III. WŁADCY UNII KALMARSKIEJ MAŁGORZATA I (S. 91) ERYK VII POMORSKI (S. 92) KRZYSZTOF III BAWARSKI (S. 95) 89
KRÓLEWSKIE RODY DANII 90
WŁADCY UNII KALMARSKIEJ MAŁGORZATA I O J C I E C: Waldemar IV Atterdag (zob. s. 85). M A T K A: Helwiga szlezwicka (zob. s. 86 w biogr. Waldemara IV). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 86 w biogr. Waldemara IV. MAŁGORZATA I Na świat przyszła (20 VII) 1353 r., zapewne w Syborgu. Po śmierci ojca doprowadziła w 1376 r. do wyboru syna Olafa na króla Danii (zob. s. 88) i objęła w jego imieniu regencję. Po śmierci męża i wstąpieniu Olafa na tron norweski (1380) została ponadto regentką Norwegii. Olaf zmarł 3 VIII 1387 r., a 10 VIII w katedrze w Lund (Skania, obecnie w Szwecji) ogłoszono Małgorzatę suwerenną panią i władczynią Danii. 2 II 1388 r. została proklamowa prawowitą panią i władczynią Norwegii (wraz z prawem do wskazania następcy tronu), a w marcu tego roku na zamku Dalaborg pozostający w opozycji do Albrechta Meklemburskiego możni szwedzcy obwołali ją suwerenną panią i władczynią Szwecji. Mężem Małgorzaty I został (ok. 9) IV 1363 r. w kościele Panny Marii (obecnej katedrze) w Kopenhadze: Haakon Magnusson Był on synem Magnusa Erikssona, króla Szwecji i Norwegii z dynastii Folkungów (z Bjälbo), i jego żony Blanki, córki Jana z Flandrii, hrabiego Namur. Urodził się w sierpniu (ok. 15 VIII) 1340 r. Na mocy postanowień traktatu z Varbergu (15 VIII 1343) ojciec zobowiązał się przekazać mu tron norweski po dojściu Haakona do tzw. lat sprawnych. Nastąpiło to w sierpniu 1355 r. i wówczas książę wstąpił na tron Norwegii, przyjmując imię Haakona VI (niemniej król Magnus zatrzymał w swoim ręku północną część tego kraju). 15 II 1362 r. w Uppsali ojciec powołał go na swojego współwładcę w Szwecji, jednak już w 1363 r. oboje zostali pozbawieni tronu przez szwedzkich możnych, którzy obwołali królem Albrechta Meklemburskiego; obaleni Haakon i Magnus schronili się w Norwegii. Haakon zmarł w trakcie przygotowań do wyprawy na Szwecję na 91
KRÓLEWSKIE RODY DANII przełomie sierpnia i września (lub 1 V) 1380 r. na zamku w Oslo i został pochowany w nekropolii władców norweskich w zrujnowanym obecnie kościele mariackim (Mariakirken) w Oslo. Syn: 1 OLAF II (zob. s. 88). MAŁGORZATA I 15 II 1388 r. wyznaczyła wnuka swojej siostry Ingeborgi, księcia pomorskiego Eryka, następcą tronu Norwegii; w czerwcu następnego roku został on wybrany królem Norwegii, a w 1396 r. królem Danii i Szwecji. 12 VI 1397 r. Małgorzata adoptowała Eryka i tego samego dnia w Kalmarze miała miejsce jego koronacja, faktycznie jednak królowa nadal sprawowała niepodzielną władzę nad całą Skandynawią. Zmarła niespodziewanie 28 X 1412 r. na pokładzie swojego statku na wodach zatoki Flensburg. Została początkowo pochowana w klasztorze cysterskim w Søro (wyspa Zelandia), a w 1413 r. jej zwłoki przeniesiono do Roskilde i pochowano w chórze tamtejszej katedry (dawny kościół