipiec-sierpieñ 2009 219
³ych ojczyzn dla spo³ecznoœci lokalnych, które z popular- nymi parkami uto samia bliski sercu krajobraz swojej miejscowoœci. Tym dotkliwsze by³y i s¹ wszelkie straty; trudne i kosztowne (lub nawet niemo liwe) do restytucji ubytki w zabytkowych terenach zielonych. Ogromn¹, niepowetowan¹ strat¹ dla naszej kultury by³a niemo noœæ odtworzenia po II wojnie œwiatowej wielu zabytkowych par- ków i ogrodów, ale niestety sta³ym i realnym wspó³czesnym zagro eniem jest systematyczne uszczuplanie miejskich terenów zielonych (w tym tak e tych o cechach historycznych), z przeznaczeniem do zabudowy komercyjnej [11]. W ten sposób szkodliwej fragmentacji dozna³y niestety niektóre zabytkowe ogrody i z tym zagro eniem, w tym tak e dla dalszego rozwoju turystyki ogrodowej doprawdy trudno jest siê pogodziæ. cji realizowanych w zabytkowym parku, przyk³adem takich ju zrealizowanych dzia³añ s¹ azienki Królewskie w Warszawie (zakazano tam biegów, jazdy rowerem i na wrotkach, wypoczynku na trawie) (tab. 3). Tab. 3. Dzia³anie na grunt w czasie rekreacji: spacerowicza, narciarza, rowerzysty (dla porównania: samochód terenowy,,4 x Drive Toyota z czterema pasa erami) Nacisk na glebê; g Spacerowicz (stopa) Narciarz Rowerzysta Samochód terenowy z czterema pasa erami Ciê ar; g 73 000 75 000 229 000 Powierzchnia;cm 2 262 2 660 114 Nacisk; g/cm2 297 28 2 008 2 500 000 1 483 1 689 ród³o: Opracowanie autora na podstawie Chris Ryan (2003),,Recreation Tourism, Clevedon (str. 212-213) Podsumowanie L I T E R A T U R A [1] Brown J.: The Modern Garden, London 2000 [2] Cio³ek G.: Ogrody polskie, Warszawa 1978 Pomimo wielu badañ doœwiadczeñ z programów ju realizowanych, wydaje siê, e wci¹ brakuje jednoznacznej [3] Croswathe Carr S.: Gardens of England and Wales Open for Charity, odpowiedzi, jaki sposób zagospodarowania dla turystki London 2000 [4] Drza³ M.: Parki Polskie [w] Zeszty IGiZP PAN (1/2 1975), Warszaogrodowej zabytkowego parku mo na uznaæ za optymalwa 1975 ny. Trudno jest te znaleÿæ w literaturze przedmiotu, poza [5] Hobhouse P.: The Story of Gardening, London 2002 [6] Loykie L. i in.: Key Concepts in Tourism, New York 2007 zgeneralizowanymi rekomendacjami postêpowania ujed- [7] Majdecki L.: Historia ogrodów. Przemiany, forma i konserwacja, Warszanolicony,,model doskona³y, mo liwy do zastosowania wa 1991 w wielu obiektach. Wynika to ze specyfiki,,zielonych za- [8] Majdecki L.: Hstoria ogrodów, (tom 1 2) Warszawa 2008 [9] Ma³achowicz E.: Konserwacja i rewaloryzacja w œrodowisku kulturowym, bytków, ich silnych cech indywidualnych. Ka dy z takich Wroc³aw 2007 obiektów wymaga osobnych prac i studiów w celu wypra- [10] Micha³owski A.: Parki i ogrody zabytkowe, Warszawa 1994 [11] Pawlikowska Piechotka A.: Zabytki na rynku nieruchomoœci [w] Gospocowania najlepszego programu, optymalnego przy danych darka Nieruchomoœciami, Warszawa 1999 uwarunkowaniach. Dodatkow¹ trudnoœci¹ jest skompliko- [12] Ryan Ch.: Recreation tourism, Clevdon 2003 wany program u ytkowy wiêkszoœci historycznych par- [13] Symonides E.: Ochrona przyrody, Warszawa 2008 [14] Welch D.: The Management of Urban Parks, London 1991 ków i ogrodów. Z jednej strony s¹ to obiekty historyczne, [15] Wojtaszyn B.: Dostêpnoœæ kompleksów parkowych a ich ochrona przyrodnicza [Materia³y konferencyjne] SGGW Warszawa Ochrona i u ytkowapodlegaj¹ce opiece konserwatorskiej, pe³ni¹ce tak e istotnie zabytkowych parków i ogrodów, Warszawa 2006 n¹ rolê, jako atrakcja turystyczna ( azienki Królewskie, Wilanów), z drugiej obszary niezmiernie wa ne dla wypoczynku mieszkañców miasta. Wydaje siê, e w tej sytuacji jest najkorzystniejsze szukanie kompromisu w sposobie u ytkowania i wypracowanie mo liwej równowagi miêdzy u ytkowaniem parków dla celów rekreacyjno turystycznych a zadaniami ochronnymi. Wtedy, przy zagwarantowaniu skutecznej ochrony przyrody i walorów historycznych, a jednoczeœnie zapewnieniu atrakcyjnego u ytkowania (realizowaniu celów rekreacyjno edukacyjnych i turystycznych) mo na mówiæ o zrównowa onej polityce zarz¹dzania parkiem (niestety taki kompromis oznacza najczêœciej zarówno ograniczenia dla programu funkcjonalnego jak i s³absze dzia³ania ochronne). Chocia w za³o eniach