STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MORAWICA

Spis treści: Wstęp...2 ROZDZIAŁ 1. CHARAKTERYSTYKA GMINY MORAWICA...4 1. Dane geograficzne i demograficzne...4 2. Służba zdrowia...6 3. Oświata...7 4. Kultura...7 5. Turystyka, rekreacja, sport...8 6. Bezpieczeństwo publiczne...9 7. Sytuacja gospodarcza...10 8. Jednostki i placówki pomocy społecznej...11 ROZDZIAŁ 2. DIAGNOZA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MORAWICA...12 1. Bezrobocie...13 2. Ubóstwo...14 3. Niepełnosprawność i długotrwała choroba...15 4. Bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych...17 5. Patologie społeczne uzależnienia, przemoc domowa...18 ROZDZIAŁ 3. STRATEGICZNE ZADANIA SŁUŻĄCE ROZWIĄZANIU PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MORAWICA...20 1. Cele strategiczne i priorytety programowe...20 2. Pomoc na rzecz osób i środowisk dotkniętych problemem bezrobocia...21 3. Pomoc na rzecz rodzin z problemami opiekuńczo wychowawczymi...23 4. Pomoc na rzecz osób i rodzin z problemem alkoholowym - ograniczenie zjawisk patologii społecznej i niwelowanie jej skutków...25 5. Pomoc na rzecz osób niepełnosprawnych i długotrwale chorych - integracja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych...29 6. Pomoc na rzecz osób starszych - rozwój środowiskowego systemu wsparcia osób starszych współpraca z kombatantami...32 7. Podnoszenie poziomu kwalifikacji i doskonalenie zawodowe pracowników socjalnych zatrudnionych w Ośrodku Pomocy Społecznej...34 ROZDZIAŁ 4. PODSUMOWANIE...36 SPIS TABEL...37 1

Wstęp Podstawową strukturą życia społecznego jest rodzina, w której skupiają się wszelkie podstawowe problemy istnienia i właśnie ona jest za ich rozwiązywanie odpowiedzialna. Jednak podołanie tym problemom w obecnej rzeczywistości staje się trudne, szczególnie dla osób i rodzin, dotkniętych wszelkiego typu dysfunkcjami np.: bezrobociem, niepełnosprawnością lub długotrwałą chorobą, niezaradnością życiową, wielodzietnością, bezradnością w sprawach opiekuńczo wychowawczych, uzależnieniami, przemocą domową itp. Działania Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Morawicy mają na celu nie tylko łagodzenie skutków trudnej sytuacji bytowej podopiecznych, lecz także usuwanie przyczyn tkwiących często w ich sferze psychicznej i społecznej. Ciągle pogarszająca się sytuacja na rynku pracy, niewystarczające środki przeznaczane na pomoc społeczną, stale wzrastająca liczba osób, ubiegających się o pomoc zmuszają do poszukiwania jak najefektywniejszych metod działania na rzecz osób wymagających wsparcia. Jednym z zadań gminy o charakterze obowiązkowym zgodnie z art. 17, ust. 1, pkt.1 ustawy z dnia 12 marca 2004r. (tekst jednolity DZ.U. Nr 64, poz. 593 z późniejszymi zmianami) jest opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. Jej celem jest wypracowanie sprawnego i efektywnego programu pomocy, który umożliwi skuteczne rozwiązywanie problemów społecznych oraz będzie przeciwdziałał wykluczeniu społecznemu i marginalizacji. Strategia określa najważniejsze działania, które należy zrealizować, aby zapewnić mieszkańcom gminy Morawica warunki sprzyjające rozwojowi społecznemu oraz wzrostowi poczucia bezpieczeństwa w wymiarze społecznym. Stanowi jeden z elementów ciągłego procesu budowania i wdrażania systemu rozwiązywania problemów społecznych przez jednostki samorządowe. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych służyć będzie jako podstawa określająca kierunki zamierzeń rozwojowych w sektorze pomocy społecznej na terenie gminy Morawica. Planuje się usystematyzowanie działań ujętych w programie poprzez następujące priorytety: 1. Wsparcie osób i rodzin ubogich, 2. Wsparcie rodzin we właściwym pełnieniu funkcji opiekuńczo wychowawczych, 3. Wsparcie osób i rodzin z problemem długotrwałego bezrobocia, 4. Minimalizacja skutków niepełnosprawności, 5. Minimalizacja skutków uzależnień, 6. Ograniczenie negatywnych skutków starości. Określenie kierunków strategicznych działań odniesiono do rzeczywistych problemów społeczności lokalnej oraz skupiono się nad wskazaniem skutecznych kierunków dla ich rozwiązania i ustaleniem współpracy instytucjonalnej dla poszczególnych problemów społecznych. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych skupiać się będzie zatem wokół obszarów, które mogą prowadzić do bezradności, marginalizacji i wykluczenia społecznego tj: - ubóstwo, - bezrobocia, - niepełnosprawności i długotrwałej choroby, - bezradności w sprawach opiekuńczo wychowawczych, - patologii społecznych: uzależnień, przemocy w rodzinie. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Morawica została opracowana przez 2

Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, przy wykorzystaniu własnych materiałów sprawozdawczych i analiz oraz materiałów, przygotowanych przez inne referaty oraz jednostki administracji publicznej. Jest ona zgodna i ściśle związana ze Strategią Rozwoju Gminy Morawica. 3

Rozdział 1. CHARAKTERYSTYKA GMINY MORAWICA 1. Dane geograficzne i demograficzne. Gmina Morawica jest gminą wiejską, liczącą na dzień 31 grudnia 2005r. 13.118 - tu mieszkańców. Położona jest w centralnej części województwa świętokrzyskiego. Gmina zajmuje powierzchnię 140,45km 2, z czego 37,3km 2 stanowią lasy i grunty leśna (ok. 27%). Graniczy bezpośrednio z miastem wojewódzkim Kielce oraz gminami: Daleszyce, Pierzchnica, Chmielnik, Kije, Sobków, Sitkówka Nowiny i Chęciny. Teren gminy ma rzeźbę niskofalistą (od ok. 200 do 318 m n.p.m), pagórkowatą, bez znaczniejszego zróżnicowania form. Rodzaje gleb występujące na obszarze gminy są bardzo zróżnicowane (m.in. gleby o niewykształconym profilu, rędziny, gleby brunatne, gleby bielicowe, mady piaszczyste i piaski rzeczne). Główne cieki wodne na terenie gminy to: Czarna Nida i jej dopływ Morawka. Grunty położone na granicy rzek są podmokłe i wiosną zalewane. Dotyczy to w szczególności miejscowości: Łabędziów, Brudzów, Morawica, Nida i Brzeziny. Każdego roku, w okresie roztopów woda zalewa pola uprawne, położone w promieniu kilometra od brzegów rzek, a w czasie większych wezbrań podmywa gospodarstwa. Na przestrzeni ostatnich pięciu lat trzykrotnie dochodziło do powodzi, na skutek których woda wdarła się do budynków mieszkalnych. Powódź, jaka nastąpiła w 2001r. spowodowała tak rozległe szkody, że gminę Morawica uznano za teren klęski żywiołowej. Przyczyniło się do tego nieracjonalne gospodarowanie na zbiornikach wodnych w Borkowie i Cedzynie. Wody stojące stanowią niewielki odsetek ogólnego lustra wody. Wśród kompleksów leśnych przeważają lasy sosnowe, z wyjątkiem rezerwatu cisu Radomice w miejscowości Radomice. Zajmuje on powierzchnię 24 - ech hektarów. Zróżnicowanie zwierzyny leśnej i szaty roślinnej nie jest zbyt duże. Gmina Morawica szczególny nacisk kładzie na rozwój inwestycji: budowy kanalizacji, wodociągu, telefonizacji, gazyfikacji, dróg, itp. Posiada rozbudowaną oczyszczalnię ścieków, która obsługuje całą gminę. W chwili obecnej wszystkie miejscowości są stelefonizowane oraz posiadają przyłącze do wodociągu. Ok. 70% miejscowości w gminie jest skanalizowanych. Każdego roku gmina modernizuje i buduje drogi gminne wraz z chodnikami. Kilka lat temu gmina przystąpiła do budowy gazociągów średniego ciśnienia wraz z przyłączami do budynków mieszkalnych. Liczne inwestycje na terenie gminy Morawica, istniejąca infrastruktura (wodociągi, linie telefoniczne, sieć energetyczna, kanalizacja, gazociąg), walory przyrodniczo krajobrazowe, doskonały dostęp do ważnych szlaków komunikacyjnych, a także bliskie sąsiedztwo miasta sprawiają, że od wielu lat gmina Morawica jest atrakcyjnym miejscem, nie tylko dla potencjalnych inwestorów i przedsiębiorców, lecz przede wszystkim dla osób, poszukujących miejsca na osiedlenie się. Dlatego też już od 1994 roku gmina Morawica notuje regularny przypływ ludności, który z roku na rok się zwiększa. Szczególnie atrakcyjne dla osób, chcących osiedlić się na terenie gminy - są miejscowości Bilcza, Piaseczna Górka, które od kilku lat intensywnie się rozbudowują. W Bilczy powstały dwa nowe osiedla domków jednorodzinnych, w których w głównej mierze zamieszkują mieszkańcy pobliskich Kielc. Istnieje również zjawisko migracji mieszkańców wewnątrz gminy. Rozbudowują się również miejscowości Brzeziny, Morawica, choć znacznie wolniej, a ludność która się w nich osiedla to głównie mieszkańcy gminy. 4

