Helmintofauna nurogęsi Mergus merganser L., 1758 z północ no zachodniej Polski 1

Wiadomoœci Parazytologiczne 2008, 54(4), 325 330 Copyright 2008 Polskie Towarzystwo Parazytologiczne Helmintofauna nurogęsi Mergus merganser L., 1758 z północ no zachodniej Polski 1 Helminthofauna of the goosander Mergus merganser L., 1758 from the north western Poland Katarzyna M. Kavetska 1, Katarzyna Królaczyk 1, Elżbieta Kalisińska 2, Vadim V. Kornyushin 3, Eleonora N. Korol 3 1 Katedra Zoologii, Akademia Rolnicza, ul. Doktora Judyma 20, 71 466 Szczecin 2 Katedra i Zakład Biologii i Parazytologii Medycznej, Pomorska Akademia Medyczna, Al. Powstańców Wielkopol skich 72, 70 111 Szczecin 3 Instytut Zoologii im. I.I. Schmalhausena Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, ul. B. Chmielnickiego 15, 01601 Kijów, Ukraina Adres do korespondencji: Katarzyna M. Kavetska, Katedra Zoologii, Akademia Rolnicza, ul. Doktora Judyma 20, 71 466 Szczecin; E mail: katarzyna.kavetska@biot.ar.szczecin.pl ABSTRACT. The goosander, Mergus merganser, is a rare in Poland water bird (Anseriformes: Mergini). It eats fish and small invertebrates. The purpose of this study was a preliminary parasitological examination of the digestive tract of the goosander wintering on the Szczecin Lagoon. The research material were the parasites recovered from digestive tracts of 6 birds (two males and four females), which died during feeding in fishing nets in winter 2001. The birds we re subject to standard parasitological examinations using commonly adopted methods. The trematodes and the cestodes found were preserved in 70% ethyl alcohol and subsequently stained using iron carmine (Cestoda) and borax alcohol carmine (Digenea) and then they were closed in Canada balsam. Nematodes were kept in 70% alcohol and cleared with 80% lactic acid or lactophenol. The parasite assemblages were analysed through calculating prevalence, intensity of in fection, relative density and domination index. Also, the topic structure of the parasite assemblages or their habitat pre ferences in a host animal digestive tract were determined. The presently reported study detected a total of 1596 parasi tic worms: digeneans (1086), tapeworms (410) and nematodes (100). Acanthocephalans were not found. Even though only a few goosanders were examined, the results show a high species richness of parasite assemblages consisting of 22 species, representing 21 genera. The following were deemed as definite dominants (superdominants): Diplostomum mergi Dubois, 1932; D. pusillum (Dubois, 1928); Microsomacanthus abortiva (von Linstow, 1904) and Schistocepha lus solidus (Müller, 1776). Helminths were found in all birds with their great relative density and intensity of occurren ce (266 parasites on average). As expected, the parasite assemblages were characterized by considerable topical speci ficity, probably resulting from the feeding preferences of the worms. The majority of helminths, including predominant part of flatworms, were found in duodenum and jejunum of ducks. Nematodes, on the other hand, colonized mainly the gizzard and proventriculus. Key words: goosander, Mergus merganser, helminths, north western Poland Wstęp