Aktywność enzymów anty oksydacyjnych i stężenie aldehydu dimalonowego jako wykładniki stresu oksydacyjnego u kobiet z

Aktywność enzymów anty oksydacyjnych i stężenie aldehydu dimalonowego jako wykładniki stresu oksydacyjnego u kobiet z de novo rozpoznaną chorobą Gravesa i Basedowa oraz po leczeniu tiamazolem prowadzącym do uzyskania stanu eutyreozy Barbara Rybus Kalinowska 1,4, Krystyna Żwirska Korczala 1, Mariusz Kalinowski 2, Michał Kukla 1, Ewa Birkner 3, Jerzy Jochem 4 1 Katedra i Zakład Fizjo logii w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach 2 I Katedra i Oddział Kliniczny Kardio logii, Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze 3 Katedra i Zakład Biochemii w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach 4 Zakład Podstawowych Nauk Medycznych w Bytomiu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Streszczenie: Wprowadzenie: Nadczynność tarczycy w przebiegu choroby Gravesa i Basedowa prowadzi do nasilenia procesów oksydacyjnych oraz zwiększonego wytwarzania wolnych rodników tlenowych. Efektem tego jest zaburzenie stanu oksydacyjnego organizmu. Cele: Celem pracy była ocena dynamiki zmian stanu oksydacyjnego u kobiet z chorobą Gravesa i Basedowa przed leczeniem tiamazolem oraz po leczeniu. Pacjenci i metody: Badania przeprowadzono u 20 kobiet z de novo zdiagnozowaną nadczynnością tarczycy w przebiegu choroby Gravesa i Basedowa oraz u 15 kobiet zdrowych. Oznaczenia aktywności enzymów anty oksydacyjnych dysmutazy ponadtlenkowej (cytozolowej izoformy miedziowo cynkowej Cu/ZnSOD, mitochondrialnej izoformy manganowej MnSOD i poza komórkowej izoformy miedziowo cynkowej EC SOD) oraz peroksydazy glutationowej (glutathione peroxidase GPx), a także stężenia aldehydu dimalonowego (malondialdehyde MDA) wykonywano dwukrotnie, tj. przed leczeniem i po 3 7 miesiącach stosowania tiamazolu (stan eutyreozy). Wyniki: U kobiet z nadczynnością tarczycy przed leczeniem stwierdzono w osoczu większą aktywność MnSOD i mniejszą aktywność EC SOD niż w grupie kontrolnej, podczas gdy aktywność Cu/ZnSOD w erytrocytach nie różniła się między grupami. Ponadto u kobiet z nadczynnością tarczycy aktywność GPx była większa w krwinkach czerwonych. Badania wykazały również w tej grupie większe stężenie MDA w osoczu, nie stwierdzono natomiast różnic między grupami w stężeniach MDA w krwinkach czerwonych. Po zastosowaniu terapii tiamazolem nie stwierdzono różnic w aktywności MnSOD, EC SOD, Cu/ZnSOD i GPx ani w stężeniach MDA pomiędzy grupami. Wnioski: U kobiet z nadczynnością tarczycy w przebiegu choroby Gravesa i Basedowa dochodzi do zaburzeń stanu oksydacyjnego organizmu, a indukcja stanu eutyreozy po zastosowaniu tiamazolu powoduje ich ustępowanie. Słowa kluczowe: choroba Gravesa i Basedowa, stan oksydacyjny WPROWADZENIE Choroba Gravesa i Basedowa charakteryzuje się zwiększonym stężeniem hormonów tarczycy tyroksyny (T 4 ) i trijodotyroniny (T 3 ), co prowadzi do zwiększenia podstawowej prze Adres do korespondencji: dr med. Barbara Rybus Kalinowska, Zakład Podstawowych Nauk Medycznych Wydziału Zdrowia Publicznego, Śląski Uniwersytet Medyczny, ul. Piekarska 18, 41-902 Bytom, tel.: 032 397 65 30, fax: 032 397 65 42, e mail: markal13@tlen.pl Praca wpłynęła: 02.04.2008. Przyjęta do druku: 22.05.2008. Nie zgłoszono sprzeczności inter esów. Pol Arch Med Wewn. 2008; 118 (7-8): 420-425 Copyright by Medycyna