scenariusz przygotowany przez: Monikę Płatek scenariusz z komentarzem

scenariusz przygotowany przez: Monikę Płatek scenariusz z komentarzem (wiedza) będą wiedzieli: 1. Jak współcześnie definiuje się pojęcie rodziny, 2. Jak zachować swoje lub przybrać nazwisko partnera, 3. Jaka jest różnica między małżeństwem, a konkubinatem. (umiejętności) będą umieli: 1. Wskazać jakie warunki należy spełnić, by zawrzeć małżeństwo, 2. Wskazać na różnice między rozwodem a separacją. (wartości- cele wychowawcze) będą rozumieli, że 1. Związek jest wartością, którą prawo pozwala uregulować, ale od partnerów zależy jego jakość. 2. Znaczenie pojęcia Rodzina nie ogranicza się do: męża, żony i dzieci. - Quiz - Scenka - Dyskusja - Mini ażurowa piła - Wywiad i prezentacja - Kazusy - Mini wykład. 1. Wprowadzenie 3 min. 2. Wypracowanie definicji rodziny metodą quizu. 10 min. Definicja i skutki konkubinatu. 3. Warunki zawarcia małżeństwa - metoda scenki połączonej z dyskusją15 min. (II wersja 25 min). 4. Sposoby zawarcia małżeństwa. 15 min - metodą mini ażurowej piły. (II wersja ok. 45 min.). 5. Nazwisko małżonków metodą kazusów 10 min. 6. Różnica między rozwodem i separacją mini wykład 6 min. 1

7. Sprawdzenie metodą pytań i odpowiedzi 3 min. Ad. 1 Wprowadzenie do tematu zajęć. (3 min.). Ta aktywność ma na celu jasne przedstawienie uczestnikom, jaki jest temat i cele dzisiejszych zajęć, i jak mamy zamiar je zrealizować. Zaczynamy od Sokratesa: Cokolwiek zrobisz ożenisz się czy nie - i tak będziesz tego żałował, przekonywał Sokrates ucznia, gdy ten dociekał, co lepsze: pozostać wolnym czy związać się z kobietą. Mędrzec recepty nie miał, ale sam ożenił się z Ksantypą. To ona na tym zdecydowanie gorzej wyszła. Była zamożną wdową, która odjęła Sokratesowi trosk o staranie się o dochody, po to, by ten mógł nauczać i robić swoje. Sama przeszła do historii jako zrzędna baba i dopust boży dla Sokratesa. A przecież była jedynie bogata, za sprawą umiejętnie przez siebie zarządzanego majątku i była mądra, z wzajemnością doceniała Sokratesa, choć ten nie grzeszył ani urodą, ani zaradnością życiową. Co więc lepsze, pytamy uczestników, konkubinat czy związek małżeński? Uzyskane odpowiedzi powinny wskazać na problemy, którymi będziemy się zajmowali. Kwestie pewności relacji, uregulowania majątkowe i prawne, ale i fakt, że poza związkiem małżeńskim możliwy jest nieformalny związek konkubencki. Komentarz: Stereotypy, przyzwolenia i zakazy nierówno rozłożone na kobiety i mężczyzn, kobiety obciążają odpowiedzialnością za niemal wszystko, mężczyzn z odpowiedzialności zwalniając nie służą w efekcie ni jednym ni drugim. Coraz częściej zdarza się, że ludzie decydują się nie wiązać i żyć w związku luźnym. Czasami bo tak chcą, czasami bo inaczej nie mogą. W więzieniu, właśnie dlatego, że to więzienie każdy stara się być twardy, mocny, nie okazywać uczuć. Wyjątek może być często dla matki, ale i tak nie zmienia to faktu, że tak w więzieniu, jak i poza nim ludzie chcą się wiązać, najczęściej w pary, choć wcale nie zawsze w pary heteroseksualne. Nas na tych zajęciach interesuje to, jak można korzystając z przepisów prawa uregulować swoje stosunki partnerskie. Będziemy jednocześnie pamiętać o tym, że ich jakość w dużej mierze zależy tez od nas. W ostatnim czasie nastąpiła istotna nowelizacja przepisów prawa rodzinnego. W wyniku zawarcia umowy Konkordatu, między Polską, a Watykanem wprowadzono nowe sposoby zawierania związków małżeńskich. Nastąpiła też istotna nowelizacja prawa rodzinnego. Zmieniono dla mężczyzn wiek uprawniający do zawarcia związku małżeńskiego, zmieniono stylistykę przepisów 2

dotyczących nazwisk małżonków oraz wprowadzono instytucję separacji. Prawo rodzinne obejmuje wiele ciekawych zagadnień, wartych przybliżenia. Mowa dziś będzie o znaczeniu pojęcia rodziny, o dokumentach potrzebnych do zawarcia małżeństwa, o nazwisku małżonków. Poruszamy również problem równego statusu kobiet i mężczyzn w prawie regulującym wiek uprawniający do zawarcia związku małżeńskiego. Wspominamy o rozwodzie, separacji, konkubinacie. Staramy się mówić o sprawach dotyczących rodziny tak, by przekazać to, co również wydaje się być przesłaniem płynącym z Konstytucji, Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i przepisów prawa rodzinnego - rodzina to miejsce gdzie warto starać się o wzajemną przyjaźń, szacunek i miłość. Nie poruszamy tu kwestii stosunków majątkowych, ani stosunków między rodzicami, a dziećmi. Te ostatnie omawiamy w lekcji dotyczącej relacji rodziców i dzieci. Stosunki majątkowe w rodzinie powinny być przedmiotem odrębnych zajęć.. Zdajemy sobie sprawę, że materiał tu przedstawiony nadaje się na przerobienie na kilku, a nie na jednej lekcji. Tam, gdzie jest to wskazane, aby poświęcić na dany temat odrębne zajęcia wyraźnie to zaznaczamy. Ad. 2 Definicja Rodziny (CO) Wypracowanie definicji rodziny. Pokazujemy również różnicę między małżeństwem, a konkubinatem. (PO CO) By uniknąć chaosu pojęciowego wypracowujemy definicję rodziny - podstawowego pojęcia, którym operujemy w trakcie zajęć. Ani Konstytucja, ani Europejska Konwencja Praw Człowieka, ani wreszcie Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy (krio) nie podaje definicji rodziny. Zanim przejdziemy do definicji wypracowanej w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej - Trybunał) warto, by uczestnicy sami spróbowali uświadomić i określić pojęcie rodziny. (JAK) Metoda i czas. Quiz. Czas 10 + 10 min. Rozdajemy uczniom wypisane na pasemkach opisy sytuacji pytając, czy w danym przypadku mamy, zdaniem uczestników, do czynienia z rodziną, czy nie. Nie mając przygotowanych pasemek, możemy poprosić ucznia o odczytywanie kolejnych przykładów, prosząc uczestników o decyzję. Komentarz. Niektóre przykłady mogą się wydać prowadzącym zajęcia kontrowersyjne. Jeśli uznają, że nie są one właściwe dla klasy, mogą z nich zrezygnować. Jeśli je podadzą, warto poświęcić chwilę na argumenty przemawiające za tym, iż w danym przypadku mamy/nie mamy do czynienia z rodziną. Pamiętajmy, że również w tym ćwiczeniu zależy nam na promowaniu wartości uznanych za podstawowe w Konstytucji i międzynarodowych przepisach chroniących praw człowieka. Zajęcia te nastawione są na to, by rozbijać stereotypowe myślenie często podszyte umysłowym lenistwem i wąskotorowym postrzeganiem rzeczywistości. Demokratyczne państwo prawa nie jest możliwe bez tolerancji i traktowaniem serio treści Konstytucji RP: Art.31.1. Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. Art.31.2. Każdy jest zobowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje. Oznacza to, innymi słowy, że dozwolone jest wszystko to, co nie jest prawem zakazane. 3