Tabela 1. Zmiany w liczbie mieszkańców gminy w latach 2000 2005r. Miejscowość Liczba mieszkańców w poszczególnych latach 2000r. 2001r. 2002r. 2003r. 2004r. 2005r. Bieleckie Młyny 132 134 139 145 152 155 Bilcza 1808 1875 1998 2159 2343 2453 Brzeziny 1892 1922 1929 1944 1949 1979 Brudzów 461 463 459 467 465 467 Chałupki 296 295 306 311 318 315 Chmielowice 334 337 326 334 325 326 Dębska Wola 673 677 685 659 659 661 Drochów Dolny 199 203 206 204 203 201 Drochów Górny 197 197 202 211 212 208 Dyminy Granice 219 232 231 234 241 242 Kawczyn 122 118 118 122 119 122 Kuby Młyny 120 125 129 135 143 146 Lisów 416 413 418 406 424 430 Łabędziów 244 256 258 264 255 260 Morawica 1511 1522 1548 1575 1589 1610 Nida 468 460 455 455 466 470 Obice 675 679 672 682 684 682 Piaseczna Górka 156 173 197 229 275 310 Podwole 83 82 85 84 85 84 Radomice I, II 518 510 506 518 526 525 Wola Morawicka 930 932 942 933 937 936 Zaborze 198 201 202 202 194 191 Zbrza 338 339 335 344 337 345 Razem 11.990 12.145 12.346 12.612 12.901 13.118 W ciągu ostatnich kilku lat znacznie zwiększyła się liczba urodzeń, natomiast obniżyła się liczba zgonów. Od kilku lat można wyraźnie zauważyć dodatni przyrost naturalny w gminie Morawica, co obrazuje tabela 2. Tabela 2. Urodzenia i zgony w latach 2002 2005r. 2002r. 2003r. 2004r. 2005r. Liczba urodzeń 129 135 116 160 Liczba zgonów 94 107 99 84 Przyrost naturalny 35 28 17 76 Gmina Morawica obejmuje 24 wsie tj.: 5

- Bieleckie Młyny, - Bilcza, - Brudzów, - Brzeziny, - Chałupki, - Chmielowice, - Dębska Wola, - Drochów Dolny, - Drochów Górny, - Dyminy-Granice, - Kawczyn, - Kuby Młyny, - Lisów, - Łabędziów, - Morawica, - Nida, - Obice, - Piaseczna Górka, - Podwole, - Radomice I, - Radomice II, - Wola Morawicka, - Zaborze, - Zbrza. 2. Służba zdrowia. Na terenie gminy Morawica istnieje kilka ośrodków podstawowej opieki zdrowotnej: - Niepubliczny Zakład Podstawowej Opieki Zdrowotnej w Morawicy; - Niepubliczny Zakład Podstawowej Opieki Zdrowotnej filia w Dębskiej Woli; - Niepubliczny Zakład Podstawowej Opieki Zdrowotnej w Bilczy; - Zakład Opiekuńczo-Leczniczy w Bilczy; - Apteka w Morawicy; - Apteka w Bilczy; - Punkt Apteczny w Dębskiej Woli; - Punkt Apteczny w Morawicy. Oprócz w/w ośrodków na terenie gminy Morawica funkcjonuje Świętokrzyskie Centrum Psychiatrii w Morawicy. W jego skład wchodzi: - 10 oddziałów psychiatrycznych ( w tym oddział odwykowy); - oddział psychosomatyczny; - oddział ftyzjatryczny; - oddział neurologii; - oddział nerwic; - 2 oddziały odwykowe (oddział terapii uzależnienia i współuzależnienia); Centrum przyjmuje pacjentów z terenu województwa świętokrzyskiego oraz województw ościennych. Przy szpitalu działa Poradnia Zdrowia Psychicznego oraz Poradnia Neurologiczna. 6

Szpital posiada również laboratorium diagnostyczne, zakład fizykoterapii z kompleksową bazą do rehabilitacji, pracownię muzykoterapii, terapii zajęciowej i światłolecznictwa, pracownię RTG i EEG. 3. Oświata. Wg danych na dzień 31.12.2005r. na terenie gminy Morawica działa: Tabela 3. Rodzaje szkół na terenie gminy Morawica Typ placówki Ilość Ilość uczniów Szkoły podstawowe 6 1.094 Małe szkoły 4 127 Gimnazja 4 703 Liceum Profilowane - wydział: ekonomiczno administracyjny - wydział: zarządzanie informacją 1 102 Przedszkole Samorządowe 1 129 Niepubliczne Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych 1 brak danych Studium Medyczne kierunki: - dietetyka - terapia zajęciowa - ratownictwo medyczne - masaż 1 157 We wszystkich szkołach podstawowych i gimnazjach prowadzone są zajęcia pozalekcyjne i liczne koła zainteresowań. W świetlicach szkolnych prowadzone są zajęcia wychowawcze i kompensujące. Szkoły zajmują się również organizowaniem czasu wolnego dla swoich uczniów w okresie przerw w nauce. Przy większych szkołach (tj. SP w Morawicy, Bilczy, Brzezinach) funkcjonują stołówki szkolne, wydające gorące posiłki. 6 szkół dysponuje salami gimnastycznymi, które w godzinach popołudniowych nieodpłatnie udostępniane są mieszkańcom, chcącym rozwijać swą aktywność fizyczną. W ostatnich latach gmina dużo zainwestowała w rozwój szkolnej bazy lokalowej. 7 szkół dysponuje w pełni wyposażonymi pracowniami komputerowymi, z połączeniem internetowym. 4. Kultura. Na terenie gminy działają 2 organizacje będące animatorami życia kulturalnego. Są to: - 5 Kół Gospodyń Wiejskich; - Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Morawickiej, przy którym działa również chór żeński; Przy Kołach Gospodyń Wiejskich działa 5 zespołów ludowych ( Brzezinianki, Brudzowianki, Nidzianecki, Wolanecki, Drochowianki). Ich występom często towarzyszy Kapela Rodziny Korbanów z Dębskiej Woli - laureaci wielu prestiżowych konkursów, również na szczeblu ogólnopolskim i międzynarodowym. W/w zespoły biorą udział w imprezach kulturalnych na terenie gminy, województwa świętokrzyskiego. Mają na swoim koncie wiele sukcesów, zarówno krajowych jak i międzynarodowych. W szkołach działają 2 zespoły młodzieżowe: Zespół Pieśni i Tańca Brzezina, działający 7

