Trudne dowody. czyli trudności z identyfikacją

Transkrypt

1 1 Trudne dowody czyli trudności z identyfikacją prof. UW dr hab. Piotr Girdwoyń Katedra Kryminalistyki Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego

2 2 A s p e k t y t r u d n o ś c i m e t o d identyfikacyjnych Kwestionowanie podstaw dyscypliny praktykowanej od dawna Wprowadzenie metody nowej i niesprawdzonej Odniesienie się do metody wzorcowej Ocena dowodu tzw. nienaukowego Ocena prawdopodobieństwa wniosków i kategoryczności opinii

3 3 A s p e k t y t r u d n o ś c i m e t o d identyfikacyjnych Kwestionowanie podstaw dyscypliny praktykowanej od dawna Wprowadzenie metody nowej i niesprawdzonej Odniesienie się do metody wzorcowej Ocena dowodu tzw. nienaukowego Ocena prawdopodobieństwa wniosków i kategoryczności opinii

4 4 O r z e c z n i c t w o d o t. m e t o d klasycznych - cechy ogólne Wysoka wartość dowodowa (daktyloskopia - wzorcowo wysoka) Niewnikanie przez sądy w metodologię badań: Długa tradycja przeprowadzania Prostota metody (porównanie optyczne) Poszlakowe znaczenie śladów Sporadyczne próby kwestionowania

5 5 Wartość dowodowa Kluczowym dowodem [ ], który bez cienia wątpliwości p o zwalał sądowi stwierdzić niewiarygodność wyjaśnień oskarżonego, była opinia daktyloskopijna [ ], która stwierdziła, że ślad linii papilarnych, jakie ujawnione zostały w kościele na patenie pochodziły od wielkiego palca lewej ręki oskarżonego wyrok s. apel. II Aka 110/98 Apel.-Lub. 1999/1/5

6 6 Wzorzec dla innych metod Sąd Najwyższy opowiada się za poglądem, że [ ] złożona przez biegłego [z zakresu osmologii - PG] opinia powinna odpowiadać wymogom określonym w art. 200 k.p.k., zaś weryfikacja jej wartości dowodowej powinna przebiegać z zachowaniem kryteriów, o których mowa jest w art. 201 k.p.k. W pełni zasadna jest tu analogia do np. zabezpieczenia linii papilarnych i późniejszej opinii daktyloskopijnej wyr. SN V KKN 440/99 OSNKW 1999/11-12/76 Dowód osmologiczny nie daje jak dotąd takiego przekonania, jakie może wynikać np. z badań daktyloskopijnych, czy badań DNA wyr. SN III KKN 465/00 LEX nr 75378

7 7 Wzorzec dla innych metod 2 [G]warancją prawdziwości tożsamości danych o oskarżonym powinien być zawarty w aktach sprawy karnej szczegółowy opis jego cech zewnętrznych, karta daktyloskopijna i zdjęcie sygnalityczne wyrok s. apel. Warszawa II Aka 484/99 OSA 2000/10/74

8 8 Prostota metody Zupełnie absurdalny jest zarzut pod adresem biegłego, że oględzin śladu na spodniach oskarżonego dokonał jedynie przy użyciu szkła powiększającego, a nie wykonał bliżej niesprecyzowanych <<badań podstawowych>>. Podważanie zastosowanej metody optycznej jest o tyle chybione, że ani nie wykazano jednocześnie jej niedostatku, ani nie wskazano innej metody, która - zdaniem sądu odwoławczego - miałaby okazać się bardziej godna zaufania. Wręcz przeciwnie, gdyby sąd odwoławczy zastosował tę samą metodę i rzeczywiście zapoznał się z opinią [ ] oraz dokumentacją fotograficzną [ ], to uniknąłby nietrafnych wniosków [ ]. Jedynie na marginesie można zauważyć, że jeżeli sąd odwoławczy odczuwał potrzebę zapoznania się przy tej okazji z aktualnym stanem wiedzy w zakresie <<badań podstawowych>>, to powinien zwrócić się w tej materii do odpowiedniej placówki naukowej wyr. SN IV KKN 477/99 LEX nr 51136