polskich zespo³ów ogrodowych s¹ Fot. 1. Taj Mahal, za³o one w XVII wieku monumentalne czytelne wp³ywy ró nych stylów i regionów Europy, mamy przecie poczucie w³asnego, unikatowego wizerunku blisko 4 000 000 turystów rocznie (wiêkszoœæ goœci z za- s³ynne ogrody i grobowiec w Agrze s¹ odwiedzane przez kompozycji ogrodowych. Stylu, który jest wypadkow¹ burzliwej polskiej historii i tradycji narodowej, zapisany trwagodzinnej kolejce przed wejœciem do muzeum. Zespó³ granicy), nie przera onych koniecznoœci¹ stania w wielole w naszej kulturze (literaturze, filmie, fotografii, malarstwie). Zabytkowe parki i ogrody s¹ nie tylko wyrazem najlepiej rozpoznawaln¹ markê zabytków Indii znako- ogrodu i grobowca Taj Mahal jest powszechnie uwa any za ci¹g³oœci historycznej i dokumentem przestrzennym minionych epok, s¹ tak e wyznacznikami i symbolami,,ma- Pawlikowska Piechotka, Maciej Piechotka mit¹ ikonê dla promocji tu-rystycznej kraju (fot. Anna 220 Problemy Ekologii, vol. 13, nr 4, lipiec-sierpieñ 2009
[10] Micha³owski A.: Parki i ogrody zabytkowe, Warszawa 1994 [11] Pawlikowska Piechotka A.: Zabytki na rynku nieruchomoœci [w] Gospodarka Nieruchomoœciami, Warszawa 1999 [12] Ryan Ch.: Recreation tourism, Clevdon 2003 [13] Symonides E.: Ochrona przyrody, Warszawa 2008 [14] Welch D.: The Management of Urban Parks, London 1991 [15] Wojtaszyn B.: Dostêpnoœæ kompleksów parkowych a ich ochrona przyrodnicza [Materia³y konferencyjne] SGGW Warszawa Ochrona i u ytkowanie zabytkowych parków i ogrodów, Warszawa 2006 Fot. 4.... jak i szukaj¹cych chwil wypoczynku w zielonym zabytku sta³ych mieszkañców miasta. (fot. Anna Pawlikowska Piechotka, Fot. 2. Barokowy pa³ac i barokowo krajobrazowy park w Wilanowie (za³o one w XVII wieku) s¹ odwiedzane przez kilkaset tysiêcy turystów rocznie, to historyczne za- ³o enie pa³acowo-parkowe jest uwa ane za jedn¹ z najwiêkszych atrakcji turystycznych Warszawy. Z powodów ochrony konserwatorskiej iloœæ odwiedzaj¹cych zarówno muzeum we wnêtrzach pa³acowych jak i ogród jest z koniecznoœci kontrolowana za pomoc¹ iloœci sprzedawanych biletów wstêpu (fot. Anna Pawlikowska Piechotka, 2008) Fot. 5. Za³o enie Pa³acowo Parkowe azienki Królewskie w Warszawie. Chêæ zapewnienia licznym odwiedzaj¹cym park mo liwoœci korzystania z us³ug gastronomicznych, bogata oferta kawiarni, piwiarni, restauracje i ruchome punkty gastronomiczne w zabytkowym parku przecz¹ zasadom konserwatorskim (fot. Anna Pawlikowska Piechotka, Fot. 7-9 na IV ok³. Fot. 3. Klasycystyczny park w azienkach Królewskich w Warszawie jest odwiedzany przez blisko 1 000 0000 osób w skali roku: zarówno t³umy turystów... Fot. 6. Ogród Zoologiczny w Warszawie (ok. 1936). Zabytkowe parki i ogrody s¹ nie tylko wyrazem ci¹g³oœci historycznej i dokumentem przestrzennym mienionych epok, s¹ tak e wyznacznikami i symbolem,,ma³ych ojczyzn dla spo³ecznoœci lokalnej, która z popularnymi parkami uto - samia bliski sercu krajobraz swojej miejscowoœci i wspomnienia rodzinne. (fot. z albumu rodzinnego autorki)
Fot. 7. Za³o enie Pa³acowo Parkowe azienki Królewskie w Warszawie. Tablica informacyjna przy wejœciu do parku. Z koniecznoœci, dla ochrony zabytkowego za³o enia parkowego, wprowadzono szereg restrykcji dla odwiedzaj¹cych park. (fot. Anna Pawlikowska Piechotka, Fot. 8. Za³o enie Pa³acowo Parkowe azienki Królewskie w Warszawie. Pomnik Fryderyka Szopena (d³uta Wac³awa Szymanowskiego, 1926) Z koniecznoœci, dla ochrony zabytkowego za³o enia parkowego, rozwa ane jest wprowadzenie kolejnych restrykcji dla odwiedzaj¹cych park, miêdzy innymi niezwykle kontrowersyjne i przyjmowane przez warszawiaków z niepokojem ograniczenie iloœci uczestników tradycyjnych wiosenno letnich koncertów Szopenowskich w po³udniowej czêœci parku. (fot. Anna Pawlikowska Piechotka, 2008) Fot. 9. RzeŸba Flora w barokowym parku w Wilanowie. Ogromn¹, niepowetowan¹ strat¹ dla naszej kultury by³a niemo noœæ odtworzenia po II wojnie œwiatowej wielu zabytkowych parków i ogrodów, ale niestety sta³ym i realnym wspó³czesnym zagro eniem jest systematyczne uszczuplanie miejskich terenów zielonych (w tym tak e tych o cechach historycznych), z przeznaczeniem do zabudowy komercyjnej (fot. Anna Pawlikowska Piechotka, 2008)