Program Klimatolubne Przedszkolaki. podręcznik dla nauczycieli

Program Klimatolubne Przedszkolaki podręcznik dla nauczycieli

ORGANIZATOR PARTNER ul. Wawelska 52/54 00-922 Warszawa ul. Hoża 3 m. 5, 00-528 Warszawa tel./fax: 22 622 51 58, 622 81 18 www.mos.gov.pl www.naszaziemia.pl Program objęty jest honorowym patronatem Ministra Środowiska, Pana Andrzeja Kraszewskiego. klimat energia woda SPIS TREŚCI ABC zmian klimatu część teoretyczna 2 Klimatyczne ABC, każde dziecko o tym wie! scenariusz zajęć 6 Kłótnia pór roku bajka w wykonaniu dzieci 9 Oszczędność energii a zmiany klimatu część teoretyczna 12 Gdy energię oszczędzamy, o środowisko i klimat dbamy! scenariusz zajęć 16 Wędrówki energooszczędnej żarówki bajka w wykonaniu dzieci 19 Woda a zmiany klimatu część teoretyczna 22 Kto oszczędza wodę, od klimatu dostanie nagrodę! scenariusz zajęć 26 O wędkarzu i smutnej rybce bajka w wykonaniu dzieci 29 Materiały stworzone w ramach programu Klimatolubne Przedszkolaki zostały pozytywnie zaopiniowane przez doradcę metodycznego wychowania przedszkolnego. ISBN: 83-906300-9-5

Niniejsza publikacja powstała z myślą o najmłodszych mieszkańcach Ziemi przedszkolakach. To one niedługo dorosną i będą wprowadzać zasady zrównoważonego gospodarowania zasobami naturalnymi we własne życie. Żeby jednak tak się stało, to Wy, nauczyciele, macie możliwość kształtowania w nich poczucia świadomości i odpowiedzialności za otaczające środowisko. W sposób prosty i zrozumiały możecie przekazywać im wiedzę na temat zmian klimatu i ich wpływu na środowisko oraz na ludzi, a przede wszystkim uczyć, jak można im zapobiegać na co dzień. Dzięki tej broszurze dzieci nie tylko dowiedzą się, co to jest globalne ocieplenie czy odnawialne źródła energii, ale również poznają sposoby oszczędzania wody, energii i ciepła. Wykształcanie postaw proekologicznych jest nie tylko zadaniem rodziców, ale również Waszym osób, które na co dzień zajmują się uczeniem naszych najmłodszych. Gorąco zachęcam do korzystania z broszury! Szanowni Państwo, Zmiany klimatu i ich skutki to jeden z najważniejszych tematów polityki, gospodarki i środowiska. Ważne decyzje dotyczące przeciwdziałania zmianom klimatu podejmują dorośli. Co na to zatem świat dzieci? Minister Środowiska Dr hab. inż. Andrzej Kraszewski Drodzy nauczyciele! Tylko od nas zależy, czy będziemy żyć w świecie zdrowym, pięknym i bezpiecznym. To od Was, jako tych, którzy wychowują najmłodsze pokolenia mieszkańców Ziemi, zależy, czy dzieci będą wiedzieć, jak powinno się postępować wedle zasad rozwoju zrównoważonego. Wiedza przekazana na tak wczesnym etapie zostaje na długo, a nauka poprzez zabawę przynosi najlepsze efekty. W Wasze ręce trafia publikacja oferująca unikalną możliwość pogłębienia wiedzy na temat zmian klimatu i zdobycia umiejętności potrzebnych do przekazywania jej swoim podopiecznym. Przedstawiamy Wam starannie opracowane scenariusze zajęć dla przedszkoli, poświęcone tematyce zmian klimatu, oszczędzania energii oraz wody. Obok konspektów zajęć znajdziecie również odpowiadające im tematycznie scenariusze teatrzyków, przeznaczone do wykorzystania przy organizowaniu przedszkolnych przedstawień. Są one tak skonstruowane, aby starsze przedszkolaki mogły wystawić zielone przedstawienie dla swoich kolegów z młodszych grup. Życzę sukcesów w realizacji przedsięwzięć na rzecz klimatu, Granice nas nie dzielą. Wodę, powietrze, ziemię używamy z ludźmi z całego świata. Każdego dnia mamy wybór: dbamy o środowisko, oszczędzając wodę i energię w domu, w pracy, przemieszczając się transportem publicznym, na rowerze lub pieszo, segregując odpady czy sadząc drzewa; lub nie robimy nic, a wręcz szkodzimy Ziemi. Czy tak nieodpowiedzialnie zachowuje się homo sapiens w XXI wieku? Prezes Fundacji Nasza Ziemia Mira Stanisławska-Meysztowicz

część teoretyczna ABC zmian klimatu Wyjątkowo mroźny dzień skłania nas do żartobliwego pytania: a może globalne ocieplenie to fikcja? Zastanówmy się więc, czym różni się pogoda od klimatu. Czym różni się klimat danego miejsca od pogody w tymże miejscu? Pogoda to stan atmosfery w danym momencie. Czasem zmienia się z minuty na minutę. Prognoza pogody określa temperaturę, prędkość wiatru, zachmurzenie, ilość opadów oraz możliwość wystąpienia burz czy gradobić. Klimat to stan składowych pogody (takich jak temperatura, opady, prędkości wiatrów), uśredniony po wielu latach obserwacji. To klimat powie nam, jakiej temperatury spodziewać się w danej porze roku czy miesiącu. I w których miesiącach w Polsce występują burze. Nie powie nam jednak, jaka będzie dokładnie temperatura np. za cztery miesiące. I czy będzie wtedy padać. Klimat to również oczekiwane zmiany pór roku. W Polsce wyróżnia się obecnie przedwiośnie, wiosnę, lato, jesień, przedzimie i zimę. Do czego służy nam informacja o pogodzie, a do czego o klimacie? To prezenter prognozy pogody powie nam, czy jutro będzie padać. A wiedza o klimacie pozwala nam kupić w marcu bilet na grudniowy wypad do Meksyku. Spodziewamy się i słusznie że będzie ciepło i słonecznie. Jak bardzo się ociepla? Odkąd rozpoczęto regularne pomiary w 1850 roku 20 najgorętszych lat w historii pomiarów zdarzyło się w ostatnim ćwierćwieczu. Przez XX wiek temperatura na Ziemi wzrosła średnio o 0,7 0,8 C. Wydaje się, że to niewiele. Z pomiarów i obserwacji wyłania się jednak niepokojący obraz: Temperatura na Ziemi rzeczywiście rośnie, jednak nie wszędzie w takim samym tempie. Najszybciej rośnie w Arktyce i w Azji. Lądy ocieplają się szybciej niż oceany (te drugie charakteryzują się ogromną bezwładnością termiczną). Z uwagi na to, że na półkuli północnej jest więcej lądów niż na półkuli południowej na północy ociepla się szybciej. Ocieplenie wywołuje zjawiska, które jeszcze potęgują ocieplenie. To tzw. dodatnie sprzężenie zwrotne. Topnienie lodu w Arktyce odsłania ciemną powierzchnię wody. Taka woda pochłania więcej światła, po czym oddaje je w postaci promieniowania podczerwonego. Podczerwień jest zatrzymywana przez warstwę gazów cieplarnianych zgromadzonych w atmosferze. Temperatura rośnie jeszcze bardziej, powodując topnienie większej ilości lodu, odsłaniając jeszcze więcej ciemnej powierzchni wody, itd. Badania paleoklimatyczne (przede wszystkim rdzeni lodowych) wskazują, że na przestrzeni ostatnich kilkuset tysięcy lat stężenie dwutlenku węgla (CO 2 ) w atmosferze nigdy nie było tak wysokie. Stąd wiemy, że nastąpiło bezprecedensowe zachwianie naturalnego cyklu obiegu węgla w atmosferze.