QUIZ Zdecyduj i Uzasadnij, czy mamy tu do czynienia z rodziną, czy nie? 1. On i ona bezdzietni mąż i żona. 2. Samotna matka z dzieckiem. 3. Wdowiec z dwójką dzieci. 4. Pan z psem. 5. Dziadkowie wychowujący córkę swego syna i syna swojej córki. 6. Koleżanki wspólnie mieszkające w akademiku. 7. Kobieta i mężczyzna mieszkający razem, ale nie mający ślubu. 8. Zamieszkali razem, bez ślubu za to ze wspólnym dzieckiem kobieta i mężczyzna. 9. Rozwiedzeni mąż i żona żyjący nadal pod jednym dachem. 10. Separowani mąż i żona. 11. Dwóch, mieszkających razem dorosłych homoseksualistów. 12. Wujek z ciocią wychowujących troje siostrzeńców ze strony rodziny wujka. 13. Mąż i żona mieszkający z dwójką dzieci. Komentarz. Pkt 4 i 6 zdaje się nie budzić wątpliwości. Nie mamy tu do czynienia z rodziną. Problematyczne są punkty 9 i 10. Dla niektórych kłopotliwy może być również punkt 7, 8 i 11. W punkcie 4 i 6 instynktownie wyczuwamy, że bez względu na więzi przyjaźni łączące pana i psa oraz koleżanki mieszkające razem wspólne zamieszkiwanie to za mało, byśmy mogli mówić o rodzinie. W punkcie 7 to, czy mamy do czynienia z rodziną, czy nie zależy w rzeczywistości od stosunków łączących ową kobietę i mężczyznę. Mogą być kolegami wspólnie wynajmującymi mieszkanie. Jeśli poza wspólnym mieszkaniem, przyjaźnią lub koleżeństwem nic więcej ich nie łączy wówczas nie mamy tu do czynienia z rodziną. Ci sami jednak ludzie oczywiście będą tworzyć rodzinę, jeśli powodem, dla którego są razem jest łączące ich uczucie i wola wspólnego życia i wspierania się nawzajem, a oni sami uznają, że stanowią rodzinę. Związek taki określa się potocznie jako konkubinat. Punkt 8 może być problemem dla osób, które wspólne dziecko i mieszkanie razem łączą z dokonaniem czynności administracyjno-prawnych oficjalnie potwierdzający ich status jako męża i żony. Większość osób bez trudu określi taki związek jako rodzinę. Będą i tacy co użyją nazwy konkubinat lub życie na kocią łapę. To ostatnie nie ma żadnego odpowiednika w prawie. Konkubinat jest również instytucją w polskim prawie nieuregulowaną, na regulację czekającą. W punkcie 11 przeszkadzać nam mogą stereotypy postrzegające rodzinę tylko tam, gdzie w grę wchodzą związki heteroseksualne. Jeśli jednak podstawą określającą, czy mamy do czynienia z rodziną, czy nie są więzi łączące ludzi to oczywiście zarówno partnerstwo homoseksualne jak i lesbijskie jest partnerstwem mieszczącym się w pojęciu rodziny. Kierunkiem, który coraz mocniej dominuje w świecie jest dostrzeganie problemów związków żyjących w konkubinacie, również związków homoseksualnych. Idzie za tym prawne zrównanie pozycji ludzi żyjących w małżeństwie i związkach nieformalnych (Kanada, Francja, Skandynawia, Hiszpania, Holandia, Czechy, Węgry, Niemcy itd.). Wyjątek, a i to nie wszędzie, czyni się dla możliwości adopcji dzieci przez pary homoseksualne. Jest to wyjście do pewnego stopnia sztuczne, bowiem jak wynika z badań przeprowadzonych już w 1976 roku w USA, 10 do 20% dorosłych kobiet to lesbijki, z czego 4

13 do 20% z nich to matki wychowujące dzieci z poprzednich związków lub zrodzonych w drodze sztucznego zapłodnienia 1. Ważne jest również, by pamiętać, że także Kościół Rzymsko Katolicki nie widzi niczego zdrożnego w miłości homoseksualnej potępiając jedynie seksualne stosunki homoseksualne 2. Kościół Protestancki już dawno przestał oceniać ludzi z punktu widzenia ich seksualnych preferencji. Warto zacytować słowa prefekta Josepha Kard. Ratzingera: Należy ubolewać, że osoby homoseksualne były i wciąż są przedmiotem złośliwych określeń i aktów przemocy. Tego rodzaju zachowanie, gdziekolwiek miałyby miejsce, zasługują na potępienie ze strony pasterzy Kościoła. Ujawniają brak szacunku dla drugich, godzących w podstawowe zasady, na których opiera się zdrowe współżycie obywatelskie. Osobista godność każdego człowieka zawsze winna być szanowana w słowach, w czynach, i w ustawodawstwie 3. Trudne są punkty 9 i 10. Gdzie, bowiem zaliczyć związki rozwiązane, jak w przypadku rozwodu, czy swoiście zawieszone, jak przy separacji? Rozwiązanie małżeństwa często skutkuje zerwaniem stosunków również rodzinnych. Równie często jednak oznacza tylko jakościowe przekształcenie związków dotychczasowych. Separacja teoretycznie utrzymuje związki rodzinne. Ponieważ jednak chodzi o stan swoistego zawieszenia, w praktyce może on równie dobrze oznaczać atrofię związku rodzinnego. Nie ma tu więc jednej odpowiedzi. W życiu będzie się zdarzać tak, że związki rozwiedzione lub separowane będą przestawać istnieć jako rodzina, i będą i takie, które pomimo cywilno-prawnych decyzji o rozwodzie i separacji nadal utrzymywać będą między sobą więzi rodzinne. Już z tego krótkiego przeglądu widzimy, że rodzina i małżeństwo to nie jedno i to samo. Widzimy też, że samo wspólne zamieszkiwanie nie wystarczy, abyśmy mogli mówić o rodzinie. Prawo polskie nie definiuje pojęcia rodziny. Pojęcie to możemy jednak bez trudu wywieść z obowiązującego i w Polsce orzecznictwa Trybunału w Strasburgu. Faktem jest jednak, że w warunkach polskich związki oparte na więzi emocjonalnej, ale nie poparte wymogami prawnymi rodzą odmienne skutki prawne od tych, które wynikają z formalnie zawartego małżeństwa. Konkubinat. Reguły instytucji małżeństwa wyznacza państwo. To ono określa granice swobody, w ramach, której małżonkowie mogą samodzielnie, a czasami pod kontrolą sądu, określać swoje stosunki osobiste i majątkowe. Inaczej jest w konkubinacie. Taki związek jest wolny od jakiejkolwiek ingerencji państwa i regulacji małżeńskich. W Polsce dotyczy to ok. 10 procent związków, W Europie, kilkunastu i szybko nadal rośnie. W doktrynie polskiej przyjmuje się, że cechami charakterystycznymi konkubinatu jest: trwały związek mężczyzny i kobiety, którzy żyją razem jak małżeństwo, z tym, że brak jest zdarzenia prawnego, które związek ten reguluje (zawarcia ślubu). Brak ślubu usuwa konkubinat poza nawias obowiązującego prawa. Do konkubinatu nie można nawet przez analogię stosować przepisów krio. 1 Rich, A.(2000) Zrodzone z kobiety. Macierzyństwo jako doświadczenie i instytucja. Sic. Warszawa: 37. 2 List o duszpasterstwie osób homoseksualnych. Kongregacja Nauki Wiary. List do biskupów Kościoła katolickiego 1.X.1986. W: Posoborowe Dokumenty Kościoła Katolickiego o Małżeństwie i Rodzinie. Tom.I Wydawnictwo M. Kraków: 295-307. 3 Ibidem:301. 5