Praktyczna, Kraków 2008 miany materii, zwiększonego zużycia tlenu i wytwarzania dużych ilości reaktywnych form tlenu (RFT) [1 3]. W warunkach prawidłowych istnieje równo waga pomiędzy powstającymi RFT i aktywnością endogennych układów antyoksydacyjnych. RFT wytwarzane są we wszystkich komórkach, zależnie od nasilenia meta bolizmu tlenowego, zwłaszcza w aktywowanych granulocytach obojętnochłonnych, monocytach, miocytach mięśniówki gładkiej i komórkach śród błonka [4]. Do najaktywniejszych pod względem bio logicznym RFT należą: rodnik hydroksylowy (OH ), anionorodnik ponadtlenkowy ( ) i nadtlenek wodoru ( ). Zaburzenie równo wagi między wytwarzaniem RFT a ich unieczynnianiem prowadzi Aktywność enzymów anty oksydacyjnych i stężenie aldehydu dimalonowego 1

Tabela 1. Charakterystyka badanych grup przed leczeniem Pacjentki z chorobą GB (n = 20) Grupa kontrolna (n = 15) po leczeniu wiek (lat) 42,2 ±11,2 43 ±12 44 ±13 TSH (mu/l) 0,02 ±0,002* 1,16 ±0,3 1,4 ±0,57 ft 3 (pmol/l) 24,9 ±8,05* 6,9 ±1,31 5,7 ±0,94 ft 4 (pmol/l) 51,7 ±15,31* 15,9 ±1,85 15,7 ±1,18 TPOAb (IU/ml) 553,8 ±23,8* 352,1 ±35,4* <50 TgAb (IU/ml) 572,1 ±121,4* 413,4 ±35,5* <100 TRAb(U/l) 6,6 ±0,37* 3,4 ±0,23* 0,2 ±0,02 BMI (kg/m 2 ) 24,6 ±3,2 24,7 ±2,9 24,9 ±2,8 RBC (T/l) 4,5 ±0,3 4,6 ±0,4 4,3 ±0,4 Hb (mmol/l) 8,1 ±0,7 8,1 ±0,6 8,6 ±0,9 WBC (G/I) 6,7 ±1,8 7,0 ±1,6 7,1 ±1,3 *p <0,001 w porównaniu z grupą kontrolną Skróty: BMI wskaźnik masy ciała (body mass index), ft 3 wolna trijodotyronina, ft 4 wolna tyroksyna, GB choroba Gravesa i Basedowa, Hb hemoglobina, RBC krwinki czerwone (red blood cells), TPOAb przeciwciała przeciwko tyreoperoksydazie (thyroid peroxidase antibodies), TRAb przeciwciała przeciwko receptorowi TSH (TSH receptor antibodies), TSH hormon tyreotropowy (thyroid-stimulating hormone), WBC krwinki białe (white blood cells) PACJENCI I METODY W badaniu wzięło udział 20 kobiet z terenu Górnego i Dolnego Śląska z rozpoznaną de novo jawną nadczynnością tarczycy w przebiegu choroby Gravesa i Basedowa. Rozpoznanie ustalono na podstawie kryteriów klinicznych i bio chemicznych (tabela 1). U wszystkich pacjentek stwierdzono kliniczne cechy tyreotoksykozy, zwiększone stężenia wolnej tyroksydo stresu oksydacyjnego. RFT powodują uszkodzenie podstawowych struktur komórkowych. Łatwo reagują z makromolekułami, takimi jak cząsteczki lipidów, białek i DNA, co powoduje niszczenie błon komórkowych oraz nadmierną aktywację lub inaktywację enzymów. Ostatecznymi skutkami działania RFT są mutacje, dysfunkcje meta boliczne i starzenie się komórek. Te z kolei są przyczyną rozwoju procesów zapalnych, onkogenezy oraz zaburzonego funkcjonowania narządów [5,6]. Substancje wykazujące zdolność do neutralizowania RFT to m.in. kwas askorbinowy, α tokoferol, karoteny i enzymy, a wśród nich dysmutaza ponadtlenkowa (superoxide dismutase SOD; E.C.1.15.1.1), peroksydaza glutationowa (glutathione peroxidase GPx; E.C.1.11.1.9) oraz katalaza (catalase CAT; E.C.1.11.1.6). U ludzi występują 3 izoenzymy dysmutazy ponadtlenkowej: cytozolowa izoforma miedziowo cynkowa Cu/ZnSOD (SOD 1), mitochondrialna izoforma manganowa MnSOD (SOD 2) oraz poza komórkowa izoforma miedziowo cynkowa EC SOD (SOD 3). SOD katalizuje reakcję dysmutacji anionorodnika ponadtlenkowego ( ) do i molekularnego tlenu ( ). EC SOD, podobnie jak Cu/ZnSOD, wykazuje także aktywność peroksydazową, unieczynniając [7 8]. CAT