MAGAZYN PACJENTÓW CENTRUM ONKOLOGII

MAGAZYN PACJENTÓW CENTRUM ONKOLOGII STYCZEŃ 2013 Restauracja Fantazja w Centrum Onkologii E-papieros walka z nałogiem czy modny gadżet? NIE LEKCEWAŻ KASZLU! Diagnoza nowotworów układu oddechowego Co płynie w Twoich żyłach? - jak czytać wyniki badań Z pasją przez życie - rozmowa z dr Jerzym Tujakowskim Ciało i umysł: Wznowa z klinicznego punktu widzenia Rak to nie wyrok - rozmowa ze Stanisławem Tymem

Spis treści NASZE CENTRUM 3 Od redakcji 4 Restauracja Fantazja w Centrum Onkologii 6 PARiS - ster na zdrowie 7 Centrum Onkologii - centrum nauki 8 Pytania naszych Pacjentów PROFILAKTYKA 10 E-papieros walka z nałogiem czy modny gadżet? 12 Wirus w kropelce - grypa groźny wróg DIAGNOSTYKA 14 Co płynie w Twoich żyłach? 16 Nie lekceważ kaszlu! - jak diagnozujemy nowotwory układu oddechowego LECZENIE 18 Nasze Oddziały: Oddział Kliniczny Chirurgii Klatki Piersiowej i Nowotworów 20 Z pasją przez życie - rozmowa z dr Jerzym Tujakowskim 24 Na spalonym - rodzaje i przyczyny powstwawania nowotworów układu oddechowego 26 Krótka historia o tym, że rak to nie wyrok - rozmowa ze Stanisławem Tymem 30 Dlaczego psychoonkolog, a nie psycholog czy psychiatra powinien wspierać Pacjenta chorego na raka? 32 Ta choroba musi wiedzieć, że źle trafiła - rozmowa z Radosławem Pichłaczem 35 Przygotowanie do zabiegu tomografia komputerowa 36 Ciało i umysł: Wznowa z klinicznego punktu widzenia 38 Ciało i umysł: Lęk przed wznową- jak programować pozytywnie swój umysł? 2 Focus CO Nr 1 2013

Od redakcji DRODZY CZYTELNICY Każdy początek roku to wyjątkowy czas. Patrzymy na świat z nowej perspektywy, świeżym spojrzeniem. To również czas postanowień noworocznych. Dla wielu z pewnością dla większości postanowienia noworoczne to wyznaczenie celów krótko- i długoterminowych. Dla chorujących na raka ten czas jest szczególny jeszcze szczególniej. Nowy rok, nowe nadzieje, nowy początek udana terapia przeciwnowotworowa jest również czymś w rodzaju nowego życia, które Chory otrzymuje. Dlatego tak ważne jest odpowiednie, pozytywne i silne spojrzenie w przyszłość. Przyjęło się już, że każdy numer ma pewnego rodzaju temat przewodni. Były to już schorzenia kobiece, problemy męskie, choroby związane z układem żywieniowy, a także inne tematy. Ten numer chcielibyśmy poświęcić chorobom nowotworowym układu oddechowego. Dlaczego taki wybór? Cóż, to dość proste rak płuc to najczęściej występujący nowotwór u mężczyzn w Polsce. Dlatego też warto poświęcić mu sporo miejsca w naszym kwartalniku, który dedykowany jest przecież przede wszystkim dla Pacjentów naszego Centrum Onkologii. W poprzednim numerze przedstawiliśmy Państwu niezwykle ciekawy wywiad ze znanym aktorem, Jerzym Stuhrem (można go obecnie odsłuchać na naszej stronie internetowej). W tym wydaniu chcielibyśmy Państwa serdecznie zaprosić do równie poruszającej rozmowy ze Stanisławem Tymem kolejnym wygranym z nowotworem. Jego siła i upór, a także fachowa pomoc medycyny, stoją za tym sukcesem. Pan Stanisław opowiada nam o tym, jakiego rodzaju walką jest choroba nowotworowa, co może w tej walce pomóc i jak on sam radził sobie w trakcie terapii. W nowym numerze znajdziecie Państwo również stałe rubryki, co do których otrzymujemy pozytywne sygnały od naszych Czytelników. Nie zabrakło również stałej pozycji, cyklu Ciało i Umysł, w którym tym razem poruszamy trudny temat wznowy nowotworowej zarówno z klinicznego jak i psychologicznego punktu widzenia. Przyjemnej lektury! Cała Redakcja życzy naszym Czytelnikom dużo siły, pozytywnej energii i mnóstwa powodów do szczęścia w tym nowym 2013 roku! Redaktor Naczelna Katarzyna Klawińska-Knach Centrum Onkologii im. prof. F. Łukaszczyka w Bydgoszczy Redaktor Naczelna: Katarzyna Klawińska-Knach Redakcja: Kamila Siwczuk, Marta Molińska, Anna Twardowska Adres Redakcji: ul. Romanowskiej 2, 85-796 Bydgoszcz Wydawca: Centrum Onkologii im. F. Łukaszczyka w Bydgoszczy Opracowanie: IRONteam Sp. z o.o. Grafika i DTP: Michał Buchwald GRAVITY Project Drukarnia: Echo Sp. z o.o. Papier: kreda mat 130/115g Nakład: 3 500 egz. E-mail: redakcja@co.bydgoszcz.pl 3