przy szkole Podstawowej w Brzezinach oraz Zespół Pieśni i Tańca Małe Wolanecki, działający przy szkole Podstawowej w Dębskiej Woli. W Chałupkach funkcjonuje Ośrodek Tradycji Garncarstwa, który jest on jedynym tego typu ośrodkiem w Polsce. Został utworzony w celu uchronienia od zapomnienia pięknej tradycji naszego regionu, jaką było garncarstwo. Wystawa obrazuje dzieje i techniki wyrobu naczyń glinianych. Oprócz Ośrodka Tradycji Garncarstwa w Chałupkach na terenie gminy funkcjonuje: - Gminny Ośrodek Kultury, przy którym działa Młodzieżowa Orkiestra Dęta; - Muszla koncertowa w Morawicy, w której odbywają się dożynki gminne, festyny i imprezy masowe. W Gminnym Ośrodku Kultury odbywają się kursy racjonalnego żywienia, kursy kroju i szycia, spotkania wiejskie z sołtysami i radnymi, itp. Kilka lat temu do budynku GOK-u przeniesiona została wraz z księgozbiorem i wyposażeniem Gminna Biblioteka Publiczna. Tutaj również odbywają się zajęcia Młodzieżowej Orkiestry Dętej, którą tworzą uzdolnione muzycznie dzieci i młodzież z terenu gminy. Obecnie orkiestra liczy 45 członków. Jej występy są nieodłącznym elementem wszystkich niemal festynów i uroczystości gminnych. GOK jest również siedzibą Klubu Anonimowych Alkoholików. Na terenie gminy zamieszkuje i tworzy ok. 40-tu twórców ludowych: poetów, gawędziarzy, rzeźbiarzy, malarzy, garncarzy, wycinankarzy, itp. Na terenie gminy działają również 2 świetlice wiejskie (w Nidzie i Chałupkach) oraz 2 świetlice środowiskowe (w Radomicach i Nidzie) z programem o charakterze edukacyjno kulturalno sportowym. 5. Turystyka, rekreacja, sport. Inicjatorami życia sportowego na terenie gminy Morawica są głównie szkoły i lokalny samorząd. Szkoły podstawowe organizują międzyszkolne turnieje sportowe w każdej niemal dyscyplinie. W 5-ciu szkołach działają Uczniowskie Kluby Sportowe, m.in. Orlęta SP Bilcza, Kornel SP Morawica. Lokalny samorząd wspiera rozwój sportu, głównie poprzez organizację gminnych zawodów sportowych oraz Gminnej Ligi Piłki Nożnej, Koszykówki, Siatkówki (kobiet i mężczyzn). Do bazy sportowej i rekreacyjnej gminy Morawica zaliczyć można: stadion sportowy w Brzezinach, 6 sal gimnastycznych i boiska przy szkołach podstawowych, boiska wiejskie do gry w piłkę nożną. Obiekty sportowe przyszkolne są nieodpłatnie udostępniane członkom LZS oraz wszystkim mieszkańcom. W Morawicy działa Klub Sportowy Morawia przy Stadionie Sportowym w Brzezinach. Stadion wyposażony jest w boisko do piłki nożnej, bieżnię, korty tenisowe, boiska do siatki i koszykówki. Liczba miejsc dla widzów to ok. 2000. Obecnie trwają przygotowania do budowy krytej pływalni. Do atrakcji turystycznych gminy zaliczyć należy przede wszystkim: - Ośrodek Tradycji Garncarstwa w Chałupkach, który oferuje turystom zwiedzanie ekspozycji prezentującej wyroby garncarzy oraz przebieg procesu produkcyjnego i autentyczny warsztat garncarski z unikatowym w skali kraju dwukomorowym piecem do wypału naczyń; - miejsca pamięci narodowej; - obiekty zabytkowe jak np. młyn wodny w Morawicy, zabytkowe ruiny kaplicy z XIX w. ze Świętokrzyską Drogą Krzyżową w Morawicy; - Kościoły w Brzezinach i Lisowie, itp. Gmina nie dysponuje bazą turystyczną, na której mogłaby się oprzeć turystyka zorganizowana. Miejsca noclegowe oferują: 8