Nurogęś Mergus merganser Linnaeus, 1758 (Anseriformes: Mergini) to obok szlachara (Mergus serrator) i bielaczka (Mergellus albellus) jeden z trzech gatunków traczy występujących w Polsce. Ten stosunkowo duży ptak (osiągający nawet 100 cm rozpiętości skrzydeł i masę ciała ok. 1 800 g), odżywia się rybami oraz (choć zdecydowanie rza dziej) drobniejszymi organizmami wodnymi (ślima 1 Publikacja sfinansowana częściowo z Rektorskiego Funduszu Stypendialnego JM Rektora Akademii Rolniczej w Szczecinie

326 K. Kavetska i wsp. kami i małżami), chwytanymi podczas nurkowania na głębokości do 4 metrów. W Polsce nurogęś jest gatunkiem bardzo nielicznym i występującym tylko lokalnie [1], gdyż liczebność populacji gniazdującej na terenie kraju oceniana jest obecnie na 900 do 1 000 par [2], zaś dla północno zachodniej Polski liczba samic wodzących młode oceniana jest na ok. 120 osobników, a ponadto od 250 do 300 samic bez lęgów [1]. Nurogęś ma niezwykłe zwyczaje; gnieź dzi się w dziuplach starych drzew, w norach lub w szczelinach skalnych, może się też zagnieździć między korzeniami wywróconego drzewa lub budce lęgowej. Pisklęta wkrótce po wykluciu są prowa dzone przez matkę do wody, zaś kilka pierwszych dni życia, kiedy nie potrafią jeszcze dobrze pływać, spędzają na grzbiecie matki. Mimo stosunkowo małej liczebności ptak ten zi muje dość licznie w całym kraju, jednak najważniej szym zimowiskiem, skupiającym do 30% nurogęsi zimujących w Polsce, jest Zalew Szczeciński, gdzie populacja w ostre zimy oceniana jest na 51,5 do 55,5 tysięcy osobników, głównie w pobliżu Wolina i na jeziorze Dąbie [3]. Mergus merganser jest w Polsce gatunkiem pra wnie chronionym, stąd też rzadko był (i nadal jest) obiektem zainteresowania parazytologów [4 9]. Na Pomorzu Zachodnim jedynie nematofauna nurogęsi była przedmiotem studiów parazytologicznych [7], dlatego celem niniejszego opracowania jest ocena zgrupowania wszystkich grup helmintów przewodu pokarmowego nurogęsi zimującej na Zalewie Szczecińskim. Materiał i metody Materiał badawczy stanowiły helminty wyizolo wane z przewodów pokarmowych sześciu ptaków. Kaczki te (dwa samce i cztery samice), zginęły w grudniu 2001 roku w sieciach rybackich podczas żerowania z innymi gatunkami (głównie grążyca mi), na Zalewie Szczecińskim w okolicach Stepnicy (53 39 N 14 37 E). Wszystkie ptaki były w bardzo dobrej kondycji fizycznej, miały odpowiednie zapa sy tłuszczu zimowego, a ich narządy wewnętrzne nie wykazywały zmian anatomopatologicznych. Za nim trafiły do laboratorium Katedry Zoologii Aka demii Rolniczej w Szczecinie pozostawały martwe w sieciach przez trzy doby, co niestety nie pozosta ło bez wpływu na stan pasożytów (głównie przywr digenicznych i tasiemców), które w znacznym stop niu uległy maceracji. Kaczki poddano standardowym badaniom para zytologicznym, pozyskując w całości ich przewody pokarmowe. Pasożyty (przywry, tasiemce i nicienie) po wyizolowaniu, oczyszczeniu z resztek pokarmo wych i śluzu, utrwalano w 70% alkoholu etylowym. Z tak zakonserwowanych przywr i tasiemców spo rządzano barwione preparaty mikroskopowe przy użyciu karminu żelazowego wg Gieorgieva i wsp. [10] (Cestoda) oraz boraksowego karminu alkoho lowego (Digenea), a