i GPx to enzymy występujące głównie wewnątrz komórkowo, w związku z czym EC SOD odgrywa dominująca rolę w rozkładzie w przestrzeni poza komórkowej [7]. GPx jest enzymem zawierającym jako kofaktor jon selenu [9], a do katalizowanej reakcji wymaga zredukowanego glutationu (glutathione GSH), dostarczanego przez reduktazę glutationu (glutathione reductase GR, E.C.1.6.4.2) [10]. Zarówno CAT, jak i GPx rozkładają, jednak GPx wykazuje większe powinowactwo do, co wskazuje na jej dominującą rolę w większości stanów, w których stężenia są małe [11]. Badania z ostatnich lat wskazują na udział stresu oksydacyjnego w rozwoju chorób auto immuno logicznych [12]. Dane doświadczalne sugerują, iż zaburzony meta bolizm RFT i początek odpowiedzi immuno logicznej w chorobie Gravesa i Basedowa mogą być ściśle związane [13]. Burch i wsp. [14] wykazali mianowicie, że przeciw ciała przeciw ko receptorowi hormonu tyreotropowego (thyroid stimulating hormone TSH) reagują z SOD fibroblastów oczodołu, która ma fragment homo logiczny do receptora TSH. Dowiedziono także częstszego występowania przeciw ciał anty SOD u pacjentów z chorobą Gravesa i Basedowa niż u osób zdrowych. Wykazano również, że RFT nasilają proliferację fibroblastów pobranych z przestrzeni poza gałkowej chorych z orbitopatią naciekową, a efekt ten jest hamowany przez tiamazol [15]. Celem obecnej pracy była ocena dynamiki zmian stanu oksydacyjnego u kobiet z rozpoznaną de novo chorobą Gravesa i Basedowa przed leczeniem tiamazolem oraz po takim leczeniu. 2 POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008; 118 (7-8)

TABELA 2 Parametry stresu oksydacyjnego w grupie chorych z chorobą Gravesa i Basedowa (GB) oraz w grupie kontrolnej przed leczeniem Pacjentki z chorobą GB (n = 20) Grupa kontrolna (n = 15) po leczeniu EC-SOD (NU/ml) 6,9 ±1,8* 10,7 ±2,0 11,48 ±2,12 CuZn/SOD (NU/mg Hb) 25,29 ±3,85 24,8 ±2,5 26,9 ±2,12 MnSOD (NU/ml) 7,7 ±1,43* 4,4 ±0,55 4,69 ±0,78 GPx (IU/g Hb) 27,1 ±1,2* 15,2 ±1,1 14,5 ±0,7 MDA (o) µmol/l 3,25 ±0,53* 2,3 ±0,7 2,16 ±0,31 MDA (e) µmol/g Hb 1,95 ±0,4 1,8 ±0,82 1,91 ±0,6 *p <0,001 w porównaniu z grupą kontrolną Skróty: CuZnSOD cytozolowa miedziowo-cynkowa dysmutaza ponadtlenkowa, e krwinki czerwone, EC SOD pozakomórkowa miedziowocynkowa dysmutaza ponadtlenkowa, GPx peroksydaza glutationowa (glutathione peroxidase), MDA malonylodialdehyd, MnSOD mitochondrialna manganowa dysmutaza ponadtlenkowa, o osocze, SOD dysmutaza ponadtlenkowa (superoxide dismutase) OMÓWIENIE Wyniki naszej pracy wskazują, że u kobiet z jawną nadczynnością tarczycy w przebiegu choroby Gravesa i Basedony (ft 4 ) i wolnej trijodotyroniny (ft 3 ), zmniejszone stężenia TSH i istotne miana przeciw ciał przeciw ko receptorowi TSH. W odstępach 4 6 tygodni u kobiet w grupie badanej oznaczano stężenia TSH. Oznaczenia aktywności enzymów antyoksydacyjnych i stężenia malonylodialdehydu (MDA) przeprowadzono dwukrotnie przed leczeniem tiamazolem oraz po 3 7 miesiącach terapii, natychmiast po stwierdzeniu biochemicznych cech eutyreozy. Grupę kontrolną stanowiło 15 kobiet z prawidłową czynnością tarczycy, wykazaną na podstawie stężeń ft 4, ft 3 i TSH (tabela 1). Z badania wykluczono osoby z chorobą niedokrwienną serca, astmą oskrzelową, niewydolnością krążenia, niewydolnością nerek, chorobami wątroby oraz innymi chorobami wymagającymi stosowania przewlekłej farmako terapii, a także z