9 9 Poszlakowe znaczenie Znaczenie dowodowe pozostawienia śladu linii papilarnych na miejscu przestępstwa jest takie, że osoba, która go pozostawiła, znajdowała się w tym miejscu. Dowód ten jako pośredni w powiązaniu z innymi dowodami może mieć istotne znaczenie w procesie udowodnienia winy sprawcy. Jednak sam przez się nie stanowi dowodu winy wyrok s. apel Rzeszów II AKr 23/94 OSA 1994/9/51 Dowód z ekspertyzy daktyloskopijnej dzięki cechom, którymi są: niezmienność, nieusuwalność i indywidualność linii papilarnych, jest dowodem pewnym w zakresie ustalenia, że zabezpieczony ślad dowodowy w zestawieniu z materiałem porównawczym pozwala na identyfikację indywidualną osoby, która ślad pozostawiła, jak jednak powszechnie podkreśla się w kryminalistyce - nie jest równoznaczny z bezpośrednim udowodnieniem w ten sposób faktu popełnienia przestępstwa [ ] W związku z akim znaczeniem dowodu z ekspertyzy daktyloskopijnej [ ] materiał dowodowy powinien być zalakowany pieczęcią lakową lub w inny sposób wyrok s. apel. II AKr 46/92 OSA 1993/10/59 w Rzeszowie

10 10 Próby kwestionowania W ramach zarzutu naruszenia art. 7 k.p.k., którego obraza miała polegać - jak twierdzi obrońca - na uwzględnieniu jedynie okoliczności na niekorzyść oskarżonego i "oderwaniu" sędziowskich ocen od wskazań logiki, wiedzy i doświadczenia życiowego, autor kasacji starał się podważyć dwa fundamentalne dowody, mające decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, to jest wyniki ekspertyzy daktyloskopijnej oraz ekspertyzy serologicznej. Rzecz jednak w tym, że to właśnie założenia, do których odwołuje się obrońca, rażą tak dalece posuniętą dowolnością, iż zasadnie, choć może nieco zbyt dosadnie, Sąd Apelacyjny określił je jako "po prostu absurdalne" postanow. SN V KK 131/06 OSNKW 2007/1/9

11 11 Próby kwestionowania U.S. v. Byron Mitchell

12 12 Założenia daktyloskopii Istnieje liczba minucji (cech budowy linii papilarnych), których znalezienie w materiale dowodowym i porównawczym pozwala na obliczenie prawdopodobieństwa zgodności śladów W z a l e ż n o ś c i o d m e t o d y ( H e n r y, Balthazaard) liczba ta to 12 lub 16 Warunki: Minucje są od siebie niezależne (istnienie jednej nie wpływa na istnienie innej)

13 13 S z a c o w a n e p r a w d o p o d o b i e ń s t w o powtórzenia się wzoru linii papilarnych P= [N*0,6*(0,5*10-3 ) N-1 ]/5 Gdzie N=liczba badanych minucji Co dla 12 minucji daje wartość P= 3,5*10-26, czyli: P=0, Zgodność śladów na 99, %

14 14 Krytyka i empiryczne sfalsyfikowanie założenia o braku zależności między występowaniem minucji a jej położeniem Prabhakar, S.; Pankanti, S.; Jain, A.K.: On the Individuality of Fingerprints, biometrics.cse.msu.edu/prabhakar_indiv_pami.pdf (rozszerzona wersja referatu prezentowanego na IEEE Computer Society Conference on Computer Vision and Pattern Recognition, Hawaje Dotychczasowe założenia są najprawdopodobniej fałszywe, czyli wyliczenia na nich oparte - włącznie ze znalezieniem złotej liczby pozwalającej na kategoryczną identyfikacje - są niepoprawne

15 15 Ponowne próby szacowania prawdopodobieństwa C. Neumann, Ch. Champod, R. Puch-Solis, N. Egli, A. Anthonioz, D. Meuwly, A. Bromage-Griffiths: Computation of Likelihood Ratios in Fingerprnt Identification for Configurations of Three Minutiæ, Journal of Forensic Science 2006 vol. 51 nr 6 (listopad 2006) Obliczenie prawdopodobieństwa jest niezmiernie skomplikowane, próbuje się to zrobić dla zaledwie trzech minucji, rezultaty są niepewne, a przyjetemu modelowi wprawdzie lepszemu od poprzedniego - ciągle daleko do doskonałości.