Związek taki poddaje się regulacji prawa cywilnego. Partnerzy w sprawach własności występują jako współwłaściciele rzeczy w częściach ułamkowych. Możliwe jest również uzyskanie, na drodze procesu cywilnego, renty od osoby winnej za spowodowanie śmierci konkubenta od osoby, która czynem niedozwolonym pozbawiła go życia (art.446 2 k.c.). Konkubent może mieć również prawo do odszkodowania z art. 446 3 kc. Tak wynika z Orzecznia sądu cywilnego, który stwierdził, że pokrewieństwo nie stanowi wyłącznego kryterium zaliczenia (Wyrok 13 kwietnia 2005 roku, IV KV 648/04). W orzeczeniu w sprawie o sygnaturze akt IV CK 648/04 Sąd Najwyższy stwierdził, że konkubinat jest rodziną. Przedmiotowe orzeczenie zapadło w sprawie, w której konkubina domagała się odszkodowania do firmy ubezpieczeniowej za śmierć konkubenta spowodowaną wypadkiem samochodowym. Za podstawę swojego powództwa podała art. 446 3 k.c., który stanowi, że w związku ze śmiercią poszkodowanego sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek tego ich sytuacja życiowa uległa znacznemu pogorszeniu. Pozwana firma ubezpieczeniowa twierdziła natomiast, że konkubina i jej syn nie są najbliższymi członkami rodziny - bo konkubinat w ogóle nie jest rodziną i tym samym w powołanej sytuacji odszkodowanie się nie należy. W opinii pozwanej firmy ubezpieczeniowej, skoro nie ma jednoznacznej definicji pojęcia rodzina, to wyznacznikiem w tym zakresie powinien być kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz słowniki, co de facto oznaczałoby, że pod pojęciem rodziny należałoby rozumieć wyłącznie rodziców, dzieci, osoby przysposobione oraz powinowatych nigdzie, bowiem nie mówi się o konkubinacie. W ustnym uzasadnieniu Sąd Najwyższy nie zgodził się z tym poglądem i stwierdził, że szereg aktów prawnych zawiera definicję rodziny, ale czynią to na swój użytek. Dalej SN uznał, iż najbardziej pojemna jest definicja stosowana w sferze socjalnej, bo mówi o osobach pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym. I właśnie powołana definicja zdaniem SN powinna mieć zastosowanie w omawianej sprawie, bowiem nie było jakichkolwiek wątpliwości, że więzy łączące zmarłego z konkubiną i jej synem były bardzo silne i trwałe, a więc, mimo że żyli w konkubinacie, tworzyli rodzinę. Skoro tak, odszkodowanie w powołanej sytuacji się należy. Konkubent ma także prawo mieszkać przez 3 miesiące po śmierci drugiego konkubenta w jego w mieszkaniu, do którego nie ma innych uprawnień (art.923 kc.). Konkubent na podstawie 691 k.c. w zw. z art. 26 Ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego,(dz. U. Z dnia 10 lipca 2001 z późn. zm.) ma prawo wstąpić po zmarłym konkubencie w stosunek najmu mieszkania, którego zmarły był najemcą. Konkubentowi przysługuje również prawo do roszczenia o przyjęcie do spółdzielni i o przydział lokalu po śmierci konkubenta, który był członkiem spółdzielni i z którym wspólnie mieszkał (Art.221 Prawa spółdzielczego). W razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek nie będący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą. A zatem ustawodawca przyznaje 6

konkubentom, prawo do wejścia w stosunek najmu lokalu mieszkalnego po śmierci partnera, pod jednym tylko warunkiem, tj. stałego zamieszkiwania z najemcą w chwili jego śmierci (art. 691 par. 1 k.c.). Żądanie ustalenia wstąpienia w stosunek najmu lokalu mieszkalnego nie ulega przedawnieniu (takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 lutego 2002 r. (I CKN 527/00). Z kolei artykuł 15 ust. 2 ustawy z dnia 12 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. nr 4, poz. 27 z 2001 r. ze zmianami) daje możliwość konkubentom wystąpienia do spółdzielni mieszkaniowej o przyjęcie w poczet członków spółdzielni i zawarcie umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego. Roszczenie takie ma się prawo zgłosić, jeżeli wygasło spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego (członkiem był konkubent), z prawa nie skorzystała żona konkubenta (ma na to jeden rok od dnia śmierci), a konkubent wylegitymuje się tym, iż zamieszkiwał ze zmarłym konkubentem w przedmiotowym lokalu spółdzielczym (art. 14 i 15 ustawy). Pozytywną informacją powinno być to, że nawet jeżeli przysługuje konkubentowi prawo do innego mieszkania spółdzielczego, nie pozbawia go to powyższego roszczenia, jednakże będzie ono oceniane także z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Warto też wspomnieć o umowie dożywocia (art. 908 i następne kodeksu cywilnego). Instytucja ta sprowadza się najogólniej mówiąc do sytuacji, w której właściciel nieruchomości zobowiązuje się przenieść jej własność na nabywcę, a nabywca w zamian za przeniesienie własności nieruchomości zobowiązuje się zapewnić zbywcy lub osobie mu bliskiej dożywotnie utrzymanie. W razie braku odpowiednich postanowień umownych dożywotnie utrzymanie może polegać w szczególności na: dostarczaniu wyżywienia, ubrania, światła, opału, mieszkania, zapewnienia odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie, a także sprawienia własnym kosztem pogrzebu odpowiadającemu zwyczajom miejscowym. ZADANIE Sprawdzenie naszej wiedzy na temat Konkubinatu 4 : Metoda pytań i odpowiedzi testujemy i naszą wiedzę i mity na temat konkubinatu: Konkubinat: Mity i fakty Mit: Konkubent sporządził na wypadek śmierci testament, w którym jestem spadkobiercą jego majątku. Syn z byłego małżeństwa konkubenta twierdzi, że testament o takiej treści jest nieważny i nic mi się nie będzie należało. Fakt: W polskim prawie spadkowym istnieje swoboda testowania. Konkubent miał zatem prawo do powołania Cię do spadku. Musisz jednak liczyć się z tym, że synowi męża przysługuje tzw. zachowek. Wynosi on połowę tego co odziedziczyłby po zmarłym ojcu syn, gdyby nie było testamentu, a w grę wchodziłoby dziedziczenie z ustawy. Mit: Zamierzamy kupić wspólnie z partnerem samochód. Chciałbym, żeby nie tylko jej, ale i moje nazwisko figurowało na wystawionej fakturze. Partnerka twierdzi, że nie ma takiej możliwości, bo faktura może zawierać dane tylko jednego z nabywców towaru. Fakt: Prawdą jest, że jeżeli towar, jakim jest np. samochód, nabywany jest przez kilka osób na współwłasność, to będzie wystawiona jedna faktura, mogą być jednak wskazani na niej wszyscy odbiorcy. 4 Na podstawie materiałów Centrum Praw Kobiet, 2004/2005 rok. 7