dodatnim wywiadem w kierunku palenia tytoniu, nadużywania alkoholu i narkomanii. Kobiety uczestniczące w badaniu nie zostały poddane żadnym ograniczeniom żywieniowym. Protokół badania został zaaprobowany przez Lokalną Komisję Bioetyczną ŚAM w Katowicach (Protokół nr NN 013 50/00/02), a uczestniczki wyraziły pisemną świadomą zgodę na udział w badaniu. Krew do badań pobierano na czczo w godzinach porannych do probówek zawierających EDTA, natychmiast odwirowywano i tego samego dnia dokonywano oznaczeń. Aktywność SOD oznaczano według metody Oyanagui, wyrażając ją w jedno stkach nitrowych (NU/ml) w osoczu oraz w jednostkach nitrowych/g hemo globiny (NU/g Hb) w krwinkach czerwonych [16]. Aktywność GPx w erytrocytach mierzono metodą Paglia i Valentine z wykorzystaniem sprzężenia enzymatycznego z reduktazą glutationu, z użyciem jako substratu [17]. Stężenie MDA w osoczu i erytrocytach oznaczano metodą kolorymetryczną według Ohkawa, wykorzystując reakcję z kwasem tiobarbiturowym. Odczytu ekstynkcji dokonywano przy długo ści fali 515 nm (absorbancja) i 522 nm (emisja). Stężenie MDA odczytywano z krzywej standardowej [18]. Uzyskane wyniki przed stawiono jako średnie arytmetyczne ± odchylenia standardowe. Przeprowadzono analizę warian cji z klasyfikacją pojedynczą, sprawdzając uprzednio jednorodność wariancji testem Fishera. Jako analizę post hoc zastosowano test Newmana i Keula. Jako znamienne przyjęto p <0,05. WYNIKI Charakterystykę badanych grup przed stawiono w tabeli 1. U wszystkich chorych z nadczynnością tarczycy przed leczeniem stężenia ft 4 i ft 3 były istotnie większe, a stężenia TSH mniejsze niż w grupie kontrolnej. U kobiet z nadczynnością tarczycy przed leczeniem stwierdzono w osoczu większą niż w grupie kontrolnej aktywność MnSOD (7,7 ±1,43 vs 4,69 ±0,78 NU/ml; p <0,001) oraz mniejszą aktywność EC SOD (6,9 ±1,8 vs 11,48 ±2,12 NU/ml, p <0,001). U kobiet z nadczynnością tarczycy większa niż w grupie kontrolnej była również aktywność GPx w krwinkach czerwonych (27,1 ±1,2 vs 14,5 ±0,7 IU/g Hb; p <0,001). Aktywność Cu/ZnSOD w erytrocytach nie różniła się między grupami (25,29 ±3,85 vs 26,9 ±2,12 NU/mg Hb [tabela 2]). U kobiet z nadczynnością tarczycy badania wykazały również większe stężenie MDA w osoczu niż w grupie kontrolnej (3,25 ±0,53 vs 2,16 ±0,31 μmol/l; p <0,001), nie stwierdzono natomiast różnic pomiędzy grupami w stężeniach MDA w krwinkach czerwonych (1,95 ±0,4 vs 1,91 ±0,6 μmol/g Hb [tabela 2]). Po leczeniu tiamazolem stężenia TSH, ft 4 i ft 3 uległy normalizacji (tabela 1). Terapia tiamazolem doprowadziła także do zmniejszenia aktywności MnSOD, GPx, zwiększenia aktywności EC SOD oraz normalizacji stężenia MDA (tabela 2). Aktywność enzymów anty oksydacyjnych i stężenie aldehydu dimalonowego 3

wa dochodzi do zachwiania równo wagi oksydacyjnej, za czym przemawiają istotne różnice w aktywności enzymów antyoksydacyjnych MnSOD i EC SOD w osoczu oraz GPx w krwinkach czerwonych w porównaniu z grupą kontrolną. Towarzyszy temu nasilenie procesów peroksydacji lipidów, czego przejawem jest zwiększenie stężenia MDA w osoczu kobiet w stanie hipertyreozy. Wyniki dotychczasowych badań dotyczących aktywności enzymów anty oksydacyjnych u chorych z nadczynnością tarczycy są niejednoznaczne [19]. Większość prac wskazuje na zwiększenie aktywności Cu/ZnSOD i GPx w erytrocytach u chorych z pełnoobjawową nadczynnością