FUNGISTATYCZNE WŁASNOŚCI OLEJKU Z DRZEWA HERBACIANEGO

ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2008 z. 529: 13-18 FUNGISTATYCZNE WŁASNOŚCI OLEJKU Z DRZEWA HERBACIANEGO Zbigniew J. Burgieł, Michał Smagłowski Katedra Ochrony Roślin, Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie Wstęp Obawy przed nadmierną chemizacją środowiska i związany z tym wzrost popularności rolnictwa ekologicznego sprawia, Ŝe coraz większe zainteresowanie wzbudzają moŝliwości zastępowania syntetycznych pestycydów substancjami pochodzenia roślinnego. W ochronie roślin przed chorobami istotne znaczenie mogą mieć olejki eteryczne charakteryzujące się często wysoką aktywnością w stosunku do fitopatogenicznych grzybów [GÓRA 1996; KLIMACH i in. 1996; BARTYŃSKA, BUDZIKUR- RAMZA 2001]. Olejek z drzewa herbacianego otrzymywany jest z pochodzącej z Australii rośliny Melaleuca alternifolia. Charakteryzuje się on silnym działaniem przeciwdrobnoustrojowym wykorzystywanym między innymi w leczeniu schorzeń dermatologicznych powodowanych przez grzyby [KĘDZIA i in. 2000]. Są równieŝ udane próby zastosowania go w ochronie roślin przed chorobami [REUVENI i in. 2006]. Biorąc to pod uwagę, z inicjatywy firmy Melaleuca Poland Sp. z o.o., w Katedrze Ochrony Roślin UR w Krakowie podjęto badania dotyczące aktywności wyŝej wymienionego olejku w ograniczaniu rozwoju wybranych fitopatogenów grzybowych. Doświadczenia laboratoryjne Materiał i metody W doświadczeniach tych badano oddziaływanie olejku na grzyby Fusarium culmorum oraz Botrytis cinerea. Do płynnej poŝywki glukozowo-ziemniaczanej dodawano olejek w takich objętościach, by uzyskać koncentracje 0,001; 0,01; 0,1 oraz 0,5% (v/v). Tak przygotowane podłoŝa rozlewano do szalek Petriego i po zestaleniu się szczepiono krąŝkiem agaru o średnicy 5 mm przerośniętego grzybnią odpowiedniego gatunku grzyba testowego. W kombinacji kontrolnej grzyby hodowano na poŝywce niezawierającej olejku. Od trzeciego dnia po inokulacji codziennie (aŝ do zarośnięcia całej powierzchni szalki w kombinacji kontrolnej) mierzono średnice kolonii i wyliczano indeks tempa wzrostu grzyba [BURGIEŁ 1984]. Doświadczenia zakładane były w pięciu powtórzeniach. Za powtórzenie uznawano szalkę Petriego z jednym krąŝkiem grzybni. Aktywność fungistatyczną olejku oceniano na podstawie procentu zahamowania wzrostu kolonii grzyba obliczonego za pomocą wzoru Abbotta [BORECKI 1984].

14 Z.J. Burgieł, M. Smagłowski Dla określenia fumigacyjnego działania olejku, w słojach Wecka o pojemności 1 litra umieszczano warstwę ligniny nasączonej 50 ml 5% roztworu wodnego olejku oraz po cztery otwarte szalki Petriego z poŝywką glukozowo-ziemniaczaną zaszczepioną krąŝkiem grzybni grzyba testowego. Szalki układano na podstawkach umoŝliwiających dopływ powietrza do kaŝdej z nich. W kombinacji kontrolnej ligninę nawilŝono ekwiwalentną objętością wody destylowanej. Słoje zamykano uszczelniając pokrywkę gumową uszczelką i dociskając spręŝyną. Po czterech dniach inkubacji w temperaturze pokojowej mierzono średnice kolonii. Doświadczenie poletkowe W doświadczeniu badano przydatność olejku w ochronie nagietka lekarskiego (Calendula officinalis) przed mączniakiem prawdziwym (Erysiphe sp.). Rośliny na mikropoletkach (10 roślin na poletku) po wystąpieniu pierwszych objawów choroby czterokrotnie, co 10 dni, opryskiwano wodnymi roztworami olejku o stęŝeniach 0,5; 1,0 oraz 2,0%. Na poletkach kontrolnych rośliny opryskiwano ekwiwalentną ilością wody. Zdrowotność roślin określano przy pomocy pięciostopniowej skali [BURGIEŁ, MOLISZEWSKA 1999], a następnie wyliczano indeks poraŝenia roślin w poszczególnych kombinacjach oraz skuteczność zabiegu. Doświadczenie załoŝono w trzech powtórzeniach, w układzie kompletnie rozlosowanym. Wyniki doświadczeń opracowano statystycznie metodą analizy wariancji. Istotność róŝnic między kombinacjami oceniano na podstawie testu Duncana przy α = 0,05. Wyniki i dyskusja W warunkach in vitro olejek charakteryzował się zróŝnicowanym działaniem fungistatycznym, które uzaleŝnione było od jego koncentracji w poŝywce. Pełne hamowanie wzrostu kolonii zarówno Fusarium culmorum, jak i Botrytis cinerea stwierdzono tylko na podłoŝach zawierających 0,5% olejku. W pozostałych kombinacjach zahamowanie wzrostu grzybów było znacznie słabsze i widoczne głównie w początkowym okresie doświadczenia (rys. 1). Później róŝnice pomiędzy kombinacjami zacierały się. Jedynie w przypadku F. culmorum na poŝywce z 0,1% olejku aŝ do ostatniego pomiaru notowano istotnie mniejszą średnicę kolonii w porównaniu do kontroli. Fungistatyczne własności olejku wpłynęły istotnie na wartości indeksów tempa wzrostu badanych grzybów (tab. 1). W przypadku B. cinerea podobne wyniki uzyskała JOBLING [2000]. Obecność olejku w poŝywce tylko w niewielkim stopniu wpływała na cechy morfologiczne grzybów testowych. Widoczne było to jedynie w doświadczeniu z Fusarium culmorum. Na podłoŝu zawierającym 0,1% olejku grzybnia powietrzna była wyraźnie niŝsza niŝ w kontroli. Obserwowano takŝe słabszą jej pigmentację oraz jaśniejszy rewers kolonii. Olejek w koncentracjach 0,1-0,01% nie wpływał takŝe na zarodnikowanie badanych grzybów.

FUNGISTATYCZNE WŁASNOŚCI OLEJKU Z DRZEWA HERBACIANEGO 15 % zahamowania wzrostu growth inhibition (%) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 0,5 0,1 0,01 0,001 F. culmorum B. cinerea Rys. 1. Fungistatyczne działanie olejku z drzewa herbacianego na grzyby Fusarium culmorum i Botrytis cinerea Fig. 1. Fungistatic effect of tea tree oil on Fusarium culmorum and Botrytis cinerea fungi Nie potwierdzono informacji o fungistatycznym działaniu lotnych substancji zawartych w olejku [SZCZERBANIK i in. 2007]. W ich obecności kolonie grzybów osiągały średnice podobne jak w kombinacji kontrolnej. Nie zaobserwowano takŝe wpływu na cechy morfologiczne grzybów i na ich zarodnikowanie. Brak widocznego działania był prawdopodobnie efektem zbyt niskiego stęŝenia par olejku. Wpływ olejku z drzewa herbacianego na wzrost grzybni Fusarium culmorum i Botrytis cinerea Influence of tea tree oil on the growth of Fusarium culmorum and Botrytis cinerea fungi Tabela 1; Table 1 Koncentracja olejku w poŝywce (%) Concentration of oil in medium (%) Fusarium culmorum Botrytis cinerea średnica kolonii* (mm); colony diameter* (mm) Itw** średnica kolonii* (mm); colony diameter* (mm) Itw** Kontrola; Control 24,5 d*** 43,95 d 30,1 d 48,63 d 0,001 17,7 bc 39,84 c 28,9 d 46,19 cd 0,01 18,3 c 40,45 c 24,8 c 45,24 c 0,1 14,b 31,29 b 15,4 b 39,29 b 0,5 0,0a 0,0a 0,0a 0,0a * po trzech dniach inkubacji; after 3 days of incubation ** indeks tempa wzrostu grzyba; index of fungus growth rate *** wartości w kolumnach oznaczone tymi samymi literami nie róŝnią się istotnie (α = 0,05); means in columns marked by the same letter do not differ significantly (α = 0.05) Tabela 2; Table 2 Wpływ olejku z drzewa herbacianego na poraŝenie nagietka przez Erysiphe sp. Influence of tea tree oil on the infestation of marigold by Erysiphe sp.