Mit: Były konkubent dobrowolnie uznał nasze wspólne dziecko. Po kilku latach nasz związek rozpadł się. Chcę wystąpić do sądu o alimenty na dziecko, ale były partner twierdzi, że to tylko strata czasu, bo i tak nic sąd mi nie przyzna. Argumentuje to tym, że poślubił inną kobietę, z nią ma dzieci, a nasze, skoro nieślubne, nic od niego nie dostanie. Fakt: Dla prawa polskiego nie ma znaczenia, czy dziecko pochodzi ze związku małżeńskiego, czy pozamałżeńskiego. Jeżeli konkubent uznał dziecko, masz pełne prawo wystąpić o zasądzenie na dziecko alimentów. Mit: Przez wiele lat wspólnie mieszkaliśmy z partnerką w mieszkaniu, którego była najemczynią. Po jej śmierci chciałem wystąpić o zawarcie umowy najmu, ale mąż partnerki, z którą nie utrzymywał żadnych kontaktów, sprzeciwia się temu. Fakt: Jeżeli do chwili śmierci wspólnie mieszkałeś z najemczynią lokalu mieszkalnego, masz prawo wystąpić o zawarcie z Tobą umowy najmu lokalu mieszkalnego. Brak przyzwolenia ze strony męża konkubentki nie ma znaczenia, bowiem o Twoim prawie stanowią wprost przepisy kodeksu cywilnego (patrz art. 691 k.c.) Mit: Wspólnie z konkubentem wybudowaliśmy dom. Działka była jego własnością. Teraz były konkubent każe mi wyprowadzić się z domu, twierdząc, że wszystko jest jego. Fakt: Masz prawo wystąpienia z powództwem cywilnym o zwrot nakładów na inwestycje związane z budową lub żądać ustalenia współwłasności w częściach ułamkowych. Mit: Partnerka, z którą prowadziłem wieloletnie wspólne pożycie, pozostawała jednocześnie w związku małżeńskim. Wielokrotnie razem dokonywaliśmy zakupów, często dość poważnych. Po rozpadzie związku nie chce się ona podzielić się ze mną nabytym majątkiem, twierdząc, że wszystko należy do niej i jej męża. Fakt: Wspólne nabywanie przedmiotów majątkowych z konkubentką pozostającą jednocześnie w związku małżeńskim skutkuje tym, że pomiędzy Tobą, konkubentką i jej mężem powstała wspólność w częściach ułamkowych, a Tobie przysługuje prawo jej zniesienia i wydania Ci należnego udziału we współwłasności. Mit: Partnerce powiedziano, że ponieważ nie jest żoną musi składać zeznanie w sprawie, w której oskarżonym jest jej konkubent. Czy to prawda? W orzeczeniu w sprawie o sygnaturze akt IV CK 648/04 Sąd Najwyższy stwierdził, że konkubinat jest rodziną. Przedmiotowe orzeczenie zapadło w sprawie, w której konkubina domagała się odszkodowania do firmy ubezpieczeniowej za śmierć konkubenta spowodowaną wypadkiem samochodowym. Za podstawę swojego powództwa podała art. 446 3 k.c., który stanowi, że w związku ze śmiercią poszkodowanego sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek tego ich sytuacja życiowa uległa znacznemu pogorszeniu. Pozwana firma ubezpieczeniowa twierdziła natomiast, że konkubina i jej syn nie są najbliższymi członkami rodziny - bo konkubinat w ogóle nie jest rodziną i tym samym w powołanej sytuacji odszkodowanie się nie należy. W opinii pozwanej firmy ubezpieczeniowej, skoro nie ma jednoznacznej definicji pojęcia 8

rodzina, to wyznacznikiem w tym zakresie powinien być kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz słowniki, co de facto oznaczałoby, że pod pojęciem rodziny należałoby rozumieć wyłącznie rodziców, dzieci, osoby przysposobione oraz powinowatych nigdzie bowiem nie mówi się o konkubinacie. W ustnym uzasadnieniu Sąd Najwyższy nie zgodził się z tym poglądem i stwierdził, że szereg aktów prawnych zawiera definicję rodziny, ale czynią to na swój użytek. Dalej SN uznał, iż najbardziej pojemna jest definicja stosowana w sferze socjalnej, bo mówi o osobach pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym. I właśnie powołana definicja zdaniem SN powinna mieć zastosowanie w omawianej sprawie, bowiem nie było jakichkolwiek wątpliwości, że więzy łączące zmarłego z konkubiną i jej synem były bardzo silne i trwałe, a więc mimo że żyli w konkubinacie, tworzyli rodzinę. Skoro tak, odszkodowanie w powołanej sytuacji się należy. Zgodnie z art. 115 par. 11 kodeksu karnego z 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. nr 88, poz. 553 z 1997 r. z późniejszymi zmianami) osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Osobami pozostającymi we wspólnym pożyciu, inaczej mówiąc, osobami powiązanymi trwałymi związkami faktycznymi, będą konkubenci. Dzięki takiej definicji na podstawie art. 182 par. 1 kodeksu postępowania karnego z 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. nr 89, poz. 555 z 1997 r. z późniejszymi zmianami) konkubent/konkubentka ma prawo do odmowy zeznań w sprawie przeciwko konkubentowi. Kolejnym uprawnieniu, z którego może skorzystać konkubent omówiony jest w art. 52 k. p. k. Artykuł ten stanowi, że w razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia - prokurator. Z kolei w art. 58 k.p.k., mowa jest o tym, że śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania. W takiej sytuacji konkubent/konkubentka może mieć możliwość wpływania na bieg postępowania karnego poprzez przystąpienie do niego w charakterze oskarżyciela posiłkowego, i to w każdym stadium postępowania. A wszystko dlatego, że i tym razem uprawnienie to przysługuje osobom najbliższym oskarżyciela posiłkowego, do której to kategorii prawo zalicza również konkubentów. Trzeba jednak pamiętać, że przysługuje tylko trzymiesięczny termin, aby zdecydować się na skorzystanie z tego prawa (art. 61 k.p.k.). Innym przepisem, w którym mowa jest o konkubentach, jest artykuł 63 k.p.k. Zgodnie z jego treścią w razie śmierci pokrzywdzonego osoby najbliższe mogą wytoczyć powództwo cywilne o przysługujące im roszczenia majątkowe wynikające z popełnienia przestępstwa. W razie śmierci powoda cywilnego osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego i dochodzić przysługujących im roszczeń. A zatem tylko od konkubenta/konkubentki zależeć będzie, czy zdecydują się na wzięcie udziału w postępowaniach wytoczonych za życia partnera, a także o tym, czy zamierzają brać czynny udział w postępowaniu przeciwko konkubentowi, składając przeciwko niemu zeznania, czy też skorzystają z prawa do odmowy złożenia zeznań. Niestety, nie dotyczy to 9

par homoseksualnych, ponieważ prawo mówi, że chodzi o związek dwóch osób żyjących jak małżonkowie, a Konstytucja stanowi, że małżeństwo to związek kobiety i mężczyzny. Każdemu z konkubentów przysługuje również prawo do wnoszenia prośby o ułaskawienie. Prośbę tę kieruje się do Prezydenta RP, który podejmuje lub nie decyzję o ułaskawieniu. Wypracowujemy definicję RODZINY Metoda: Prosimy uczestników o wymienienie kogo należy włączyć do Małej, a kogo do wielkiej rodziny. Rozpisujemy to na dwóch tablicach, aby unaocznić różnice. Przez małą rodzinę rozumie się więc mężczyznę i kobietę pozostających ze sobą we współżyciu małżeńskim oraz ich małoletnie dzieci. Niekiedy jako wielką rodzinę określa się zamieszkujących wspólnie i pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym członków kilku małych rodzin powiązanych ze sobą więzią pokrewieństwa i powinowactwa. Powinowactwo - więź między małżonkiem i krewnymi współmałżonka; oblicza się je podobnie jak pokrewieństwo w liniach i stopniach /np. teściowa jest powinowatą w pierwszym stopniu, szwagier w drugim/; więź ta nie gaśnie w przypadku ustania małżeństwa /śmierć, rozwód/ z wyjątkiem jego unieważnienia. Powinowactwo jest również przeszkodą do zawarcia małżeństwa /np. między teściem i synową/ z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie takiego małżeństwa /np. ciąża/. Pokrewieństw - jest to więź krwi, która oznacza pochodzenie określonych osób od wspólnego przodka; oblicza się je w liniach i stopniach, z których jeden pochodzi od drugiej; istnieje tu podział na linię wstępną /rodzice,dziadkowie/ i zstępną /dzieci, wnuki, prawnuki, itd./; krewnymi w linii bocznej są osoby, które pochodzą od wspólnego przodka, ale nie są spokrewnione w linii prostej /rodzeństwo, wujowie, ciotki, kuzyni, itd./. Stopnie oblicza się według ilości urodzeń od wspólnego przodka, np. dzieci są w stosunku do rodziców krewnymi pierwszego stopnia, wnuki do dziadków - drugiego. Z pokrewieństwem wiąże się szereg skutków prawnych; przeszkoda do zawarcia małżeństwa, obowiązki i prawa alimentacyjne, prawa spadkowe. Komentarz: Rodzina. Jean Louis Flandrin w Historii Rodziny tak definiuje to słowo: rodzina stosuje się dzisiaj na określenie różnych rzeczywistości. W szerokim znaczeniu jest to zbiór osób związanych ze sobą przez małżeństwo lub rodzicielstwo lub też ciąg jednostek, z których jedne są potomkami drugich, czyli stanowią linię, rasę, dynastię (słownik Petit Robert). Istnieje jednak również wąskie znaczenie, bardziej powszechne, które słowniki wymieniają na pierwszym miejscu; socjologowie tylko je uwzględniają. W tym znaczeniu słowo to określa spokrewnione ze sobą osoby mieszkające pod jednym dachem... Określenie to znacznie częściej odnosiło się do wszystkich krewnych, którzy nie mieszkali razem; potocznie oznaczało również grupę współmieszkańców, którzy 10