tarczycy w przebiegu choroby Gravesa i Basedowa [20], a nawet u pacjentów z subkliniczną postacią choroby [21]. W niektórych badaniach uzyskano jednak wyniki przeciw ne [22]. W naszej pracy stwierdziliśmy zwiększenie aktywności MnSOD w erytrocytach u chorych z nadczynnością tarczycy, co można tłumaczyć faktem, iż T 3 i T 4 mogą zwiększać aktywność MnSOD w celu ochrony mitochondriów przed uszkodzeniem oksydacyjnym przez anionorodnik ponadtlenkowy [23]. Potwierdzają to wyniki badań doświadczalnych, w których wykazano, że pod wpływem suplementacji T 4 następuje zwiększenie aktywności MnSOD w mózgowiu [24]. Wykazaliśmy również zmniejszenie aktywności EC SOD u chorych w stanie nadczynności tarczycy, prawdo podobnie związane z brakiem uwalniania enzymu w celu ochrony śródbłonka przed generowanym w nadmiarze anionorodnikiem ponadtlenkowym [15]. Z drugiej strony, obserwowane zwiększenie stężenia w osoczu MDA również może się przyczyniać do zmniejszenia aktywności EC SOD poprzez tworzenie z tym białkiem wiązań poprzecznych [11]. Niedobór EC SOD prowadzi do zwiększenia ilości powstającego nadtlenku wodoru, który dodatkowo może inaktywować ten enzym. W naszym badaniu u kobiet po indukcji stanu eutyreozy za pomocą tiamazolu nie stwierdzono różnic w aktywności EC SOD w osoczu w badanych grupach. Może to wynikać ze zmniejszenia stężenia hormonów tarczycy, należy również wziąć pod uwagę anty oksydacyjny wpływ tiamazolu. Lek ten hamuje syntezę hormonów tarczycy, a także działa anty oksydacyjnie i immunomodulująco na tyreocyty oraz inne komórki układu immuno logicznego [25]. Funkcją wewnątrz komórkowej GPx jest rozkład oraz wodoronadtlenków wolnych kwasów tłuszczowych, natomiast w osoczu GPx katalizuje reakcję rozkładu i wodoronadtlenków fosfolipidów. GPx działa ponadto ochronnie na fosfolipidy błonowe poprzez hamowanie procesu ich peroksydacji [4]. Zgodnie z hipo tezą zaproponowaną przez Sevena i wsp. [26], zwiększenie produkcji RFT może prowadzić do zwiększenia aktywności GPx. Tezę tę potwierdza wykazane w naszej pracy zwiększenie aktywności GPx w krwinkach czerwonych. Z drugiej strony, stwierdzony brak zmian stężenia MDA w erytrocytach jest zgodny z wcześniejszymi badaniami wskazującymi na małą podatność krwinek czerwonych na rozwój stresu oksydacyjnego w stanie nadczynności tarczycy [27]. Ponieważ w erytrocytach nie zachodzi bio synteza biał ka de novo, można przypuszczać, że w komórkach tych istnieje duża rezerwa stężenia białka enzymatycznego, dzięki której możliwe jest z jednej strony uaktywnienie enzymów antyoksydacyjnych w odpowiedzi na działanie RFT, a z drugiej wyrównywanie strat spowodowanych stresem oksydacyjnym. Występujące w stanie tyreotoksykozy zmniejszenie potencjału anty oksydacyjnego krwinek czerwonych tłumaczone jest szybszą degradacją białek enzymatycznych [28]. W naszej pracy wykazaliśmy, że po leczeniu tiamazolem następuje normalizacja aktywności GPx. Podobne rezultaty uzyskali Abalivich i wsp. [29]. Zmianom aktywności enzymów anty oksydacyjnych towarzyszy nasilenie procesów peroksydacji lipidów, czego potwierdzeniem jest stwierdzane przez nas zwiększenie stężenia MDA w osoczu kobiet z jawną nadczynnością tarczycy. MDA jest ilościowo najważniejszym składnikiem spośród reaktywnych aldehydów pochodzących z peroksydacji lipidów, dlatego też jest powszechnie uznawany za wskaźnik nasilenia stresu oksydacyjnego. Wydaje