następnie zamykano w balsa mie kanadyjskim, z kolei nicienie prześwietlano w 80 procentowym kwasie mlekowym lub laktofe nolu [11]. Przynależność gatunkową wszystkich stwierdzonych pasożytów określono na podstawie kluczy i dostępnych prac oryginalnych. Analizy struktury ilościowej, określającej ilościo wy skład poszczególnych elementów jakościowych zgrupowania, dokonano poprzez zastosowanie nastę pujących parametrów występowania: ekstensywno ści (prewalencji) jako wyrażonego w procentach sto sunku liczby żywicieli zarażonych danym pasożytem do liczby żywicieli zbadanych, intensywności jako liczby pasożytów danego gatunku w jednym osobni ku żywicielskim (infrapopulacji) w postaci średniej i zakresu (od do), względnego zagęszczenia (liczeb ności) jako średniej liczby pasożytów przypadające go na jednego żywiciela w badanej próbie oraz wska źnika dominacji (WD), kompleksowo określającego rolę każdego gatunku pasożyta w zgrupowaniu paso żytniczym żywiciela na podstawie wzajemnych rela cji między wyżej wymienionymi parametrami. Zgodnie z sugestią Kisielewskiej [12, 13] i Poj mańskiej [14] na podstawie wskaźnika dominacji (WD) można w zgrupowaniu wyróżnić następujące grupy pasożytów: gatunki dominujące (inaczej po spolite), pośrednie (influenty) i satelitarne (spora dyczne, rzadkie). Dla gatunków dominujących WD osiąga wartości powyżej 1,0; dla pośrednich (subdo minujących) waha się od 0,1 do 1,0; natomiast dla satelitarnych jest mniejszy od 0,1. Wydaje się rów nież, że w przypadku istnienia w zgrupowaniu ga tunku o wyjątkowo dużym wskaźniku dominacji (np. przekraczającym 10,0), można mówić o jego superdominacji. Należy podkreślić, że wskaźnik ten, jako jedyny zaproponowany przez ekologów, definiuje miejsce pasożyta w zgrupowaniu na pod stawie wszystkich trzech podstawowych parame trów występowania: zarówno prewalencji, inten sywności występowania jak i względnego zagę szczenia. Dodatkowo dokonano próby określenia struktury topicznej zgrupowania pasożytów, czyli ich preferencji siedliskowych w przewodzie pokar mowym żywiciela.

Helmintofauna nurogêsi 327 Cząstkowe wyniki badań dotyczące tych ptaków były już wcześniej publikowane [7], lecz jedynie w aspekcie biologicznych i ekologicznych uwarun kowań kształtowania się struktury nematofauny 17 gatunków dzikich kaczek północno zachodniej Pol ski. Ponadto niektóre oznaczenia zostały poddane weryfikacji, dlatego autorzy niniejszego opracowa nia zdecydowali się na ich włączenie do niniejszego opracowania. Wyniki i ich omówienie Przeprowadzone badania wykazały obecność 1 596 pasożytniczych robaków: przywr digenicz nych (Digenea), tasiemców (Cestoda) i nicieni (Ne matoda). Najwięcej stwierdzono płazińców: 1 086 przywr (68,0%) i 410 tasiemców (25,7%). Zdecydo wanie mniej było nicieni (100 osobników; co stano wiło jedynie 6,3%). Zgodnie z oczekiwaniami (głównie z powodu braku w diecie tych ptaków planktonu zwierzęcego), w helmintofaunie M. mer ganser nie stwierdzono kolcogłowów. W przewodach pokarmowych sześciu badanych kaczek stwierdzono istnienie co najmniej 22 gatun ków pasożytniczych robaków z 21 rodzajów (Tabe la 1). Pasożyty, stwierdzone u wszystkich badanych ptaków, występowały w bardzo dużej intensywno