16 Z.J. Burgieł, M. Smagłowski Kombinacja Combination Kontrola Control Indeks poraŝenia (%); Diesease index (%) I * II III IV 12,25 a** 33.09 c 51,19 b 56,23 b 0,5% 17,14 a 23,52 b 28,57 a 22,85 a 1,0% 12,57 a 18,82 ab 23,01 a 22,34 a 2,0% 8,29 a 11,19 a 12,97 a 24,32 a * termin oceny poraŝenia; date of infestation evaluation ** wartości w kolumnach oznaczone tymi samymi literami nie róŝnią się istotnie (α = 0,05); means in columns marked by the same letter do not differ significantly (α = 0.05) Opryskiwanie nagietków roztworem olejku z drzewa herbacianego wyraźnie ograniczało rozwój mączniaka prawdziwego. Działanie to widoczne było jednak dopiero po dwóch przeprowadzonych zabiegach. Było to prawdopodobnie związane ze słabym rozwojem choroby i nierównomiernym poraŝeniem roślin na poszczególnych poletkach. Podczas trzeciej analizy stwierdzono, Ŝe rośliny opryskiwane są istotnie słabiej poraŝone. Indeks poraŝenia w kontroli wynosił ok. 33%, natomiast w traktowanych cieczą roboczą o badanych stęŝeniach olejku mieścił się w granicach 23,5%-11,2%. W późniejszych obserwacjach istotność róŝnic pomiędzy kombinacjami opryskiwanymi zacierała się, ale cały czas poraŝenie było mniejsze niŝ w kontroli. Skuteczność zabiegu wahała się w granicach 29-65%. (tab. 2, rys. 2). Przydatność preparatu Timorex zawierającego 60% olejku z drzewa herbacianego w ochronie pomidorów przed Phytophthora infestans wykazali SOBOLEWSKI i in. [2006], a w ochronie innych roślin przed mączniakami prawdziwymi, rzekomymi i rdzami REUVENI [2006]. 80 skuteczność (%) effectiveness (%) 60 40 20 0 II III IV zabieg; treatment 0,5% 1,0% 2,0% Rys. 2. Skuteczność olejku z drzewa herbacianego w ochronie nagietka przed mączniakiem prawdziwym Fig. 2. Effectiveness of tea tree oil in control of marigold powdery mildew Przedstawione wyniki mają charakter wstępny. Dla dokładnego określenia przydatności olejku z drzewa herbacianego w ochronie roślin przed chorobami konieczne są dalsze badania nad spektrum działania oraz metodami stosowania.

FUNGISTATYCZNE WŁASNOŚCI OLEJKU Z DRZEWA HERBACIANEGO 17 Wnioski 1. Olejek z drzewa herbacianego in vitro w koncentracjach 0,001-0,1% hamuje wzrost kolonii grzybów Fusarium culmorum i Botrytis cinerea, a w stęŝeniu 0,3% powoduje pełną inhibicję rozwoju ww. patogenów. Pierwszy z wymienionych gatunków charakteryzuje się nieco większą wraŝliwością na obecność olejku w podłoŝu. Biorąc pod uwagę wymagania stawiane fungicydom naleŝy uznać, Ŝe jest to aktywność zbyt niska, by moŝna rekomendować go do stosowania w ochronie roślin przed tymi patogenami. 2. Olejek stosowany w koncentracjach 0,5-2,0% do opryskiwania nagietków skutecznie ogranicza rozwój mączniaka prawdziwego. Dostateczną skuteczność zabiegu zapewnia juŝ uŝycie cieczy roboczej o najniŝszej z wymienionych koncentracji. Literatura BARTYŃSKA M., BUDZIKUR-RAMZA E. 2001. The action of some essential oils on fungi. Bull. Pol. Ac. Sc., Biological Sc. 49: 327-331. BORECKI Z. 1984. Fungicydy stosowane w ochronie roślin. PWN, Warszawa: 173 ss. BURGIEŁ Z. 1984. Wpływ wybranych herbicydów na występowanie i rozwój patogenów powodujących choroby podsuszkowe pszenicy ozimej. Cz. II. Rozwój patogenów. Acta Agr. et Silv., S. Agraria XXIII: 187-196. BURGIEŁ Z.J., MOLISZEWSKA E.B. 1999. Fungistatyczna aktywność wybranych wyciągów roślinnych. Chemia i InŜynieria Ekologiczna 6: 157-164. GÓRA J. 1996. Properties of essential oils and prospects of their application for plant protection, w: Effectiveness of some microorganisms and plant extracts in the control of plant diseases. Orlikowski L.B., Skrzypczak Cz. (red.). VII Conference of the Section for Biological Control of Plant Diseases of the Polish Phytopathological Society, Research Institute of Pomology and Floriculture. Skierniewice, 18-19 IV 1996: 57-61. JOBLING J. 2000. Essential oils: a new idea for postharvest disease control. http://www.postharvest.com.au/gfv-oils PDF KĘDZIA B., ALKIEWICZ J., HAN S. 2000. Znaczenie olejku z drzewa herbacianego w fitoterapii. Cz. I. Skład olejku i jego właściwości biologiczne. Postępy Fitoterapii 2: 36-40. KLIMACH A., WIECZOREK W., GÓRA J. 1996. Wpływ olejków eterycznych na ograniczenie występowania chorób grzybowych i bakteryjnych roślin. Pestycydy 1: 45-54. REUVENI M., PIPKO G., NEIFELD D., FINKELSTEIN E., MALKA B., HORNIK Y. 2006. Nowy środek naturalny zawierający olejek eteryczny z krzewu herbacianego do zwalczania chorób grzybowych. Nowości Warzywnicze 42: 66-76. SOBOLEWSKI J., ROBAK J., OSTROWSKA A. 2006. Potencjalne moŝliwości środków organicznych w ograniczaniu Phytophthora infestans na pomidorach w uprawie polowej i pod osłonami. Progress in Plant Prot./Postępy w Ochr. Rośl. 46(2): 704-707. SZCZERBANIK M., JOBLING J., MORRIS S., HOLFORD P. 2007. Essential oil vapours control some common postharvest fungal pathogens. Australian Journal of Experimental Agriculture 47(1): 103-109. Słowa kluczowe: olejek z drzewa herbacianego, fungistatyczność, Botrytis cinerea, Fusarium culmorum, Erysiphe sp.