- hotel Eliot w Brudzowie, - właściciel sklepu samoobsługowego LIDER 3001; - stacja paliw ESSCO w Brzezinach; - Stary Młyn w Morawicy; - gospodarstwa agroturystyczne: Leśne Zacisze w Lisowie oraz Lipówka w Brudzowie. - Gospodarstwo agroturystyczne Leszka Grzeli w Radomicach; Od 2004 roku działa na terenie gminy Morawica Agroturystyczne Stowarzyszenie Gospodarstw Gościnnych i Ekologicznych Cis w Morawicy. Powołano je w celu: - wymiany doświadczeń pomiędzy gospodarstwami, prowadzącymi agroturystykę; - współpracy w produkcji żywności ekologicznej; - współpracy z władzami samorządowymi, organami państwowymi w rozwoju agroturystyki i produkcji żywności ekologicznej; - pracy nad prowdzeniem bazy noclegowej i wypoczynkowej; - prowadzenia instruktażu i doradztwa dla gospodarstw agroturystycznych; - prowadzenia Informacji Agroturystycznej w gminie. 6. Bezpieczeństwo publiczne. Bezpieczeństwa w gminie strzegą pracownicy Posterunku Policji w Morawicy przy Komisariacie Policji w Chmielniku. Na posterunku zatrudnionych jest 8 -iu policjantów, w tym 2-ch dzielnicowych. W ramach realizacji strategii bezpieczeństwa, wypracowanej z władzami samorządów gmin: Chmielnika, Morawicy i Pierzchnicy uzgodniono następujące cele: 1. Stworzenie bezpiecznego otoczenia. 2. Ochrona dzieci i młodzieży przed patologiami. 3. Poprawa stanu bezpieczeństwa w ruchu drogowym. 4. Zahamowanie wzrostu przestępczości kryminalnej. W ramach realizacji punktu 1. szczególnym nadzorem objęte zostały miejscowości: Chmielnik, Morawica, Bilcza i Brzeziny. Do w/w miejscowości kierowano najwięcej patroli policji, służb dzielnicowych, sekcji ruchu drogowego i referatu wywiadowczego. Podjęte działania znacząco obniżyły dynamikę rozbojów w tamtym rejonie. W zakresie punktu 2 - tj. ochrony dzieci i młodzieży przed patologiami prowadzone są min. procedury Niebieskich Kart, w ramach których dzielnicowi przynajmniej raz w miesiącu odwiedzają rodziny patologiczne, pomagają w kierowaniu osób na leczenie odwykowe, informują o prawnych możliwościach przeciwdziałania patologiom. Funkcjonariusze w ramach odwiedzin zbierają również informacje o zagrożeniach narkomanią i przemocą domową. Dzielnicowi aktywnie współpracują ze szkołami: uczestniczą w spotkaniach z pedagogami szkolnymi, prowadzą prelekcje dla dzieci i młodzieży. W celu zwiększenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym zwiększono częstotliwość patroli drogowych. Szczególną uwagę zwrócono na okolice szkół, znajdujących się przy głównych, ruchliwych trasach. Założono tam progi zwalniające, sygnalizację świetlną, znaki ostrzegające kierowców o konieczności zachowania szczególnej ostrożności. Od kilku lat statystyka przestępstw kryminalnych i wykroczeń na terenie gminy utrzymuje się na stałym poziomie, z niewielką tendencją wzrostową. Na terenie gminy działa 13 jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej, które łącznie zrzeszają ok. 470 członków. Każda z nich dysponuje specjalistycznym pojazdem samochodowym. 9