ści (od 66 do 521, średnio 266,0). Największą śre dnią intensywnością występowania oraz względ nym zagęszczeniem charakteryzowały się przywry (181,0). Znacznie mniejsze wartości osiągnęły te parametry w przypadku tasiemców (68,3) i nicieni (jedynie 16,7). Zdecydowana większość stwierdzonych roba ków pasożytniczych lokowała się w jelicie czczym (705 osobników) oraz dwunastnicy żywicieli (473 pasożyty), gdzie dominowały tasiemce i przywry di geniczne. W dalszych odcinkach (jelicie biodro wym, jelicie ślepym, jelicie prostym i steku) podzgrupowania topowe były znacznie mniej liczne (odpowiednio 276, 46, 22 i dwa osobniki), choć i tam przeważały płazińce. Nicienie lokowały się natomiast głównie w początkowych, wydawałoby się najmniej sprzyjających odcinkach przewodu po karmowego: w żołądku gruczołowym (40 osobni ków) i mięśniowym (32 nicienie) oraz w jelicie śle pym (jedynie gatunki z rodziny Capillariidae). Nie stwierdzono obecności pasożytów w przełyku, bę dącym miejscem bytowania tylko jednego gatunku, nicienia Eucoleus contortus (Creplin, 1839), z uwa gi na swój cykl rozwojowy typowego jedynie dla kaczek właściwych Anatini [7]. Wyniki obecnych, jak i poprzednich badań wła snych [7] wyraźnie potwierdzają wysoką specyficz ność narządową gatunków wchodzących w skład zgrupowania. Jak się więc wydaje, jego struktura to piczna ukształtowała się na drodze konkurencji mię dzy wszystkimi grupami helmintów. Digenea W przewodach pokarmowych kaczek zanotowa no obecność 1 086 osobników przywr digenicznych reprezentujących co najmniej 7 gatunków z 5 ro dzin: Diplostomidae, Notocotylidae, Strigeidae, Echinostomatidae i Cyathocotylidae. Zdecydowanie największymi parametrami występowania (eksten sywnością, intensywnością i dominacją), co daje podstawy określenia ich mianem superdominan tów charakteryzowały się przywry z rodzaju Diplo stomum: D. mergi (WD=116,83) i D. pusillum (WD =21,67). Znacznie mniejszą, choć również znaczącą rolę w zgrupowaniu odgrywał Apatemon gracilis z rodziny Strigeidae (WD=4,33). Pozostałe gatunki (jak i wyższe taksony) okazały się pośrednimi w helmintofaunie badanych ptaków. Na uwagę za sługuje fakt, że żaden ze stwierdzonych taksonów nie został określony jako rzadki (Tabela 1). Jedyne badania trematofauny Mergus merganser w Polsce pochodzą z ubiegłego wieku i dotyczą ma teriału pozyskanego z pojedynczych (prawdopodob nie dwóch), osobników: jednego z jezior mazur skich [9, 15] i drugiego z Niziny Mazowieckiej [16]. Wynika z nich, że zgrupowanie pasożytnicze przywr digenicznych liczyło dotąd jedynie dwa ga tunki: Paracoenogonimus ovatus Katsurada, 1914 oraz Tylodelphys excavata (Rudolphi, 1803). Tak więc badania niniejsze wykazały obecność nowych układów pasożyt żywiciel dla: Apatemon gracilis, Catatropis verrucosa, Diplostomum mergi oraz nie oznaczonych do gatunku przywr z rodzaju Notoco tylus oraz rodzin Echinostomatidae i Strigeidae. Cestoda Tasiemce (410 egzemplarzy) reprezentowały sześć gatunków oraz dwa taksony wyższego rzędu (Fimbriaria sp. i Schistocephalus sp.) z dwóch ro dzin: Diphyllobothriidae i Hymenolepididae (Tabe la 1). Zdecydowanymi dominantami (superdomi nantami o wskaźniku dominacji odpowiednio 22,83 i 12,00) okazały się Schistocephalus solidus z ro dziny Diphyllobothriidae i Microsomacanthus abortiva z rodziny Hymenolepididae. Znaczący udział miały również Fimbriaria mergi i Tschertko vilepis tenuirostris (Tabela 1). Przynależność syste matyczna sześciu w znacznym stopniu zmacerowa nych tasiemców została określona jedynie na pozio