część teoretyczna Zmiany stężenia CO 2 mierzone na Mauna Loa na Hawajach (skala w ppm ilość cząsteczek CO 2 na milion cząsteczek powietrza). źródło: globalwarmingart.com Stabilny wzrost stężenia gazów cieplarnianych nie oznacza, że temperatura będzie rosła równomiernie z roku na rok. W perspektywie dziesięcioleci zwiększa się nieubłaganie, ale czasem zdarza się przecież rok chłodniejszy niż poprzedni. Z czego to wynika? Na ten wzrost nakładają się naturalne zjawiska, takie jak zmiany w cyrkulacji prądów oceanicznych, erupcje wulkaniczne czy też zmienność aktywności Słońca. To na te czynniki powołują się sceptycy twierdzący, że człowiek nie jest odpowiedzialny za obecnie obserwowane ocieplenie. Klimatolodzy, weryfikując teorię globalnego ocieplenia, uwzględniają jednak te czynniki. Efekt cieplarniany a zmiany klimatu Atmosfera to cieniutka warstewka okalająca Ziemię. Gazy cieplarniane, m.in. dwutlenek węgla (CO 2 ), metan (CH 4 ), podtlenek azotu (N 2 O) i freony (CFC), stanowią zaledwie 0,035% zawartości atmosfery. O co więc ten cały raban? Tak jak ludzki organizm nie jest w stanie funkcjonować bez pierwiastków śladowych, tak życie na Ziemi nie byłoby możliwe bez klimatycznych pierwiastków śladowych, czyli gazów cieplarnianych. Zapewniają one tzw. efekt cieplarniany, zwany czasem efektem szklarniowym. Efekt cieplarniany a globalne ocieplenie Efekt cieplarniany to błogosławieństwo. Bez warstwy gazów cieplarnianych znacznie większa ilość promieniowania słonecznego wracałaby w przestrzeń kosmiczną. Efekt cieplarniany podnosi temperaturę aż o 33 C, zapewniając sprzyjającą życiu, średnią temperaturę 14 C. Wywołane przez człowieka zmiany klimatu potęgują efekt cieplarniany. Dotąd dobroczynny mechanizm staje się dla nas groźny. Zilustrujmy działanie efektu cieplarnianego za pomocą szklarni. Każdy, kto spędził kilka chwil zrywając pomidory szklarniowe wie, że temperatura wewnątrz jest znacznie wyższa niż na zewnątrz. Z czego to wynika? Energia słoneczna dociera do Ziemi głównie jako światło widzialne. Część tej energii jest natychmiast odbijana, część nagrzewa powierzchnię Ziemi. Ziemia zwraca pochłoniętą energię, ale już pod inną postacią jako promieniowanie podczerwone, czyli energię cieplną. Docierające do szklarni promieniowanie świetlne łatwo się tam dostaje. Promieniowanie podczerwone, które chce szklarnię opuścić, ma z tym pewien problem. Jest częściowo zatrzymywane przez szkło. Szkło się nagrzewa, a pod gorącym szkłem nagrzewa się powietrze, ziemia i pomidory. W atmosferze rolę szkła odgrywają gazy cieplarniane. One również przepuszczają promieniowanie widzialne Słońca, a pochłaniają promieniowanie podczerwone emitowane przez Ziemię. Sceptycy wskazują, że najsilniejszym gazem cieplarnianym jest para wodna i że w związku z tym nie powinniśmy przejmować się emisjami CO 2 z kominów elektrowni. To błędne rozumowanie. Sztuczne zmiany stężenia pary wodnej w atmosferze są krótkotrwałe i nie wpływają na klimat. Klimat zmieniają takie gazy jak dwutlenek węgla i metan, które mogą istnieć w atmosferze setki, a nawet tysiące lat. A skutki? Termin globalne ocieplenie nie w pełni oddaje skalę zjawiska. Mówmy raczej o globalnych zmianach klimatu, bo na wzroście temperatury się nie kończy. Zmiany klimatu przejawiają się przez:

część teoretyczna fale upałów, susze, pustynnienie i pożary, przesuwanie się stref klimatycznych, a co za tym idzie stref upraw i stref występowania niektórych gatunków roślin i zwierząt, rozpad czapy lodowej Arktyki (co odsłania ciemne powierzchnie i potęguje ocieplenie), topnienie lodów Antarktydy, topnienie lodowców górskich (w tym lodowców w Himalajach i Andach, zapewniających dostęp do wody pitnej setkom milionów ludzi), wzrost intensywności i częstotliwości ekstremalnych zjawisk pogodowych: powodzi, huraganów, burz i nawałnic, powiększanie zasięgu chorób tropikalnych, podnoszenie się poziomu mórz i oceanów, rozmarzanie wiecznej zmarzliny, co uszkadza drogi i budynki, a w przyszłości może zdestabilizować schowane pod nią hydraty metanu (podobną do lodu krystaliczną formę wody i metanu); uwolniony metan jeszcze pogłębi problem zmian klimatu, zamieranie raf koralowych w wyniku wzrostu zakwaszenia wód oceanicznych. Jak zmiany klimatu przebiegają w Polsce? Bałtyk nie zamarza od 70 lat. Zimy są coraz cieplejsze, śnieg pojawia się późno i szybko się kończy. Wydłuża się okres wegetacji. Według Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej klimat w Europie Środkowej (w tym w Polsce) będzie ocieplał się szybciej, niż wskazuje średnia światowa. Na przestrzeni następnych stu lat temperatura w Polsce może wzrosnąć nawet o 4 C. 35-stopniowa temperatura będzie na porządku dziennym, należy liczyć się z upałami rzędu 40 C. W przeciągu kilkudziesięciu lat może dojść do ujednolicenia pór roku zamiast tradycyjnych czterech pór będziemy mieli dwie: chłodną porę deszczową i ciepłą suchą. Strefy klimatyczne w Europie wędrują na północ dziś klimat na Dolnym Śląsku odpowiada klimatowi węgierskiego regionu Tokaj sprzed 20 lat, a na południu kraju uprawia się afrykańskie sorgo. Wrażliwe na zmiany klimatu są przede wszystkim: wybrzeże Bałtyku, obszary górskie, gminy na terenach zalewowych, Wielkopolska, obszary miejskie. Wiosenne powodzie roztopowe, związane z topnieniem śniegu, ustępują powodziom opadowym, których przyczyną są gwałtowne oberwania chmury i długotrwałe fale opadów. Rośnie częstotliwość tornad i trąb powietrznych. Długotrwałe susze przeplatają się z okresami wielodniowych deszczy. Jak odczujemy wzrost temperatury? Pogoda uważana dziś za upalną będzie na porządku dziennym, wzrośnie częstotliwość występowania rekordowo wysokiej temperatury, takiej jak fala upałów w 2003, która w Europie Zachodniej doprowadziła do śmierci 35 tys. osób. Lub taka, jak na południu Europy w 2007 r., kiedy to temperatura przekraczała 45 C. Zmiany klimatu zawsze miały miejsce. Klimat na naszym terenie różnił się od dzisiejszego spektakularnie. Kilkadziesiąt tysięcy lat temu, w czasie ostatniej epoki lodowcowej, nasz region pokrywał lądolód gruby na kilometr. Dlaczego więc dziś wiążemy je z działalnością człowieka? Choć na przestrzeni ostatnich tysięcy lat klimat zmieniał się często bardzo gwałtownie (weźmy chociażby pod uwagę okresy średniowiecznego ocieplenia klimatu w IX XIII wieku oraz małą epokę lodowcową w XV XVIII wieku), to obserwowane obecnie zmiany temperatury są większe, a ich tempo znacznie szybsze. Ten widoczny wzrost temperatury pokrywa się z nastaniem epoki przemysłowej i znaczną intensyfikacją wykorzystania paliw kopalnych.