18 Z.J. Burgieł, M. Smagłowski Streszczenie W doświadczeniach laboratoryjnych badano wpływ olejku z drzewa herbacianego na wzrost grzybów Fusarium culmorum oraz Botrytis cinerea. Na poŝywkach zawierających 0,001-0,1% olejku obserwowano wyraźne zahamowanie wzrostu kolonii ww. patogenów, a przy koncentracji 0,3% pełną inhibicję ich wzrostu. Fusarium culmorum charakteryzował się większą wraŝliwością na obecność olejku w podłoŝu niŝ B. cinerea. Nie stwierdzono fungitoksycznego działania par olejku w stosunku do badanych grzybów. Olejek stosowany w koncentracjach 0,5-2,0% do opryskiwania nagietków ograniczał rozwój mączniaka prawdziwego. Dostateczną skuteczność zabiegów zapewniło juŝ uŝycie cieczy roboczej o najniŝszej z wymienionych koncentracji. FUNGISTATIC PROPERTIES OF THE TEA TREE OIL Zbigniew J. Burgieł, Michał Smagłowski Department of Plant Protection, University of Agriculture in Krakow Key words: tea tree oil, fungistatic activity, Botrytis cinerea, Fusarium culmorum, Erysiphe sp. Summary The effect of tea tree oil on Fusarium culmorum, and Botrytis cinerea growth was tested in laboratory experiments. On media containing 0.001-0.1% oil clearly retarded growth of the pathogens was observed, whereas 0.3% concentration caused complete growth inhibition of both fungi. Fusarium culmorum appeared more sensitive to the oil in medium than B. cinerea. The fungistatic impact of oil vapours on the tested fungi was not stated. Tea tree oil applied in 0.5-2.0% concentrations to marigold spraying decreased powdery mildew development. Sufficient effectiveness of the treatment was observed at the lowest concentration of oil. Prof. dr hab. Zbigniew J. Burgieł Mgr Michał Smagłowski Katedra Ochrony Roślin Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja al. 29 Listopada 54 31-425 KRAKÓW e-mail: zjburgiel@ogr.ar.krakow.pl

ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2008 z. 529: 19-26 WPŁYW NATURALNYCH OLEJKÓW ETERYCZNYCH NA ROZWÓJ in vitro GRZYBA Trichoderma harzianum WYSTĘPUJĄCEGO W UPRAWIE PIECZARKI DWUZARODNIKOWEJ (Agaricus bisporus) 1 Romuald Górski 1, Dorota FruŜyńska-Jóźwiak 2, Roman Andrzejak 2 1 Katedra Metod Ochrony Roślin, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu 2 Katedra Fitopatologii, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wstęp Na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat obserwuje się w Polsce intensyfikację produkcji pieczarek. Jednak od kilku lat w uprawie grzybów jadalnych występują znaczące straty spowodowane pojawieniem się grzybów rodzaju Trichoderma. Te saprotroficzne grzyby glebowe dotychczas znane były w ochronie roślin jako czynniki ochrony biologicznej przed wieloma gatunkami chorobotwórczymi [GARIBALDI 1983; PIONNAT, TRAMIER 1983; TRAMIER i in. 1983; VANACHTER i in. 1988; BOCHOW 1989; COOSEMANS 1989; DE CEUSTER, PAUWELS 1995]. Stosuje się je bowiem do produkcji biopreparatów przeciwko grzybom chorobotwórczym występującym na roślinach uprawnych [WEBER i in. 2000; 2001; MARCINKOWSKA 2003; MASZKIEWICZ 2004]. W uprawie grzybów jadalnych, Trichoderma spp. jest sprawcą zielonej pleśni, atakującej zarówno podłoŝe z rozwijającą się grzybnią pieczarek, boczniaka i shiitake, jak i owocniki [BENHAMOU, CHET 1993; HERMOSA i in. 2000; ZIOMBRA 2001; SAMUELS i in. 2002; SZCZECH 2005]. Dotychczas nie opracowano skutecznych metod ochrony grzybów uprawnych przed zieloną pleśnią. Dostępne preparaty chemiczne są mało skuteczne i jednocześnie stwarzają ryzyko gromadzenia się w owocnikach substancji toksycznych. Szczególnego znaczenia nabierają więc badania mające na celu opracowanie skutecznego programu ochrony uprawianych grzybów przy wykorzystaniu środków pochodzenia naturalnego. Celem badań była ocena in vitro wpływu naturalnych olejków eterycznych na rozwój grzyba Trichoderma harzianum występującego w uprawie pieczarki dwuzarodnikowej (Agaricus bisporus). Materiał i metody Badania nad wpływem wybranych, naturalnych olejków eterycznych na rozwój Trichoderma harzianum przeprowadzono w 2008 roku, w Katedrze Metod Ochrony 1 Badania zostały sfinansowane z grantu nr 2P06R08230.

20 R. Górski, D. FruŜyńska-Jóźwiak, R. Andrzejak Roślin i Katedrze Fitopatologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Zastosowano następujące olejki eteryczne: bazyliowy (Ocimum basilicum), geraniowy (Geranium) i tymiankowy (Thymus vulgaris), w koncentracjach 250, 500 i 1000 µg cm -3 poŝywki PDA (agar ziemniaczano-glukozowy). Wymienione olejki zostały wyprodukowane przez firmę Pollena-Aroma Sp. z o.o. z Warszawy. Dla porównania określono równieŝ efektywność preparatu Biosept 33 SL (33% ekstraktu z nasion i miąŝszu grejpfruta), w stęŝeniu 500, 1000 i 2000 µg cm -3. Kontrolę stanowiły szalki z poŝywką bez środków grzybobójczych. Doświadczenie załoŝono w sześciu powtórzeniach. W badaniach uŝyto izolatu Trichoderma harzianum, wyizolowanego 12 V 2005 roku z podłoŝa na bazie słomy i kurzaka, w uprawie pieczarki dwuzarodnikowej w Mikulicach koło Turku. Do inokulacji poŝywki uŝyto 5 mm krąŝków pobranych z brzegu 7- dniowych kultur T. harzianum. Szalki inkubowano w temperaturze 23 C, bez dostępu światła. Pomiarów kolonii grzyba dokonywano po 2, 4 i 6 dniach, w dwóch prostopadłych kierunkach, a następnie obliczano ich średnicę. Po 6 dniach od inokulacji poŝywki określono zarodnikowanie grzyba T. harzianum przy uŝyciu hemocytometru (komory Thoma), przy zastosowaniu wzoru: gdzie: S = liczba zarodników w 1 cm 3, X = średnia liczba zarodników w zawiesinie nad jednym duŝym polem. Efektywność działania testowanych preparatów określono na podstawie porównania średnicy kolonii grzyba oraz liczby zarodników w zawiesinie w stosunku do kombinacji kontrolnej. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej w oparciu o test Newman a-keuls a, przy poziomie istotności α = 0,05. Wyniki Naturalne olejki eteryczne, geraniowy i tymiankowy, całkowicie hamowały wzrost (tab. 1) i zarodnikowanie (tab. 2) grzyba T. harzianum, niezaleŝnie od ich koncentracji w poŝywce, podobnie jak porównywany preparat Biosept 33 SL. Silne działanie ograniczające wzrost badanego patogena wykazywał olejek bazyliowy, zastosowany w stęŝeniu 1000 µg cm -3. Zahamowanie wzrostu grzybni na poŝywce z dodatkiem tego olejku po upływie 6 dni od inokulacji wynosiło w stosunku do kontroli 83,3%. Jednocześnie zaobserwowano obniŝenie zarodnikowania grzyba, wynoszące 93,7%. Olejek bazyliowy zastosowany w niŝszych koncentracjach, tj. 250 i 500 µg cm -3 wykazywał mniejszą efektywność działania. Zahamowanie wzrostu T. harzianum po 6 dniach od inokulacji poŝywki wynosiło odpowiednio 28,5% i 38,9%, a obniŝenie zarodnikowania 81,2% i 81,6%. Tabela 1; Table 1 Wzrost Trichoderma harzianum na poŝywce PDA z dodatkiem badanych środków Growth of Trichoderma harzianum on PDA medium with addition of tested agents Środki i ich stęŝenie w Liczba dni od inokulacji poŝywki