16 16 Wnioski Nie da się określić złotej liczby minucji Trzeba zwracać uwagę na brak cech różniących między materiałem dowodowym i porównawczym Nie jest możliwe pełne zautomatyzowanie systemów rozpoznawania linii papilarnych Trudno ocenić poziom błędu (zapewne niski) Uzasadnieniem daktyloskopii staje się w większym niż dotychczas przypuszczano zakresie - doświadczenie zawodowe i wiedza biegłego, aniżeli twierdzenia nauki

17 17 Co można zarzucać? Podrzucenie przedmiotu, na którym ujawniono ślad Błąd w opiniowaniu (zwłaszcza śladów niewyraźnych, niewielkich) Sfałszowanie odbitek (możliwe!)

18 18 Trudna daktyloskopia? Brak naukowego uzasadnienia nie przekreśla znaczenia daktyloskopii Konieczna wydaje się jednak wnikliwa i nieautomatyczna ocena dowodu z opinii biegłego, zwłaszcza w odniesieniu do śladów niewyraźnych, starych itp. Warunkiem wiarygodności opinii jest brak (niewytłumaczalnych) cech różniących, a nie tylko liczba cech zgodnych Dowód (jak każdy) musi współgrać z innymi

19 19 A s p e k t y t r u d n o ś c i m e t o d identyfikacyjnych Kwestionowanie podstaw dyscypliny praktykowanej od dawna Wprowadzenie metody nowej i niesprawdzonej Odniesienie się do metody wzorcowej Ocena dowodu tzw. nienaukowego Ocena prawdopodobieństwa wniosków i kategoryczności opinii

20 20 Charakterystyka orzecznictwa w odniesieniu do badań nowych i niesprawdzonych - na przykładzie osmologii Trudności w określeniu przedmiotu badań Trudności w sprecyzowaniu ich procesowej formy Formułowanie szczegółowych zaleceń

21 21 Trzy teorie działania zmysłu węchu Fizyczna Chemiczna Mieszana

22 22 Forma procesowa badań osmologicznych Okazanie Eksperyment Ekspertyza

23 23 Eksperyment Wyniki eksperymentu osmologicznego [ ] mogą być uznane za dowody stanowiące podstawę stosowania środka zapobiegawczego [ ] postanowienie s. apel. Lublin II Akz 385/96 OSA 1998/1/9.

24 24 [B]adanie osmologiczne powinno być przeprowadzone w formie ekspertyzy, a w konsekwencji powinno ono być poprzedzone postanowieniem o powołaniu biegłego i powinno być zakończone wydaniem opinii biegłego (art. 193 i nast. k.p.k.) Złożona przez biegłego opinia powinna odpowiadać wymogom określonym w art. 200 k.p.k., zaś weryfikacja jej wartości dowodowej powinna przebiegać z zachowaniem kryteriów, o k t ó r y c h m o w a j e s t w a r t k.p.k. ( wyrok SN V KKN 440/99 OSNKW 1999/11-12/76 Ekspertyza

25 25 Analogie do okazania [Konieczne jest] właściwe dobranie grupy dawców zapachów do eliminacji (niezbędne jest to, aby nie byla to grupa pod względem zapachowym jednorodna, a różna od oskarżonego); konieczne jest też sporządzenie takiej dokumentacji czynności pobrania porównawczych śladów zapachowych, aby sąd posiadał wiadomości o osobach dawców śladów, tak jak posiada wiadomości o osobach przybranych do czynności okazania ( wyrok SN III KK 108/02 LEX nr 81194; analogicznie wyrok SN IV KKN 30/98 Prok. i Pr. 2003/5/8