część teoretyczna Jak oceniają naukowcy, większość notowanego wzrostu jest najprawdopodobniej spowodowana zwiększeniem koncentracji antropogenicznych gazów cieplarnianych, powstających właśnie wskutek spalania węgla, ropy i gazu. Odchylenia temperatury względem średniej z lat 1961 1990. źródło: III Raport Międzyrządowego Panelu ds. Zmian Klimatu IPCC Skąd się biorą antropogeniczne gazy cieplarniane? Populacja ludzka rośnie dynamicznie. Siłą logiki rośnie też zapotrzebowanie na energię elektryczną, ciepło i paliwa transportowe. Pozyskujemy je przede wszystkim z paliw kopalnych. Niemalże do końca XIX wieku potrzeby energetyczne naszych przodków zaspokajało drewno. W pierwszej połowie wieku XX dominował węgiel. Dziś króluje ropa, następnie gaz i węgiel, które wspólnie dostarczają 85% energii na świecie. Przyjrzyjmy się trzem najważniejszym gazom cieplarnianym: Emisje dwutlenku węgla są wynikiem spalania ropy, węgla i gazu na potrzeby przemysłu, transportu, rolnictwa, ogrzania i schłodzenia budynków. Oddzielnym problemem jest wylesianie, które zmniejsza powierzchnię naturalnego rezerwuaru, wychwytującego CO 2 z atmosfery, czyli lasów. Szczególnie dotkliwe jest karczowanie lasów równikowych. Metan powstaje przede wszystkim w wyniku beztlenowego rozkładu szczątek roślinnych przez bakterie (naturalne źródła metanu to m.in. bagna czy oceany). Emisje spowodowane działalnością człowieka wiążą się ze spalaniem paliw kopalnych (metan jest głównym składnikiem gazu ziemnego), hodowlą bydła, uprawą ryżu, pożarami, a także ze składowaniem odpadów, gdzie dochodzi do beztlenowego rozkładu materii. Tlenki azotu wydzielane są przede wszystkim przez glebę w strefie tropikalnej, jak również wskutek parowania oceanów. Antropogeniczne emisje stanowią ok. 40% całości i pochodzą głównie ze spalania paliw kopalnych, użytkowania nawozów rolniczych oraz przemysłowej produkcji nylonu. W 2008 roku spowodowana przez człowieka emisja CO 2 wyniosła 35 miliardów ton. Głównym źródłem tych emisji jest spalanie ropy, węgla i gazu w elektrowniach i elektrociepłowniach (do produkcji prądu i ciepła), spalanie paliw w transporcie drogowym i lotniczym oraz produkcja dóbr. Przy emisji 35 miliardów ton CO 2 rocznie, na jednego mieszkańca Ziemi przypada średnio 5 ton CO 2. Tymczasem naukowcy wskazują, że aby zatrzymać zmiany klimatu na bezpiecznym poziomie, trzeba zejść do poziomu 1 tony CO 2 na osobę. Pojedyncze drzewo wychwytuje i wiąże zaledwie 5 kg CO 2 rocznie. Oznacza to, że uśredniony Ziemianin potrzebuje aż tysiąca drzew, by zneutralizować prywatną emisję gazów cieplarnianych, przy czym Polak potrzebuje 2 tysięcy, a Amerykanin 5 tysięcy drzew! Nie tylko klimat Zmiany klimatu będą miały poważne konsekwencje dla światowych gospodarek. Noblista Nicolas Stern wylicza, że straty gospodarcze na przestrzeni najbliższego półwiecza mogą wynieść nawet 10 000 miliardów euro rocznie. Unia Europejska i amerykański Pentagon przewidują, że brak wody, żywności i podnoszenie się poziomu wód oceanicznych będą skutkować konfliktami zbrojnymi i intensywną migracją klimatyczną do bezpieczniejszych regionów.

przebieg zajęć Temat: Klimatyczne ABC, każde dziecko o tym wie! Czas spotkania: 70 minut (z możliwością podziału spotkania na krótsze części) Cele: dziecko odróżnia pogodę od klimatu, dziecko wskazuje podstawowe przyczyny i konsekwencje zmian klimatu, dziecko rozwija umiejętności muzyczne i plastyczne, dziecko pracuje samodzielnie i w grupie. Metody pracy: burza mózgów, gry dydaktyczne, nauka piosenki, praca pod kierunkiem Formy pracy: praca grupowa, zespołowa, indywidualna Środki dydaktyczne: w teczce 4 kolorowanki formatu A3 przedstawiające postaci dzieci ubrane odpowiednio do warunków pogodowych panujących podczas jednej z czterech pór roku; na płycie CD konturowa mapa Polski, ilustracje 3 różnych rodzajów pogody i 3 różnych stref klimatycznych, ilustracje przedstawiające zmiany w porach roku, lizaki z buzią uśmiechniętą i smutną, ilustracje ze zjawiskami przyjaznymi i nieprzyjaznymi dla środowiska i klimatu, 4 rozsypanki przedstawiające konsekwencje zmian klimatu; pozostałe: wata, sreberko, pastele, żółty błyszczący papier, biały i granatowy miękki papier, plastelina, skakanki/gumy do skakania/taśma/sznurek Przebieg zajęć: Wprowadzenie Nauczyciel prosi dzieci, aby spojrzały przez okno i zadaje pytanie, jaka jest dziś pogoda (świeci słońce, pada deszcz/śnieg, wieje łagodny/silny wiatr, niebo jest czyste/zachmurzone). A jaka była wczoraj? Czy ktoś domyśla się, jaka będzie jutro? Realizacja tematu 1. Elementy pogody. Nauczyciel dzieli zespół na cztery grupy. Z materiałów leżących przy stolikach dzieci przygotowują elementy pogody: wycięte przez siebie chmurki (z miękkiego białego i granatowego papieru), słoneczka (błyszczący żółty papier), śnieg (watka), deszcz (kuleczki zrobione ze sreberka), pioruny (czerwona plastelina), wiatr (białe, szare pastele). Elementy pogody do przygotowania można wybrać w zależności od pory roku, np.: zima śnieg, wiatr, słońce, chmury, lato słońce, deszcz, pioruny, chmury. 2. Prognoza pogody. Nauczyciel wiesza planszę z wyrysowanym konturem Polski (z zaznaczonym morzem na północy i górami na południu) i czyta prognozę pogody. Dzieci doczepiają przygotowane przez siebie elementy pogody w odpowiednie miejsca na mapie. 2 min. 10 min. 5 min. Przykładowa prognoza pogody W dniu dzisiejszym nad morzem przewidziana jest piękna, słoneczna pogoda. Na całym wybrzeżu Bałtyku będzie świeciło słońce, a temperatura osiągnie 22 C. Tylko gdzieniegdzie pojawią się chmury. W stolicy Polski, Warszawie, również dużo słońca, jednak wieczorem przez miasto mogą przejść gwałtowne burze. W górach należy spodziewać się nieco gorszej pogody. Temperatura dojdzie jedynie do 15 C, pojawią się gęste chmury, z których będzie padać ulewny deszcz. Będzie wiał silny wiatr.