Nasze Centrum FANTAZJA w Centrum Onkologii Zdrowie i komfort Pacjentów, to dla nas priorytet. Dlatego od lat wyznaczamy nowe standardy jakości w polskiej służbie zdrowia. Tak jest i teraz. Pierwsi w kraju, otworzyliśmy dla naszych Chorych restaurację. Nie tylko prawidłowo zaplanowane leczenie daje efekty w walce z nowotworem. Równie istotna jest odpowiednio zbilansowana dieta, która wspomaga proces terapeutyczny. Zapobiega utracie masy ciała, osłabieniu, niedoborowi witamin i mikroelementów. Pacjenci walczący z chorobą nowotworową często tracą na wadze. Ich organizm jest wycieńczony i osłabiony skomplikowanym leczeniem. Do tego dochodzą brak łaknienia i niedożywienie. Serwując jeden posiłek dla wszystkich, ryzykowaliśmy, że wiele osób go nie zje. Nie dlatego, że taki mają kaprys. Powodem zazwyczaj bywały trudności z przyswajaniem niektórych składników oraz zmienione upodobania kulinarne, które często pojawiają się podczas przyjmowania chemioterapii. Otwierając restaurację Fantazja, położyliśmy kres zimnym, niezjedzonym posiłkom. Teraz każdy Pacjent sam wybiera co i w jakich ilościach zje. Do wyboru są trzy, specjalnie skomponowane przez specjalistów diety: podstawowa, łatwostrawna i cukrzycowa. Godziny otwarcia restauracji dostosowaliśmy do harmonogramu leczenia. Na każdy posiłek przeznaczyliśmy średnio dwie godziny. Pacjenci w pierwszych dobach po zabiegu lub osłabieni, dostają posiłki do łóżka. Skorzystanie z usług Fantazji jest możliwe dzięki zainstalowanym przy wejściu elektronicznym bramkom. Każdy nowo przyjęty Chory otrzymuje opaskę z indywidualnym kodem kreskowym. Wystarczy przybliżyć opaskę do skanera, aby bramka automatycznie się otworzyła. 4 Focus CO Nr 1 2013

Nasze Centrum Innowacyjne rozwiązanie wzbudziło zainteresowanie mediów. W dniu otwarcia, relację z uroczystości na żywo transmitowano w TVN24. W Telewizji Bydgoskiej i Polsacie można było obejrzeć materiał z tego wydarzenia. O Fantazji usłyszeli także słuchacze regionalnych rozgłośni radiowych oraz czytelnicy lokalnych i ogólnopolskich gazet. Na zaproszenie dyrektora Centrum Onkologii w otwarciu restauracji uczestniczyli, m.in. marszałek województwa kujawsko-pomorskiego Piotr Całbecki, przewodnicząca sejmiku kujawsko-pomorskiego Dorota Jakuta, szef oddziału wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia Tomasz Pieczka. Otwarcie Fantazji to milowy krok w kierunku udoskonalenia systemu żywienia Pacjentów. Restauracja okazała się być strzałem w dziesiątkę. Projekt spotkał się z uznaniem samych zainteresowanych. Każdy posiłek jest dla nich przyjemnością, bo mogą go spożyć w gronie najbliższych, restauracja jest bowiem otwarta na klientów spoza szpitala. Szczególnie zależało nam, aby nasi Pacjenci, mogli zapraszać na posiłki swoich gości. Dzięki temu, nawet podczas hospitalizacji, mogą mieć przynajmniej namiastkę normalnego życia. Kamila Siwczuk Zespół ds. Komunikacji SZEF KUCHNI HOTELU POZYTON POLECA Składniki: 2 gęsie uda 50 g miodu 100g żurawiny kilka ziaren jałowca 200ml białego wytrawnego wina 150g suszonych śliwek 150g suszonych moreli łyżka octu balsamicznego 100g masła 120 ml oleju, łyżka oliwy sól, majeranek, pieprz, świeży tymianek, rozmaryn, ziele angielskie Gęś z kapustą, żurawiną oraz ziemniakami z tymiankiem Gęsina wraca triumfalnie na nasze stoły. Jest to zasługa województwa kujawsko-pomorskiego, które od kilku lat promuje gęsinę jako mięso smaczne i zdrowe. Potrawy z gęsi uważane są za luksusowe i wykwintne, dlatego doskonale nadają się na bale karnawałowe, a także domowe przyjęcia. Wykonanie: Śliwki oraz morele kroimy na mniejsze kawałki, zalewamy winem, dodajemy jałowiec, kilka gałązek rozmarynu i tymianku. Uda gęsie myjemy w zimnej wodzie, przyprawiamy solą, pieprzem oraz majerankiem. Zalewamy naszą marynatą i wstawiamy na kilka godzin do lodówki. Po wyjęciu z lodówki osuszamy delikatnie i obsmażamy na oleju. Przekładamy do żaroodpornego naczynia i polewamy pozostałym ze smażenia tłuszczem. Zalewamy połową marynaty, przykrywamy i pieczemy w piekarniku nagrzanym do temp. 170 C przez około 1,5 godziny. Żurawinę z miodem podlewamy odrobiną wina i podgrzewamy, aby alkohol odparował, przyprawiamy solą, pieprzem, octem balsamicznym. Powstałym sosem polewamy mięso tuż przed podaniem. Serwujemy z ziemniakami podsmażonymi na oliwie z tymiankiem oraz kapustą gotowaną z dodatkiem miodu. Szef Kuchni Wiktor Maciejewski Foto: materiały redakcji 5

Nasze Centrum PARiS - ster na zdrowie Zakończyliśmy budowę Parku Aktywnej Rehabilitacji i Sportu! Chrzest bojowy przeszedł już basen. W połowie 2013 roku przyjmiemy pierwszych klientów. Nowy rok rozpoczynamy od wielkich porządków po budowie. Przez kolejne miesiące będziemy wyposażać Park w sprzęt rehabilitacyjno-sportowy, aparaturę medyczną, meble. Chcemy dać naszym Pacjentom zupełnie nową jakość, dlatego przygotowanie obiektu i prace wykończeniowe muszą potrwać. Jedną z atrakcji PARiS jest 25-metrowy basen. W ostatnim czasie sprawdzaliśmy jego jakość. Na dwa tygodnie wypełniliśmy go wodą. Testowaliśmy szczelność niecki, badaliśmy próbki wody, sprawność zainstalowanej technologii. Basen zaprojektowaliśmy z myślą o rehabilitujących się w Centrum Onkologii Pacjentach. Ale nie tylko Jego głębokość w najpłytszym punkcie nie przekracza 120 cm, jest więc miejscem bezpiecznym dla osób rozpoczynających naukę pływania. Wybudowana przy basenie duża widownia umożliwi organizowanie zawodów pływackich. Nie zabraknie również sauny i jacuzzi, dzięki którym nasi Pacjenci będą mogli pozwolić sobie na chwilę relaksu. W planach jest otwarcie kawiarni oraz saloniku prasowego. PARiS został przystosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych. Podjazdy, przestronne windy oraz korytarze przygotowaliśmy w ten sposób, aby bez przeszkód mogły z nich korzystać osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich. W toaletach zainstalowaliśmy specjalne urządzenia, dzięki którym Pacjent ma możliwość zaalarmować personel, że dzieje się z nim coś złego. Wnętrze zaaranżowaliśmy z ogromną starannością. Obiekt ożywiają różnokolorowe kondygnacje zaprojektowane w odcieniach żółtego, zielonego, czerwieni i niebieskiego. Całość wystroju uzupełniają specjalnie przygotowane wysepki przeznaczone na zieleń. Panująca w Parku ciepła i przyjazna atmosfera sprawią, że rehabilitacja stanie się najprzyjemniejszym elementem leczenia skojarzonego nowotworów. PARiS to miejsce, w którym Pacjenci Centrum Onkologii będą powracać do sprawności, a niepełnosprawni sportowcy przygotowywać się do kolejnych zawodów. Chcemy, aby Park integrował mieszkańców regionu. Każdy będzie mógł tutaj poprawić kondycję, a jak wiadomo, aktywność fizyczna, to najlepsza profilaktyka przeciwnowotworowa. Kamila Siwczuk Zespół ds. Komunikacji 6 Focus CO Nr 1 2013

