NOWE ZJAWISKA W PRAWIE DOWODOWYM prof. dr hab. Ewa Gruza
Dobre bo amerykańskie? atrybut władzy na sali rozpraw instytucja dobrowolnego poddania się karze świadek koronny owoce z zatrutego drzewa daubertowskie zasady dopuszczalności dowodów naukowych
DOWODY NAUKOWE USA: scientific evidence uzyskany przy wykorzystaniu specjalistycznej metody badawczej, opracowanej i stosowanej w różnych dziedzinach nauki lub wiedzy (np. kryminalistyce, medycynie, technice ) Polska: opinia biegłego oparta na wiadomościach specjalnych lub wynik prowadzonych przez biegłego badań specjalistycznych
DOWODY NAUKOWE CZY KAŻDA SPECJALISTYCZNA METODA BADAWCZA MOŻE BYĆ PODSTAWĄ DOWODU NAUKOWEGO? CZY KAŻDA OPINIA BIEGŁEGO JEST DOWODEM NAUKOWYM? KIEDY METODA BADAWCZA MOŻE BYĆ PODSTAWĄ DOWODU NAUKOWEGO?
DOWODY A ROZWÓJ METOD BADAWCZYCH DAKTYLOSKOPIA Cel: identyfikacja osoby 1892 - F. Galton ustalił indywidualność linii papilarnych 1892 - pierwsze wykorzystanie daktyloskopii w śledztwie (sprawa dzieciobójczyni Rojas - Argentyna); 1911 - pierwsze uznanie śladu daktyloskopijnego jako dowodu rzeczowego (sprawa Thomasa Jenningsa zabójcy Hillera) 1902 - pierwsza registratura daktyloskopijna (Scotland Yard) 2000 - AFIS w Polsce
DOWODY A ROZWÓJ METOD BADAWCZYCH OSMOLOGIA Cel: identyfikacja człowieka na podstawie zapachu 1899 pierwsza szkoła psów policyjnych (Belgia) 1992 opracowanie pierwszej metodyki badań osmologicznych (Polska) 1999 SN akceptuje dowód z ekspertyzy osmologicznej Gwałtowny rozwój osmologii w Polsce (do początku XXI w) Obecnie - wątpliwości co do prawidłowości wskazań identyfikacyjnych przez psy K 1 P 2 3 K 4
OCENA DOWODÓW NAUKOWYCH Kwestionowanie podstaw dziedziny praktykowanej od dawna (czy linie papilarne i DNA są niepowtarzalne ) Kiedy wprowadzać dziedziny nowe, nie do końca sprawdzone (kontestowanie osmologii na świecie ) Jak oceniać metody o nieustalonej wartości naukowej lub nawet bez takiej wartości (tzw. non scientific evidence ) Czy każda metoda wiąże się z możliwością dokonania wyliczeń lub innego innych przedstawienia prawdopodobieństwa wniosków (identyfikacja pisma ręcznego..) Co ma prymat gdy dochodzi do sprzeczność wyników badań z innymi dowodami lub doświadczeniem życiowym (jasnowidzenie )
NOWE DOWODY NAUKOWE KRYMINALISTYCY - entuzjastyczni w większości za szybkim wprowadzaniem do praktyki wypracowanych nowych metod badawczych PROCESUALIŚCI - bardziej konserwatywni - sceptyczni wobec bezkrytycznego akceptowania nowych dowodów i technik identyfikacyjnych, zwłaszcza tych, które oparte są na nie w pełni sprawdzonych metodach - przeważnie zwolennicy szacowania poprawności metodologicznej metody oraz weryfikacji dotychczasowych wyników np. z praktyką światową
DOPUSZCZALNOŚĆ DOWODÓW NAUKOWYCH W USA 1923 - Frye v. United States standard powszechnej akceptacji standard konserwatywny dowód naukowy dopuszczalny przez sąd, gdy metoda badawcza powszechnie akceptowana jako prawidłowa do dzisiaj obowiązuje w wielu stanach 1975 rule 702 Federalnych Reguł Dowodowych standard przydatności dowodu naukowego dla postępowania standard liberalny wprowadzanie dowodu naukowego, gdy wiedza biegłego może pomóc w wyświetleniu rozpatrywanych okoliczności brak ograniczeń wynikających ze standardu powszechnej akceptacji
DOPUSZCZALNOŚĆ DOWODÓW NAUKOWYCH W USA 1993 -Daubert v. Merell Dow Pharmaceuticals Inc standard sędziego pełniącego funkcję kontrolną (gate keeping function) podejście kompromisowe decydująca rola sędziego w dopuszczaniu dowodu naukowego dowód naukowy ma być przydatny, ale oparty na poprawnej metodzie badawczej powszechna akceptacja jako jeden z uwzględnianych czynników Kryteria dopuszczalności: sprawdzalność (czy technika badawcza nadaje się do kontroli) opis w literaturze (czy teoria naukowa leżąca u podstaw dowodu naukowego była już przedmiotem oceny naukowej i publikacji) sprawdzenie, czy znany jest lub przewidywany poziom błędów dla danej metody i czy można ten poziom kontrolować powszechna akceptacja danej metody przez specjalistów