Fot. Marta Szczypek Wspólne malowanie kolorowanki pokazującej właściwy strój na daną porę roku. 3. Nauka piosenki: Słoneczko nasze rozchmurz buzię, bo nie do twarzy ci w tej chmurze, słoneczko nasze rozchmurz się, maszerować z tobą będzie lżej! dzieci śpiewają utwór, stojąc w kółku, wykonując przy tym ruchy: Słoneczko nasze rozchmurz buzię dzieci wskazują na uśmiechniętą buzię, bo nie do twarzy ci w tej chmurze dzieci łapią się za twarz, udają zatroskanie, smutek, słoneczko nasze rozchmurz się dzieci ponownie wskazują na uśmiechniętą buzię, maszerować z tobą będzie lżej dzieci w jednym miejscu maszerują. Piosenkę można zaśpiewać bez muzyki bądź skorzystać z nagrania. 4. Co to jest pogoda? Nauczyciel pokazuje dzieciom sztywne karty z ilustracjami przedstawiającymi trzy różne rodzaje pogody (np. deszczową, słoneczną, wietrzną), przyczepia je na tablicy i wyjaśnia, co to jest pogoda (stan atmosfery w danej chwili; niekiedy zmienia się z godziny na godzinę; pogodę możemy obserwować, np. gdy wyjrzymy za okno: czy pada deszcz/śnieg, czy jest ciepło/zimno, czy jest wietrznie/pochmurnie, itp). 5. Pory roku. Nauczyciel zadaje dzieciom pytanie, którą porę roku lubią najbardziej i dlaczego (odpowiedzi dzieci: zimę, bo jest dużo śniegu, lato jest ciepło, wiosnę wszystko kwitnie, jesień spadają liście, itp.). 6. Kolorowanki. Każda grupa otrzymuje białą kartkę formatu A3 z obrazkiem do pokolorowania; kolorowanki przedstawiają dzieci ubrane odpowiednio do warunków pogodowych panujących podczas jednej z czterech pór roku (lato koszulka, krótkie spodenki/spódniczka, kostium kąpielowy; zima czapka, szalik, kombinezon, itp.); w grupach dzieci mają za zadanie pokolorować wspólnie swoją postać. 7. Co to jest klimat? Nauczyciel pokazuje dzieciom sztywne karty z ilustracjami przedstawiającymi trzy różne rodzaje klimatu (np. równikowy, polarny i umiarkowany), przyczepia je po przeciwnej stronie tablicy niż obrazki dotyczące pogody i wyjaśnia, co to jest klimat (charakterystyczne dla danego obszaru zjawiska pogodowe, np. ilość opadów deszczu lub temperatura, o których wiemy dzięki wieloletnim obserwacjom; klimat danego miejsca nie powinien się zmieniać; w Polsce panuje taki klimat, że występują cztery różne pory roku wiosna, lato, jesień, zima; na tropikalnej wyspie przez cały rok jest ciepło i słonecznie, a w okolicach bieguna północnego klimat polarny charakteryzuje się długą zimą i krótkim latem). Wspólnie dochodzą do wniosku, że pogoda i klimat to dwa różne zjawiska. 8. Nauka wierszyka. Dzieci stają w kółku i uczą się wierszyka. Słowa zawarte w wierszyku ilustrują odpowiednimi ruchami: Gdy o POGODĘ pytamy, za okno wyglądamy, Pór roku następowanie to o KLIMAT pytanie. Pogoda i klimat dwie różne rzeczy, o czym od dziś wiedzą dzieci! 5 min. 2 min. 3 min. 10 min. 3 min. 5 min.

przebieg zajęć 9. Zmiany w porach roku. Nauczyciel zadaje dzieciom pytanie, czy zaobserwowały zmiany w porach roku w Polsce. Pokazuje zestawy obrazków przedstawiających sytuację kiedyś i teraz. Dzieci mają za zadanie podać kolejność chronologiczną obrazków: zaśnieżony stok w górach, wielu zjeżdżających narciarzy / stok górski prawie bez śniegu, niewielu narciarzy, ludzie spacerujący po ulicy, lekko ubrani / ludzie kąpiący się w mieście w fontannach, rodzina świętująca Boże Narodzenie, a za oknem śnieg i mróz / rodzina świętująca Boże Narodzenie, a za oknem szarozielone pole. 5 min. 10. Przyczyny zmian klimatu. Nauczyciel prosi dzieci, aby pomogły mu wskazać przyczyny tego, że na Ziemi jest coraz cieplej. Dzieci siadają przodem do nauczyciela, dostają tekturowe lizaki z buzią uśmiechniętą po jednej stronie, po drugiej z buzią smutną; w zależności od pokazanego przez nauczyciela obrazka dzieci mają pokazać lizak z właściwą buźką: zjawiska nieprzyjazne dla środowiska i klimatu (dzieci podnoszą tabliczkę z buzią smutną): samochody stojące w korku, dymiące fabryki, samoloty zostawiające smugi dymu, ludzie spalający odpady na ognisku, wycinanie lasów, zjawiska przyjazne dla środowiska i klimatu (dzieci podnoszą tabliczkę z buzią uśmiechniętą): jeżdżenie na rowerze, chodzenie pieszo, pływanie żaglówką, sadzenie drzew, segregowanie odpadów, chodzenie na zakupy z torbą materiałową. 8 min. 11. Konsekwencje zmian klimatu. Każda z czterech grup otrzymuje od nauczyciela rozsypankę przedstawiającą inną konsekwencję zmian klimatu (np. topniejący lodowiec górski, lodowce zamienione w pływające kry w Arktyce, wysuszone pole, zalewanie wyspy koralowej, pożar szalejący w Australii, zalany Nowy Orlean); każda z grup określa, co ukazuje ich obrazek i omawia z nauczycielem zaobserwowaną sytuację. 5 min. 12. Zwierzęta i zmiany klimatu. Nauczyciel układa na podłodze trzy koła (ze skakanek, gumy do skakania, taśmy czy sznurka, najlepiej koloru niebieskiego), które symbolizują oczka wodne. Podczas gry dzieci naśladują skaczące żaby. Gdy gra muzyka (np. odgłosy natury), żaby poruszają się wokół oczek wodnych, gdy muzyka ucichnie, muszą wrócić do wody. Po pierwszej rundzie nauczyciel głośno zauważa, że temperatura się podnosi, co powoduje, że jedno oczko wysycha (nauczyciel zabiera jedno koło). Gdy milknie muzyka, dzieci-płazy muszą zmieścić się do pozostałych dwóch oczek. Zabawa jest kontynuowana, aż nie pozostanie żadne oczko. Dzieci wspólnie z nauczycielem analizują sytuację. Przedszkolaki za pomocą lizaków ze smutną i uśmiechniętą buzią wskazują zjawiska pozytywne i negatywne dla klimatu. Fot. Marta Szczypek 5 min. Podsumowanie Dzieci siadają przodem do ozdobionej wcześniej elementami pogody mapy Polski, nauczyciel zadaje pytanie, jaka pogoda może być za 20 30 lat, gdy nie będziemy dbać o klimat i wymienia negatywne czynności przyczyniające się do ocieplenia atmosfery. Zaprasza chętnego przedszkolaka do zostania na chwilę przedszkolnym prezenterem pogody i ułożenia pogody przyszłości np. wszędzie słoneczka, dużo burz z piorunami. 2 min. 8