niekoniecznie byli związani pokrewieństwem przez małżeństwo 5. Rozwój ustawodawstwa światowego idzie wyraźnie w kierunku prawnego uregulowania związków żyjących w konkubinacie. Przykładem są ostatnie rozwiązania prawne przyjęte we Francji zrównujące prawną sytuację par heteroseksualnych i homoseksualnych (z wyjątkiem prawa do adopcji w przypadku tych ostatnich), z sytuacją par żyjących w związkach zatwierdzonych przez władze cywilne lub kościelne. Wcześnie, w 1989 roku rozwiązanie takie przyjęto w Danii. Jest to trend nieobcy również ustawodawstwu polskiemu. Wyraża się równą pozycją prawną dzieci urodzonych w związku małżeńskim i poza nim. W prawie polskim brak jest wyraźnej wyrażonej expressis verbis definicji rodziny. W określeniu tego pojęcia pomocny jest tu zakres uregulowań ujęty w ramy prawa rodzinnego. Prawo rodzinne, to wyspecjalizowany dział prawa cywilnego zawierający normy prawne regulujące majątkowe i osobiste stosunki powstałe na skutek zawarcia małżeństwa, pokrewieństwa oraz przysposobienia. W ustaleniu współczesnego znaczenia terminu rodzina pomocne są uregulowania prawa międzynarodowego, obowiązującego Polskę. Europejska Konwencja Praw Człowieka obowiązuje w Polsce od chwili ratyfikacji, to jest od 19 stycznia 1993 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz.284). Art. 8 tej Konwencji gwarantuje prawo każdego do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. Europejski Trybunału Praw Człowieka wypracował w swoim orzecznictwie, co rozumie się pod pojęciem rodziny. I tak ustalono, iż: Pojęcie życie rodzinne zawarte w art.8 odnosi się nie tylko do związków wynikających z małżeństwa, ale może obejmować też inne, faktyczne więzi rodzinne, tzn. nie potwierdzone aktem małżeństwa. 6. Art.8 nie czyni różnicy między rodziną istniejącą na podstawie małżeństwa i bez tej podstawy. Takie rozróżnienie nie byłoby zgodne z określeniem każdy zawartym w art.14 [Konwencji]. Art.14 z kolei zakazuje, przy korzystaniu z praw i wolności zagwarantowanych w Konwencji, dyskryminacji ze względu na urodzenie. Komitet Ministrów rady Europy w jednej z rezolucji uznał samotną kobietę i jej dziecko za jedną z form rodziny. 7 Zastosowanie art.8 do innych niż wynikających z małżeństwa, faktycznych więzi rodzinnych ma miejsce wówczas, gdy występują takie elementy jak: pokrewieństwo, wspólne zamieszkanie, charakter związku między danymi osobami, łącznie z widocznym wzajemnym zainteresowaniem, przywiązaniem, zależnością. Orzecznictwo Strasburskie zwraca uwagę, że życie rodzinne oznacza również więzi między np. dziadkami i wnukami 8. To tylko przykłady. Wyraźnie jednak wskazują na to, iż pojęcie rodziny jest znacznie szersze od lansowanego niekiedy modelu rodziny ograniczonego do młodych małżonków i ich potomstwa. O rodzinie, również pojętej szerzej mówią też międzynarodowe przepisy dotyczące ochrony rodziny. Zawarte są między innymi w: Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych Społecznych 5 Flandrin, J.L.(1998) Historia Rodziny. Nowa Marianna.Warszawa:8-9. Zob. też. Hey, D.(1993) The Oxford Guide to Family History. Oxford University Press. Oxford: 110-148; Badinter, E.(1998) Historia miłości macierzyńskiej. Volumen. Warszawa.; 6 Orzeczenie Keegan v. Irlandia, 26.5.1994, A. 291, par.42-44; Kroon i inni v. Holandia 27.10.1994, A.297-C, par.30. 7 Orzeczenie Marckx v.belgia, 13.6. 1979, A 31, par, 31. 8 Nowicki, M.A. (1998) Europejska Konwencja Praw Człowieka. Wybór orzecznictwa. C.H.Beck. Warszawa: 258-263. 11

i Kulturalnych, Europejskiej Karcie Społecznej, Konwencji o prawach dziecka, w Konwencji w sprawie Eliminacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet 9. Ad 3. Warunki zawarcia małżeństwa. 10 min. (opcja II: 25 min.) (CO) Omawiamy tu warunki zawarcia małżeństwa. (PO CO) Ta aktywność ma uzmysłowić uczestnikom jakie są administracyjne i prawne wymagania dla zawarcia związku małżeńskiego. Jednocześnie daje możliwość, by rozwijając umiejętności krytycznego myślenia zastanowić się czy obecnie obowiązujące prawo rodzinne jest, odnośnie wieku do zawarcia związku małżeńskiego, zgodne z Konstytucją, czy nie. Daje też podstawę dla dyskusji czy obecne prawo jest dobre (odpowiadające potrzebom państwa praworządnego, odpowiadające potrzebom społecznym) czy wymaga zmian? (JAK) Metoda i czas. Scenka, Dyskusja Komentarz. Pierwszą część aktywności rozgrywamy przy pomocy scenki. W drugiej prowadzący sam decyduje czy chce tę aktywność potraktować jako równie krótką scenkę jak w pierwszym przypadku, czy zamienić w trwającą dłużej dyskusję. Przy wyborze drugiego wariantu należy się liczyć z tym, że podsumowanie dyskusji zakończy zajęcia. Dalszą część materiału można wówczas przerobić na następnych zajęciach. Prosimy dwóch ochotników. Jedna osoba będzie odgrywać rolę urzędnika stanu cywilnego, druga to osoba, która zgłasza się do urzędu cywilnego 10. Zaczyna urzędnik, który głośno przypomina sobie, jakie dokumenty potrzebne są do zawarcia ślubu i jakie warunki muszą być spełnione. Osoba, która zgłasza się do urzędnika powtarza raz jeszcze i wylicza (mogą w tym pomagać i inni uczestnicy) wszystkie potrzebne dokumenty i warunki jakie muszą być spełnione. Drugi przykład jest do wstępem do dyskusji na temat równego uregulowania pozycji kobiet i mężczyzn w prawie. Scenka dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa Za stołem w Urzędzie Stanu cywilnego siedzi zmęczony urzędnik, który przypomina sobie, głośno odczytując jakie są wymogi zawarcia związku małżeńskiego. Urzędnik: Art. 54-55 Ustawy o aktach stanu cywilnego wymaga dla zawarcia związku małżeńskiego przedstawienia: dokumentu stwierdzającego tożsamość (dowód osobisty lub paszport), skróconego odpisu aktu urodzenia, pisemnego zapewnienia, w którym stwierdzamy, iż nie wiemy o przesłankach wykluczających małżeństwo, 9 Płatek, M (2000), Wprowadzenie do debaty nad rządowym Programem Polityki Prorodzinnej Państwa Parlamentarna Grupa Kobiet oraz Forum Współpracy Organizacji Pozarządowych Parlament - 16 luty 2000. 10 Pierwotna wersja tej części lekcji opracowana została przez Urszulę Feltynowską 12