św. Trójcy). Samodzielne rządy objął Eryk Pomorski. ERYK VII POMORSKI O J C I E C: Warcisław VII Urodził się zapewne ok. 1362/64 r. jako najstarszy syn Bogusława V Wielkiego, księcia pomorskiego na Słupsku z dynastii Gryfitów, i jego drugiej żony Adelajdy, córki Ernesta I, księcia brunszwickiego na Einbeck, Everstein, Osterode i Hameln. W chwili śmierci ojca (1374) był nieletni i opiekę nad nim oraz jego młodszym rodzeństwem sprawował ich przyrodni brat, Kazimierz (Kaźko) IV. Po jego bezdzietnej śmierci (1377) Warcisław objął samodzielne rządy w księstwie słupskim (od ok. 1386 r. współrządził z nim młodszy brat Bogusław VIII). Został zamordowa- 92
WŁADCY UNII KALMARSKIEJ ny przez Jana, mieszczanina ze Stargardu, na krótko przed 24 II 1395 r. podczas zbrojnego wypadu z zamku Zarich (zapewne chodzi tu o Szadzko). Miejsce jego pochówku nie jest znane. Na krótko przed 23 III 1380 r. jego żoną została księżniczka meklemburska Maria, po kądzieli wnuczka króla Waldemara IV Atterdaga. M A T K A: Maria Jej ojcem był Henryk III, książę meklemburski na Szwerynie, matką natomiast Ingeborga, księżniczka duńska, starsza siostra królowej Małgorzaty I (zob. s. 86 w biogr. Waldemara IV Atterdaga). Urodziła się w 1363 r. lub ok. 1363/67 r., a zmarła między 13 V 1402 a 7 II 1403 r. najprawdopodobniej w Sławnie. S I O S T R A:. 1 Katarzyna, matka KRZYSZTOFA III BAWARSKIEGO (zob. s. 95). ERYK VII Urodził się w 1382 r. (przed 11 VI) i na chrzcie otrzymał imię Bogusław ; imię Eryka przyjął w czerwcu 1389 r. po wstąpieniu na tron Norwegii. 15 II 1388 r. został przez swoją babkę cioteczną, królową Małgorzatę I, wyznaczony następcą tronu Norwegii, a latem następnego roku proklamowano go królem tego kraju pod imieniem Eryka III. Po śmierci ojca w 1395 r. odziedziczył księstwo słupskie jako Eryk I. Wkrótce po 6 I 1396 r. obrano go królem Danii pod imieniem Eryka VII, a 11 VI 1396 r. królem Szwecji (w niektórych opracowaniach pojawia się jako Eryk XIII, sam jednak nie posługiwał się numerem porządkowym). 12 VI 1397 r. w Kalmarze został oficjalnie adoptowany przez Małgorzatę, a dnia 17 VII koronowany na króla trzech państw Skandynawskich przez arcybiskupa Lund Jakuba Gertsena oraz przez arcybiskupa Uppsali Henryka Karlssona. Osobiste rządy w Skandynawii objął jednak dopiero po śmierci królowej Małgorzaty w 1412 r. Pierwszą żoną Eryka VII została 26 X 1406 r. w katedrze w Lund (Skania, wówczas w Danii, obecnie w Szwecji): Filippa Była ona córką Henryka IV, króla Anglii, założyciela lancasterskiej linii dynastii Plantagenetów, i jego pierwszej żony Marii, córki Humphreya de Bohun, earla Hereford, Essex i Northampton. Urodziła się 4 VI 1394 r. lub krótko przed tą datą (nie zaś w lipcu tego roku, jak dawniej przyjmowano, gdyż matka Filippy zmarła wydając ją na świat w czerwcu) w zamku Peterborough (Cambridgeshire, Anglia). 93