przedstawienie Kłótnia pór roku Bajka w wykonaniu dzieci 5-, 6-letnich OBSADA: NARRATORZY WIOSNA, LATO, JESIEŃ, ZIMA SŁOŃCE 3 CHMURKI WIATR III SCENY Scenografia: dowolna, związana z pogodą, przyrodą, mogą pojawić się w tle obrazki przedstawiające pory roku, symbole pogody, niszczycielską działalność człowieka (np. dymiące kominy, samochody stojące w korku, wycinanie lasów itd.). REKWIZYTY: Symboliczne elementy strojów pór roku mogą być zaznaczone kolorystycznie. Chmurki dobrze wyglądają, gdy przytulają do siebie nieduże białe poduszki. Wiatr potrzebuje kawałek zwiewnej tkaniny, którą trzyma podczas krążenia wokół zgromadzonych. Narratorzy mogą być przebrani za inne elementy pogody (deszcz, śnieg, chmury w innych kolorach, itp.). Scena I (Wchodzi słońce, rozgląda się, przeciąga, kłania się publiczności i siada na środku, najlepiej na dużym krześle. Wchodzi narrator, kłania się i mówi) NARRATOR: Wszystkie cztery pory roku pełne dumy i uroku, kolorowe są i młode, własną mają też pogodę. Wiosną słońce, gwiazdy gasną, zimą śnieg i już jest jasno, z małej chmurki duży deszcz, w ciepłe lato miło jest. A jesienią? Tak, jesienią chłodne wiatry w polu wieją. To jest właśnie polski klimat. Pory roku klimat trzyma. Wszystko ma swe miejsce, czas. Pory roku cieszą nas. (Wchodzą pory roku i głośno dyskutują wszystkie naraz, obok stoją chmurki. Gdy narrator zaczyna mówić, pory roku stają daleko od siebie wielce obrażone) NARRATOR: Kłóciły się pory roku w piękny noworoczny ranek, która z nich jest najważniejsza, która królową zostanie. Pierwsza przemówiła wiosna: WIOSNA: Jestem piękna i radosna, Ze mną życie się zaczyna, nie to, co ta sroga zima. Budzę pąki, sypię kwiatem i przyjemniej jest niż latem Czyż nie jestem najpiękniejsza, najzieleńsza i najszczersza? NARRATOR: Pokiwało głową lato: LATO: A ja na to jak na lato. Zanim się tu zazielenisz, wiele błota jest na ziemi. Zimno, ciemno, deszcz i słota to wiosenna jest robota. Są i burze i roztopy, potem powódź i potopy. Latem wszystko jest inaczej ja na świecie więcej znaczę. Dam jeść wszystkim, to ma rola, bo bogato w lasach, polach. JESIEŃ: Jak nie upał, to znów susza, co do głodu wszystkich zmusza. Bo gdzie susza tam jest głód i pomoże tylko cud. Nie ma to jak sad jesienią: wszystkie jabłka się rumienią, pełne warzyw są ogrody, zanim przyjdą późne chłody. 9

przedstawienie ZIMA: Jakie to są twoje chłody dużo błota, dużo wody. Brudno robi się, ponuro brzydkie niebo z ciemną chmurą. No a zimą czysto, jasno, ziemia ma kołderkę własną. Śpią roślinki i zwierzęta, jest wesoło, idą święta. WIOSNA: Zima pora doskonała? Lodem skuta ziemia cała. Twardo, zimno, zawierucha, nie wychodzić bez kożucha. Wiosną można zdjąć czapeczkę i zamienić na chusteczkę. NARRATOR: I tak długo kłótnia trwała. Każda pora rację miała. (Pory roku siadają tyłem do siebie) Scena II NARRATOR: Tej kłótni się przyglądały dwie malutkie chmurki białe. Na niebie się zatrzymały, z kłótni nic nie zrozumiały. (Chmurki mogą stać z boku, blisko przodu sceny) 1 CHMURKA: Taki dzisiaj piękny dzionek. O co kłócą się, szalone? Każda pora jest wspaniała, czemu nie chcą wspólnie działać? 2 CHMURKA: Każda pora roku płynie i ze swych zwiastunów słynie: wiosna ze snu ziemię budzi, lato w mig opala ludzi, a jesień liście maluje, zima śnieżką w nas celuje. (Słońce wstaje z krzesła) SŁOŃCE: Macie rację, moje panie. Lepiej niech już tak zostanie. Choć bywają zagadkowe złe warunki pogodowe, to najbardziej ja się wściekam na działalność złą człowieka. 3 CHMURKA: A co człowiek ma do tego, że w pogodzie dużo złego? Jak człowiek postąpić może, żeby już nie było gorzej? SŁOŃCE: Wszystkim ludziom dobrze znany straszny efekt cieplarniany. No a to się wzięło stąd, że nieoszczędzany prąd. Ludzie mogą porom pomóc, a nie prąd marnować w domu. WIATR: Szszszszszsz! Co za czasy, wycinają ludzie lasy! Gdzie ja teraz się podzieję? Nie powieję oszaleję. I w tornado się zawinę i popsuję coś lub zginę. (Słońce łapie wiatr za ramię) SŁOŃCE: Cicho, wietrze! Plany snuję, kto dziś ciebie potrzebuje?... Błyskawiczny pomysł taki: tam na polu są wiatraki, zatańcz z nimi, niech się kręcą, dużo prądu zaoszczędzą. WIATR: Lecę, pędzę tam na pole, zamiast jęczeć, pomóc wolę! (Odlatuje robiąc okrążenie wokół zgromadzonych) 1 CHMURKA: Takich ludzi nam potrzeba, bo na ziemi działać trzeba: uspokoić roku pory i złagodzić wszystkie spory. 2 CHMURKA: Żeby ludzie na rowerze, albo pieszo, mówiąc szczerze, mogą dla zdrowia żaglówką, a nie wciąż tylko taksówką. 3 CHMURKA: Błyskawicznie działać trzeba, by nie było dymu z nieba, a deszcze czyste padały, zdrową wodę dostarczały. (Wszyscy wzajemnie podają sobie ręce jak do powitania. Potem siadają w jednym kole, razem z nimi pory roku) 10

przedstawienie Scena III (epilog) (Jak poprzednio. Wchodzi narrator) NARRATOR: Wiecie, co się stało dalej? Wszyscy ciężko pracowali i uczyli ludzi co dzień, by z klimatem żyli w zgodzie. (W tym momencie aktorzy mogą widzom rozdawać obrazki, np. kolorowanki ekologiczne. Mogą też z tym zaczekać do końca inscenizacji, żeby nie odwrócić obrazkami uwagi dzieci od tego, co przedstawiają) NARRATOR: Wszystko do normy wróciło. I dobrze się zakończyło. Na jakiś czas, daję słowo, każda pora jest królową. (Na te słowa chmurki i słońce zakładają porom roku korony) SŁOŃCE: Ziemia naszym domem jest czy w pogodę, czy też w deszcz. Bądź dziś królem dbaj o klimat. Klimat nas przy życiu trzyma. Pomagajmy póki czas, by był zdrowy każdy z nas. Piosenka Słoneczko, uśmiechnij się muz. K. Gaertner, sł. A. Bernat Słoneczko śpiewa na cały głos, Choćbyś miał bracie kłopotów sto, Słoneczko z góry uśmiecha się, Słoneczko woła przez cały dzień. Refren: Uśmiechnij się, wyprostuj się, Słoneczko śpiewa i woła cię. Uśmiechnij się, wyprostuj się, Słoneczko śpiewa i woła cię. Słoneczko, słonko ma złoty blask, Wędruje ciągle przez cały świat, Słoneczko do nas woła zza gór, A ze słoneczkiem woła nasz bór. Refren: Uśmiechnij się, wyprostuj się... koniec 11