Tabela 1. Struktura ilościowa zgrupowania helmintów M. merganser z północno zachodniej Polski Table 1. Quantitative structure of helminth assemblage in M. merganser examined from north western Poland Pasożyt Ekstensywność Frekwencja Intensywność Względne zagęszczenie Dominacja 1 n % n % x min. max. Helminty 6 100,00 1596 100,00 266 66 479 266 x Digenea 6 100,00 1086 100,00 181 09 521 181 x Paracoenogonimus ovatus (Katsurada, 1914) 3 050,00 0008 000,74 002,67 0001 6 001,33 00,67 Diplostomum mergi (Dubois, 1932) 6 100,00 0701 064,55 116,83 08 269 116,83 116,83 Diplostomum pusillum (Dubois, 1928) 4 066,67 0195 017,96 048,75 10 105 032,50 21,67 Diplostomum sp. 1 016,67 0113 010,41 113,00 000113 018,83 03,14 Apatemon gracilis (Rudolphi, 1819) 4 066,67 0039 003,59 009,75 0 001 24 006,50 04,33 Strigeidae gen. sp. 2 033,33 0v09 000,83 004,50 0 00 1 i 8 001,50 00,50 Echinostomatidae sp. 2 033,33 0011 001,01 005,50 0 1 i 10 001,83 00,61 Catatropis verrucosa (Frölich, 1789) 1 016,67 0005 000,46 005,00 0 000005 005,00 00,17 Notocotylus sp. 1 016,67 0005 000,46 005,00 000005 000,83 00,14 Cestoda 6 100,00 0410 100,00 068,33 21 227 068,33 x Diphyllobothrium ditremum (Creplin, 1825) 1 016,67 0004 000,98 004,00 4 000,67 00,11 Schistocephalus solidus (Müller, 1776) 6 100,00 0137 033,41 022,83 004 81 022,83 22,83 Schistocephalus sp. 1 016,67 0003 000,28 003,00 3 000,50 00,08 Microsomacanthus abortiva (von Linstow, 1904) 2 033,33 0216 019,89 108,50 9 i 207 036,00 12,00 Retinometra macracanthos (von Linstow, 1877) 1 016,67 0003 000,28 003,00 0 3 000,50 00,08 Tschertkovilepis tenuirostris (Rudolphi, 1819) 3 050,00 0022 005,36 007,33 004 12 003,67 01,83 Fimbriaria mergi (Grytner Ziecina et Cielecka, 1995) 3 050,00 0022 005,36 007,33 002 14 003,67 01,83 Fimbriaria sp. 1 016,67 0003 000,28 003,00 3 000,50 00,08 Nematoda 6 100,00 0100 100,00 016,67 0002 3 616,67 x Amidostomoides monodon (Linstow, 1882) 1 016,67 0003 003,00 003,00 3 000,50 00,08 Contracaecum rudolphii (Hartwich, 1964) 1 016,67 0004 004,00 004,00 4 000,67 00,11 Tetrameres fissispina (Diesing, 1861) 2 033,33 0031 031,00 015,50 0 8 i 23 005,17 01,72 Paracuaria adunca (Creplin, 1846) 1 016,67 0001 001,00 001,00 1 000,17 00,03 Ingliseria cirrohamata (Linstow, 1888) 4 066,67 0028 028,00 007,00 003 14 004,67 03,11 Eustrongylides mergorum (Rudolphi, 1809) 3 050,00 0007 007,00 002,33 0001 5 001,17 00,58 Capillaria anatis (Schrank, 1790) 1 016,67 0006 006,00 006,00 6 001,00 00,17 Capillaria sp. 1 016,67 0008 008,00 008,00 8 001,33 00,22 Pseudocapillaria mergi (Madsen, 1945) 3 050,00 0010 010,00 003,00 0001 5 001,17 00,83 Nematoda gen. sp. 1 016,67 0002 002,00 002,00 2 000,33 00,05 1 Wskaźnik dominacji WD = PxH+/H2. Przyjęto następujące oznaczenia: H liczba zbadanych żywicieli, H+ podzbiór żywicieli zarażonych przez pasożyty, P podzbiór pasożytów stwierdzonych u żywiciela [7]. 328 K. Kavetska i wsp.