4 jednostki OSP tj.: Bilcza, Brudzów, Morawica oraz Wola Morawicka włączone są do Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego. Ochotnicze Straże Pożarne na terenie gminy Morawicapowołane są w celu: - prowadzenia działalności, mającej na celu zapobieganie pożarom oraz współdziałanie w tym zakresie z instytucjami i stowarzyszeniami; - uczestnictwa w akcjach ratowniczych przeprowadzanych w czasie pożarów, zagrożeń ekologicznych związanych z ochroną środowiska oraz innych klęsk i zdarzeń; - informowanie ludności o istniejacych zagrożeniach pożarowych i ekologicznych oraz sposobach ochrony przed nimi; - rozwijanie wśród członków OSP kultury fizycznej i sportu oraz prowadzenie działalności kulturalno oświatowej i rozrywkowej. Oprócz seniorów na terenie gminy działa 13 Młodzieżowych Drużyn Pożarniczych oraz 3 Kobiece Drużyny Pożarnicze. 7. Sytuacja gospodarcza. Gmina Morawica dysponuje dużym potencjałem gospodarczym. Obok przedsiębiorstw usługowych, pracujących na wewnętrzne potrzeby gminy, szczególnie duży udział posiadają liczne firmy i instytucje usługowe, pracujące dla potrzeb otoczenia regionalnego, często obejmujące skalę ponadregionalną, a nawet krajową. Aktywność gospodarcza mieszkańców gminy ściśle powiązana jest ze specyfiką lokalnego rynku i istniejącym zapotrzebowaniem. Na koniec 2005 roku w ewidencji działalności gospodarczej figurowało ok. 800 podmiotów gospodarczych. Są to najczęściej rodzinne firmy, zatrudniające 1 10 pracowników i działające głównie w branży usługowej i handlowej. Do najbardziej rozwiniętej części gminy pod względem liczby podmiotów należą miejscowości: Bilcza, Morawica i Brzeziny. Rynek pracy na terenie gminy Morawica opiera się o sektor przemysłu i usług. Dwaj najwięksi pracodawcy to: - Świętokrzyskie Centrum Psychiatrii w Morawicy, zatrudniające na koniec 2005r. ok. 850- ciu pracowników; - Kopalnia Wapienia Morawica, zatrudniająca na koniec 2005r. 206-ciu pracowników. Sektorem, w którym zatrudniona jest największa liczba mieszkańców gminy jest rolnictwo. Jednakże praca w gospodarstwie rolnym nie stanowi głównego źródła ich utrzymania. Większość z tej grupy osób zatrudniona jest w innych sektorach, również poza obszarem gminy. W poszukiwaniu rozwiązywania problemu bezrobocia w gminie, władze samorządowe Morawicy zaczęły podejmować działania, których celem stało się przyciągnięcie na swój teren inwestorów, a tym samym stałe stymulowanie rozwoju gospodarczego gminy. Władze gminy zadbały o rozszerzenie współpracy przedsiębiorców z samorządem lokalnym. Jej ukoronowaniem było powołanie w 1996r. Stowarzyszenia Przedsiębiorców Gminy Morawica. Celem jego działalności jest w głównej mierze wspieranie rozwoju lokalnych firm i zachęcanie tym samym do wspólnego poszukiwania rozwiązań problemów społeczności gminy Morawica. Przedsiębiorcom spoza gminy pokazuje zaś, iż władze lokalne popierają rozwój przedsiębiorczości, zachęcając w ten sposób do inwestowania na terenie gminy. Stowarzyszenie nie tylko włącza się w pomoc młodym ludziom w zdobyciu zatrudnienia, ale wspólnie z Urzędem Pracy organizuje lokalne giełdy pracy, na których miejscowe firmy oferują zatrudnienie osobom bezrobotnym i absolwentom. Mieszkańcy gminy Morawica podejmują szereg inicjatyw gospodarczych i kulturalnych, m.in. utworzono w ten sposób: a) Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Morawickiej, którego celem jest szerzenie i umacnianie 10

przywiązania do ziemi morawickiej wśród jej mieszkańców i przyjaciół zamiejscowych, opieka nad zabytkami, popieranie i inicjowanie wszechstronnego rozwoju gospodarczego o kulturalnego, inicjowanie do twórczego działania jej mieszkańców, itp. b) Stowarzyszenie Przyjaciół Młodzieżowej Orkiestry Dętej w Morawicy, którego celem jest rozwijanie zdolności muzycznych wśród dzieci i młodzieży, uświetnianie uroczystości gminnych i pozagminnych, promowanie gminy Morawica, propagowanie kulturalnego spędzania wolnego czasu, itp.; c) Towarzystwo Przyjaciół Chmielowic, którego celem jest m.in. współudział w inicjowaniu i koordynacji działań mających na celu utrzymanie Małej szkoły w Chmelowicach, wspieranie wszechstronnego rozwoju społecznego, kulturalnego i gospodarczego wsi Chmielowice, itp. d) Stowarzyszenie pn. Klub Sportowy Moravia, który zajmuje się propagowaniem i organizowaniem kultury fizycznej i sportu; jego celem jest stwarzanie swym członkom odpowiednich warunków do uprawiania wychowania fizycznego i sportu; e) Towarzystwo Ekorozwoju Radomic, którego celem jest współudział w prowadzeniu szkoły Podstawowej w Radomicach oraz inicjowanie i wspieranie działań majacych na celu wszechstronny rozwój społeczny, kulturalny i gospodarczy wsi Radomice w gminie Morawica; f) Towarzystwo Przyjaciół Nidy, którego celem jest prowadzenie Szkoły Podstawowej w Nidzie oraz inicjowanie i wspieranie działań majacych na celu wszechstronny rozwój społeczny, kulturalny i gospodarczy wsi Nida w gminie Morawica; g) Stowarzyszenie Ekorozwoju Lisowa i Zaborza, którego celem jest współudział w prowadzeniu Szkoły Podstawowej w Lisowie oraz inicjowanie i wspieranie działań majacych na celu wszechstronny rozwój społeczny, kulturalny i gospodarczy wsi Lisów i Zaborze; h) Stowarzyszenie Przedsiębiorców Gminy Morawica, którego celem jest wspieranie rozwoju lokalnych firm; 8. Jednostki i placówki pomocy społecznej. Jednostką organizacyjną gminy, realizującą zadania z zakresu pomocy społecznej, zarówno własne, jak i z zakresu administracji rządowej jest Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Morawicy z siedzibą w budynku Urzędu Gminy w Morawicy przy ulicy Kieleckiej 38. W grudniu 2003r. w strukturach Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej utworzono Środowiskowy Dom Samopomocy w Brudzowie. GOPS zarządza Kierownik, który nadzoruje również pracę ŚDS w Brudzowie. W Ośrodku Pomocy Społecznej zatrudnionych jest łącznie: - 3 pracowników socjalnych; - 3 pracowników realizujących świadczenia rodzinne; - informatyk rejonowy, obsługujący łącznie 9 OPS; - pracownik, świadczący podstawowe usługi opiekuńcze; - 2 pielęgniarki psychiatryczne, świadczące specjalistyczne usługi opiekuńcze; - personel Środowiskowego Domu Samopomocy: - koordynator/fizjoterapeuta - 4 terapeutów zajęciowych; - pielęgniarka, - psychoterapeuta; - pracownik gospodarczy. Jeden z pracowników socjalnych dodatkowo prowadzi dodatki mieszkaniowe, natomiast drugi jest członkiem Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i jest odpowiedzialny za jej pracę. W każdą środę w godzinach popołudniowych w GOPS dyżuruje 11