DOPUSZCZALNOŚĆ DOWODÓW NAUKOWYCH W POLSCE zasada swobodnej oceny dowodów przez sąd brak standardów generalnych brak ustawowego zakazu stosowania konkretnych dowodów naukowych decyzja o dopuszczalności dowodu z opinii biegłego po stronie organu procesowego biegły decyduje o zastosowanej metodzie badawczej brak reguły powszechnej akceptacji w środowisku opiniujących praktycznie opieranie się na kazuistyce ubogie orzecznictwo sądowe w zakresie dopuszczalności dowodów naukowych
DOPUSZCZALNOŚĆ DOWODÓW NAUKOWYCH ZASADY DAUBERTA 1993 R. 1. SPRAWDZALNOŚĆ 2. OPIS W LITERATURZE 3. POZIOM BŁĘDU METODY 4. POWSZECHNA AKCEPTACJA ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW ART. 7 KPK 1. SWOBODNA 2. ZASADY PRAWIDŁOWEGO ROZUMOWANIA 3. WSKAZANIA WIEDZY I DOŚWIADCZENIA ŻYCIOWEGO
DOWODY NAUKOWE 1. NIEKWESTIONOWANE 2. UMIARKOWANEGO POWODZENIA 3. ABSURDALNE
WARIOGRAF P. Horoszowski twórca nazwy wariograf używanej w Polsce 1963 r. pierwsze badanie wariograficzne w Polsce w tzw. sprawie olsztyńskiej (II Ds 25/63)- miało ono charakter ekspertyzy psychologicznej PODSTAWY PRAWNE art. 192a 2 w zw. z 1 kpk w celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów ( ) za zgodą osoby badanej biegły może również zastosować środki techniczne mające na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu tej osoby
EKSPERTYZA PODSTAWY PRAWNE art. 199a kpk stosowanie w czasie badania przez biegłego środków technicznych mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu badanej osoby możliwe jest wyłącznie za jej zgodą. Przepisu art. 199 nie stosuje się. Art.199 kpk - złożone wobec biegłego albo wobec lekarza udzielającego pomocy medycznej, oświadczenia oskarżonego dotyczące zarzucanego mu czynu, nie mogą stanowić dowodu 2003 r.
EKSPERTYZA Testy kontrolne Testy zasadnicze Uwagi końcowe Zakłócanie badań
NIEKWESTIONOWANE WARIOGRAF 1. SPRAWDZALNOŚĆ 2. OPIS W LITERATURZE 3. POZIOM BŁĘDU METODY 4. POWSZECHNA AKCEPTACJA ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW TAK TAK/NIE
Właściwości pisma ręcznego GRAFOSKOPIA 1. kształtowanie się pisma w procesie uczenia 2. stabilizacja pisma ok. 30 roku życia 3. automatyzacja 4. indywidualizacja pisania wynikająca ze spostrzegania i zapamiętywania wzorca 5. cechy kaligrafii 6. naśladowanie znaków pisarskich w odmianach używanych przez inne osoby /rodzice, autorytety/ 7. częstotliwość pisania 8. pozycja osoby piszącej 9. rodzaj środka piszącego 10. podłoże 11. cechy psycho-somatyczne /samopoczucie, choroby, zmęczenie/
WARSTWY PISMA PODLEGAJĄCE BADANIOM graficzna indywidualny grafizm językowa styl, słownictwo, składnia treściowa pochodzenie piszącego, wykształcenie techniczna cechy podłoża i środka kryjącego, wiek dokumentu
METODY BADAŃ kaligraficzna podobieństwo budowy liter określane w sposób opisowy sygnalityczna /opisowa/ - uwzględnia liczne cechy pisma, odmiany kreślenia, zestawiane na tablicach poglądowych grafometria badanie rytmu pisma proporcji pisma geometryczno-strukturalna dla podpisów figury geometryczne graficzno-porównawcza pismo jest uzewnętrznieniem możliwości psychofizycznych wykonawcy, w badaniach uwzględnia się cechy graficzne, językowe, opisowe i pomiarowe
UMIARKOWANEGO GRAFOSKOPIA POWODZENIA 1. SPRAWDZALNOŚĆ 2. OPIS W LITERATURZE 3. POZIOM BŁĘDU METODY 4. POWSZECHNA AKCEPTACJA ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW NIE/? TAK