Nasze Centrum Centrum Onkologii - centrum nauki O randze szpitala świadczy nie tylko poziom leczenia, ale też dorobek naukowy jego specjalistów. Centrum Onkologii w Bydgoszczy jest pod tym względem liderem. W ostatnich tygodniach zorganizowaliśmy kilka międzynarodowych konferencji naukowych oraz egzamin państwowy. Medycyna spersonalizowana, to przyszłość onkologii. Zanim jednak nowe terapie zostaną przeniesione do klinik, potrzeba wielu badań naukowych potwierdzających ich skuteczność. Dlatego w Centrum Onkologii powstaje Innowacyjne Forum Medyczne, które będzie platformą wymiany doświadczeń i współpracy naukowej z wiodącymi ośrodkami badawczymi w kraju i na świecie. Na pierwszą konferencję organizowaną w ramach Forum przyjechała profesor Sui Huang z Northwestern University Chicago. Wizyta profesor w Bydgoszczy nie była przypadkowa. Zespół pod jej przewodnictwem odkrył subnuklearną strukturę PNC we wczesnych stanach zaawansowania raka piersi. Obecność tej struktury wskazuje na duże prawdopodobieństwo przerzutów. Naukowcy z Centrum Onkologii prowadzą podobne badania, ale u pacjentów z rakiem prostaty. Na badania, jako jedyny szpital w Polsce, dostaliśmy grant z Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej w programie Homing Plus. Kilkanaście dni po wizycie profesor Sui Huang zorganizowaliśmy wspólnie z Collegium Medicum UMK, IX Spotkanie Adeptów Urologii. Podczas warsztatów dr Diter Klimke z Niemiec prezentował możliwości nowego sprzętu, tzw. NanoKnife. Jest on wykorzystywany do leczenia guzów nerek, gruczołu krokowego, wątroby, trzustki, płuc. Uczestnicy spotkania mieli okazję obejrzeć transmisję z zabiegu u Chorego na nowotwór stercza. Operacja została przeprowadzona właśnie przy pomocy NanoKnife. Innowacyjność urządzenia polega na wykorzystaniu pola elektrycznego o wysokim napięciu, które oddziałuje na pory błon komórkowych. Otwarcie porów, prowadzi do uszkodzenia komórek, a później ich martwicy. Martwe komórki usuwa z organizmu układ limfatyczny. Następnie siatka kolagenowa napełnia zdrowy miąższ. Po trzech dniach Pacjent może już wrócić do domu. W konferencji uczestniczyło ponad sto osób specjalizujących się w dziedzinie urologii. Naszym gościem był też dr Christian Ruff, zastępca prezesa European Society of Residents in Urology. Spotkanie wzbudziło zainteresowanie mediów, ponieważ nowotwór prostaty zajmuje drugie miejsce wśród najczęściej występujących nowotworów u mężczyzn. Dlatego lekarze szukają nowych, małoinwazyjnych sposobów walki z nim. Szczególnie, że ten rodzaj nowotworu dotyka głównie mężczyzn w wieku 50+, czyli stosunkowo młodych. Dużym wydarzeniem, zorganizowanym na skalę krajową była III Konferencja Naukowa poświęcona rakowi odbytnicy. Przy okazji Sympozjum obchodziliśmy X-lecie Kliniki Chirurgii Onkologicznej. Przez ten czas w naszym ośrodku wykonano ponad tysiąc operacji raka odbytnicy. Na spotkanie przybyło wielu wybitnych specjalistów. Tematyka sesji obejmowała m.in. leczenie skojarzone, kwalifikacje do leczenia skojarzonego, leczenie nawrotów i przerzutów oraz postępy w leczeniu. Sympozjum zorganizowano pod patronatem Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej. Przed konferencją zorganizowaliśmy kursy doskonalące dla chirurgów i patologów. Po raz pierwszy byliśmy także organizatorem egzaminu państwowego z chirurgii onkologicznej. Kamila Siwczuk Zespół ds. Komunikacji 7

LEKARZE ODPOWIADAJĄ Nasze Centrum Pytania naszych Pacjentów 1Czy oprócz badań specjalistycznych przeprowadzanych przez lekarza, sama też mogę jakoś kontrolować stan swojego zdrowia? Czy to prawda, że ryzyko raka szyjki macicy rośnie z 2 wiekiem? Wszystko zależy od zakresu badań. Kobiety mogą z powodzeniem samodzielnie badać swoje piersi w kierunku wykrycia zmian nowotworowych i innych. Ponadto należy uważnie obserwować skórę swojego ciała, ponieważ każda zmiana (pękające naczynka, żylaki, zmiany skórne, pieprzyki) mogą prowadzić do poważniejszych schorzeń. Podstawą do niepokoju jest również krew w moczu lub w kale. Niemniej jednak okresowe badania profilaktyczne w specjalistycznych placówkach medycznych są jak najbardziej wskazane dzięki nim bowiem jest szansa na wykrycie zmian chorobowych w bardzo wczesnym stadium, kiedy ich leczenie jest najprostsze i najbardziej skuteczne. Nie, to nieprawda. Ryzyko związane z rakiem szyjki macicy dotyczy kobiet w każdym wieku, natomiast wzrasta w przypadku kobiet, które miały więcej partnerów seksualnych. Rośnie bowiem wówczas możliwość zakażenia wirusem HPV (brodawczak ludzki), który prowadzić może do zmian nowotworowych. Badania wykazują, że największym ryzykiem obarczone są kobiety między 20 a 30 rokiem życia właśnie ze względu na liczbę partnerów seksualnych w tym okresie. Należy również podkreślić, że stosowanie prezerwatyw nie chroni w 100% przed zakażeniem, ponieważ wirus ten przemieszcza się poprzez zetknięcie męskich i żeńskich narządów rodnych. Prezerwatywy istotnie obniżają ryzyko, jednak nie dają pełnej gwarancji. Dlatego też tak istotne są regularne badania cytologiczne (minimum raz na 6 miesięcy), które pozwalają na wczesne wykrycie wirusa i skuteczne pozbycie się go. 8 Focus CO Nr 1 2013