zezwolenia sądu na zawarcie małżeństwa jeśli kobieta nie ukończyła lat 18. Mężczyzna, który nie ukończył lat 18 w ogóle nie ma szans, nawet w sądzie. Narzeczeni nie są ze sobą spokrewnieni, nie pozostają w związku małżeńskim, nie są ubezwłasnowolnieni. (1) Zgłasza się chętny do zawarcia małżeństwa. Informuje, że przyniósł odpis aktu urodzenia narzeczonej, bo po nim jako narzeczonym i tak widać, że już skończył lat 18. Przedstawia dowody i pisemne zapewnienie, że nie ma przeszkód do zawarcia małżeństwa. Wszyscy są ucieszeni czy aby nie za wcześnie? Komentarz: Podajemy tu treść przepisów, o których mowa w scence: USTAWA z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego. (Dz. U. z dnia 6 października 1986 r Dz.U.86.36.180 ) Art. 53. (17) Zawarcie małżeństwa następuje zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Art. 54. 1. Osoba zamierzająca zawrzeć małżeństwo jest obowiązana: 1)przedstawić dokument stwierdzający tożsamość oraz złożyć odpis skrócony aktu urodzenia, a także dowód ustania lub unieważnienia małżeństwa, jeżeli pozostawała poprzednio w związku małżeńskim, albo nieistnienia małżeństwa, jeżeli postępowanie o ustalenie nieistnienia małżeństwa toczyło się wobec tej osoby. 2)złożyć pisemne zapewnienie, że nie wie o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa, 3)złożyć zezwolenie na zawarcie małżeństwa, jeżeli tego wymagają przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. 2. Osoba, o której mowa w ust. 1, nie składa odpisu skróconego aktu stanu cywilnego, jeżeli został on sporządzony w urzędzie stanu cywilnego, w którym osoba ta zamierza zawrzeć związek małżeński. 3. W razie gdy oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński ma zostać złożone przez pełnomocnika, jest on obowiązany złożyć kierownikowi urzędu stanu cywilnego stosowne pełnomocnictwo. Komentarz. W pierwszym prostym kazusie chodzi o sprawdzenie wiedzy uczestników. Brakuje oczywiście odpisu aktu urodzenia narzeczonego. Urzędnik nie może działać na oko, musi działać zgodnie z prawem. W Las Vegas wystarczyłoby prawo jazdy i pospieszne Tak. Ustawodawca polski, również po to, by sprawdzić, czy aby więzy pokrewieństwa osób pragnących wstąpić w związek małżeński nie stanowią przeszkody do zawarcia małżeństwa, wymaga obok dowodu osobistego również skróconego odpisu aktu urodzenia. Dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa art. 54-55 ustawy o aktach stanu cywilnego 1. przedstawić dokument stwierdzający tożsamość 2. złożyć :- akt urodzenia -pisemne zapewnienie w którym stwierdzamy iż nie wiemy o przesłankach wykluczających małżeństwo -zezwolenie sądu na zawarcie małżeństwa -pełnomocnictwo 13

-odpis skrócony aktu małżeństwa, dowód ustania lub unieważnienia małżeństwa (odpis skrócony aktu zgonu, prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające zgon lub uznanie osoby zaginionej za zmarłą, odpis skrócony aktu małżeństwa z adnotacją o rozwodzie lub unieważnieniu, odpis prawomocnego orzeczenia sądu o rozwodzie lub unieważnieniu) (2) Zgłasza się druga para Ona ma lat 21 jest w ciąży, on ma lat 17, nie ma dowodu, ale dobre chęci. Mają odpisy skróconych aktów urodzenia, nie widzą przeszkód do zawarcia małżeństwa. Tym razem jednak urzędnik nie jest ucieszony. Jest mu przykro, ale musi odmówić przyjęcia dokumentów. Czy z punktu widzenia prawa decyzja taka jest słuszna? Czy z punktu widzenia gwarantowanej w Konstytucji równości kobiet i mężczyzn prawo, które tylko kobiecie daje prawo wcześniejszego zamążpójścia jest słuszne, zgodne z Konstytucją? Jakie jest ratio legis czyli uzasadnienie przepisu ustawy, który różnicuje pozycję prawną kobiety i mężczyzny? Czy to zróżnicowanie jest słuszne? Ustawa stanowi: Art. 10 1krio Nie może zawrzeć małżeństwa osoba nie mająca ukończonych lat osiemnastu. Jednakże z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat szesnaście, a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny. Patrz też. Art. 32 Konstytucji RP (KRP). Wszyscy są wobec prawa równi. Art.32.2.KRP Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Art. 33.1.KRP Kobieta i mężczyzna w Rzeczpospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. Komentarz. Tu zaczynamy dyskusję. Dyskusję bardzo ważną, ale i wymagającą czasu. Nie będzie dyskusją zadanie nawet ciekawego pytania na które albo odpowiemy sami, albo nikt na nie nie odpowie, a my traktując je retorycznie przejdziemy dalej, albo zabraknie czasu i przestrzeni na wymianę myśli. Przestrzenią nazywamy tu odpowiedni klimat, który musi towarzyszyć dyskusji. Ważne jest, by uczestnicy czuli się bezpiecznie. Muszą wiedzieć, że nie zostaną skrytykowani, wyszydzeni, wyśmiani. Możemy się ze sobą nie zgadzać, nasze argumenty mogą drugiej strony nie przekonać, ale nie wpłynie to na atmosferę wzajemnego szacunku, tolerancji i akceptacji dla możliwych tu bardzo różnych poglądów. Pisząca komentarz ma oczywiście określone poglądy i pisząc akurat tę część komentarza musi się kontrolować, by nie starać się narzucać wyłącznie swoich racji. Postara się więc przedstawić tu możliwe dwa typy argumentów. (1) Tradycyjne, patriarchalne podejście zakłada, że kobieta jest zdolna do zamążpójścia w momencie osiągnięcia dojrzałości płciowej. Widząc podstawową rolę kobiety jako rodzicielki, opiekunki i gospodyni domowej uznaje za właściwe przyznanie prawa do zamążpójścia kobiety, która zaszła w ciążę po ukończeniu lat 16. Ciąża jest bowiem niemal wyłącznym powodem sądowego przyzwolenia na wcześniejsze zamążpójście. W tym samym nurcie utrzymywało się przyzwolenie na ożenek mężczyzny dopiero po ukończeniu 21 roku życia. Widząc rolę mężczyzny jako żywiciela i głowy rodziny uważano, że mężczyzna powinien wchodzić w związki małżeńskie dopiero po osiągnięciu odpowiedniej 14