WPŁYW NATURALNYCH OLEJKÓW ETERYCZNYCH NA ROZWÓJ... 21 poŝywce; Agents and their concentration in medium (µg cm -3 ) średnica kolonii colony diameter (mm) No. of days from the date of medium inoculation 2 4 6 zahamowanie inhibition (%) średnica kolonii colony diameter (mm) zahamowanie inhibition (%) średnica kolonii colony diameter (mm) zahamowanie inhibition (%) Olejek geraniowy Geranium oil 250 5,0 a 100 5,0 a 100 5,0 a 100 500 5,0 a 100 5,0 a 100 5,0 a 100 1000 5,0 a 100 5,0 a 100 5,0 a 100 Olejek tymiankowy Thyme oil 250 5,0 a 100 5,0 a 100 5,0 a 100 500 5,0 a 100 5,0 a 100 5,0 a 100 1000 5,0 a 100 5,0 a 100 5,0 a 100 Olejek bazyliowy Basil oil 250 5,0 a 100 22,0 c 67,7 64,3 d 28,5 500 5,0 a 100 18,0 b 73,5 55,0 c 38,9 1000 5,0 a 100 5,0 a 100 15,0 b 83,3 Biosept 33 SL 500 5,0 a 100 5,0 a 100 5,0 a 100 1000 5,0 a 100 5,0 a 100 5,0 a 100 2000 5,0 a 100 5,0 a 100 5,0 a 100 Kontrola; Control 21,3 b - 68,0 d - 90,0 d - Średnie w kolumnach oznaczone tą samą literą nie róŝnią się istotnie (α = 0,05), według testu Newman a- Keuls a; Means in columns denoted with identical letters do not differ significantly (p = 0.05) according to Newman-Keuls Tabela 2; Table 2 Zarodnikowanie Trichoderma harzianum na poŝywce PDA z dodatkiem badanych środków, po 6 dniach od inokulacji Sporulation of Trichoderma harzianum on PDA medium with an addition of tested agents, 6 days after inoculation Środki i ich koncentracja w poŝywce Agents and their concentration in medium (µg cm -3 ) StęŜenie zarodników Concentration of conidia (szt. cm -3 ; no. cm -3 ) Zahamowanie zarodnikowania Sporulation inhibition (%) Olejek geraniowy; Geranium oil 250 0,00 a 100 500 0,00 a 100 1000 0,00 a 100 Olejek tymiankowy; Thyme oil 250 0,00 a 100 500 0,00 a 100 1000 0,00 a 100 Olejek bazyliowy; Basil oil 250 7 486 303,00 d 81,2

22 R. Górski, D. FruŜyńska-Jóźwiak, R. Andrzejak 500 7 336 335,00 c 81,6 1000 2 517 745,00 b 93,7 Biosept 33 SL 500 0,00 a 100 1000 0,00 a 100 2000 0,00 a 100 Kontrola; Control 39 830 240,00 e - Średnie w kolumnach oznaczone tą samą literą nie róŝnią się istotnie (α = 0,05), według testu Newman a- Keuls a; Means in columns denoted with identical letters do not differ significantly (p = 0.05) according to Newman-Keuls test Dyskusja W kraju do ochrony pieczarek przed białą zgnilizną pieczarek (Mycogene perniciosa) i suchą zgnilizną pieczarek (Verticillium spp.) polecane są fungicydy Sporgon 50 WP (prochloraz), Bravo 500 SC (chlorotalonil) i Bravo 75 WG (chlorotalonil) [PRUSZYŃSKI, KOWALEWSKI 2006]. Brak natomiast zaleceń odnośnie chemicznego zwalczania grzybów rodzaju Trichoderma, powodujących zieloną pleśń w uprawie pieczarek. Uzyskane przez GÓRSKIEGO i in. [2006] wyniki w badaniach in vitro wskazują na duŝą efektywność działania preparatu Bravo 500 SC, który w wysokim stopniu ograniczał rozwój T. harzianum (o 87,8% w stosunku do kontroli). Chemiczne środki ochrony roślin, w tym fungicydy, mają jednak negatywny wpływ na rozrost grzybni pieczarek, obniŝają wysokość plonu, a takŝe stwarzają zagroŝenie kumulacji substancji toksycznych w owocnikach. Dotyczy to równieŝ preparatów zalecanych w uprawie pieczarek [ZIOMBRA 2001]. Wyniki badań przeprowadzonych w niniejszej pracy wskazują na duŝą efektywność działania in vitro środków pochodzenia naturalnego, tj. olejków eterycznych, w ograniczeniu rozwoju grzyba T. harzianum, który najczęściej powoduje wystąpienie zielonej pleśni w uprawie pieczarki. Istnieje prawdopodobieństwo, Ŝe badane olejki eteryczne będą równieŝ skuteczne w warunkach produkcyjnych. W literaturze brakuje informacji dotyczących przydatności naturalnych olejków eterycznych w zwalczaniu grzybów rodzaju Trichoderma występujących w uprawie pieczarki. Istnieją natomiast dane odnośnie toksycznego działania olejków eterycznych w stosunku do innych patogenów roślin. Wykazano, Ŝe olejki: kminkowy, miętowy i tymiankowy w warunkach in vitro powodowały całkowitą inhibicję wzrostu Pythium spp. oraz Fusarium sulphureum [GÓRA 1996]. Ich aktywność była zbliŝona do obserwowanej w kombinacji z zastosowaniem fungicydów syntetycznych. Silne właściwości toksyczne olejku tymiankowego i jego związków aktywnych, takich jak: tymol i karwakrol względem szerokiego spektrum mikroorganizmów stwierdzili SOLIMAN i BADEA [2002]. W badaniach in vitro olejek ten ograniczał wzrost Aspergillus parasiticus, A. flavus, A. versicolor, A. ochraceus i Fusarium moniliforme. Jednocześnie substancje lotne olejku tymiankowego w znacznym stopniu redukowały kiełkowanie zarodników wymienionych grzybów. Badania przeprowadzone przez BARTYŃSKĄ i BUDZIKUR-RAMZĘ [2001] wskazują na duŝą toksyczność olejków eukaliptusowego, lawendowego i rozmarynowego dla Fusarium spp. OXENHAM i in. [2005] w badaniach in vitro stwierdzili wpływ olejku bazyliowego na zahamowanie wzrostu Botrytis fabae, a w obserwacjach polowych olejek ten ograniczał występowanie tego patogena oraz Uromyces fabae na bobie. Z kolei SANIEWSKA i in. [2005] stwierdzili, Ŝe olejek otrzymany z chrzanu silnie hamował wzrost grzybni patogenów Alternaria alternata, Botrytis cinerea i Rhizoctonia solani. Natomiast DORNA i in. [2008] zaobserwowali, Ŝe moczenie