część teoretyczna Oszczędność energii a zmiany klimatu Populacja ludzka stale rośnie. Siłą rzeczy rośnie zapotrzebowanie na energię. I to gwałtownie do połowy wieku przewiduje się dwukrotny wzrost popytu na prąd. Ten trend pozostaje w jawnym kontraście do innego fundamentalnego zjawiska czas tanich, łatwo dostępnych źródeł ropy i gazu właśnie dobiega końca. Jak więc sprostać temu wyzwaniu i uniknąć poważnego kryzysu energetycznego? Jak zapobiec kryzysowi klimatycznemu? Należy jak najszybciej odejść od paliw kopalnych (wyczerpywalnych) do źródeł odnawialnych (niewyczerpywalnych). Do wyprodukowania wiatraków, turbin do elektrowni wodnych i paneli słonecznych też trzeba energii. I to na to powinniśmy przeznaczyć nasze ostatnie złoża ropy i gazu. Z czego obecnie czerpiemy energię? W 85% z paliw kopalnych: ropy, węgla i gazu. Pozostałe to energetyka jądrowa i źródła odnawialne: wiatr, słońce, energetyka wodna, geotermalna, energia pływów i fal oceanicznych, biopaliwa pierwszej i drugiej generacji oraz algi (biopaliwa trzeciej generacji). energia wody 6,3% energia nuklearna 5,9% ropa naftowa 36% 6,3% energia geotermalna i inne źródła 27,4% 22,8% węgiel kamienny gaz ziemny Co z tym węglem? Obiegowa opinia głosi, że Polska węglem stoi. Ściśle rzecz ujmując stała. Upieranie się przy inwestycjach w nowe elektrownie węglowe jest zagrożeniem nie tylko dla klimatu, ale też dla naszej gospodarki. Dlaczego? W dłuższej perspektywie ceny węgla będą rosły. Chiny już dziś spalają 3 mld ton węgla rocznie, co stanowi ponad połowę światowego wydobycia. Apetyt Chin stale rośnie, co przełoży się na globalny wzrost cen tego surowca. Wykorzystanie źródeł energii na świecie (2006). źródło: Amerykańska Agencja Informacji Energetycznej (EIA) Węgiel jest najbrudniejszym z paliw kopalnych. Ma najwyższą emisję gazów cieplarnianych na jednostkę wyprodukowanej energii. Oprócz gazów groźnych dla klimatu z kominów elektrowni ulatniają się siarka i metale ciężkie, zwiększając zachorowalność na choroby cywilizacyjne. Co więcej, węgiel spalany jest w elektrowniach wysoce nieefektywnie. W przestarzałych polskich zakładach zaledwie 25 35% energii zawartej w węglu przetwarza się na elektryczność. Energetyka wiatrowa Energetyka wiatrowa rzeczywiście nabrała wiatru w żagle. Spośród źródeł odnawialnych rozwija się najbardziej dynamicznie instalowana moc rośnie o około 30% rocznie. Przez 10 lat, między 1999 a 2009 rokiem, produkcja energii z wiatru wzrosła ponad sześć razy! Liderem są Stany Zjednoczone, z ponad dwudziestoprocentowym udziałem w światowym rynku produkcji energii wiatrowej. Farmy wiatrowe stają i na lądzie, i na morzu. Siła wiatru, a więc i moc elektrowni, jest na morzu wyższa, ale wyższe też są koszty postawienia morskiej farmy wiatrowej. Nie zniechęca to inwestorów. Brytyjczycy budują u ujścia Tamizy elektrownię o mocy 1,3 GW. Tylko ta jedna elektrownia zaspokoi zapotrzebowanie na prąd 1/3 Londynu. Energetyka wiatrowa to nie tylko wielkie elektrownie. W Europie Zachodniej coraz popularniejsze stają się nieduże elektrownie przydomowe, do nabycia w marketach budowlanych. 12

część teoretyczna Nasycenie elektrowniami wiatrowymi w Polsce należy do najniższych w Europie. Moc zainstalowana w energetyce wiatrowej to zaledwie 1005 MW. Należymy do krajów średnio zasobnych w energię wiatru. Najlepsze warunki wiatrowe ma wybrzeże Bałtyku, Pobrzeże Kaszubskie i Suwalszczyzna. Wiatraki warto stawiać również na Nizinie Mazowieckiej, w centralnej Wielkopolsce, w Beskidzie Śląskim i Żywieckim. Roczne promieniowanie całkowite na terenie Polski źródło: thermalenergy.com.pl Energetyka słoneczna Energia słoneczna ma mnóstwo zalet. Jest powszechnie dostępna, w czasie eksploatacji nie szkodzi środowisku naturalnemu. Co ważne, panele fotowoltaiczne (służące do produkcji prądu) nie zużywają się. Po 20 latach produkują prawie tyle samo prądu, co na początku. Koszt eksploatacji jest minimalny i ogranicza się do serwisowania instalacji. Słońce jest uniwersalnym źródłem energii pozwala zaspokoić nasze zapotrzebowanie na prąd (panele fotowoltaiczne), ciepło (kolektory słoneczne), a nawet potrzeby transportowe (prąd zasili akumulatory samochodu elektrycznego). Wbrew obiegowej opinii nasłonecznienie w Polsce (1600 godzin w ciągu roku) jest wystarczające, by instalowanie paneli fotowoltaicznych miało sens. Panele pracują również przy zachmurzonym niebie, pochłaniając światło rozproszone. Ogniwa fotowoltaiczne są kosztowne. Ich cena jednak stale spada wraz z postępem technologicznym i zwiększaniem produkcji. Dziś energia ze słońca jest 2 3 razy droższa od energii z węgla, gazu i ropy. Eksperci oceniają jednak, że na przestrzeni najbliższych 10 lat energetyka słoneczna stanie się w pełni konkurencyjna wobec tradycyjnych źródeł energii. Prąd z dobrze zlokalizowanych farm słonecznych może być nawet dwa razy tańszy niż prąd z węgla. Energia z wody To źródło odnawialne wykorzystywane na największą skalę. Potężne elektrownie wodne lokuje się zazwyczaj w regionach górzystych (o wysokich spadkach wody). Liderem hydroenergetyki jest Norwegia (energia z wody zapewnia tam niemalże 100% zapotrzebowania na prąd). Elektrownie wodne częściowo rozwiążą problem niestabilności produkcji energii z innych źródeł odnawialnych. Tzw. elektrownie szczytowo-pompowe potrafią magazynować energię. W dni wietrzne lub słoneczne mogą wykorzystać nadwyżki odnawialnego prądu do wpompowania wody ze zbiornika na dole do zbiornika na górze. Kiedy nie ma słońca i wiatru, odzyskują ten prąd, przepuszczając zgromadzoną wodę przez turbiny. Ocenia się, że w Polsce wykorzystujemy nasze wodne zasoby zaledwie w 12%. Rozwój dużych hydroelektrowni jest jednak rozwiązaniem kontrowersyjnym ekologicznie instalacje przerywają szlaki migracyjne ryb, mieląc je w turbinach prądotwórczych. Mniej problematyczne są małe elektrownie wodne, usytuowane na rzeczkach, a zarządzane przez lokalnych, indywidualnych inwestorów. Geotermia W przypadku energii geotermalnej sięgamy po ciepło zgromadzone we wnętrzu Ziemi. Geotermia wykorzystywana jest głównie do ogrzewania budynków (produkcja prądu możliwa jest tylko w przypadku bardzo gorących źródeł). Liderem wykorzystania energii geotermalnej jest Islandia ciepłem wnętrza Ziemi ogrzewa się tam niemal 90% budynków. Sęk w tym, że z dobrodziejstw energii Ziemi mogą korzystać tylko miejscowości położone w pobliżu instalacji geotermalnych tak jak Pyrzyce, gdzie wody geotermalne zaspokajają zapotrzebowanie na ciepło 13 tysięcy mieszkańców. Co więcej, liczba miejsc o sprzyjających warunkach do produkcji energii geotermalnej jest ograniczona. Polska ma ponoć niezłe warunki geotermalne, jednak wobec rozbieżności szacunków konieczne jest dokładniejsze zbadanie naszego potencjału. 13