KRÓLEWSKIE RODY DANII Koronacja Filippy na skandynawską królową-małżonkę odbyła się 1 XI 1406 r. w katedrze w Lund, a dokonał jej tamtejszy arcybiskup Jakub Gertsen. Pożycie pary małżeńskiej nie układało się najlepiej i ostatecznie królowa wycofała się do klasztoru brygidek w Vadstena (Östergötland, Szwecja), gdzie zmarła ze zgryzoty lub też przy przedwczesnym porodzie 5 I 1430 r. i gdzie już następnego dnia została pochowana. Potomstwo {1 2}: 1 (?) Eryk Jeśli był dzieckiem Filippy urodził się być może 5 I 1430 r. i najprawdopodobniej zmarł młodo, zapewne 24 IX tego roku. Mógł jednak być synem Cecylii, nałożnicy, a później morganatycznej żony króla Eryka (zob. poniżej). Jeśli było tak istotnie, wówczas nie posiadał praw dynastycznych. 2 (?) Synowie Zmarli w dzieciństwie. Drugą żoną Eryka VII została (związek o charakterze morganatycznym) między 1430 a 1439 r.: Cecylia Pochodziła zapewne z Danii lub Szwecji i była dwórką Filippy Lancaster. Po jej śmierci została kochanką Eryka, który po krótkim czasie ją zaślubił. Zmarła zapewne na Pomorzu po 22 VII 1459 r. Owocem tego związku mógł być syn Eryk (zob. powyżej). ERYK VII 16 VIII 1434 r. został zdetronizowany Szwecji (odzyskał tron w r. 1435, lecz w 1439 został ponownie usunięty), 23 VI 1439 r. utracił tron Danii, a w 1442 r. Norwegii. Do 1449 r. przebywał na wyspie Gotlandia, skąd przeniósł się na stałe do Darłowa w swoim ojczystym księstwie słupskim; sprawował tam rządy wspólnie z Marią, wdową po księciu Bogusławie IX. Zmarł zapewne 3 V (przed 16 VI) 1459 r. na zamku w Darłowie i został pochowany w darłowskim kościele parafialnym NMP. Jego następcą na skandynawskim tronie został jego siostrzeniec, palatyn neuburski Krzysztof. 94
WŁADCY UNII KALMARSKIEJ KRZYSZTOF III BAWARSKI O J C I E C: Jan Był on potomkiem palatyńskiej linii dynastii Wittelsbachów, synem Ruprechta Sprawiedliwego, elektora Palatynatu Reńskiego oraz króla niemieckiego, i Elżbiety, córki Fryderyka V, burgrabiego Norymbergii. Urodził się w 1383 r. w Neuburgu (Neunburg vorm Wald) i po śmierci ojca (1410) otrzymał zgodnie z jego rozporządzeniem tytuł palatyna Neuburga na Nowej Marchii (Neumarkt). Zmarł 13/14 III 1443 r. w klasztorze benedyktynów w Kastl (Górny Palatynat, Niemcy) i został pochowany w kościele św. Jerzego w Neuburgu. Pierwszą jego żoną została 25 IX 1407 r. w Ripen (Dania) Katarzyna, księżniczka pomorska, siostra króla Eryka VII, z którą miał potomstwo (szczegóły poniżej), a po raz drugi ożenił się 7 lub 8 IX 1428 r. w Riedenburgu z Beatrycze (ur. ok. 1403, zm. Neumarkt 12/14 III 1447), córką Ernesta, księcia Górnej Bawarii na Monachium, potomka bawarskiej linii Wittelsbachów; małżeństwo to pozostało bezdzietne. M A T K A: Katarzyna Jej ojcem był Warcisław VII, książę pomorski na Słupsku, a matką Maria, księżniczka meklemburska, po kądzieli wnuczka Waldemara IV Atterdaga (zob. s. 93 w biogr. Eryka VII). Na świat przyszła przypuszczalnie w 1384 lub 1390 r., a zmarła 4 III 1426 r. i została pochowana w klasztorze brygidek w Gnadenburgu koło Neumarkt. R O DZ E Ń S T WO {1 6}:. 1 Małgorzata Urodziła się 24 VIII 1408 r. i zmarła w dzieciństwie. Została pochowana w klasztorze brygidek w Gnadenburgu nieopodal Neumarkt. 2 Adolf Urodził się i zmarł w 1409 r. i został pochowany w kościele św. Marcina w Ambergu. 95