się, że zwiększenie stężenia MDA może być spowodowane nadmiernym utlenowaniem tkanek w następstwie zwiększonego oddychania komórkowego wywoływanego przez hormony tarczycy. Należy również pamiętać, że kobiety objęte badaniem cierpiały na auto immunologiczną chorobę tarczycy, a więc oprócz wpływu hormonów należy wziąć pod uwagę również działanie czynników immuno logicznych. Badania in vitro tyreocytów uzyskanych od osób z chorobą Gravesa i Basedowa wykazały, że obecne w wewnątrz tarczycowych naciekach zapalnych aktywowane komórki układu odpornościowego wydzielają cytokiny, które nasilają wytwarzanie toksycznych meta bolitów w błonach komórkowych granulocytów obojętnochłonnych [30,31]. Opublikowane wcześniej dane wskazują, że u chorych z jawną nadczynnością tarczycy duże stężenia produktów peroksydacji lipidów korelują ze stężeniami hormonów T 3 i T 4 [20,32 34]. W badaniach doświadczalnych wykazano, że u zwierząt z indukowaną tyreotoksykozą dochodzi do nasilenia procesu peroksydacji lipidów, czego dowodem jest zwiększona zawartość MDA w mięśniu sercowym [35]. Z kolei Cetinkaya i wsp. [21] stwierdzili zwiększone stężenie MDA w osoczu chorych z subkliniczną nadczynnością tarczycy. Badania Bianchi i wsp. wskazują ponadto, że proces wolnorodnikowego utlenowania fosfolipidów budujących błony plazmatyczne komórek mięśniowych jest najprawdopodobniej przyczyną rozwoju miopatii tyreotoksycznej i kardiomiopatii najczęstszych powikłań nadczynności tarczycy [33]. Zwiększone wytwarzanie RFT, będące konsekwencją nasilenia metabolizmu tlenowego przez hormony tarczycy, prowadzi również do oksydacyjnego uszkodzenia mięśni szkieletowych [33]. Stopień uszkodzenia komórek w chorobie Gravesa i Basedowa pozostaje w związku ze stresem oksydacyjnym, który z kolei zależny jest od skuteczności zastosowanej terapii i zdolności obrony anty oksydacyjnej organizmu [25]. W obecnej pracy wykazano, że podobnie jak aktywności enzymów anty oksydacyjnych, również stężenie MDA w osoczu ulega normalizacji po leczeniu tiamazolem. Badania Guerra 4 POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008; 118 (7-8)

i wsp. [36] wskazują ponadto na zmniejszenie ilości wydalanego MDA z moczem u pacjentów z chorobą Gravesa i Basedowa po leczeniu tiamazolem. Stąd hipo teza, iż zawartość MDA w moczu może być użytecznym wskaźnikiem podczas monitorowania stanu pacjentów, którzy ukończyli leczenie tiamazolem [36]. Na podstawie uzyskanych wyników nie można jednak jednoznacznie stwierdzić, czy obserwowane efekty bio chemiczne, tj. normalizacja aktywności enzymów anty oksydacyjnych oraz stężenia MDA, wynikają z bezpośredniego działania tiamazolu, czy też są następstwem osiągnięcia stanu eutyreozy. Interesujące byłoby również prześledzenie, czy po krótszym czasie leczenia, gdy nie uzyskano jeszcze eutyreozy, obserwuje się wpływ tiamazolu bądź zmniejszenia nadmiaru hormonów tarczycowych na oznaczane para metry. Takie informacje, podobnie jak analiza aktywności enzymów anty oksydacyjnych i stężenia MDA podczas leczenia propylotiouracylem i po takim leczeniu, dostarczyłyby więcej danych umożliwiających wyciągnięcie wniosków dotyczących ewentualnego wpływu tych leków na stan oksydacyjny. Rozwikłanie tych niejasności może być tematem kolejnych badań dotyczących stanu oksydacyjnego u osób z chorobą Gravesa i Basedowa. Podsumowując, można stwierdzić, że u