Czy chemioterapia wpływa tylko na komórki 3 nowotworowe czy na zdrowe również? Czy leczenie raka narządów płciowych u mężczyzny wiąże się z 4 bezpłodnością? W zależności od specyfiki choroby stosowane są różne metody chemioterapii. Specjalne leki używane w chemioterapii (tzw. cytostatyki) są dobierane za każdym razem w sposób indywidualny. Niemniej jednak wszystkie te substancje działają w sposób niewybiórczy. Oznacza to, że cytostatyki atakują te komórki, które mnożą się najszybciej, jednak nie rozróżniają czy są to komórki nowotworowe czy nie. Tempo mnożenia się komórek nowotworowych jest znacznie szybsze niż komórek zdrowych, dlatego chemioterapia działa przede wszystkim na te właśnie komórki. Nie można jednak wykluczyć wpływu chemioterapii na komórki zdrowe. O tym, w jaki sposób leczenie nowotworów związanych z układem moczowo-płciowym u mężczyzny wpływa na płodność, decydują takie czynniki, jak typ schorzenia, zastosowane leczenie oraz ewentualne powikłania. Zasadniczo operacje chirurgiczne nie wpływają bezpośrednio na płodność mężczyzny. Z kolei negatywny wpływ na płodność mężczyzny ma chemioterapia i radioterapia. W takiej sytuacji, przed poddaniem się leczeniu, warto rozważyć zdeponowanie zdrowego nasienia w banku spermy. Czy skoro poddaję się operacji usunięcia guza, muszę poddawać się również chemioterapii i radioterapii? 5 Chirurgiczne usunięcie zmienionych chorobowo komórek to najskuteczniejsza metoda pozbycia się nowotworu. Niemniej jednak należy pamiętać, że pomimo wysokiej precyzji takich zabiegów, w organizmie mogą pozostać zmienione chorobowo komórki, które nie zostały wycięte. Dlatego też często radioterapia lub chemioterapia stanowią leczenie uzupełniające, którego celem jest całkowita eliminacja komórek nowotworowych. 9

Profilaktyka JAK MY TO ROBIMY... E-papieros walka z nałogiem czy modny gadżet? E Elektroniczne papierosy miały być przełomem w walce z nałogiem. Producenci prześcigali się w wyliczaniu zalet produktu. Prezentowano je jako zdrowe, nie wydzielające zapachów, bezpieczne dla otoczenia. Jak jest w rzeczywistości? 10 Focus CO Nr 1 2013

Papierosy elektroniczne zyskują na popularności. W ostatnich latach producenci skutecznie wykorzystali koniunkturę oraz modę na papierosowy gadżet. W efekcie, w większości galerii handlowych, można spotkać stoiska z tymi produktami. E-papierosy wyglądem przypominają te prawdziwe. Ich mechanizm działania oparty jest na inhalacji. Wynalazek składa się z baterii zasilającej, wytwarzającego parę atomizera oraz wkładów na płyn z nikotyną. Za pomocą baterii płyn rozgrzewa się do wysokiej temperatury 150-180 stopni i paruje. Odparowywana nikotyna trafia bezpośrednio do płuc. W niektórych modelach znajduje się dioda symulująca żarzenie się papierosa. Elektroniczny papieros, to urządzenie wielokrotnego użytku. Przy codziennym korzystaniu konieczne jest doładowywanie akumulatora oraz regularne uzupełnianie płynu. Podstawową zaletą e-papierosów jest brak substancji smolistych obecnych w tradycyjnych papierosach. Czy jednak produkt jest tak zdrowy, jak usiłują przekonać producenci? Nie ma dowodów na to, że elektroniczne papierosy są nieszkodliwe, ponieważ nikt ich jeszcze nie zbadał. Przeciwnicy uważają, że wynalazek podtrzymuje uzależnienie od nikotyny i utrwala nawyk palenia. Mogą być niebezpieczne, ponieważ trudno kontrolować ich zużycie. Natomiast zwolennicy podkreślają, że są one zdrowszą alternatywą, ponieważ nie mają w sobie substancji rakotwórczych. Są mniej szkodliwe dla cery i włosów. Pomagają rzucić palenie, ograniczając stosowaną dawkę nikotyny. Imitują normalne palenie. Płyny do e-papierosów oferowane są w różnych aromatach: tytoniowym, owocowym, ziołowym, imitujących smaki napojów i alkoholi. Istnieją wkłady całkowicie pozbawione nikotyny. Głównym składnikiem płynu jest glikol propylenowy. Bezbarwna, bezwonna, oleista ciecz, o słodkawym smaku. Na świecie różnie traktuje się elektroniczne papierosy. W większości krajów zakwalifikowano je jako wyrób tytoniowy, a nie produkt medyczny, który może być pomocny w nikotynowej terapii zastępczej. Nieznane są polskie statystyki, ale według danych zgromadzonych w Wielkiej Brytanii, użytkowników e-papierosów jest około miliona. Naukowcy sprawdzają, jakie mogą być konsekwencje wdychania aerozolu wytwarzanego w e-papierosie. Spalaniu tytoniu towarzyszy wydzielanie dużo większej ilości toksyn i związków chemicznych, niż przy odparowywaniu. Jednak substancje, które wdychamy korzystając z e-papierosów nie są znane. Nie ma żadnych norm dotyczących tych produktów, dlatego tak naprawdę nie wiadomo, co wprowadzamy do własnego organizmu. Przekonanie o nieszkodliwości e-papierosów sprawiło, że wiele osób sięga po nie w miejscach dla niepalących lub takich, w których palenie jest zabronione. Wywołało to sprzeciw społeczeństwa. E-palenie w tramwajach i autobusach zostało już zabronione przez radnych z Poznania oraz Warszawy. Należy spodziewać się, że ich tropem pójdą także inne samorządy. Kamila Siwczuk Zespół ds. Komunikacji 11