Helmintofauna nurogêsi 329 mie rodzaju (Fimbriaria sp. i Schistocephalus sp.). Badania cestodofauny nurogęsi prowadzone w latach 60. ubiegłego wieku przez Korpaczewską [17] i Czaplińskiego [18, 19] wskazują, że stanowi ło ją siedem gatunków: Diphyllobothrium sp., Cloa cotaenia megalops, Dicranotaenia coronula, Tschertkovilepis tenuirostris, Sobolevicanthus gra cilis, Fimbriaria fasciolaris i Microsomacanthus vi stulae. Z podanego zestawienia (Tabela 1) wynika, że pomimo zbliżonej liczebności (jak wspomniano u nurogęsi z Pomorza Zachodniego stwierdzono z całą pewnością sześć gatunków tasiemców) łączy je tylko jeden gatunek, Tschertkovilepis tenuirostris (Rudolphi, 1819). Należy w tym miejscu przytoczyć wyniki badań cestodofauny nurogęsi przeprowadzone na znacznie większym materiale (54 ptaki) pozyskanym z tego samego terenu, lecz cztery lata później i już opubli kowanych [20]. U kaczek tych stwierdzono wystę powanie siedmiu gatunków tasiemców z dwóch ro dzin: Diphyllobothriidae (Ligula intestinalis oraz Schistocephalus solidus) oraz Hymenolepididae (Dicranotaenia mergi, Fimbriaria mergi, Microso macanthus vistulae, Retinometra macracanthos oraz Tschertkovilepis tenuirostris). Stwierdzenie ga tunku Dicranotaenia mergi Yamaguti, 1940 u nuro gęsi było pierwszą tego typu obserwacją w Polsce [20]. Przytoczone wyniki badań pozwalają na określe nie cestodofauny nurogęsi zimującej na Pomorzu Zachodnim jako wyjątkowo bogatej i różnorodnej. Nematoda Stwierdzone nicienie (100 osobników) należały do sześciu rodzin: Amidostomatidae, Anisakidae, Tetrameridae, Acuariidae, Dioctophymatidae i Ca pillariidae. Zidentyfikowano 8 gatunków z 8 rodza jów, jeden takson szczebla rodzaju (Capillaria sp.) oraz bardzo zniszczone nicienie oznaczone jedynie do typu. Spośród wszystkich stwierdzonych nicieni największe znaczenie w zgrupowaniu pasożytni czym miały: Ingliseria cirrohamata (WD=3,11) oraz polikseniczny i kosmopolityczny Tetrameres fissispina (WD=1,72), choć w porównaniu z wcze śniej omówionymi dominującymi płazińcami ich znaczenie w zgrupowaniu jest zdecydowanie mniej sze (Tabela 1). Nicienie u tego gatunku żywicielskiego badał wcześniej jedynie Czapliński [21], który, również u pojedynczych żywicieli, stwierdził obecność trzech gatunków: Pseudocapillaria mergi, Tetrame res fissispina i Streptocara crassicauda. Opubliko wane wcześniej wyniki badań własnych [7] wskazu ją jednak, że nematofauna nurogęsi jest znacznie bogatsza. U sześciu badanych ptaków zanotowano aż 8 gatunków nicieni. Najwięcej kaczek zarażo nych było Ingliseria cirrohamata oraz Eustrongyli des mergorum i Pseudocapillaria mergi. Spośród stwierdzonych 100 nicieni najwięcej było T. fissispi na (31), I. cirrohamata (28) i P. mergi (10). Fre kwencja pozostałych gatunków była znacznie niż sza. Najwyższą intensywność zanotowano w przy padku T. fissispina, stosunkowo dużą IW charakte ryzowały się również nieoznaczone do rodzaju osobniki z podrodziny Capillariinae oraz I. cirroha mata. Największe względne zagęszczenie miały T. fissispina, I. cirrohamata i B. mergi. Zdecydowa nym dominantem okazał się nienotowany wcześniej w Polsce I. cirrohamata (wskaźnik dominacji 3,11), natomiast wskaźnik dominacji T. fissispina osiągnął jedynie 1,72. Jako gatunki pośrednie w nematofau nie nurogęsi określono P. mergi i E. mergorum, ni cienie z podrodziny Capillariinae oraz C. anatis. Literatura [1] Mohr A., Górski W., Wiatr B. 2007. Nurogęś Mergus merganser. W: Atlas rozmieszczenia ptaków lęgo wych Polski 1985 2004. (Red. A. Sikora, Z. Rohde, M. Gromadzki, G. Neubauer, P. Chylarecki). Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 86 87. [2] Tomiałojć L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Pro Natura, Wrocław. [3] Mizera T., Uhlig R., Kalisiński M., Mundt J., Czera szkiewicz R. 1994. Brutverbreitung, Mauser, Nichtbrüter Und Winterbestand des Gänsesägers Mergus merganser im Einzugsgebiet der Oder. Vogel welt 115: 155 162. [4] Sulgostowska T., Czaplińska D. 1987. Katalog fauny pasożytniczej Polski. IV. Pasożyty ptaków. Zeszyt 1. Pierwotniaki i przywry. PWN, Warszawa Wrocław. [5] Czapliński B., Sulgostowska T., Czaplińska D. 1992. Katalog fauny pasożytniczej Polski. IV. Pasożyty pta ków. Zeszyt 2A. Tasiemce. Polskie Towarzystwo Pa razytologiczne, Warszawa. [6] Okulewicz A. 1997. Katalog fauny pasożytniczej Pol ski. IV. Pasożyty ptaków. Zeszyt 2B. Nicienie. Pol skie Towarzystwo Parazytologiczne, Warszawa. [7] Kavetska K.M. 2006. Biologiczne i ekologiczne uwa runkowania kształtowania się struktury nematofauny przewodu pokarmowego dzikich kaczek (Anatinae) w północno zachodniej Polsce. Rozprawa habilitacyj na Nr 235 AR w Szczecinie. [8] Pojmańska T., Niewiadomska K., Okulewicz A. 2007. Pasożytnicze helminty Polski. Gatunki, żywi ciele, białe plamy. Polskie Towarzystwo Parazytolo giczne, Warszawa.