dojrzałości psychicznej, i zdobyciu zawodu, który pozwalałby mu na finansowe utrzymanie rodziny. Nie bez znaczenia było i to, że mężczyzna miał być już również po odbyciu zasadniczej służby wojskowej. Poborowy obciążony rodziną to dodatkowe obciążenie finansowe dla wojska, a tego starano się unikać. Rozwiązanie to uległo zmianie w ustawie z 24.o7.1998 (Dz.U. Nr 117, poz.757) przyznając prawo do zamążpójścia mężczyźnie i kobiecie wraz z uzyskaniem lat 18. Stało się tak pod wpływem przepisów Konstytucji wymagających równego traktowania przez prawo kobiet i mężczyzn. Zmianie tej nadal brak konsekwencji w sytuacji gdy dochodzi do woli wcześniejszego zamążpójścia. Tu ustawodawca nie przewiduje możliwości sądowego wyrażenia zgody na ożenek dla mężczyzny, który nie ukończył lat 18 nawet wówczas gdy jego partnerka może być z nim w ciąży. (2) Podejście wychodzące z dążenia do realizacji praworządnego państwa prawa i urzeczywistniania zasad równej pozycji społecznej kobiet i mężczyzn zakłada równe prawo kobiet i mężczyzn do realizacji siebie i swoich ambicji życiowych. Postulując partnerskie stosunki w małżeńskie jako te, które najlepiej gwarantują stałość związku i wysoką jakość wspólnego pożycia dostrzegają potrzebę zapewnienia zarówno mężczyźnie jak i kobiecie możliwości uczestniczenia zarówno w życiu rodzinnym, jak i w życiu zawodowym. Zakłada się tu swobodę w podejmowaniu decyzji. Zarówno kobieta, jak i mężczyzna mogą zostać w domu zająć się jego prowadzeniem, gdy drugie z partnerów przede wszystkim zajmuje się dostarczeniem środków utrzymaniem rodziny. Oboje mogą dzielić obowiązki domowe i zawodowe. Oboje rozumieją potrzebę wspólnego wychowania potomstwa. W tej opcji nie jest zrozumiałe nierówne traktowanie mężczyzn i kobiet, gdy idzie o wiek zamążpójścia. Opcja ta bez trudu przyjmuje, iż różnica w wieku partnerów nie zawsze oznacza, że starszy jest mężczyzna. Starsza może być kobieta. Związek 20 letniej kobiety w ciąży i 17 letniego mężczyzny nie powinien napotykać na trudności uznania przez państwo, jeśli taka jest wola partnerów, tylko dlatego, że mężczyzna nie ukończył lat 18, skoro podobny związek byłby uznany gdyby dotyczył starszego mężczyzny i młodszej kobiety. Ta wyraźna nierówność jest przeżytkiem. Obecnie młoda kobieta może być już dobrze wykształconą, dobrze zarabiającą osobą, zdolną do odpowiedzialnego decydowania o sobie. Od stu lat, kiedy kobiety dobiły się do prawa studiowania w szkołach i na wyższych uczelniach uzyskują dyplomy wcześniej niż mężczyźni i uzyskują znacznie lepsze wyniki niż ich koledzy. Jeśli więc ustawodawcy chodziło o dobro dziecka, to jest ono równie ważne w przypadku mamusi, która nie ukończyła lat osiemnastu, jak i tatusia, który wieku tego nie osiągnął. Jeśli ustawodawcy chodzi o zdolność psychiczną i materialną młodych ludzi do zakładania związków rodzinnych, to problemy mogą tu wystąpić takie same bez względu na to czy mamy do czynienia z młodszą kobietą czy młodszym mężczyzną. Jeśli uznawalibyśmy niezdolność mężczyzn przed rokiem 18 do rozsądnych decyzji, to należałoby wszystkich mężczyzn do tego wieku uznać za ubezwłasnowolnionych, a tak się nie dzieje. W takim razie i tu brak jest rozsądnych argumentów za różnym uregulowaniem prawnym sytuacji kobiet i mężczyzn. Jeśli byśmy brali pod uwagę jedynie zdolności rozrodcze, to i tu zarówno mężczyźni jak i większość kobiet po ukończeniu lat 16 znajduje się w sytuacji identycznej. Nie ma więc tu dobrych argumentów, poza tymi, które starają się utrwalać tradycję spychającą kobietę do podrzędnej i podporządkowanej roli w związku, a na mężczyznę 15

spychają, również nie uwzględniając jego woli całą odpowiedzialność za finansowanie związku. Ad. 4 Sposoby zawarcia małżeństwa. (Czas I wersja 15 min, II wersja 45 min jest to wówczas odrębna lekcja.) (CO) Poznajemy tutaj nowe przepisy regulujące małżeństwo cywilne i konkordatowe. (PO CO) Dzięki tej aktywności uczestnicy będą znali i rozumieli różnice między małżeństwem konkordatowym i zawartym w urzędzie stanu cywilnego. Obecnie istnieje kilka sposobów zawarcia ważnego związku małżeńskiego warto je poznać. Szczególnie dla młodych ludzi ważne jest, by poznali skutki małżeństw konkordatowych. Jeśli Prowadzący zdecyduje się na drugą (II) wersję będzie to też dobre ćwiczenie samodzielności uczestników i poznawania różnych form zawierania ślubów w różnych związkach wyznaniowych. Powinno to zainteresować uczestników i jednocześnie rozszerzyć ich wiedzę na temat różnych związków wyznaniowych istniejących w Polsce. (JAK) I wersja: Mini ażurowa piła - analiza przepisów. II wersja. Rozmowa i analiza przepisów oraz prezentacja zebranych przez studentów materiałów. W I wersji poznajemy przepisy art. 1 1,2 art7 art. 8 krio. W II wersji poznajemy dodatkowo różne obrządki i treści przysięgi małżeńskiej składanej przed urzędnikiem stanu cywilnego lub przed duchownymi różnych wyznań. Ażurowa Piła zwana jigsaw albo puzzlem Metoda ażurowej piły polega na tym, że uczestnicy uczą się nawzajem od siebie. Najpierw dzielimy całość na grupy. Każdej z grup przydzielamy część materiału do zapoznania się z nim. Następnie tworzymy grupy ekspertów. Każdy uczestnik grupy pierwotnej przechodzi do nowej grupy gdzie dzieli się swoją wiedzą i otrzymują wiedzę pozostałych uczestników. W ostatniej części powraca do pierwotnej grupy gdzie wszyscy raz jeszcze uzgadniają stan wiedzy, uzupełniając i korygując uzyskaną wiedzę. Metoda ta pozwala podzielić się sporą porcją materiału w stosunkowo krótkim czasie i przy zaangażowaniu wszystkich uczestników. Wymaga sporego wysiłku organizacyjnego zanim do niej przystąpimy. Musimy dokładnie wiedzieć ilu mamy uczestników, jak ich podzielić, przygotować zawczasu materiał etc. Wymaga też sporo czasu. Metodę tę można tak zobrazować: 1 2 3 4 16

Mini ażurowa piła pozwala na prostszy podział grupy. Dzielimy grupę na dwie równe części. (Jeśli ilość osób w klasie jest nieparzysta w jednej grupie dwie osoby pracują razem.). Prosimy o odliczenie. Otrzymujemy na przykład dwa razy po 12 osób. Pierwszą dwunastkę dzielimy na dwie części po 6 osób i każdej szóstce dajemy jeden i ten sam zestaw materiału do wspólnego poznania i przedyskutowania. Następnie to samo robimy z drugą dwunastką, przydzielając jej drugi zestaw materiału. Każda grupa zapoznaje się i omawia przydzielony materiał. Po upływie 6 minut tworzymy grupy ekspertów w ten sposób, że jedynki siadają w ławkach razem, dalej dwójki, trójki, czwórki itd., aż do dwunastu. Tu, w grupie jeden na jednego, uczestnicy wymieniają się przez kolejne 6 minut uzyskaną wiedzą. Ostatnie 3 minuty zostaje na podsumowanie całości wspólnie z prowadzącym. Mini ażurowa piła analiza przepisów. Prowadzący pyta uczestników, jakie są formy zawierania małżeństw? Możliwe odpowiedzi uczestników: Przed Urzędnikiem stanu cywilnego, W Kościele. Gratulujemy uczniom obeznania i proponujemy bardziej szczegółowe przyjrzenie się procedurze. Wyjaśniamy uczniom polecenie. Prosimy, aby zapoznali się i zanalizowali przepisy regulujące zawarcie małżeństwa, a następnie podzielili się ze swoimi kolegami i koleżankami wiedzą, którą sami przed chwilą zdobyli. Informujemy, że I zestaw dotyczy przesłanek, czyli warunków zawarcia małżeństwa przed urzędnikiem stanu cywilnego, II zestaw przesłanek zawarcia związku małżeńskiego w kościele. Informujemy uczestników jaki mają czas na przydzielone im zadanie i jak został on podzielony. Dzielimy klasę i czas tak jak to zostało opisane w instrukcji do mini ażurowej piły. Zestaw I Art. 1. 1 krio. Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Art. 7. 1 krio. Jeżeli małżeństwo jest zawierane przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński powinny być złożone publicznie w obecności dwóch pełnoletnich świadków. 2. Kierownik urzędu stanu cywilnego zapytuje mężczyznę i kobietę, czy zamierzają zawrzeć ze sobą małżeństwo, a gdy oboje odpowiedzą na to pytanie twierdząco, wzywa ich do złożenia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński oraz oświadczeń w sprawie nazwisk małżonków i ich dzieci. 3. Każda z osób zawierających małżeństwo składa oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński, powtarzając za kierownikiem urzędu stanu cywilnego treść oświadczenia lub odczytując je na głos. Osoba nie mogąca mówić składa oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński podpisując akt małżeństwa. 4. Po złożeniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński przez obie strony kierownik urzędu stanu cywilnego ogłasza, że wskutek zgodnych oświadczeń obu stron małżeństwo 17