26 26 Zalecenia I II AKa 142/97 Lublin 1 poprawność pobrania, zabezpieczenia i przechowywania materiału dowodowego; 2 właściwe pobranie, zabezpieczenie i przechowywanie materiału porównawczego; 3 przeprowadzenie czynności badawczych w odpowiednichwarunkach technicznych, przy użyciu 2 psów specjalnych. 4 celowość powtórzenia badań w innym ośrodku z użyciem nie otwieranych wcześniej "konserw zapachowych". 5 Dokumentacja w sposób pozwalający na ustalenie, w jakich warunkach technicznych odbyło się owo "rozpoznanie", m.in. czy przeprowadzono próby na atrakcyjność zapachu oraz próbęstwierdzającą przydatność do pracy węchowej w danym dniu wyrok SN V KKN 440/99 zapachy porównawcze do eliminacji, pochodzące od osób przybranych i zapach od oskarżonej powinny być pobranemniej więcej równocześnie i tą samą metodą Rozpoznanie dokonywane niezależnie od siebie przez dwa psy, mające aktualny atest wyrok s.apel. I I AKa 436/99Warszawa Konieczność jednoczasowego i tą samą metodą pobierania zapachów od podejrzanego (materiał porównawczy) i osób przybranych (materiał uzupełniający) przy jednoczesnej niedopuszczalności korzystaniaz tzw. "banku zapachów" wyrok SN IV KKN 30/98 zapachy porównawcze do eliminacji, pochodzące od osób przybranych i zapach od oskarżonej powinny być pobranemniej więcej równocześnie i tą samą metodą Rozpoznanie dokonywane niezależnie od siebie przez dwa psy, mające aktualny atest Wystarczające dwie próby Wystarczające dwie próby dla każdego psa dla każdego psa Dokumentacja: a. pobrania porównawczych śladów zapachowych, aby sąd posiadał wiadomości o osobachdawców śladów porównawczych (tak jak posiada wiadomości o tzw. osobachprzybranych do czynności okazania); b. zapobiegająca wystąpieniu efektu Rosenthala (mądrego Hansa) Dokumentacja dotycząca pobrania zapachów uzupełniających od osób przybranych sporządzanaw sposób umożliwiający sądowi dostęp do wiadomości osób tych dotyczących (tak jak w przypadku osób przybranych do czynności okazania), Dokumentacja: a. pobrania porównawczych śladów zapachowych, aby sąd posiadał wiadomości o osobachdawców śladów porównawczych (tak jak posiada wiadomości o tzw. osobachprzybranych do czynności okazania); b. zapobiegająca wystąpieniu efektu Rosenthala (mądrego Hansa) ostanow. p SN I I KKN 467/99 Ujęcie procesowe badań osmologicznych nie mogło dotyczyć szczegółowych zasad ich prowadzenia, gdyż koncentrowało się na zagadnieniach formalnej dopuszczalności wykorzystania tego dowodu w procesie karnym. Natomiast szczegółowe warunki prowadzenia tych badań, istotne dla zapewnienia prawidłowości pracy biegłego, wynikały z metodyki badań osmologicznych opracowanej dla potrzeb Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji uwzględniającej wypracowane przez kilkuletnią praktykę standardy prowadzenia tych badań wyrok s.apel. I I AKa 94/02, Białystok Obecny stan wiedzy z zakresu osmologii nie pozwala jeszcze na ustalenie wyczerpującego katalogu kryteriów, jakie ma spełniać dowód ze składu zapachowego. W orzecznictwie sądowym spotyka się rozmaite próby oznaczenia takich kryteriów lub postulujące kilkakrotne pobieranie śladów z tego samego miejsca dla kolejnych eksperymentów albo wymagające powtarzania całego badania w różnych ośrodkach bądź pobieranie śladów porównawczych z tych okolic ciała, które miały zetknąć się z przedmiotami dowodowymi itd. Rozmaicie traktuje się wymóg stosowania tzw. próby zerowej.