część teoretyczna Biomasa i biopaliwa Skąd się bierze energia w biomasie? Rośliny w procesie fotosyntezy wiążą w swoich strukturach pierwiastek węgla. A to węgiel (tak jak w paliwach kopalnych) jest źródłem energii. Energię zawartą w biomasie można przekształcić na energię użyteczną w postaci prądu, ciepła i paliw transportowych. Spalanie biomasy a spalanie węgla i ropy Spalanie biomasy i umieranie drzew również uwalnia do atmosfery dwutlenek węgla. Dlaczego więc postrzegamy to jako receptę na zmiany klimatu, a piętnujemy emisje ze spalania węgla i ropy? Teoretycznie, spalanie biomasy nie zwiększa zawartości CO 2 w atmosferze, gdyż wcześniej, wzrastając, drzewa wychwytywały z atmosfery dwutlenek węgla. Spalając drewno wypuszczamy to, co wcześniej zostało związane. Wychodzi na zero. Inaczej ma się sprawa z paliwami kopalnymi. Węgiel był w nich wiązany przez miliony lat, głęboko pod ziemią. Teraz w bardzo krótkim czasie wypuszczamy dodatkowe ilości CO 2, których nie jest w stanie pochłonąć naziemna roślinność. Biopaliwa pierwszej generacji to rośliny uprawne (rzepak, kukurydza, buraki cukrowe, trzcina cukrowa). Ich rozwój jest problematyczny, bo potrzeby energetyczne pozostają w bezpośredniej konkurencji wobec potrzeb żywnościowych. Biopaliwa drugiej generacji to pozostałe formy biomasy. To m.in. celulozowe resztki organiczne, odpady leśne i rolne, ale też biogaz. Na razie technologie wykorzystania resztek organicznych mają niewielkie zastosowanie. Są droższe i charakteryzują się wyższym stopniem skomplikowania niż technologie dla biopaliw pierwszej generacji. Negawaty złota żyła efektywności energetycznej Nie wolno zapominać, że najlepsza energia to ta niewykorzystana. Inwestycje w efektywność energetyczną pozwolą nam ograniczyć zapotrzebowanie na prąd i ciepło. Ocenia się, że najbardziej obiecujące jest inwestowanie właśnie w efektywne wykorzystanie energii, energetykę słoneczną, wiatrową, a także rozwijanie biopaliw z alg, hodowanych obecnie w instalacjach eksperymentalnych. Jak oszczędzać energię? Oto cztery filary oszczędzania energii w domu i w biurze: 1) wymiana urządzeń na bardziej energooszczędne; 2) wyłączenie trybu czuwania urządzeń (tzw. stand-by); 3) pozbycie się tych urządzeń, które nie są nam potrzebne; 4) krótsze lub rzadsze używanie urządzeń, zmiana nawyków. Wymiana urządzeń na bardziej energooszczędne Wymiana żarówki żarowej na świetlówkę energooszczędną pozwala zaoszczędzić 80% energii. Wyższy koszt świetlówki zwraca się dzięki oszczędnościom na rachunkach za prąd. Wysoki pobór mocy przy zapalaniu świetlówki to pieśń przeszłości nowoczesne świetlówki rozpalają się szybko i nie pobierają wtedy więcej prądu. Nie psują się częściej niż żarówki, o ile wybieramy wiarygodnego producenta. Lodówka jest najbardziej prądożernym urządzeniem w domu. Wymiana starej lodówki (o zużyciu 800 kwh energii rocznie) na lodówkę klasy A++ (zużycie 200 kwh rocznie) to oszczędność rzędu nawet kilkuset złotych rocznie. Różnice w zużyciu energii pomiędzy klasą A+ i A++ jest na tyle duża, że warto od razu inwestować w sprzęt wysoce energooszczędny. Przykładowa etykieta efektywności energetycznej. 14

część teoretyczna Komputer z monitorem w wielu domach detronizuje lodówkę w zakresie zużycia prądu. Przy wymianie komputera warto zwrócić uwagę na zużycie energii procesora i karty graficznej. Pomocne będzie również zainstalowanie specjalnego programu dostosowującego wydajność procesora do aktualnych potrzeb. Etykieta efektywności energetycznej określa energochłonność całej gamy produktów dostępnych na rynku. Klasy efektywności energetycznej obejmują zakres od G do A++, gdzie A++ oznacza urządzenie najbardziej efektywne. Taką etykietę znajdziemy na urządzeniach RTV i AGD, takich jak chłodziarki i zamrażarki, pralki, zmywarki, piekarniki elektryczne, kuchenki mikrofalowe, klimatyzatory, bojlery i kotły centralnego ogrzewania oraz żarówki i świetlówki. Inną formą promowania sprzętu energooszczędnego są certyfikaty dla najlepszych dostępnych produktów. Warto szukać produktów oznaczonych znaczkiem Energy Star (który gwarantuje, że sprzęt jest co najmniej o 30% wydajniejszy niż inne urządzenia w tej samej klasie). Wyłączenie trybu czuwania Tryb stand-by to złodziej energii. Wiele urządzeń pochłania więcej prądu w trybie czuwania, niż kiedy z nich rzeczywiście korzystamy. Na przykład w przypadku drukarek średnio 93% prądu idzie na czuwanie, a jedynie 7% na drukowanie. Co więcej, większość używanych przez nas sprzętów pracuje średnio tylko kilka godzin dziennie, a przez resztę czasu pozostaje w trybie czuwania, co powoduje znaczące straty prądu. Rozwiązaniem jest podłączenie wszystkich urządzeń elektrycznych do listwy z wyłącznikiem. Urządzenia pracujące wspólnie można pogrupować na oddzielnych listwach. I tak, zestaw do pracy (komputer, monitor, drukarka, skaner, router bezprzewodowy) można podłączyć oddzielnie, a zestaw do relaksu (telewizor, tuner telewizji kablowej, DVD) oddzielnie. Pozbycie się tych urządzeń, które nie są nam potrzebne Czy rzeczywiście potrzebujemy zegarka na prąd? A elektrycznego podgrzewacza do kawy? Co ze zbędnymi kartami w komputerze, które bezproduktywnie wysysają prąd? Krótsze lub rzadsze używanie urządzeń, zmiana nawyków: Nalanie mniejszej ilości wody do czajnika (elektrycznego lub zwykłego) skróci czas gotowania. Podobnie jak przykrycie garnka pokrywką. Pranie przy niepełnym załadowaniu również jest niepotrzebną stratą energii. Podobnie jak zmywanie w zmywarce trzech kubków po kakao. Warto uruchamiać te urządzenia, kiedy są pełne. Szybkie i zdecydowane odkurzanie skróci czas użytkowania odkurzacza. A zmniejszenie jego mocy, kiedy czyścimy parkiet, a nie gęsty dywan, zmniejszy zużycie energii. Sprawne prasowanie skróci czas używania żelazka. Rzadsze siadanie przed telewizorem i komputerem otwiera nowe możliwości towarzyskie i rekreacyjne. Przy okazji możemy liczyć na pozytywne zaskoczenie przy kolejnym rachunku za prąd. Przykręcenie termostatu z 23 C do 20 C wyraźnie ograniczy rachunki za prąd. Inteligentne wietrzenie mieszkania to wietrzenie krótko i zdecydowanie, otwieranie na oścież drzwi balkonowych, a potem zamykanie okna. Wąska szpara uchylonego okna przez wiele godzin to istny złodziej ciepła. 15