Profilaktyka JAK MY TO ROBIMY... Wirus w kropelce GRYPA groźny wróg Wysoka gorączka, dreszcze, bóle mięśni, uczucie rozbicia wszyscy znamy te symptomy. Zwiastują grypę. Tej choroby nie warto lekceważyć. Powikłania mogą doprowadzić do zapalenia płuc, mięśnia sercowego, a nawet śmierci. Największy wzrost zachorowań na grypę epidemiolodzy odnotowują w okresie od września do kwietnia. Rozprzestrzenianiu się wirusa sprzyja jesienna plucha, duże skoki temperatury w ciągu doby, a także wiosenna odwilż. Poznaj wroga Grypa jest chorobą zakaźną, wywoływaną przez wirusy. Trudno z nią walczyć, ponieważ wirusy ulegają częstym mutacjom genetycznym. Dlatego praktycznie co roku, mamy do czynienia z nowym przeciwnikiem, a nasz układ immunologiczny musi uczyć się od nowa, jak go pokonać. Wirus przenosi się drogą kropelkową, np. poprzez kichnięcie, kaszel, a nawet zwykłą rozmowę z osobą chorą. Zarazić możemy się w każdym miejscu publicznym, gdzie jest duże skupisko ludzi: przedszkolu, szkole, szpitalu, środkach komunikacji miejskiej, galeriach handlowych. Najbardziej narażone są dzieci, osoby z osłabioną odpornością, starsze, a także pacjenci cierpiący na choroby przewlekłe. Dla tej grupy, grypa stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia. Przeziębienie czy grypa? Oto jest pytanie, na które Hamlet zapewne szybko znalazłby odpowiedź, bo obie choroby trudno pomylić. Grypa rozwija się błyskawiczne i nagle. Towarzyszy jej gorączka powyżej 38 st. C, ból głowy i mięśni, suchy kaszel, skrajne wyczerpanie. Z kolei przeziębienie przebiega łagodnie, bez podwyższonej temperatury, kaszel jest wilgotny. Najbardziej dokuczliwy jest ból gardła i nieżyt nosa. Przeziębieniu bardzo 12 Focus CO Nr 1 2013

rzadko towarzyszą powikłania, w grypie są one niestety częste. Objawy choroby ustępują średnio po tygodniu. Najdłużej utrzymuje się kaszel. Część osób po przechorowaniu grypy, odczuwa jeszcze przez niemal miesiąc osłabienie. Osoba chora zaraża innych już na 2-3 dni przed wystąpieniem objawów grypy, oraz od 3 do 5 dni po ich ustąpieniu. Aby ograniczyć zarażenia, Chory powinien unikać bliskiego kontaktu z otoczeniem, podczas kaszlu i kichania zasłaniać usta i nos chusteczką. Należy często myć i dezynfekować ręce, żeby pozbywać się wirusów ze skóry. Groźne powikłania Do najczęstszych powikłań po źle leczonej grypie należą: zapalenie oskrzeli, zatok, płuc, ucha, zaostrzenie się już istniejących chorób, np. astmy. Może dojść także do zapalenia mięśnia sercowego, nerwów lub mózgu. Te powikłania są groźne i mogą prowadzić nawet do śmierci. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) co roku na grypę i inne infekcje górnych dróg oddechowych choruje na świecie od 330 milionów do 1,575 miliarda ludzi. Umiera od 0,5-1 miliona ludzi. Te dane pokazują powagę sytuacji. Profilaktyka Lekarze często powtarzają, że lepiej zapobiegać, niż leczyć. Ale czy w przypadku grypy, istnieje jakakolwiek profilaktyka? Okazuje się, że tak. Jest nią budowanie odporności immunologicznej przez cały rok. Przepis jest bardzo prosty trzeba prawidłowo się odżywiać, dbać o aktywność fizyczną, odpoczywać, wysypiać się, unikać picia zbyt dużych ilości alkoholu i ograniczyć palenie. W sezonie zachorowań, należy szczególną uwagę zwrócić na sposób ubierania. Chodzi o to, aby nie dopuścić do wyziębienia lub paradoksalnie przegrzania organizmu. Dobrym rozwiązaniem jest więc strój na cebulkę. Dzięki temu gdy robi się coraz cieplej, możemy pozwolić sobie na zdjęcie kolejnej bluzy czy swetra, a gdy jest chłodniej założyć dodatkową warstwę. Szczepienia Zanim podejmiemy decyzję o szczepieniu, warto wcześniej porozmawiać z lekarzem. Zaburzenia odpornościowe, stosowanie niektórych leków, ciąża, mogą wykluczać możliwość przyjęcia szczepionki. Przeciwwskazaniem jest także uczulenie na białko z kurzego jaja. Celem szczepienia jest nie tylko uniknięcie zachorowania na grypę, ale przede wszystkim ograniczenie poważnych powikłań. Wirus grypy ulega mutacjom, dlatego skład szczepionek jest co roku aktualizowany. Niestety w Polsce szczepi się zaledwie od 5 do 8 procent populacji. Pandemie grypy Najbardziej znana hiszpanka pochłonęła w latach 1918-1919 ponad 50 mln ofiar na całym świecie, to więcej niż liczba ofiar I wojny światowej. Była to jedna z największych pandemii w historii ludzkości, zachorowało ok. 500 mln ludzi, czyli 1/3 populacji świata. Na grypę azjatycką w 1957 roku, zmarło niemal milion osób. Tyle samo ofiar pochłonęła w 1968 roku grypa Hong- Kong. Anna Twardowska Zespół ds. Komunikacji 13