27 27 Zalecenia II II AKa 142/ wyrok SN V Lublin KKN 440/ wyrok s.apel. I I AKa 436/99Warszawa wyrok SN IV KKN 30/ ostanow. p SN I I KKN 467/ wyrok s.apel. I I AKa 94/02, Białystok 6 poprawneutworzenie szeregu selekcyjnego - zapachy dobranedo eliminacji powinny być zbliżone grupowo; nie mogą też różnić się zdecydowanieod badanych zapachów tła 7 brak znajomości miejsca usytuowania w szeregu selekcyjnym zapachu porównawczego od podejrzanego przez osoby znajdujące się w czasie rozpoznawania zapachów w zasięguwzroku, słuchu czy węchu psa Dobór grupy dawców zapachów do eliminacji (niezbędne, aby nie była to grupa pod względem zapachowym jednorodna, a różna od oskarżonej); Brak znajomości miejsca usytuowania śladu porównawczego w szeregu selekcyjnym przez osoby znajdujące się w czasie rozpoznawania przez psa w zasięgu jego zmysłów (wzroku, słuchu,węchu), a w szczególności przez jego przewodnika 8 Konieczność przeprowadzenia 2 "prób pustych" (a. bez śladu porównawczego, b. z podaniem psu śladu bez zapachu) ewentualnie także i tzw. próby "atrakcyjności zapachu" Prawidłowe utworzenie szeregu selekcyjnego, polegające na tym, że zapachy uzupełniające nie są zdecydowanie różne od zapachu porównawczego przewodnik nie powinien znać usytuowania śladu porównawczego w szeregu selekcyjnym, a nawet sugeruje się, aby nie był obecny w pomieszczeniu, w którym badanie przeprowadza się Dobór grupy dawców zapachów do eliminacji (niezbędne, aby nie była to grupa pod względem zapachowym jednorodna, a różna od oskarżonej); Brak znajomości miejsca usytuowania śladu porównawczego w szeregu selekcyjnym przez osoby znajdujące się w czasie rozpoznawania przez psa w zasięgu jego zmysłów (wzroku, słuchu,węchu), a w szczególności przez jego przewodnika Konieczność przeprowadzenia 2 "prób pustych" (a. bez śladu porównawczego, b. z podaniem psu śladu bez zapachu) ewentualnie także i tzw. próby "atrakcyjności zapachu" Ujęcie procesowe badań osmologicznych nie mogło dotyczyć szczegółowych zasad ich prowadzenia, gdyż koncentrowało się na zagadnieniach formalnej dopuszczalności wykorzystania tego dowodu w procesie karnym. Natomiast szczegółowe warunki prowadzenia tych badań, istotne dla zapewnienia prawidłowości pracy biegłego, wynikały z metodyki badań osmologicznych opracowanej dla potrzeb Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji uwzględniającej wypracowane przez kilkuletnią praktykę standardy prowadzenia tych badań. Obecny stan wiedzy z zakresu osmologii nie pozwala jeszcze na ustalenie wyczerpującego katalogu kryteriów, jakie ma spełniać dowód ze składu zapachowego. W orzecznictwie sądowym spotyka się rozmaite próby oznaczenia takich kryteriów lub postulujące kilkakrotne pobieranie śladów z tego samego miejsca dla kolejnych eksperymentów albo wymagające powtarzania całego badania w różnych ośrodkach bądź pobieranie śladów porównawczych z tych okolic ciała, które miały zetknąć się z przedmiotami dowodowymi itd. Rozmaicie traktuje się wymóg stosowania tzw. próby zerowej.

28 28 Problematyczna wartość dowodowa opinia osmologiczna została oparta na prawidłowo przeprowadzonych eksperymentach i nawet jako jedyny dowód byłaby dowodem wystarczającym do przypisania winy oskarżonemu postanowienie SN III KKN 333/98 LEX nr Dowód osmologiczny nie daje jak dotąd takiego przekonania, jakie może wynikać np. z badań daktyloskopijnych, czy DNA, stąd w orzecznictwie trafnie wskazuje się na potrzebę zachowania daleko idącej ostrożności w opieraniu orzeczeń wyłącznie na tym dowodzie wyrok SN III KKN 465/00 LEX nr 75378)

29 29 Raport z projektu Etologiczna analiza błędów popełnianych podczas identyfikacji osób na podstawie śladów zapachowych przez policyjne psy specjalne, T. Jezierski, SYNABA nr sn Wykazano znaczne zróżnicowanie indywidualne między psami w ogólnym udziale wskazań poprawnych (72,7-32,1%) i wskazań fałszywie pozytywnych (15,6-52,8%). Wszystkie psy spełniały kryteria statystycznej weryfikacji udziału poprawnych wskazań. Kryteria statystyczne stosowane dla weryfikacji procesów biologicznych, mogą być jednak niewystarczające z punktu widzenia pragmatyki sądowej, gdzie żąda się blisko 100% pewności dowodów procesowych. Wykazano, że uwzględnienie prób kontrolnych i systemu dyskwalifikacji psów może redukować udział fałszywych wskazań średnio o około 10%, aczkolwiek, nadmiernie rozbudowany i niejednolicie stosowany system prób kontrolnych prowadzi przede wszystkim do zwiększenia dyskwalifikacji psów, natomiast nie zawsze wyklucza fałszywe wnioski końcowe. Średni współczynnik identyfikacji pozytywnej w identyfikacjach eksperymentalnych, po uwzględnieniu dyskwalifikacji w próbach kontrolnych wyniósł 12,2 co oznacza, że można się spodziewać 1 fałszywej identyfikacji na około 12 identyfikacji pozytywnych.