przebieg zajęć Temat: Gdy energię oszczędzamy, o środowisko i klimat dbamy! Czas spotkania: 70 minut (z możliwością podziału spotkania na krótsze części) Cele: dziecko zna terminy energia elektryczna i elektrownia, dziecko umie odróżnić czynności właściwe od niewłaściwych związanych z używaniem urządzeń elektrycznych, dziecko wskazuje wiatr i słońce jako źródła energii przyjazne środowisku i klimatowi. Metody pracy: pogadanka, burza mózgów, gra dydaktyczna, zabawa, zajęcia praktyczne Formy pracy: praca grupowa, zespołowa, indywidualna Środki dydaktyczne: w teczce rysunek bloku mieszkalnego i elektrowni, plansze z zachowaniami, instrukcja wykonania wiatraczka; na płycie CD obrazki wielu urządzeń elektrycznych, elementy do czterech rozsypanek prezentujących różne sposoby wykorzystania paneli słonecznych; pozostałe: kwadraty wycięte z białego papieru, korki, patyki do szaszłyków, pinezki, nagranie z dźwiękami szumiącego wiatru, żarówka zwykła i energooszczędna Przebieg zajęć: Wprowadzenie Nauczyciel rozdaje dzieciom obrazki wielu urządzeń (m.in.: komputer, radio, odkurzacz, pralka, lampka, lodówka, kuchenka elektryczna, czajnik, suszarka), dzieci opowiadają, jaki sprzęt przedstawia ich obrazek i do czego służy. Następnie nauczyciel pyta, co je łączy. Dzieci: wszystkie są podłączane do gniazdka, skąd pobierają energię elektryczną; energia elektryczna prądu elektrycznego to energia, jaką prąd elektryczny przekazuje odbiornikowi wykonującemu pracę; każde urządzenie, żeby działać, musi być podłączone do źródła prądu, z którego czerpie moc, dzieci odżywiają się, żeby mieć siłę, tak samo urządzenia pobierają energię, by działać. Nauczyciel pyta też, gdzie powstaje energia elektryczna (w elektrowniach, elektrownia: zakład przemysłowy wytwarzający energię elektryczną przez przetwarzanie innych rodzajów energii; duże budynki, w których powstaje prąd). Realizacja tematu 1. Energia a zanieczyszczenia. Nauczyciel pokazuje duży rysunek bloku mieszkalnego oraz elektrowni i pyta dzieci, co on przedstawia. Co robią poszczególne osoby na obrazku? Nauczyciel zaznacza, że każdy korzysta z wielu urządzeń, przez co elektrownie muszą intensywnie działać, by wytwarzać ogromną ilość energii. Nauczyciel pyta, co należy robić, aby elektrownie nie produkowały takiej ilości spalin (jak najmniej używać urządzeń elektrycznych). Korzystanie z których urządzeń można ograniczyć (komputer pobawić się w grę planszową, suszarka latem włosy same wyschną itd.)? Za chwilę dzieci poznają zachowania, które przyczynią się do ograniczenia pracy elektrowni, a przez to do ograniczenia wytwarzania spalin. 2. Zabawa znajdź różnicę. Nauczyciel przedstawia dzieciom kilka plansz, na których ukazane są dwie bardzo podobne sytuacje; dzieci mają wskazać zarówno różnicę, jak i zachowanie bohatera, które promuje oszczędzanie energii: 8 min. 5 min. 10 min. 16

Fot. Marta Kałużyńska Przedszkolaki poznają różnice pomiędzy żarówką zwykłą a energooszczędną 1. Za oknem słońce, Tomek w swoim pokoju bawi się klockami... a) przy zapalonym świetle b) przy zgaszonym świetle 2. Karolinka bawi się lalkami, a na biurku... a) komputer jest wyłączony b) komputer jest włączony 3. Mama czyta Kasi książkę na dobranoc, a w pokoju... a) zapalona jest tylko lampka nocna przy łóżku, ułatwiająca czytanie b) zapalona jest lampka nocna oraz lampka na oddalonym stoliku 4. Tata wstawia wodę na herbatę (obok stoi kubek), czajnik jest... a) zapełniony cały b) zapełniony w ilości potrzebnej do zapełnienia jednego kubka 5. Ciocia zrobiła pranie, obok pralki na sznurku wiszą... a) dwie bluzki b) trzy bluzki, skarpetki, spodnie 6. Za oknem śnieg, a w pokoju... a) szeroko otwarte okno, grzejnik włączony na wysoką temperaturę b) okno zamknięte, grzejnik wskazuje umiarkowaną temperaturę 3. Nauka piosenki. Dzieci uczą się piosenki do melodii Mało nas, mało nas do pieczenia chleba : Wielki dym, wielki dym leci wprost do nieba więcej nam, więcej nam dymu nie potrzeba Podczas śpiewania trzymają się za ręce i spacerują w kółeczku. 5 min. 4. Żarówki. Nauczyciel pokazuje dwie żarówki tradycyjną i energooszczędną, następnie pyta, które dziecko ma w domu żarówkę energooszczędną, pozostałe dzieci namawia do ich używania. 2 min. 17

przebieg zajęć Fot. Marta Kałużyńska Mali konstruktorzy z własnoręcznie wykonanymi papierowymi wiatraczkami. 5. Odnawialne źródła energii energia wiatrowa. Nauczyciel oznajmia dzieciom, że energię do działania sprzętów domowych można też pozyskiwać w inny, bardziej przyjazny dla środowiska sposób, a jaki, niedługo się dowiedzą. Dzieci podchodzą do stolików i wykonują proste wiatraczki z papieru, korka, patyczków i pinezek. Nauczyciel prosi dzieci, by pokazały, jak wprawić wiatraczek w ruch. Co jeszcze wiatr wprawia w ruch? Dzieci odpowiadają: latawiec, szybowiec, żaglowiec, nasiona dmuchawca, pozwala szybować ptakom, porusza koronami drzew. Przy odgłosach szumiącego wiatru dzieci na sygnał nauczyciela imitują poruszane przez wiatr elementy: szybowiec (wyginają się do przodu i na bok z wyprostowanymi w bok rękoma), ptaki (machają rękoma w górę i w dół), drzewo (przeginają się całym ciałem na boki z rękami w górze) etc. 20 min. 5 min. 6. Energia słoneczna. Nauczyciel dzieli zespół na cztery grupy i informuje dzieci, że wiatr to niejedyne przyjazne dla środowiska źródło energii. Dzieci poznają kolejne, gdy ułożą zagadkę-rozsypankę. Każda grupa otrzymuje rozsypankę przedstawiającą inny sposób wykorzystania paneli słonecznych (np. do podgrzewania wody w basenie, do zasilania znaków drogowych, do zasilania domów prywatnych, do zasilania kalkulatora, do zasilania pojazdów solarnych, do gotowania/grillowania). Dlaczego słońce pozwala na podgrzanie wody? Nauczyciel prosi dzieci, by zamknęły oczy i wystawiły buzię do słońca/lampy, a następnie opisały swoje odczucia. Dzieci wspólnie z nauczycielem dochodzą do wniosku, że słońce ogrzewa twarz, a więc jest źródłem energii. 5 min. 7. Zadanie fakultatywne: wykonanie kuchenki solarnej. Do skonstruowania urządzenia potrzebujemy dwóch kartonowych pudeł, z których jedno jest nieco mniejsze od drugiego. Mniejsze w całości malujemy czarną farbą, np. plakatową, a większe oklejamy od wewnątrz spożywczą folią aluminiową, łącznie z kartonowym zamknięciem. Aby ugotować np. wodę, wystarczy na dnie czarnego pudła ustawić garnek z cieczą, pudełko przykryć od góry przezroczystą folią, czarne pudło włożyć do kartonu pokrytego folią aluminiową i wystawić na słońce. Pomalowane na czarno pudełko lepiej absorbuje promienie słoneczne, folia aluminiowa odbija je i skupia na garnku z wodą, zaś przezroczysta folia nie pozwala uciec ciepłu. W tak wykonanej kuchence można zagotować 10 litrów wody w dwie godziny. Urządzenie to można wykonać wspólnie z całą grupą przedszkolną. Podsumowanie Zabawa ruchowa: dzieci stają w kółeczku i śpiewają piosenkę: Ojciec Wirgiliusz uczył dzieci swoje, a miał ich wszystkich sto dwadzieścia troje, hejże dzieci, hejże ha, hejże ha, hejże ha, róbcie wszystko co i ja, co i ja, chętne dziecko wchodzi do środka kółeczka i mówi np.: Kiedy bawię się klockami, mam wyłączony komputer, pozostałe dzieci biją brawo, przedszkolak wraca na swoje miejsce, piosenka śpiewana jest jeszcze raz, kolejne dziecko wymienia inną czynność promującą oszczędzanie energii, itd. Piosenkę można zaśpiewać bez muzyki bądź skorzystać z nagrania (gdy dzieci wypowiadają się, nagranie jest zatrzymywane). 10 min. 18