zostało zawarte. Zestaw II Art.1 2 krio. Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa. Gdy zostaną spełnione powyższe przesłanki, małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego. Art.8. 1 krio. Duchowny, przed którym zawierany jest związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego, nie może przyjąć oświadczeń przewidzianych w art. 1 2 - bez uprzedniego przedstawienia mu zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa, sporządzonego przez kierownika urzędu stanu cywilnego. 2. Niezwłocznie po złożeniu oświadczeń, o których mowa w 1, duchowny sporządza zaświadczenie stwierdzające, że oświadczenia zostały złożone w jego obecności przy zawarciu związku małżeńskiego podlegającego prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego. Zaświadczenie to podpisują duchowny, małżonkowie i dwaj pełnoletni świadkowie obecni przy złożeniu tych oświadczeń. 3. Zaświadczenie, o którym mowa w 2, wraz z zaświadczeniem sporządzonym przez kierownika urzędu stanu cywilnego na podstawie art. 41 1 duchowny przekazuje do urzędu stanu cywilnego przed upływem pięciu dni od zawarcia małżeństwa; nadanie jako przesyłki poleconej w polskim urzędzie pocztowym jest równoznaczne z przekazaniem do urzędu stanu cywilnego. Jeżeli zachowanie tego terminu nie jest możliwe z powodu siły wyższej, bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas trwania przeszkody. II wersja. Prowadzący, który zdecyduje się na rozszerzenie tej części zajęć prosi uczestników na zakończenie o to, by przed następnym spotkaniem udali się do różnych związków wyznaniowych i w każdym poprosili o treść przyrzeczenia składanego przy zawieraniu małżeństwa. Mogą również dowiedzieć się o to, kto udziela ślubu, czy może udzielać go kobieta, jakie zwyczaje towarzyszą zawarciu małżeństwa, jaka muzyka najczęściej towarzyszy tej uroczystości etc. Dodatkowe pytania mogą wypływać z zainteresowań samych uczestników. Ważne, by ktoś poszedł również do najbliższego urzędu stanu cywilnego. Wśród obrządków dobrze byłoby gdyby znalazły się obok rzymskokatolickiego i protestanckiego także i te, które obowiązują w cerkwi i synagodze. Warto również uwzględnić obrządki Wyznawców Świadków Jehowy. Uczestnicy mogą też ustalić gdzie zapisana jest (w jakich przepisach) treść przysięgi. Czy małżonkowie mogą sami ułożyć treść przysięgi małżeńskiej? Etc. Ważne, by pamiętać, że zadanie to, to także trening tolerancji, także tolerancji religijnej. Uczestnicy zazwyczaj bardzo lubią te zajęcia, także dlatego, że sami je tworzą. Warto, by uczestnicy pracowali dwójkami. Będzie im raźniej i dodatkowo jest to dobry trening dzielenia się pracą i obowiązkami. Jeśli Prowadzący zdecyduje się na ten wariant musi się liczyć, że kolejne zajęcia w całości będą poświęcone przedstawieniu materiałów zdobytych przez uczestników. 18

Ad.5. Nazwisko małżonków. (CO) Ta aktywność służy poznaniu przepisów regulujących kwestie nazwiska nowożeńców. (PO CO) Po zakończeniu tej aktywności uczestnicy będą wiedzieli jak żeniąc się lub wychodząc za mąż zachować swoje lub przybrać nazwisko żony/męża. (JAK) Metodą kazusów. Czas 10 min. Komentarz: Na wstępie zapoznajemy uczestników z treścią art.25 krio. Można go wypisać na planszy. Można przynieść kodeks rodzinny i opiekuńczy, można wreszcie odbić ten artykuł w kilku egzemplarzach, tak, by uczestnicy mieli swobodny dostęp do treści tego przepisu. Stan Prawny : Art. 25. Krio. 1. O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. 2. Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów. 3. W razie niezłożenia oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko. Kazusy 1. Pani Janka chciałaby, aby jej przyszły mąż Wincenty nosił jej nazwisko. On mówi, że nie miałby nic przeciwko temu, ale prawo na to nie pozwala. Czy Wincenty ma rację? Patrz art.25 2 krio. Komentarz Wincenty myli się i to bardzo. Zarówno dawniej od 1965 roku, jak i teraz zarówno mąż mógł przyjąć nazwisko żony, jak i dołączyć do swojego nazwisko żony. 2. Jan Kowalski i Maria Wiśniewska do swoich nazwisk chcą dołączyć nazwisko partnera. Czy mogą po ślubie nazywać się Jan Kowalski-Wiśniewski i Maria Wiśniewska-Kowalska? Patrz art. 25 2 krio. Komentarz: Jak najbardziej, na podstawie art.25 2 krio. 3. Zuzanna chciałaby zachować po ślubie swoje nazwisko, ale narzeczony radzi, by dała spokój, bo to będzie kłopotliwe ponieważ urzędnicy przyzwyczaili się, że żona przyjmuje nazwisko męża. Czy narzeczony ma rację? Patrz art. 25 3 krio. Komentarz. Narzeczony oczywiście się myli. Tak było dawniej, że kobieta zachowując swoje nazwisko musiała składać specjalne oświadczenie, w przeciwnym razie automatycznie 19

uznawano, że kobieta przyjmuje nazwisko męża. Zmiana tego przepisu, która wprowadzona została w ustawie z 24.07.1998 (Dz.U.Nr 117, poz.757) i która weszła w życie 15.11.1998 sprawia, że w braku złożenia oświadczenia przyjmuje się, że każdy z małżonków zachowuje swoje nazwisko. 4. Jana i Olek nie mogli się zdecydować w chwili składania papierów do ślubu co zrobią ze swoimi nazwiskami. Gdy tuż przed ślubem podjęli decyzję, że każdy zachowa własne nazwisko obawiali się, że już jest za późno i teraz decydować już za nich będzie urząd. Czy mają podstawy, by się niepokoić? Patrz Art. 25 1 i art. 25 3 krio. Komentarz. Nie, nie mają podstaw. Po pierwsze, mogą to zrobić, zgodnie z art. 25 1 krio także bezpośrednio po zawarciu małżeństwa. Jeśli zaś nie złożą oświadczenia w sprawie nazwisk, automatycznie przyjmie się, że każdy zachowuje nazwisko własne patrz art.25 3 krio Małżeństwo cywilne Ślub konkordatowy Zawierany przed urzędnikiem U.S.C. Zawierany przed duchownym. Wcześniej należy uzyskać stosowne zaświadczenie z U.S.C. o braku okoliczności wyłączających możliwość zawarcia małżeństwa Po złożeniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński, duchowny sporządza zaświadczeni, które ma obowiązek, wciągu pięciu dni przekazać do U.S.C. Małżeństwo zawarte w U.S.C., przed urzędnikiem państwowym jak i w kościele przed księdzem, w sposób określony w małżeństwie mają taki sam status w prawie cywilnym. Ad.6. Różnica między rozwodem i separacją (CO) Zapoznanie uczestników z nową instytucją separacji. Wskazanie na jej skutki. (PO CO). Po to, by rozumieć różnice między separacją i rozwodem. Zawarty tu materiał nie pomieści się na jednej lekcji. Trzeba być jednak przygotowanym na pytania o rozwód i nową instytucje prawa cywilnego separację. (JAK) Mini wykład 6 min, Rozwód - możliwy przy zupełnym i trwałym rozkładzie pożycia - rozwiedziony małżonek ponownie może wstąpić w związek małżeński Separacja - możliwa przy zupełnym rozkładzie pożycia - małżonek nie może wstąpić ponownie w związek małżeński. 20