330 K. Kavetska i wsp. [9] Sulgostowska T. 2007. Przywry układu pokarmowe go ptaków (nadrodzina Diplostomoidea) z jezior ma zurskich. Wiadomości Parazytologiczne 53: 117 128. [10] Georgiev B., Biserkov V. Genov T. 1986. In toto sta ining method for cestodes with iron acetocarmine. Helminthologia 23: 279 281. [11] Dubinina M.N. 1971. Parazitologičeskie issledova niâ ptic. Nauka, Leningrad. [12] Kisielewska K. 1968. Naturalne jednostki zbiorcze pasożytów jako przedmiot badań parazytosynekolo gii. Kosmos 14: 51 61. [13] Kisielewska K. 1970. Ecological organization of in testinal helminth groupings in Clethrionomys glareo lus (Schreb.) (Rodentia). I. Structure and seasonal dy namics of helminth groupings in a host population in the Białowieża Park. Acta Parasitologica Polonica 18: 121 147. [14] Pojmańska T. 1993. Przegląd terminów ekologicz nych stosowanych współcześnie w parazytologii. Wiadomości Parazytologiczne 39: 285 297. [15] Niewiadomska K. 1958. Paracoenogonimus vivipa rae (Linstow, 1877) Sudarikov, 1956 (Trematoda, Cy athocotylidae) from the Mamry Lake, Poland. Bulle tin de l Académie Polonaise des Sciences 7: 305 308. [16] Ruszkowski J.S. 1926. Materiały do fauny helminto logicznej Polski. Cz. I. Sprawozdanie Komisji Fizjo graficznej Akademii Umiejętności, Kraków 60: 173 185. [17] Korpaczewska W. 1963. Tapeworms of aquatic birds in some Mazurian lakes. Acta Parasitologica Poloni ca 22: 315 336. [18] Czapliński B. 1960. Anatomia i cykl rozwojowy ta siemca Hymenolepis vistule sp. n. (Hymenolepididae Fuhrmann, 1907) pasożyta tracza nurogęsi Mergus merganser L. Acta Parasitologica Polonica 18: 229 314 [19] Czapliński B. 1967. Genus Monosaccanthes g. n. (Cestoda, Hymenolepididae) and redescription of M. tenuirostris (Rud., 1819 p.p.) comb. n. and M. ka zachstanica (Maksimova, 1963) comb. n. Acta Para sitologica Polonica 34: 327 350. [20] Kavetska K.M., Kornyushin V.V. 2008. Wstępne ba dania cestodofauny nurogęsi Mergus merganser L., 1758 z Pomorza Zachodniego. Wiadomości Parazyto logiczne 54: 147 149. [21] Czapliński B. 1962. Nematodes and acanthocepha lans of domestic and wild Anseriformes in Poland. II. Nematoda (excl. Amidostomum) and Acanthocephala. Acta Parasitologica Polonica 10: 277 319. Wpłynęło 22 lipca 2008 Zaakceptowano 17 listopada 2008