kobiet z jawną nadczynnością tarczycy w przebiegu choroby Gravesa i Basedowa występują zaburzenia równo wagi oksydacyjnej, przejawiające się zwiększeniem aktywności MnSOD w osoczu oraz GPx i CuZn/SOD w krwinkach czerwonych i zmniejszeniem aktywności EC SOD w osoczu. Stwierdzone zwiększone stężenie aldehydu dimalonowego w osoczu wskazuje na nasilenie procesów peroksydacji lipidów. Osiągniecie stanu eutyreozy po zastosowaniu tiamazolu wiąże się z normalizacją parametrów stanu oksydacyjnego. PIŚMIENNICTWO 1. Mano T, Shinohra R, Sawai Y, et al. Effects of thyroid hormone on coenzyme Q and other free radical scavengers in rat heart muscle. J Endocrinol. 1995; 145: 13-16. 2. Carrion Y, Fernandez V, Videla LA. Influence of thyroid hormone administration on hepatic glutathione content and basolateral gamma -glutamyltransferase ectoactivity in the isolated perfused rat liver. Biochem Pharmacol. 1993; 45: 2527-2535. 3. Fernandez V, Simizu K, Barros SB, et al. Effects of hyperthyroidism on rat liver glutathione meta bolism: related enzyme activities, effux, and turnover. Endocrinology. 1991; 129: 85-91. 4. Niki E, Noguchi N, Tsuchihashi H, et al. Interaction among vitamin C, vitamin E, and beta -carotene. Am J Clin Nutr. 1995; 62 (Suppl6): S1322 -S1326. 5. Fridovich I. The bio logy of oxygen radicals. Science. 1978; 201: 875-880. 6. Kang DH. Oxidative stress, DNA damage and breast cancer. AACN Clin Issues. 2002; 13: 540-549. 7. Skrzycki M, Czeczot H. Extracellular superoxide dismutase (EC SOD) structure, properties and functions. Postępy Hig Med Dośw. 2004; 24: 301-311. 8. Sugawara M, Kita T, Lee ED, et al. Deficiency of superoxide in endemic goiter tissue. J Clin Endocrinol Metab. 1988; 67: 1156-1161. 9. Rotruck JT, Pope AL, Ganther HE, et al. Selenium: bio chemical role as a component of glutathione peroxidase. Science 1973; 179: 588-590. 10. Inal ME, Kanbak G, Sunal E. Antioxidant enzyme activities and malondialdehyde levels related to aging. Clin Chim Acta. 2001; 305: 75-80. 11. Bartosz G. Druga twarz tlenu. Wolne rodniki w przyrodzie. Warszawa, Wy dawnictwo Naukowe PWN, 2003. 12. Ahsan H, Ali A, Ali R. Oxygen free radicals and systematic auto immunity. Clin Exp Immunol. 2003; 131: 398-404. 13. Weetman AP, Holt ME, Campbell AK, et al. Methimazole and generation of oxygen radicals by monocytes: potential role in immunosuppresion. Br Med J (Clin Res Ed). 1984; 288: 518-520. 14. Burch HB, Barnes S, Nagy EV, et al. Immunodetection of manganese superoxide dismutase in cultured human retroocular fibroblast using sera directed against the thyrotropin receptor. J Endocrinol Invest. 1998; 21: 48-55. 15. Burch HB, Lahiri S, Bahn RS, et al. Superoxide radical production stimulates retroocular fibroblast proliferation in Graves ophtalmopathy. Exp Eye Res. 1997; 65: 311-316. 16. Oyanagui Y. Reevaluation of assay methods and establishment of kid for superoxide dismutase activity. Anal Biochem. 1984; 142: 290-296. 17. Paglia DE, Valentine WN. Studies on the quantitative and qualitative characterization of erythrocyte glutatione peroxidase. J Lab Clin Med. 1967; 70: 158-169. 18. Ohkawa H, Ohishi N, Yagi K. Assay for peroxides in animal tissue by thiobarbituric acid reaction. Anal Biochem. 1979; 95: 351-358. 19. Andryskowski G, Owczarek T. Ocena wybranych para metrów stresu oksydacyjego u chorych z nadczynnością tarczycy. Pol Arch Med Wewn. 2007; 117: 285-289. 