KRÓLEWSKIE RODY DANII 3 Otto Urodził się w 1410 r. i zmarł w dzieciństwie. Spoczął w klasztorze brygidek w Gnadenburgu koło Neumarkt. 4 Jan Urodził się w 1411 r. i zmarł w dzieciństwie. Został pochowany w klasztorze brygidek w Gnadenburgu nieopodal Neumarkt. 5 Fryderyk Urodził się w 1412 r. i zmarł w dzieciństwie. Spoczął w klasztorze brygidek w Gnadenburgu koło Neumarkt. 6 Jan Urodził się we wrześniu 1413 r. i zmarł po trzech dniach życia. Pochowano go w kościele św. Marcina w Ambergu. KRZYSZTOF III Urodził się 26 II 1416 r., zapewne na zamku w Neumarkt (Górny Palatynat); w Szwecji zwany był Korowym Królem, gdyż za jego rządów panował tam taki głód, że ludzie żywili się odartą z drzew korą. Po detronizacji Eryka VII Pomorskiego stany duńskie zgromadzone 9 IV 1440 r. w Viborgu dokonały jego elekcji na tron Danii, 13 IX 1441 r. przy Kamieniach z Mora nieopodal Uppsali został wybrany królem Szwecji i koronowany następnego dnia w katedrze w uppsalskiej przez arcybiskupa Mikołaja (Nilsa) Ragnvaldssona. 20 V 1442 r. na zgromadzeniu w Lödöse wybrano go królem Norwegii i 15 VII tego roku został on koronowany w Oslo, zaś 1 I 1443 r. w katedrze w Ribe miała miejsce jego koronacja na króla Danii, której dokonał arcybiskup Lund Jan (Hans) Laxmand. W tym samym roku odziedziczył po śmierci ojca (13/14 III) godność palatyna Neuburga na Neumarkt. Żoną Krzysztofa III została poślubiona 12 IX 1445 r. w zamku kopenhaskim: Dorota Była ona córką Jana Alchemika, margrabiego brandenburskiego na Bayreuth i Kulmbach, potomka dynastii Hohenzollernów, oraz jego żony Barbary, córki Rudolfa III, księcia saskiego na Wittenberdze i elektora saskiego. Urodziła się ok. 1430 r., a 14 IX 1445 r. w kościele Panny Marii (od 1924 r. katedrze) w Kopenhadze została koronowana przez arcybiskupa Lund Tuve Nielsena na królowąmałżonkę Danii, Szwecji i Norwegii. Po śmierci Krzysztofa, z którym nie miała dzieci, 28 X 1449 r. wyszła za mąż za jego następcę na skandynawskim tronie, Chrystiana I (dalsze szczegóły oraz ich potomstwo zob. s. 105). 96
WŁADCY UNII KALMARSKIEJ KRZYSZTOF III Zmarł nagle 5 lub 6 I 1448 r. w Helsingborgu i spoczął chórze katedry (dawnego kościoła św. Trójcy) w Roskilde. Grób króla nie zachował się do naszych czasów. Po jego śmierci Unia Kalmarska została po raz pierwszy zerwana poprzez powołanie na tron szwedzki Karola Knutssona Bonde. Na trony Danii i Norwegii został nastomiast zaproszony daleki potomek królów duńskich Eryka IV i Eryka V, hrabia Chrystian XIV z Oldenburga, który przyjął imię Chrystiana I, dając początek dynastii władającej Danią do dziś. 97
KRÓLEWSKIE RODY DANII 98