30 30 Osmologia na świecie USA - tracking/bloodhound evidence Holandia - akceptacja w orzecznictwie SN, AD5148 sygn /01 z , AE8856, 01707/01 z , w którym sąd zaliczył w poczet materiału dowodowego identyfikację zapachu pobranego od podejrzanego z zabezpieczonym na broni palnej oraz AF /02 z , w k t ó r y m p o t w i e r d z o n o z a s a d ę certyfikowania psów oraz konieczność 2 dwukrotnego wskazywania próbki w 2 szeregach

31 31 Wyniki badań empirycznych Schoon, G. A. A.: A first assessment of the reliability of an improved scent identification line-up, Journal of Forensic Sciences 43/1/1998, s badania holenderskie: 21% poprawnych wskazań Settle, R.; Sommerville, B.; McCormick, J.; Broom, D.: Human scent matching using specially trained dogs, Animal Behaviour 48/1994, s badania brytyjskie: 80-85% poprawnych wskazań przeciętnie, ale w niektóre dni pies uzyskiwał zaledwie 25% poprawnych wskazań bez stwierdzonej

32 32 Wnioski Metoda niewątpliwie interesująca Nie powinna być przeceniana Nieznany poziom błędu Nieznane czynniki powodujące identyfikację zarówno fałszywie pozytywną, jak i fałszywie negatywną Zalecana ostrożność w ocenie dowodu Nie należy natomiast całkowicie negować znaczenia badań, szczególnie np. dla eliminacji kręgu podejrzanych

33 33 A s p e k t y t r u d n o ś c i m e t o d identyfikacyjnych Kwestionowanie podstaw dyscypliny praktykowanej od dawna Wprowadzenie metody nowej i niesprawdzonej Odniesienie się do metody wzorcowej Ocena dowodu tzw. nienaukowego Ocena prawdopodobieństwa wniosków i kategoryczności opinii

34 34 Badania DNA jako wzorzec z Sèvres Obecnie jednak, gdy istnieje przyrodniczy dowód w postaci grupowego badania DNA, który w sposób pewny może zarówno wykluczyć ojcostwo, jak i wskazać z prawdopodobieństwem równym praktycznie pewności, kto jest ojcem dziecka, przede wszystkim ten właśnie dowód powinien być jako pierwszy przeprowadzony w sprawach o pochodzenie dziecka, bowiem ma on rozstrzygające znaczenie wyrok SN IV CK 169/05 LEX nr Brak takiej analizy, w szczególności wówczas, gdy wyrok skazujący opiera się w istocie na jednym dowodzie z ekspertyzy osmologicznej, stanowiącej nową i niezweryfikowaną, a nadto niekształtującą jeszcze takiego przekonania jakie może wynikać np. z badań daktyloskopijnych, czy badań DNA, dziedzinę wiedzy kryminalistycznej - jak miało to miejsce w niniejszym postępowaniu - przekracza granice sędziowskiej swobody ocen, czyniąc ocenę taką dowolną wyrok SN V KK 18/05 OSNwSK 2005/1/1457

35 35 Założenia badań DNA Identyfikacja pars pro toto loci RFLP (stara metoda) Ograniczona czułość Długi czas trwania Ograniczenie liczby badanych loci Brak możliwości badania śladów zdegradowanych Trudność w rozróżnieniu śladów bliźniąt Technika wzrokowego porównania wybarwień srebrem PCR (nowa metoda) Kontaminacja (zabrudzenie DNA) Badanie mikrosatelitów i stutter band - im subtelniejsze struktury się bada, tym trudniej o kategoryczne wnioski