WPŁYW NATURALNYCH OLEJKÓW ETERYCZNYCH NA ROZWÓJ... 23 nasion marchwi w roztworze olejku tymiankowego w znacznym stopniu ograniczało ich zasiedlenie przez Alternaria spp., w porównaniu z nasionami niezaprawionymi. Wnioski 1. Wobec całkowitego zahamowania wzrostu i zarodnikowania Trichoderma harzianum przez dodatek olejków geraniowego i tymiankowego do poŝywki in vitro, moŝna oczekiwać, Ŝe badane olejki eteryczne będą równieŝ skuteczne w warunkach produkcyjnych. 2. Wobec znacznego zahamowania wzrostu i zarodnikowania Trichoderma harzianum przez dodatek olejku bazyliowego do poŝywki in vitro, moŝna oczekiwać, Ŝe będzie on równieŝ przydatny w warunkach produkcyjnych. Literatura BARTYŃSKA M., BUDZIKUR-RAMZA R. 2001. The action of some essential oils on fungi. Bull. Pol. Acad. Sci. Biol. Sci. 49(4): 327-331. BENHAMOU N., CHET I. 1993. Hyphal interactions between Trichoderma harzianum and Rhizoctonia solani: ultrastructure and gold cytochemistry of the mycoparasitic process. Phytopathology 83: 1062-1071. BOCHOW H. 1989. Use of microbial antagonists to control soil-borne pathogens in greenhouse crops. Acta Hortic. 255: 271-280. COOSEMANS J. 1989. Antagonistic fungi and bacteria: an alternative or a necessary complement to soil disinfestations. Acta Hortic. 255: 265-270. DE CEUSTER H., PAUWELS F. 1995. Soil disinfestations in the Belgian horticulture. A practice view. Acta Hortic. 382: 37-50. DORNA H., GÓRSKI R., SZOPIŃSKA D., TYLKOWSKA K. 2008. Zdrowotność nasion marchwi traktowanych naturalnymi olejkami eterycznymi. XLVIII Sesja Naukowa Instytutu Ochrony Roślin, Streszczenia: 270. GARIBALDI A. 1983. Attempts to control Fusarium wilt of carnation by the use of suppressive soils. Acta Hortic. 150: 121-126. GÓRA J. 1996. Properties of essential oils and prospects of their application for plant protection, w: Effectiveness of some microorganisms and plant extracts in the control of plant diseases. Orlikowski L.B., Skrzypczak Cz. (red.). VII Conference of the Section for Biological Control of Plant Diseases of the Polish Phytopathological Society, Research Institute of Pomology and Floriculture. Skierniewice, 18-19 IV 1996: 57-61. GÓRSKI R., FRUśYŃSKA-JÓŹWIAK D., ANDRZEJAK R. 2006. The effect of selected preparations on in vitro growth of Trichoderma harzianum and Trichoderma atroviride found in garden mushroom (Agaricus bisporus) crop. Éhytopathol. Pol. 42: 29-35. HERMOSA M.R., GRONDONA I., ITURRIAGA E.A., DIAZ-MINGUEZ J.M., CASTRO C., MONTE E., GARCIA-ACHA I. 2000. Molecular characterization and identification of biocontrol isolates of Trichoderma. Appl. Environ. Microbiol. 66: 1890-1898. MARCINKOWSKA J. 2003. Oznaczanie grzybów waŝnych w patologii roślin. PWRiL, Warszawa: 228 ss. MASZKIEWICZ J. 2004. Rola monitoringu w zwalczaniu zielonej pleśni Trichoderma. Biuletyn Producenta Pieczarek. Pieczarki 2: 28-30.

24 R. Górski, D. FruŜyńska-Jóźwiak, R. Andrzejak OXENHAM S.K., SWOBODA K.P., WALTERS D.R. 2005. Antifungal activity of the essential oil of basil (Ocimum basilum). J. Phytopathology 153: 174-180. PIONNAT J.C., TRAMIER R. 1983. Résultats de quelques essais de lutte biologique contre La Fusriose de L oeillet a L aide de champignons. Colloq. INRA 18: 169-177. PRUSZYŃSKI S., KOWALEWSKI E. 2006. Cz. III. Warzywa, sady, w: Zalecenia ochrony roślin na lata 2006/2007. IOR, Poznań: 287 ss. SAMUELS G.J., DODD S.L., GAMS W., CASTLEBURY L.A., PETRINI O. 2002. Trichoderma species associated with the green mold epidemic of commercially grown Agaricus bisporus. Mycologia 94: 146-170. SANIEWSKA A., DĄBROWSKA B., MAJEWSKA A., JARECKA A. 2005. Antifungal activity of essential oil from roots of some Polish local type of horseradish (Armoracia rusticana Gaertn.). Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 504: 237-243. SOLIMAN K.M., BADEA R.I. 2002. Effect of oil extracted from some medicinal plants on different mycotoxigening fungi. Food. Chem. Toxic. 40: 1669-1675. SZCZECH M. 2005. Identyfikacja grzybów wywołujących zieloną pleśń w pieczarkarniach. Biuletyn Producenta Pieczarek. Pieczarki 1: 26-31. TRAMIER R., PIONNAT I.C., ANTONINI C. 1983. Alteration on incidence of Fusarium wilt of carnation by suppressive soils. Acta Hortic. 141: 89-94. VANACHTER A., VAN WAMBEKE E., VAN ASSHE C. 1988. In vitro evaluation of the antagonistic properties of Trichoderma spp. against Pyrenochaeta lycopersici and Phomopsis sclerotioides. EPPO Bull. 18: 1-7. WEBER Z., GRAJEK W., WERNER M., FRUśYŃSKA-JÓŹWIAK D. 2000. Influence of Trichoderma viride (85/1) and T. harzianum (658) on the growth of three plant species and their control effect against particular isolates of Fusarium oxysporum. Phytopathol. Pol. 19: 107-115. WEBER Z. ORLIKOWSKI L., GRAJEK W., WERNER M., FRUśYŃSKA-JÓŹWIAK D. 2001. Trichoderma biopreparates in the control of Fusarium oxysporum Schlecht. Bull. Pol. Acad. Sci. Biol. Sci. 49 (3): 223-230. ZIOMBRA M. 2001. Grzyby pleśniowe w uprawach boczniaka. Biuletyn Producenta Pieczarek. Pieczarki 1: 45-46. Słowa kluczowe: pieczarka dwuzarodnikowa, Trichoderma harzianum, rozwój, hamowanie, fungicydy Streszczenie W 2008 roku przeprowadzono badania nad wpływem naturalnych olejków eterycznych, takich jak: bazyliowy, geraniowy i tymiankowy oraz środka biotechnicznego Biosept 33 SL na rozwój in vitro grzyba Trichoderma harzianum, występujących w uprawie pieczarki dwuzarodnikowej i będącego sprawcą zielonej pleśni. PodłoŜem do wzrostu grzybni patogena była poŝywka PDA (agar ziemniaczanoglukozowy), do której dodawano odpowiednie ilości testowanych środków. Kombinację kontrolną stanowiły szalki z poŝywką bez dodatku środków grzybobójczych. Pomierzono średnice kolonii grzyba w poszczególnych kombinacjach, po 2, 4 i 6 dniach od momentu inokulacji poŝywki, a po 6 dniach oceniono zarodnikowanie patogena. Liczbę zarodników określono przy uŝyciu hemocytometru (komory Thoma). Stwierdzono, Ŝe olejki eteryczne - geraniowy i tymiankowy, całkowicie ha-