Profilaktyka JAK MY TO ROBIMY... Co płynie w Twoich żyłach? Morfologia krwi, to jedno z podstawowych i powszechnie wykonywanych badań diagnostycznych. Dzięki niemu dowiemy się, jakie choroby nam grożą, zanim pojawią się pierwsze ich symptomy. Krew ma kluczowe znaczenie dla organizmu, choć stanowi zaledwie 7 procent naszego ciała. Dostarcza do komórek tlen, substancje odżywcze, witaminy, sole mineralne. Wydala dwutlenek węgla i zbędne produkty przemiany materii. Jest odpowiedzialna za reakcje odpornościowe, utrzymanie stałości środowiska wewnętrznego (homeostaza) oraz temperatury. W jej skład wchodzą krwinki czerwone, białe, płytki krwi oraz płynne osocze. Kiedy dostajemy wyniki morfologii, mamy podaną wartość parametrów, ale co z tego skoro nie wiemy, co oznaczają różne skróty i o czym świadczą podwyższone lub obniżone wskaźniki? Krwinki czerwone (RBC) ich wzrost oznacza erytrocytozę, natomiast spadek erytropenię. Erytrocytoza jest rzadko spotykaną chorobą, może być spowodowana nowotworowym rozrostem krwinek czerwonych. Jej przyczyną bywa również niedotlenienie. Częściej mamy jednak do czynienia z niedokrwistością, którą wywołuje utrata krwi, niedobór witaminy B12 lub kwasu foliowego. Przyczyną niedokrwistości jest również niedobór żelaza lub przyczyny wtórne (ciąża, choroby nerek, nowotwory, choroby przewlekłe). Krwinki białe (WBC) służą obronie przed bakteriami, wirusami, pierwotniakami. Składają się z kilku podgrup granulocytów, limfocytów i monocytów. Podwyższenie może być spowodowane wysoką temperaturą otoczenia, opalaniem się na słońcu, ciążą, wysiłkiem fizycznym, stresem, stanami zapalnymi narządów, uszkodzeniami tkanek, zakażeniami, zatruciami, nowotworami. Płytki krwi (PLT) komórki te łączą się ze sobą i tworzą skrzep uniemożliwiający wypływ krwi z uszkodzonego naczynia krwionośnego. Nadpłytkowość zdarza się rzadko. Natomiast małopłytkowość jest spowodowana np. uszkodzeniem szpiku, w którym powstają płytki (z powodu niekorzystnego działania niektórych leków na szpik, zakażeniami, czy naciekami nowotworowymi). CRP, czyli białko C-reaktywne - jego obecność świadczy o istnieniu stanu zapalnego, zwiększa się też w chorobach nowotworowych. Odczyn Biernackiego (OB) - chorobami powodującymi przekroczenie norm są: sta- 14 Focus CO Nr 1 2013

ny zapalne, nowotwory, choroby rozrostowe krwi (np. białaczki), choroby autoimmunologiczne. Jednak OB jest badaniem mało specyficznym, dlatego w przypadku jakichkolwiek wątpliwości, lekarze zlecają badania dodatkowe. Hemoglobina (HGB) - obniżenie poziomu hemoglobiny jest na ogół spowodowane niedokrwistością. Hemoglobina to białko transportowe będące podstawowym markerem służącym do rozpoznawania niedokrwistości. Bazocyty (BASO) - ich liczba zwiększa się w stanach alergicznych, przy przewlekłej białaczce szpikowej, w przewlekłych stanach zapalnych przewodu pokarmowego, wrzodziejących zapaleniach jelit, niedoczynności tarczycy, chorobie Hodgkina. Wynik poniżej normy może się pojawić w ostrych infekcjach, ostrej gorączce reumatycznej, nadczynności tarczycy, ostrym zapaleniu płuc, stresie. Eozynocyty (EOS) - zwiększenie ich wartości wywołują choroby alergiczne, zakaźne, hematologiczne, pasożytnicze, astma oskrzelowa, a także katar sienny, łuszczyca, zażywanie leków (np. penicyliny). Przyczyną spadku ich liczby mogą być zakażenia, dur brzuszny, czerwonka, posocznica, urazy, oparzenia, wysiłek fizyczny oraz działanie hormonów nadnerczowych. Monocyty (MONO) - wzrost ich liczby może być spowodowany: gruźlicą, kiłą, brucelozą, zapaleniem wsierdzia, durem, mononukleozą zakaźną, zakażeniami pierwotniakowymi, urazami chirurgicznymi, kolagenozami, chorobą Crohna, nowotworami. Przyczyną mniejszej liczby monocytów są np. infekcje. Neutrocyty (NEUT) - ich zwiększenie obserwujemy w zakażeniach miejscowych i ogólnych, chorobach nowotworowych, hematologicznych, po urazach, krwotokach, zawałach, w chorobach metabolicznych, u palaczy oraz u kobiet w trzecim trymestrze ciąży. Spadek liczby neutrocytów występuje w zakażeniach grzybiczych, wirusowych (grypa, różyczka), bakteryjnych (gruźlica, dur, bruceloza), pierwotniakowych (np. malaria), w toksycznym uszkodzeniu szpiku kostnego, przy leczeniu cystostatykami. Limfocyty (LYMPH) - ich liczba wzrasta w takich chorobach, jak krztusiec, chłoniaki, przewlekła białaczka limfatyczna, szpiczak mnogi, odra, świnka, gruźlica, kiła, różyczka, choroby immunologiczne. Natomiast spadek może wywołać stosowanie kortykosterydów, ciężkie zakażenia wirusowe. Hematokryt (HCT) - to stosunek objętości erytrocytów do objętości osocza. Zależy on od liczby krwinek czerwonych (RBC), objętości krwinek czerwonych (MCV), a także aktualnej objętości krwi krążącej, która prawidłowo wynosi około 5-6 litrów. Inne badania krwi Wykonuje się również badania biochemiczne krwi, podczas których ocenia się skład osocza, a konkretnie poziom glukozy, mocznika, kreatyniny, białka, elektrolitów (potasu, sodu, chloru), cholesterolu, trójglicerydów, bilirubiny, amylazy itd. Wykonanie badań biochemicznych daje nam wiedzę o funkcjonowaniu prawie wszystkich narządów ciała. Ogromna liczba schorzeń nie mogłaby być diagnozowana i leczona bez oceny zmian we krwi tych substancji. Anna Twardowska Zespół ds. Komunikacji Konsultacja medyczna dr n. med. Tomasz Mierzwa Kierownik Zakładu Profilaktyki i Promocji Zdrowia Centrum Onkologii w Bydgoszczy 15