36 36 Czynniki osłabiające wartość identyfikacji Nieprzechowywanie śladów w postaci wysuszonej lub zamrożonej Pakowanie śladów w pojemniki umożliwiające rozwój mikroorganizmów (np. torby foliowe) Zanieczyszczenie śladów poprzez: Naniesienie obcego DNA drogą kropelkową lub przez brak odzieży ochronnej Zapakowanie kilku śladów razem Zmywanie wodą zanieczyszczoną DNA Wystawienie na działanie słońca/wysokich temperatur Przechowywanie w nieodpowiednich warunkach Opóźnienia w przekazywaniu do laboratorium

37 37 Tzw. porażające prawdopodobieństwo I sposób (empiryczny) - baza genotypów wszystkich ludzi (nierealne) II sposób (empiryczny) - baza genotypów próby statystycznej (realne dla niewielu loci i niewielu alleli, np. 2 loci 2 allele) DQA1 (1 locus) - 28 alleli, baza musi obejmować już 400 osób 4 loci po 50 alleli każdy daje ok genotypów i kombinacji - ponad 400-krotność liczby ludności ziemi - krach empirii III sposób (statystyczny) Zastosowanie prawa Hardyʼego-Weinberga opisujące rozkład alleli w populacji Obliczenie prawdopodbieństwa statystycznego

38 38 Tzw. porażające prawdopodobieństwo Prawo Hardyʼego-Weinberga wiąże prawdopodobieństwo posiadania profilu z rozkładem nie tyle genotypów lecz poszczególnych alleli (o których latwiej zebrać dane empiryczne) Należy jednak modyfikować wyliczenia, gdy: Osoba, od której pochodzi materiał jest nietypowa, tj. nie pochodzi z populacji, która jest nieskończenie duża, doskonale izolowana, krzyżowanie odbywa się w niej w sposób losowy i nie występuje selekcja i mutacje (+ ew. dryf genetyczny) Istnieje kilka osób podejrzewanych o to, że pochodzi od nich materiał i są one ze sobą spokrewnione Sąd rozstrzyga konkretny, pojedynczy przypadek

39 39 Wnioski Badania DNA nie mają waloru superdowodu S ą p o d a t n e - j a k k a ż d a t e c h n i k a identyfikacyjna - na błędy Wady są tym trudniejsze do wykrycia, im mniejsza staje się kontrola dowodu z opinii biegłego Ta z kolei wydaje się trudna m.in. ze względu na: P r z e k o n a n i e o w z o r c o w e j w a r t o ś c i identyfikacyjnej Hermetyczności hemogenetyki Wyliczeniom prawdopodbieństwa i magii wielkich

40 40 A s p e k t y t r u d n o ś c i m e t o d identyfikacyjnych Kwestionowanie podstaw dyscypliny praktykowanej od dawna Wprowadzenie metody nowej i niesprawdzonej Odniesienie się do metody wzorcowej Ocena dowodu tzw. nienaukowego Ocena prawdopodobieństwa wniosków i kategoryczności opinii

41 41 Scientific evidence à la Polonaise Identyfikacji dokonuje uznana placówka naukowa (instytut lub pracownia), wyposażona w nowoczesną aparaturę, posiadająca kilkuletnie doświadczenie w badaniach danego rodzaju i kwalifikowanych pracowników, działająca w ramach katedry naukowej lub legitymująca się atestem; Metoda badawcza powinna wynikać z przyjętej teorii, a przy jej stosowaniu należy ściśle przestrzegać reguł badawczych gwarantujących prawidłowy wynik (co gwarantuje atestowanie); do czasu uznania wartości metody potrzebne jest weryfikowanie konkretnej identyfikacji przez niezależny zespół naukowy Wyniki badań powinny być w miarę możliwości przedstawiane w postaci liczbowej

42 42 Grafologia czy grafometria? Prawidłowe [ ] korzystanie przez sąd z nieczytelnych protokołów zakładałoby obecność osób sporządzających je, albo powołanie biegłego z zakresu grafologii [ ] postanow. SN Z 39/79 OSNKW 1980/3/30 Brak stanowiska co do potrzeby wydania opinii uzupelniającej, czy chocby jedynie co do przesłuchania na rozprawie biegłego grafologa, przekonuje o rażącym charakterze obrazy przepisu art kpk, co - jak w odniesieniu do stanowiska sądu odwoławczego w zakresie pozostałych wykazanych wyżej dowodów i okoliczności - mogło mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku wyrok SN III KK 149/02 LEX nr Trudno temu zarzutowi odmówić słuszności, mimo że nie został ujęty precyzyjnie. Nie chodzi bowiem o przeprowadzenie dowodu z opinii "biegłego z zakresu grafologii", (wszak grafologia to nauka badająca charakter pisma i określająca na tej podstawie charakter człowieka, jego zdolności i upodobania), lecz z opinii biegłego z zakresu badań porównawczych pisma ręcznego (tj. z zakresu grafometrii) wyrok SN III KK 51/04 OSNKW 2005/1/4