WPŁYW NATURALNYCH OLEJKÓW ETERYCZNYCH NA ROZWÓJ... 25 mowały wzrost grzyba Trichoderma harzianum, niezaleŝnie od ich koncentracji w poŝywce, 0odobnie jak porównywany środek biotechniczny Biosept 33 SL. Silne działanie ograniczające wzrost badanego patogena wykazywał olejek bazyliowy, zastosowany w stęŝeniu 1000 µg cm -3. Zahamowanie wzrostu grzybni na poŝywce z dodatkiem wyŝej wymienionego olejku było statystycznie istotne i po upływie 6 dni od inokulacji wynosiło w stosunku do kontroli 83,3%. Jednocześnie zaobserwowano istotne obniŝenie zarodnikowania grzyba, wynoszące po 6 dniach od inokulacji poŝywki 93,7%. THE EFFECT OF NATURAL ESSENTIAL OILS ON in vitro DEVELOPMENT OF FUNGUS Trichoderma harzianum FOUND IN BUTTON MUSHROOM (Agaricus bisporus) CROP Romuald Górski 1, Dorota FruŜyńska-Jóźwiak 2, Roman Andrzejak 2 1 Department of Plant Protection Methods, University of Life Sciences, Poznań 2 Department of Phytopathology, University of Life Sciences, Poznań Key words: button mushroom, Trichoderma harzianum, development, inhibition, fungicides Summary Investigation on the effect of natural essential oils, i.e. basil oil, geranium oil, thyme oil and biotechnical preparation Biosept 33 SL on the development of Trichoderma harzianum occurring in button mushroom and causing green moulds were conducted in 2008. Trichoderma colonies were cultured on PDA medium (potato glucose agar). Appropriate amounts of individual agents were added to the medium. The control combination consisted of Petri dishes with medium without agents added. Fungal colonies diameter was measured 2, 4 and 6 days after medium inoculation. Six days after medium inoculation the sporulation of T. harzianum was determined. Concentration of conidia was calculated using a hemocytometer (Thom s chamber). Geranium oil and thyme oil completely inhibited the growth and sporulation of T. harzianum, irrespective of their concentration in the medium, similarly as compared biotechnical preparation Biosept 33 SL. A strong inhibitory action reducing growth of the analyzed pathogen was recorded in the case of basil oil at a concentration of 1000 µg cm -3 PDA. Inhibition of fungal growth was statistically significant and 6 days after medium inoculation it amounted to 83.3% in relation to the control. At the same time the sporulation of fungus was significantly reduced and amounted to 93.7%. Dr hab. Romuald Górski, prof. UP Katedra Metod Ochrony Roślin Uniwersytet Przyrodniczy ul. Zgorzelecka 4 60-198 POZNAŃ e-mail: rgorski@au.poznan.pl

26 R. Górski, D. FruŜyńska-Jóźwiak, R. Andrzejak

ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2008 z. 529: 27-33 THE EFFECT OF SELECTED PREPARATIONS ON in vitro DEVELOPMENT OF FUNGUS Trichoderma harzianum FOUND IN BUTTON MUSHROOM (Agaricus bisporus) CROP Romuald Górski 1, Dorota FruŜyńska-Jóźwiak 2, Roman Andrzejak 2 1 Department of Plant Protection Methods, University of Live Sciences, Poznań 2 Department of Phytopathology, University of Live Sciences, Poznań Introduction Within the last twenty years the production of button mushroom has been growing. However, for several years now considerable losses were recorded in growing of edible mushrooms, caused by the appearance of Trichoderma fungi. In plant protection these saprotrophic soil fungi were long known as biological control agents of numerous pathogenic fungi [GARIBALDI 1983; PIONNAT, TRAMIER 1983; TRAMIER et al. 1983; VANACHTER et al. 1988; BOCHOW 1989; COOSEMANS 1989; DE CEUSTER, PAUWELS 1995]. They are used to produce biopreparations applied against pathogenic fungi on plants [WEBER et al. 2000, 2001; MARCINKOWSKA 2003; MASZKIEWICZ 2004]. In edible mushroom growing the Trichoderma spp. cause green moulds attacking both the substrate with the developing mycelium of button mushroom, oyster mushroom and shiitake, and their fruiting bodies [BENHAMOU, CHET 1993; CHET, INBAR 1994; ZIOMBRA 1995; AGOSIN, AGUILERA 1998; SHARMA et al. 1999; HERMOSA et al. 2000; ZIOMBRA 2001; SAMUELS et al. 2002; SZCZECH 2005]. So far, effective methods of protecting mushrooms against green moulds have not been developed. Available chemicals are not very efficient and, at the same time, they pose a risk of toxic substance accumulation in fruiting bodies. Studies aiming at development of an effective protection programme of cultivated mushrooms using biopreparations and biotechnical preparations are gaining in importance. The aim of the study was evaluation of the effect of biotechnical preparations and fungicides Bravo 500 SC, Bravo Plus 500 SC and Sporgon 50 WP, posing a limited threat of active substance accumulation in fruiting bodies, on the growth of Trichoderma harzianum found in button mushroom (Agaricus bisporus) crop. Material and methods Investigations on the effect of selected preparations on growth of Trichoderma

28 R. Górski, D. FruŜyńska-Jóźwiak, R. Andrzejak harzianum were conducted in 2007 at the Department of Plant Protection Methods and the Department of Phytopathology, University of Live Sciences, Poznań. The following preparations were analyzed: Biochikol 020 PC (2% chitosan), Biosept 33 SL (33% grapefruit extract), Propolis 10% (alcohol extract containing 10% propolis) and fungicides Bravo 500 SC (50% chlorothalonil), Bravo Plus 500 SC (50% chlorothalonil + zinc) and Sporgon 50 WP (50% prochloraz). The strain of T. harzianum, used in the experiment, was isolated from the substrate based of straw and poultry dung, in the button mushroom growing cellar at Mikulice, near Turek. The PDA medium was supplemented with preparations added at concentrations given in Table 1. Control consisted of medium without fungicides added. The experiment was established in five replications. For the inoculation of media, 5-mm discs collected from the margin of 7- day-old culture of T. harzianum were used. Petri dishes were incubated at 23 C in the dark. Fungal colonies were measured after 2 and 4 days in two perpendicular directions and next their diameter was calculated. Six days after medium inoculation, the sporulation of the fungus was determined using a hemocytometer, and the recorded data were calculated using the following formula: where:, S = number of conidia in 1 cm 3 suspension, X = mean number of conidia in suspension over one large area. Characteristics of preparations used in the experiment Charakterystyka preparatów uŝytych w badaniach Table 1; Tabela 1 Name of preparation; Nazwa preparatu Biochikol 020 PC Biosept 33 SL Bravo 500 SC Bravo Plus 500 SC Propolis 10% Sporgon 50 WP Active substance and its content Substancja aktywna i jej zawartość 2% chitosan 2% chitozanu 33% grapefruit extract 33% ekstraktu z grejpfruta 50% chlorothalonil 50% chlorotalonilu 50% chlorothalonil + zinc 50% chlorotalonilu + cynk 10% propolis 10% propolisu 50% prochloraz 50% prochlorazu Concentration in the medium (mg cm -3 ) Koncentracja w poŝywce (mg cm -3 ) 5.0; 10.0; 25.0 0.5; 1.0; 2.0 2.2 2.0; 3.0; 4.0 1.0; 4.0; 8.0 3.0

THE EFFECT OF SELECTED PREPARATIONS ON in vitro 29

30 R. Górski, D. FruŜyńska-Jóźwiak, R. Andrzejak Efficiency of the preparations was determined on the basis of a comparison of fungal colony diameters and concentrations of conidial suspensions in relation to the control combination. Results were analyzed statistically on the basis of Newman-Keuls test at significance level p = 0.05. Results Preparations Biosept 33 SL, Bravo Plus 500 SC and Sporgon 50 WP completely inhibited the growth and sporulation of T. harzianum, irrespective of their concentration in the medium. A strong inhibitory action reducing the growth of analyzed pathogen was recorded in case of Propolis 10% at concentration of 8.0 mg cm -3 PDA, Bravo 500 SC at 2.2 mg cm -3 and Biochikol 020 PC at 25.0 mg cm -3. Inhibition of fungal growth during successive observation days was significant, and 4 days after medium inoculation it was 70%-84%. At the same time after application of the preparations sporulation of the fungus was significantly reduced, 6 days after medium inoculation amounting to 78%-93% (Table 2). Discussion In Poland the only agents recommended for protection of button mushroom against Mycogene perniciosa and Verticillium wilt (Verticillium spp.) are Sporgon 50 WP, Bravo 500 SC and Bravo 75 WG. However, there are no data concerning the suitability of the above mentioned plant protection preparations for control of Trichoderma harzianum in button mushroom growing. Data collected in in vitro experiments indicated that Sporgon 50 WP, as well as Bravo Plus 500 SC, at applied concentrations completely inhibited the development of T. harzianum, while Bravo 500 SC reduced the pathogen growth to a high degree (approx. 80% in relation to the control). In a study by TEKIELA [2001] Bravo 500 SC at a concentration of 3.0 and 4.0 mg cm -3 PDA exhibited low efficiency against T. koningii. TEKIELA [2001] analyzed also the efficiency of Sporgon 50 WP, Topsin M 70 WP (thophanate-methyl) and Mirage 450 EC (prochloraz) stating high efficiency of the preparations, which at concentration of 1.0 mg cm -3 inhibited almost completely the growth of T. koningii colonies. It turns out that chemical preparations, including fungicides, have a negative effect on the growth of button mushroom, reducing the yield, and creating risk of toxic substance accumulation in fruiting bodies. This pertains also to the preparations recommended in button mushroom growing [ZIOMBRA 2001]. The authors of this study additionally determined in vitro the efficiency of biotechnical preparations in the control of T. harzianum, showing complete inhibition of pathogen development by the grapefruit extract (Biosept 33 SL), while the propolis (Propolis 10%) reduced its development by approx. 80%. It is likely that both biotechnical preparations will also prove effective under commercial button mushroom growing conditions. The effect of Bioczos BR biotechnical preparation containing garlic pulp in relation to T. koningii was investigated by TEKIELA [2001]. However, that author did not find a significant effect of this preparation on the pathogen growth (2-5%). Conclusions 1. Preparations Biosept 33 SL, Bravo Plus 500 SC and Sporgon 50 WP may be useful in control of Trichoderma harzianum in the button mushroom (Agaricus