JASNOWIDZ XIX XX wiek - wykorzystywanie ludzi o tzw. zdolnościach paranormalnych w pracy wykrywczej (np. w sprawie Kuby Rozpruwacza) Lata 20-ste XX wieku rozwój jasnowidzenia i zjawisk paranormalnych W Polsce: Stefan Ossowiecki, Ks. Czesław Klimuszko Krzysztof Jackowski
JASNOWIDZ Krzysztof Jackowski w jednym z wywiadów stwierdził, że często zdarza mu się mylić, lecz trafionych wizji ma znacznie więcej niż błędnych; na swojej stronie internetowej skuteczność swoich umiejętności oszacował na 80%. w kwietniu 2004 zapowiedział, że zdobędzie nagrodę fundacji Randiego by udowodnić swoje zdolności. W odpowiedzi na zgłoszenie wysłane przez Martina Tredera z Niemiec (w imieniu Krzysztofa Jackowskiego) przedstawiciel fundacji odparł, iż zgodnie z szeroko dostępnym regulaminem, zgłaszający powinien osobiście przysłać zgłoszenie i sam dostarczyć odpowiednie materiały do wstępnego testu, a fundacja przysyła jedynie obserwatora. do dalszych kroków Krzysztofa Jackowskiego w kierunku podjęcia testu jak dotąd nie doszło. Krzysztof Jackowski stwierdził, że chce najpierw uzyskać potwierdzenie swoich zdolności w sądzie: ogłosił zamiar wystąpienia na drogę sądową przeciwko Komendzie Głównej Policji, która w 2001 wydała raport stwierdzający znikomą skuteczność jasnowidzów. w tym celu gromadzi dokumentację prowadzonych przez siebie spraw. prowadzi działalność gospodarczą zarejestrowaną jako "usługi paranormalne", prowadzi też kursy jasnowidzenia.
ABSURDALNY JASNOWIDZ 1. SPRAWDZALNOŚĆ 2. OPIS W LITERATURZE 3. POZIOM BŁĘDU METODY 4. POWSZECHNA AKCEPTACJA ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW TAK NIE
NOWE CZY ABSURDALNE Powołanie K. Jackowskiego jako biegłego (maj 2013 r. prokuratura katowicka) Wpisanie na listy biegłych różdżkarzy Usługi grafologiczne (psychologia pisma)
NOWE KIERUNKI BADAŃ BADANIA PISMOZNAWCZE i DOKUMENTÓW - komputerowe wspomaganie ekspertyzy pisma ręcznego - badania wieku dokumentów - badania kolejności krzyżujących się linii - badania kolejności nanoszenia treści (wydruk komputerowy i zapisy ręczne)
NOWE KIERUNKI BADAŃ TECHNIKI BADAŃ DNA - DNA mitochondrialne - DNA roślin i zwierząt - skrócenia czasu oczekiwania na wynik badania TECHNIKI ZABEZPIECZANIA ŚLADÓW - cyjanoakrylowa w daktyloskopii - namioty oględzinowe - odlewy siarkowe w traseologii
NOWE KIERUNKI BADAŃ IDENTYFIKACJA CZŁOWIEKA - na podstawie śladów na wyściółkach butów plantogram dynamiczny lewej stopy i odbitka podeszwy buta przez nią eksploatowanego
NOWE KIERUNKI BADAŃ IDENTYFIKACJA CZŁOWIEKA - Cheiloskopia siateczkowy s nieokreślony n
NOWE KIERUNKI BADAŃ IDENTYFIKACJA CZŁOWIEKA otoskopia ślady zębów
DOWÓD NAUKOWY CZYM JEST DOWÓD NAUKOWY? - Opinia eksperta, czyli fachowa interpretacja danych uzyskanych w wyniku zbadania materiału dowodowego i porównawczego, wykorzystaniu metod badawczych (stosowanych w naukach sądowych) i nowoczesnej aparatury. - Czy każda opinia jest dowodem naukowym? DOWÓD NAUKOWY = OPINIA EKSPERTA
DOWÓD NAUKOWY J. Wójcikiewicz, Dowód naukowy w procesie sądowym, Kraków 2000, s. 12
TERAŹNIEJSZOŚĆ I PRZYSZŁOŚĆ OBECNIE - przyjmuje się, że stosowane metody mają wysoką wartość dowodową - nie wnika się w metodologię badań (trochę tradycja, trochę niewiedza) - ślady rzeczowe mają bardziej poszlakowy charakter - opór biegłych przed kwestionowaniem stosowanych przez nich metod, ale przeprowadza się certyfikacje metod PRZYSZŁOŚĆ - certyfikacja metod stosowanych przez biegłych - kontrola poprawności zasad naukowych i wiarygodności metod badawczych - kontrola kwalifikacji biegłych
OCENA DOWODU NAUKOWEGO SFORMALIZOWANE ZASADY PREFERUJĄCE INSTRUMENTALNE METODY BADAŃ SWODODA OCENY POZOSTAWIAJĄCA MIEJSCE NA ROZUM, LOGIKĘ, WIEDZĘ I DOŚWIADCZENIE