Profilaktyka JAK MY TO ROBIMY... Nie lekceważ kaszlu! jak diagnozujemy nowotwory układu oddechowego Kaszel, odpluwanie krwi, szybsze męczenie się, bóle w klatce piersiowej, bóle barku, stany podgorączkowe, brak apetytu, ubytek masy ciała to najczęstsze objawy nowotworów układu oddechowego. Tego typu schorzenie najłatwiej powinien rozpoznać sam Pacjent. Problem jednak w tym, aby człowiek był świadomy takich objawów i nie lekceważył ich. Profesjonalna służba zdrowia ma w swoim arsenale wiele specjalistycznych badań, dzięki którym można bardzo precyzyjnie określić położenie nowotworu płuca, jego stopień zaawansowania, typ budowy wewnętrznej (histopatologiczny), a następnie zaproponować optymalne w danej sytuacji leczenie. Problem jednak w tym, aby te działania nie były spóźnione. Klasyczne zdjęcie klatki piersiowej jest najbardziej typowym badaniem obrazowym, ale współcześnie nie można już na jego podstawie decydować o rozpoznaniu nowotworu. Można bowiem pokroić klatkę piersiową (na szczęście tylko wirtualnie) w cienkie nawet dwumilimetrowe plastry i dokładnie zorientować się przy jakich ważnych strukturach znajduje się guz i czy będzie możliwe jego operacyjne usunięcie. Jest to tzw. spiralna komputerowa tomografia, funkcjonująca na świecie od 1974 roku. Technika ta ma także zastosowanie w badaniach przesiewowych, służących wykrywaniu raka płuca we wczesnych stadiach zaawansowania, gdy jeszcze nie występują żadne objawy. Badaniami tymi obejmuje się zwykle osoby w wieku 55-70 lat, które przez minimum 20 lat paliły papierosy. Pozwala to wykryć od 10 do 15 raków płuca na tysiąc przebadanych osób. Jeżeli chcemy określić żywotność guza, czyli stopień zachodzącego w jego wnętrzu metabolizmu glukozy, wykonujemy pozytonową emisyjną tomografię (PET). Obraz tego badania pozwoli nam dodat- 16 Focus CO Nr 1 2013

kowo sprawdzić, czy ocenianemu guzowi nie towarzyszą dodatkowe ogniska, czyli przerzuty. Wartość diagnostyczna PET jest ogromna. Ta stosunkowo nowa technika jest dostępna w Polsce od 2003 roku. To właśnie Centrum Onkologii w Bydgoszczy pierwsze zainstalowało u siebie takie urządzenie. Oczywiście, istnieją jeszcze inne subtelne metody badań obrazowych (np. magnetyczny rezonans jądrowy - MRI, scyntygrafia czy USG). Nieocenioną wartość diagnostyczną ma bronchoskopia. To ona pozwala lekarzowi zajrzeć do wnętrza płuc. Poprzez światłowody obraz może być przenoszony z głęboko położonych części drzewa oskrzelowego, co umożliwia precyzyjne usytuowanie nowotworu i zaplanowanie miejsca jego odcięcia. Bronchoskopia autofluorescencyjna (AFI) dzięki zastosowaniu światła lasera pozwala na uwidocznienie bardzo wczesnych nowotworów ograniczonych do śluzówki oskrzela, niedostrzegalnych w świetle białym. Odrębną częścią diagnostyki jest ustalenie charakteru guza (czy jest on łagodny czy złośliwy). Aby tego dokonać, należy pobrać próbkę z jego wnętrza i zbadać ją pod mikroskopem. Wykonuje się więc tzw. biopsję guza cienkoigłową lub gruboigłową. Pobiera się wycinek z guza widocznego podczas bronchoskopii, nakłuwa się guz lub węzeł chłonny położony poza oskrzelem pod kontrolą wewnątrzoskrzelowej ultrasonografii itd. Zawsze kierować należy się zasadą, aby rozpoczynać od metody najprostszej, najmniej obciążającej Chorego. Pobranym w ten sposób materiałem zajmują się lekarze patolodzy, którzy poddają go specjalistycznym procesom utrwalania i wybarwiania, aby w końcu obejrzeć preparat pod mikroskopem i dać odpowiedź, na którą z niecierpliwością czeka i Pacjent, i lekarz: rak czy guzek łagodny. W Centrum Onkologii w Bydgoszczy funkcjonuje Zakład Patologii Nowotworów i Patomorfologii. W przypadkach zaawansowanego gruczolakoraka płuca pracownicy tej placówki mogą diagnozować zaburzenia w strukturach genów komórek nowotworowych (tzw. mutacje). Pozwala to przewidzieć odpowiedź na leczenie u poszczególnych Pacjentów. Zamiast podawać bardzo drogie leki wszystkim Chorym i odnotować skuteczność terapii w kilku procentach, leczenie to stosuje się tylko u wytypowanych po badaniach genetycznych Pacjentów i wówczas skuteczność może osiągać kilkadziesiąt procent. Jest to tzw. terapia celowana. Bardzo ważną sprawą z punktu widzenia Pacjenta i Narodowego Funduszu Zdrowia jest to, aby diagnostyka nowotworów układu oddechowego odbywała się od razu w wyspecjalizowanych ośrodkach. Proces taki trwa wówczas krócej i jest tańszy, gdyż unika się powtarzania badań w różnych szpitalach. Wysokospecjalistyczne badania są ważne, ale kluczową sprawą w wykrywaniu nowotworów układu oddechowego jest podniesienie świadomości społeczeństwa w kwestii niebagatelizowania określonych objawów oraz zachowanie tzw. czujności onkologicznej przez lekarzy rodzinnych. Często pospolite i niepozorne objawy mogą być spowodowane przez bardzo groźne nowotwory układu oddechowego. prof. dr hab. n. med. Janusz Kowalewski Koordynator Oddziału Klinicznego Chirurgii Klatki Piersiowej i Nowotworów 17