20. Komosińska -Vassev K, Olczyk K, Kucharz EJ, et al. Free radical activity and antioxidant defense mechanisms in patients with hyperthyroidism due to Graves disease during therapy. Clin Chim Acta. 2000; 300: 107-117. 21. Cetinkaya A, Kurutas EB, Buyukbese MA, et al. Levels of malondialdehyde and superoxide dismutase in subclinical hyperthyroidism. Mediators Inflamm. 2005; 24: 57-59. 22. Mayer L, Romic Z, Skreb F, et al. Antioxidant in patients with hyperthyroidism. Clin Chem Lab Med. 2004; 42: 154-158 23. Fernandez V, Tapia G, Varela P, et al. Redox up -regulated expression of rat liver manganese superoxide dismutase and Bcl -2 by thyroid hormone is associated with inhibitor of kappab -alfa phosphorylation and nuclear factor -kappab activation. J Endocrinol. 2005; 186: 539-547. 24. Mano T, Sinohara R, Sawai Y, et al. Changes in lipid peroxidation and free radical scavengers in the brain of hyper- and hypothyroid age rats. J Endocrinol. 1995; 147: 361-365. 25. Kim H, Lee TH, Hwang YS, et al. Methimazole as an antioxidant and immunomodulator in thyroid cells: mechanisms involving inter feron -gamma signaling an H202 scavenging. Mol Pharmacol. 2001; 60: 972-980. 26. Seven A, Seymen O, Hatemi S, et al. Lipid peroxidation and vitamin E suplementation in experimental hyperthyroidism. Clin Chem. 1996; 42: 1118-1119. 27. Augustyniak K, Skrzydlewska E. Antioxidative abilities during aging. Postępy Hig Med Dośw. 2004; 58: 194-200. 28. Bednarek J, Wysocki H, Sowiński J. The effect of one -month antithyroid on peripheral meta bolism of reactive oxygen in Graves disease with infiltrative ophthalmopathy. Przegl Lek. 2004; 61: 841-844. 29. Abalovich M, Llesuy S, Gutierrez S, et al. Peripheral para meters of oxidative stress in Graves disease: the effects of methimazole and 131 iodine treatments. Clin Endocrinol. 2003; 59: 321-327. 30. Grubeck -Loebenstein B, Buchan G, Chantry D, et al. Analysis of intrathyroidal cytokine production in thyroid auto immune disease: thyroid follicular cells produce inter leukin -1 alfa and inter leukin -6. Clin Exp Immunol. 1989: 77; 324-330. 31. Margolick JB, Weetman AP, Burman KD. Immunohistochemical analysis of intrathyroidal lymphocytes in Graves disease: evidence of activated T cells and production of inter feron -gamma. Clin Immunol Immunopathol. 1988; 47: 208-218. 32. Adali M, Inal -Erden M, Akalin A, et al. Effects of propylthiouracyl, propranolol and vitamin E on lipid peroxidation and antioxidant status in hyperthyroid patients. Clin Biochem. 1999; 32: 363-367. 33. Bianchi G, Solari E, Zaccheroni V, et al. Oxidative stress and anti -oxidant metabolites patients with hyperthyroidism: effect of treatment. Horm Metab Res. 1999; 31: 620-624. 34. Ademoglu E, Gookkusu C, Yarman S, et al. The effect of methimazole on the oxidant system in patients with hyperthyroidism. Pharmacol Res. 1998; 38: 93-96. 35. Assayama K, Dobashi K, Hayashibe H, et al. Vitamin E protects against thyroxine- induced acceleration of lipid peroxidation in cardiac and sceletal muscles in rats. J Nutr Sci Vitaminol. 1989; 35: 407-418. 36. Guerra LN, Rios de Molina Mdel C, et al. Antioxidant and methimazole in the treatment of Graves disease: effect on urinary malondialdehyde levels. Clin Chim Acta. 2005; 352: 115-120. Aktywność enzymów anty oksydacyjnych i stężenie aldehydu dimalonowego 5