THE EFFECT OF SELECTED PREPARATIONS ON in vitro 31 bisporus) crop. Under laboratory conditions these preparations, completely inhibited mycelium growth and sporulation of the pathogen, irrespective of their concentration in the medium. 2. A strong inhibitory effect reducing development of Trichoderma harzianum was recorded in the case of Propolis 10% at a concentration of 8.0 mg cm -3 PDA, Bravo 500 SC at 2.2 mg cm -3 and Biochikol 020 PC at 25.0 mg cm -3. References AGOSIN E., AGUILERA J.M. 1998. Industrial production of active propagules of Trichoderma for agricultural uses, In: Harman G.E., Kubicek C.P.(eds.). Trichoderma and Gliocladium. Vol. 2. Enzymes, biological control, commercial applications. Taylor and Francis, London: 205-227. BENHAMOU N., CHET I. 1993. Hyphal interactions between Trichoderma harzianum and Rhizoctonia solani: ultrastructure and gold cytochemistry of the mycoparasitic process. Phytopathology 83: 1062-1071. BOCHOW H. 1989. Use of microbial antagonists to control soil-borne pathogens in greenhouse crops. Acta Hortic. 255: 271-280. CHET I., INBAR J. 1994. Biological control of fungal pathogens. Appl. Biochem. Biotechnol. 48: 37-43. COOSEMANS J. 1989. Antagonistic fungi and bacteria: an alternative or a necessary complement to soil disinfestation. Acta Hortic. 255: 265-270. DE CEUSTER H., PAUWELS F. 1995. Soil disinfestation in the Belgian horticulture. A practice view. Acta Hortic. 382: 37-50. GARIBALDI A. 1983. Attempts to control Fusarium wilt of carnation by the use of suppressive soils. Acta Hortic. 150: 121-126. HERMOSA M.R., GRONDONA I., ITURRIAGA E.A., DIAZ-MINGUEZ J.M., CASTRO C., MONTE E., GARCIA-ACHA I. 2000. Molecular characterization and identification of biocontrol isolates of Trichoderma. Appl. Environ. Microbiol. 66: 1890-1898. MARCINKOWSKA J. 2003. Oznaczanie grzybów waŝnych w patologii roślin. PWRiL, Warszawa: 228 ss. MASZKIEWICZ J. 2004. Rola monitoringu w zwalczaniu zielonej pleśni Trichoderma. Biuletyn Producenta Pieczarek, Pieczarki 2: 28-30. PIONNAT J.C., TRAMIER R. 1983. Résultats de quelques essais de lutte biologique contre La Fusriose de L oeillet a L aide de champignons. Colloq. INRA 18: 169-177. SAMUELS G.J., DODD S.L., GAMS W., CASTLEBURY L.A., PETRINI O. 2002. Trichoderma species associated with the green mold epidemic of commercially grown Agaricus bisporus. Mycologia 94: 146-170. SHARMA H.S.S., KILPATRICK M., WARD F., LYYNOS G., BURNS L.1999. Colonization of phase II compost by biotypes of Trichoderma harzianum and their effect on mushroom yield and quality. Appl. Microbiol. Biotechnol. 51: 572-578. SZCZECH M. 2005. Identyfikacja grzybów wywołujących zieloną pleśń w pieczarkarniach. Biuletyn Producenta Pieczarek, Pieczarki 1: 26-31. TEKIELA A. 2001. Wpływ fungicydów na wzrost in vitro grzybów patogenicznych dla

32 R. Górski, D. FruŜyńska-Jóźwiak, R. Andrzejak pieczarek. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 41(2): 711-713. TRAMIER R., PIONNAT I.C., ANTONINI C. 1983. Alteration on incidence of Fusarium wilt of carnation by suppressive soils. Acta Hortic. 141: 89-94. VANACHTER A., VAN WAMBEKE E., VAN ASSHE C. 1988. In vitro evaluation of the antagonistic properties of Trichoderma spp. against Pyrenochaeta lycopersici and Phomopsis sclerotioides. EPPO Bull. 18: 1-7. WEBER Z., GRAJEK W., WERNER M., FRUśYŃSKA-JÓŹWIAK D. 2000. Influence of Trichoderma viride (85/1) and T. harzianum (658) on the growth of three plant species and their control effect against particular isolates of Fusarium oxysporum. Phytopathol. Pol. 19: 107-115. WEBER Z., ORLIKOWSKI L., GRAJEK W., WERNER M., FRUśYŃSKA-JÓŹWIAK D. 2001. Trichoderma biopreparates in the control of Fusarium oxysporum Schlecht. Bull. Pol. Acad. Sci. Biol. Sci. 49(3): 223-230. ZIOMBRA M. 1995. Czynniki warunkujące wzrost i plonowanie boczniaka. Konferencja Ogólnopolska pt. Nowości w uprawie grzybów. Poznań, 3-4 XI 1995. Katedra Warzywnictwa AR w Poznań: 67-74. ZIOMBRA M. 2001. Grzyby pleśniowe w uprawach boczniaka. Biuletyn Producenta Pieczarek, Pieczarki 1: 45-46. Key words: Agaricus bisporus, Trichoderma harzianum, control Summary Investigations of the effect of selected preparations on in vitro growth of Trichoderma harzianum isolated from button mushroom (Agaricus bisporus) crop and causing green moulds, were conducted in 2007. Different concentration of the preparations were added to PDA medium. Control consisted of medium with no fungicides added. Diameter of the fungal colonies was measured after 2 and 4 days and at 6 days after medium inoculation. The sporulation of T. harzianum was determined using a hemocytometer. The preparations: Biosept 33 SL, Bravo Plus 500 SC and Sporgon 50 WP completely inhibited the development of Trichoderma harzianum, irrespective of their concentration in the medium. Inhibitory effect, reducing the development of pathogen, was observed for Propolis 10% at concentration of 8.0 mg cm -3 PDA, Bravo 500 SC at 2.2 mg cm -3 and Biochikol 020 PC at 25.0 mg cm -3. After application of the preparations inhibition of mycelium growth was statistically significant and 4 days after medium inoculation it reached 70%-84%. At the same time the fungus sporulation was significantly reduced. WPŁYW WYBRANYCH PREPARATÓW NA ROZWÓJ in vitro GRZYBA Trichoderma harzianum WYSTĘPUJĄCEGO W UPRAWIE PIECZARKI DWUZARODNIKOWEJ (Agaricus bisporus) Romuald Górski 1, Dorota FruŜyńska- Jóźwiak 2, Roman Andrzejak 2 1 Katedra Metod Ochrony Roślin, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu 2 Katedra Fitopatologii, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Słowa kluczowe: pieczarka, Trichoderma harzianum, zwalczanie