43 43 Grafologia czy grafometria? Pokrzywdzona zaprzeczyła też [ ] aby przejawiała tendencje masochistyczne, co korespondowało z zeznaniami jej męża, a nadto stanowczo utrzymywała, iż oświadczenie sporządziła w efekcie groźby, już po zajściu [ ]. Ta ostatnia kwestia znajduje wsparcie w opinii grafologicznej, [ ] z której wynika, iż oświadczenie to nakreślone zostało w warunkach mocno różniących się ujemnie od swobodnych i dowodzących zastosowania przymusu, a nadto nie było odzwierciedleniem upojenia alkoholowego wyrok s. apel. Katowice II AKr 174/95 OSA 1998/2/14

44 44 Art k.p.c.: Badania prawdziwości pisma dokonuje się z udziałem lub bez udzialu biegłych, zwłaszcza przez porównanie pisma na zakwestionowanym dokumencie z pismem tej samej osoby na innych dokumentach niewątpliwie prawdziwych. Sąd w razie potrzeby może wezwać osobę, od której pismo pochodzi, na termin wyznaczony, w celu napisania podyktowanych jej wyrazów Wprawdzie art k.p.c. przewiduje możliwość badania prawdziwości pisma bez badania biegłych, jednakże sąd decydując się na zastosowanie takiej metody, powinien uczynić to wyjątkowo, zachować szczególną ostrożność i mieć na względzie to, że porównanie pisma wymaga wiadomości specjalnych wyrok SN III CRN 341/72

45 45 Z urzędu wiadome jest [ ], że grafolog nie dysponując oryginalnym dokumentem, a jedynie mało czytelną kserokopią w dodatku z podpisem przysłoniętym pieczątką, nie będzie mógł wydać opinii, czy podpis na karcie doręczeń należał do [skarżącego] wyrok NSA I SA/Gd 1863/96 LEX nr Lansowana przez stronę skarżącą teza z pewnością nie bazuje na rachunku prawdopodobieństwaļ. Wedle niej wszak dowód doręczenia został po prostu spreparowany. Dokonać tego miał doręczyciel pocztowy, albo tenże wspólnie z pracownikiem organu podatkowego. Przy tej okazji podrobiony miał zostać podpis matki skarżącego i to udatnie, co potwierdza porównanie z innymi dokumentami w aktach. Opinie grafologiczne na użytek postępowania administracyjnego są rzadkością bliską zeru wyrok NSA Katowice SA/Ka 511/94 LEX nr 26593

46 46 Warunki poprawności opinii pismoznawczej wg orzecznictwa Dysponowanie przez biegłego obszernym materiałem porównawczym Nieprzyjmowanie przez niego błędnych założeń Brak dążenia za wszelką cenę do wydawania opinii kategorycznych

47 47 Wnioski Trudności w określeniu istoty cechy T r u d n o ś c i w o k r e ś l e n i u j e j częstotliwości występowania Duża rola doświadczenia biegłego Metoda niepoddająca się kryteriom naukowej weryfikacji, choć przydatna i p o z w a l a j ą c a n a k a t e g o r y c z n e opiniowanie

48 48 A s p e k t y t r u d n o ś c i m e t o d identyfikacyjnych Kwestionowanie podstaw dyscypliny praktykowanej od dawna Wprowadzenie metody nowej i niesprawdzonej Odniesienie się do metody wzorcowej Ocena dowodu tzw. nienaukowego Ocena prawdopodobieństwa wniosków i kategoryczności opinii

49 49 Magia liczb Ile to jest 1:10-10? 10 10

50 50 Magia liczb Ile to jest 1:10-26?

51 51 Dziękuję za uwagę!!!