Leczenie Nasze oddziały Oddział Kliniczny Chirurgii Klatki Piersiowej i Nowotworów W Wychodząc naprzeciw rosnącej liczbie zachorowań na raka płuc, w Centrum Onkologii powstał Oddział Kliniczny Chirurgii Klatki Piersiowej i Nowotworów. Jego koordynatorem jest wybitny specjalista - prof. dr hab. n. med. Janusz Kowalewski. W tym oddziale Pacjenci z rakiem płuca leczeni są zgodnie z najnowszymi osiągnięciami naukowymi, czyli metodą skojarzonego leczenia operacyjnego z chemio- i/lub radioterapią, czy też brachyterapią. Zabiegi resekcji płuca wykonujemy przy pomocy lasera, maksymalnie oszczędzając miąższ płuca. Prowadzimy również diagnostykę oraz leczenie guzów i innych schorzeń płuc, opłucnej, śródpiersia, przepony, zniekształceń, wad rozwojowych, guzów ściany klatki piersiowej w oparciu o badania: USG, CT, MR i PET/CT. 18 Focus CO Nr 1 2013

Oddział dysponuje nowoczesną pracownią bronchoskopową, w której oprócz diagnostyki usuwamy ciała obce z dróg oddechowych, wszczepiamy protezy tchawicze i oskrzelowe, by utrzymać drożności dróg oddechowych. Zabiegi te wykonujemy metodą sztywnej bronchoskopii i bronchofiberoskopii oraz bronchofiberoskopii immunofluorescencyjnej (AFI), a także biopsji przezoskrzelowej zmian w płucach i węzłów chłonnych śródpiersia (EBUS/TBNA). Natomiast zabiegi diagnostyczne i lecznicze w obrębie klatki piersiowej wykonujemy m.in. technikami małoinwazyjnymi tj. videotorakoskopii i videomediastinoskopii. Dla Pacjenta z chorobą nowotworową perspektywa skomplikowanej diagnostyki, czy operacji jest wielkim przeżyciem i stresem. Zabieg kojarzy się z bólem, lękiem, niepewnością o przyszłe życie, dlatego na naszym oddziale Chorzy objęci są profesjonalną opieką lekarską i pielęgniarską, zorientowaną na Pacjenta oraz jego potrzeby i problemy zdrowotne. Robimy wszystko, aby ułatwić Chorym dostęp do jak najszybszej diagnostyki i leczenia oraz maksymalnie skrócić jego pobyt w oddziale. Aby zapewnić bezpieczeństwo Pacjentom po zabiegu operacyjnym, oddział dysponuje wyposażoną w najnowszy sprzęt salą nadzoru pooperacyjnego, na której pielęgniarka opiekująca się Chorym systematycznie kontroluje jego stan zdrowia, prowadząc bieżące monitorowanie parametrów życiowych. Zapewnia poczucie bezpieczeństwa poprzez stałą obecność i pomoc w rozwiązywaniu zarówno problemów natury psychicznej jak i fizycznej. Chociaż oddział czeka obecnie na remont i modernizację, to Pacjent zawsze spotka tu ciepłą atmosferę, życzliwe przyjęcie, zrozumienie oraz troskę ze strony personelu. Podczas pobytu zapewniamy Chorym indywidualną opiekę z zastosowaniem nowoczesnych standardów leczenia i opieki pielęgniarskiej oraz rehabilitację i opiekę psychologiczną. Prowadzimy również działalność edukacyjną, dostosowaną do indywidualnych potrzeb Chorego, która pomaga znieść trudy leczenia i przygotowuje na powrót do środowiska domowego. W oddziale prowadzona jest także działalność dydaktyczna dla studentów medycyny i młodej kadry lekarskiej. Pracownicy oddziału podnoszą swoje kwalifikacje poprzez samokształcenie i studia podyplomowe. Bierzemy udział w konferencjach krajowych i zagranicznych, prowadzimy szeroką działalność naukowo-badawczą oraz publikujemy prace w pismach naukowych. Wiedza jaką zdobywamy, wpływa na wysoką jakość leczenia i opieki nad Pacjentem. Ewa Madajewska Kierownik Opieki Medycznej Oddział Kliniczny Chirurgii Klatki Piersiowej i Nowotworów prof. dr hab. n. med. Janusz Kowalewski. 19

Leczenie Z pasją przez życie Rozmowa z dr Jerzym Tujakowskim Kiedy rozpoczynał Pan pracę zawodową, chemioterapia nie była jeszcze w Polsce stosowana. Skąd więc pomysł na robienie specjalizacji w dziedzinie, która nie istnieje? Zaraz po studiach w Gdańsku przyjechałem do Bydgoszczy. Uczyłem się immunologii u profesora Bogdana Romańskiego. Już wtedy wiedziałem, że chcę być onkologiem. Ale tak jak pani wspominała chemioterapia nie istniała, była tylko chirurgia i radioterapia. Dlatego najpierw robiłem specjalizację z chorób wewnętrznych, a później jeździłem do Londynu i Kopenhagi, żeby obserwować jak oni podają chemię. Tak się uczyłem swojej wymarzonej specjalizacji. Niestety mogłem pracować w tamtejszych szpitalach tylko jako wolontariusz, więc żeby przeżyć, popołudniami dorabiałem w antykwariacie. Trudne początki... Kiedy przyjechałem do Bydgoszczy też nie było łatwo, nie miałem mieszkania. Spałem w bibliotece profesora Romańskiego w szpitalu. W związku z tym zawsze byłem pierwszy w pracy. Jednak tak można żyć, do momentu, kiedy nie ma się rodziny. Zauważyłam, że wielu lekarzy żeni się ze swoimi koleżankami ze studiów. Podobnie było z Panem? Nie, Kasię poznałem już w Bydgoszczy, ale ona również jest lekarzem, pediatrą. Tak na marginesie, nie lubię określenia żona, kojarzy mi się z kobietą w wałkach na głowie, a ona jest dla mnie partnerem, towarzyszem, przyjacielem... Rozmawiacie w domu o pracy, omawiacie historię chorób swoich pacjentów? W domu najważniejsza jest rodzina. Trudno zdystansować się do takiej pracy, jaką my mamy, ale trzeba dla własnego dobra. Jeden z moich kolegów nie wytrzymał odszedł, bo się wypalił. Wielu młodych ludzi, podczas robienia specjalizacji, także rezygnuje, nie dają rady. Stąd moja troska, aby dom był oazą spokoju. Telefon komórkowy na weekend zawsze mam wyłączony. Relaksuję się pracując na działce. 20 Focus CO Nr 1 2013