THE EFFECT OF SELECTED PREPARATIONS ON in vitro 33 Streszczenie W 2007 roku przeprowadzono badania nad wpływem wybranych preparatów na wzrost in vitro grzyba Trichoderma harzianum, który występuje w uprawie pieczarki dwuzarodnikowej, jako sprawca zielonej pleśni. PodłoŜem dla wzrostu grzybni patogena był agar ziemniaczano-glukozowy (poŝywka PDA), do którego dodawano odpowiednie ilości testowanych preparatów. Kombinację kontrolną stanowiły szalki z poŝywką bez dodatku środków grzybobójczych. Określono średnice kolonii grzyba w poszczególnych kombinacjach, po 2 i 4 dobach od momentu inokulacji poŝywki, a po 6 dniach oceniono zarodnikowanie patogena. StęŜenie zawiesiny zarodników oceniono przy uŝyciu hemocytometru. Preparaty Biosept 33 SL, Bravo Plus 500 SC oraz Sporgon 50 WP całkowicie hamowały wzrost i zarodnikowanie T. harzianum, niezaleŝnie od ich koncentracji w poŝywce. Silne działanie ograniczające wzrost patogena wykazywały środki: Propolis 10%, w koncentracji 8,0 mg w 1 cm 3 PDA, Bravo 500 SC 2,2 mg cm -3 i Biochikol 020 PC 25,0 mg cm -3. Po zastosowaniu wymienionych preparatów zahamowanie wzrostu grzybni w kolejnych dniach obserwacji było statystycznie istotne i po upływie 4 dni od inokulacji poŝywki wahało się 70%-84%. Jednocześnie stwierdzono istotne obniŝenie zarodnikowania grzyba, które po 6 dniach od inokulacji poŝywki wynosiło 78%-93%. Dr hab. Romuald Górski, prof. UP Katedra Metod Ochrony Roślin Uniwersytet Przyrodniczy ul. Zgorzelecka 4 60-198 POZNAŃ e-mail: rgorski@au.poznan.pl

Growth and sporulation of Trichoderma harzianum on PDA medium with an addition of tested preparations Wzrost i zarodnikowanie Trichoderma harzianum na poŝywce PDA z dodatkiem badanych preparatów Table 2; Tabela 2 Preparations and their concentration in medium (mg cm -3 ); Środki i ich koncentracja w poŝywce (mg cm -3 ) colony diameter (mm); średnica kolonii (mm) No. of days from the date of medium inoculation; Liczba dni od inokulacji poŝywki 2 4 6 inhibition (%) % zahamowania colony diameter (mm); średnica kolonii (mm) inhibition (%) % zahamowania concentration of conidia (no. cm -3 ) stęŝenie zarodników (szt. cm -3 ) sporulation inhibition (%) % zahamowania zarodnikowania Biosept 33 SL 0.5 5.0 a 100 5.0 a 100 0.00 a 100 1.0 5.0 a 100 5.0 a 100 0.00 a 100 2.0 5.0 a 100 5.0 a 100 0.00 a 100 Bravo Plus 500 SC 2.0 5.0 a 100 5.0 a 100 0.00 a 100 3.0 5.0 a 100 5.0 a 100 0.00 a 100 4.0 5.0 a 100 5.0 a 100 0.00 a 100 Sporgon 50 WP 3.0 5.0 a 100 5.0 a 100 0.00 a 100 Bravo 500 SC 2.2 9.0 b 86.1 16.8 c 81.3 2.58 x 10 6 b 93.4 Propolis 10% 8.0 5.0 a 100 14.8 b 83.6 2.55 x 10 6 b 93.5 4.0 19.6 d 69.7 38.2 e 57.6 7.25 x 10 6 c 81.4 1.0 32.0 f 50.5 74.2 f 17.6 17.35 x 10 6 f 55.5 Biochikol 020 PC 25.0 15.0 c 76.8 27.0 d 70.0 8.60 x 10 6 d 77.9 10.0 29.8 e 53.9 74.4 f 17.3 13.60 x 10 6 e 65.1 5.0 43.2 g 33.1 90.0 g 0 19.52 x 10 6 g 49.9 Control; Kontrola 64.6 h - 90.0 g - 38.98 x 10 6 h - Means in columns denoted with identical letters do not differ significantly (p = 0.05) according to Newman-Keuls test; Średnie w kolumnach oznaczone tą samą literą nie

róŝnią się istotnie (p = 0,05), według testu Newman a-keuls a

ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 2008 z. 529: 35-39 OCHRONA RÓśANECZNIKA PRZED FYTOFTOROZĄ (Phytophthora spp.) ŚRODKAMI ZAWIERAJĄCYMI FOSETYL GLINOWY, PROPAMOKARB I FENAMIDON Mirosław Korzeniowski 1, Leszek B. Orlikowski 2 1 Bayer CropScience, Warszawa 2 Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach Wstęp RóŜaneczniki naleŝą do grupy roślin najbardziej wraŝliwych na fytoftorozę [ORLIKOWSKI, SZKUTA 2002]. Dotychczas wyizolowano z nich 17 gatunków rodzaju Phytophthora. Do najczęściej występujących naleŝą P. citricola i P. cinnamomi. [ORLIKOWSKI, SZKUTA 2002, 2003]. Od początku XXI wieku zagroŝenie dla roślin wrzosowatych stanowi P. ramorum, gatunek wpisany na listę alertową [ORLIKOWSKI, SZKUTA 2003]. Zarówno P. citricola, jak i P. ramorum są przyczyną zamierania pędów wierzchołkowych róŝanecznika, co drastycznie obniŝa jakość roślin i eliminuje je z obrotu handlowego. Istnieje więc konieczność ochrony nasadzeń róŝaneczników i innych roślin wrzosowatych przed tymi czynnikami chorobotwórczymi. Celem obecnych badań była ocena przydatności środków zawierających jako substancje czynne fosetyl glinowy, fenamidon i propamokarb w ochronie róŝaneczników przed P. ramorum i P. citricola. Materiał i metody Do doświadczeń wybrano róŝaneczniki odm. Nova Zembla, bardzo podatne na Phytophthora ramorum i P. citricola. Do ochrony roślin uŝyto Aliette 80 WP (80% fosetylu glinowego), Mildex 711,9 WG (66,7% fosetylu glinowego + 4,4% fenamidonu) oraz Previcur Energy 840 SL (530 g propamokarbu + 310 g fosetylu glinowego w 1 litrze). Środki w stęŝeniu 0,2% (Previcur Energy w stęŝ. 0,25%) zastosowano do jednorazowego opryskania 48 godz. przed lub po inokulacji roślin P. ramorum, a w przypadku P. citricola 12 godz. przed lub po inokulacji. Rośliny zakaŝono przenosząc krąŝki inokulum o średnicy 3 mm, pobrane z brzegu 7-dniowych kolonii rosnących na poŝywce V8, na nasadę ogonków liściowych i wierzchołki łodyg. Po 4 (P. citricola) oraz po 7 dniach (P. ramorum) mierzono wielkość nekrotycznych plam. Określano równieŝ wpływ badanych środków na formowanie się zarodni pływkowych i chlamydospor P. ramorum stosując metodę podaną przez ORLIKOWSKIEGO [2003]. Doświadczenia załoŝono w układzie bloków losowych w 4 powtórzeniach po 4 rośliny i po 4 liście i łodygi na kaŝdej z nich i powtórzono 2-krotnie. W