psychoterapeuta, świadczący usługi specjalistyczne dla osób z terenu całej Gminy. Od grudnia 2003r. na terenie gminy działa Środowiskowy Dom Samopomocy w Brudzowie, przeznaczony dla 25 osób osób niepełnosprawnych intelektualnie i z zaburzeniami psychicznymi z terenu gminy Morawica. Dom jest placówką pobytu dziennego o zasięgu lokalnym. Jego nadrzędnym celem jest szeroko rozumiana rehabilitacja społeczna, zapobieganie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu osób niepełnosprawnych. Na terenie gminy Morawica, w miejscowości Nida działa Fundacja Pomóżmy Razem, prowadzona przez panią Annę Mirocha. Fundacja zajmuje się pozyskiwaniem środków finansowych oraz pomocy rzeczowej dla dzieci niepełnosprawnych, osób ciężko i przewlekle chorych. Pomaga również potrzebującym mieszkańcom gminy w pozyskaniu unijnej pomocy żywnościowej. W miejscowości Chałupki działa nieformalne przytulisko Arka, oferujące pomoc ludziom zagubionym i odtrąconym społecznie. Działalność tę jako wolontariusz podjął na naszym terenie Pan Wojciech Moskwa. Jest on właścicielem budynków i części gruntów po RSP Chałupki. Tam tworzą swój przyszły dom jego podopieczni. Pan Moskwa stara się uczyć ich odpowiedzialności i samodzielności. ROZDZIAŁ 2. DIAGNOZA PROBLEMÓW SPOŁECZNYH GMINY MORAWICA 12

Codziennemu życiu mieszkańców gminy towarzyszą liczne problemy, które swoim zasięgiem obejmują coraz większą grupę ludzi i coraz młodsze pokolenia. Zmuszają one część społeczności Morawicy do szukania różnych form pomocy, w tym i korzystania z pomocy Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Liczba rodzin korzystających z pomocy GOPS, w latach 2003-2005 kształtowała się następująco: Tabela 4. Liczba rodzin objętych pomocą GOPS w latach 2004-2005. Rok Liczba rodzin, korzystających z pomocy 2004 563 2005 588 Głównymi problemami społecznymi, występującymi na terenie gminy, z powodu których udzielane są świadczenia z ośrodka pomocy społecznej są: bezrobocie, ubóstwo, niepełnosprawność i długotrwała choroba, bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych, alkoholizm, przemoc. Diagnoza problemów społecznych występujących na terenie gminy Morawica została opracowana w oparciu o dane, będące w posiadaniu GOPS. Tabela 5. Przyczyny ubiegania się o pomoc w 2005 roku. Powód trudnej sytuacji życiowej Liczba rodzin Liczba osób w rodzinach - ubóstwo 574 2873 - sieroctwo - - - bezdomność - - - potrzeba ochrony macierzyństwa 26 107 - bezrobocie 348 1689 - niepełnosprawność 151 468 - długotrwała lub ciężka choroba 110 559 - bezradność w sprawach opiekuńczych - w tym: rodziny niepełne rodziny wielodzietne - alkoholizm 72 389 - przemoc w rodzinie 41 252 - narkomania - - - trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego 63 25 48 374 81 331 4 9 - zdarzenie losowe 2 7 - klęska żywiołowa lub ekologiczna - - W wielu przypadkach w rodzinach występowało kilka dysfunkcji. 1. Bezrobocie. Za bezrobotną uważa się osobę zdolną do pracy i gotową do jej podjęcia w ramach 13

stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy pozostającą bez pracy i nieuczącą się w szkole, zarejestrowaną w powiatowym urzędzie pracy. Od 1990r. W Polsce obserwuje się wzrost zjawiska bezrobocia, co widoczne jest również w gminie Morawica. Bezrobocie, a szczególnie bezrobocie długookresowe jest podstawowym czynnikiem ubóstwa i wykluczenia społecznego. Problem wykluczeń społecznych w wyniku długiego okresu pozostawania bez pracy również w gminie Morawica jest jedną z podstawowych kwestii socjalnych i główną przyczyną korzystania z pomocy społecznej. Tabela 6. Liczba rodzin, korzystających z pomocy GOPS z powodu bezrobocia w latach 2003-2005 Rok Liczba rodzin 2003 209 2004 326 2005 348 Z doświadczeń pracowników GOPS wynika, że bezpośrednim i najbardziej widocznym skutkiem bezrobocia jest obniżenie standardu materialnego rodziny. Mniej widoczne, lecz nie mniej zagrażające spójności rodziny są skutki psychologiczne bezrobocia: zagrożenie w sferze psychicznej jednostki, zakłócenia w życiu rodzinnym, napięcia i konflikty społeczne, alkoholizm, itp. Częstym zjawiskiem jest izolacja społeczna ograniczone zostają kontakty interpersonalne wszystkich członków rodziny bezrobotnego, zarówno ze znajomymi, dalszą rodziną. Bezrobocie wpływa też niekorzystnie na układ stosunków wewnątrzrodzinnych, przy czym, jak wynika ze statystyk GOPS bezrobocie mężczyzn ma znacznie bardziej negatywne skutki dla rodziny niż bezrobocie kobiet. Bezrobotny mężczyzna doświadcza: obniżenia swojej pozycji w rodzinie, utraty autorytetu i silnej frustracji. Długotrwały brak pracy potęguje biedę oraz rozszerza sferę ubóstwa. Bezrobocie staje się czynnikiem wpływającym na wzrost patologii społecznej. Wśród nasilających się zachowań patologicznych związanych z bezrobociem najczęściej występuje alkoholizm, chuligaństwo i kradzieże. Do grup narażonych na bezrobocie w większej skali niż przeciętne zaliczyć należy: młodzież, osoby niepełnosprawne, osoby o niskich kwalifikacjach, kobiety oraz osoby w wieku powyżej 45 roku życia. Stopa bezrobocia, zarejestrowana w 2005r. wynosiła w województwie świętokrzyskim 20,1%. W Polsce natomiast stopa bezrobocia wyniosła 17,3%. Wg danych Powiatowego Urzędu Pracy w Kielcach na koniec grudnia 2005 roku na terenie gminy Morawica zarejestrowanych było ogółem 997 bezrobotnych, w tym: - 526 kobiet; - 15 osób było zwolnionych z przyczyn dotyczących zakładu pracy; - 101 osób pobierało zasiłek dla bezrobotnych; - 546 osób pozostawało bez pracy dłużej niż 12 miesięcy; - 776 osób to ludzie w wieku od 18 do 44; Przeważnie są to ludzie posiadający niskie wykształcenie i kwalifikacje, często bez wyuczonego zawodu. Sytuacja wśród osób bezrobotnych poprawia się w okresie letnim, ponieważ znajdują zatrudnienie przy pracach budowlanych, w ramach robót publicznych, interwencyjnych oraz przy pracach sezonowych. Największe problemy ze znalezieniem zatrudnienia mają kobiety. Gmina Morawica od lat stara się aktywnie przeciwdziałać bezrobociu. Do najważniejszych należą: - szkolenia osób bezrobotnych z terenu gminy; 14

- zatrudnianie przez Urząd Gminy, Zakład Gospodarki Komunalnej osób bezrobotnych jako pracowników interwencyjnych i w ramach robót publicznych; - aktywizacja zawodowa absolwentów staże absolwenckie; - wolontariat; - uruchomienie Gminnego Centrum Informacji dla osób bezrobotnych z terenu gminy, współpracującego z Powiatowym Urzędem Pracy w Kielcach; - warsztaty jak aktywnie i skutecznie poszukiwać pracy, pisać CV, list motywacyjny, zachowywać się w czasie rozmowy kwalifikacyjnej, itp. Ilość miejsc pracy jest jednak bardzo ograniczona i dotyczy zatrudnienia na kilka miesięcy w sezonie wiosenno-letnim. Wprawdzie w Urzędzie Gminy znalazło zatrudnienie kilka osób, które wcześniej odbywały tam staże absolwenckie, jednakże jest to kropla w morzu potrzeb. Strata pracy, przejście na zasiłek dla bezrobotnych, z kolei jego utrata i potrzeba korzystania z pomocy społecznej prowadzi do ubóstwa ze wszystkimi jego konsekwencjami. 2. Ubóstwo. Wg definicji zawartej w ustawie o pomocy społecznej ubóstwo jest związane z dochodem na osobę poniżej przyjętego kryterium. Określa się je jako minimum socjalne, które wyznacza górną granicę ubóstwa m.in. dla osoby w rodzinie, dla osoby samotnie gospodarującej. To stan, w którym jednostce czy grupie społecznej brakuje środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Pod pojęciem podstawowe potrzeby kryje się, poza wyżywieniem, którego niezbędności nikt nie kwestionuje takie potrzeby jak: ubranie, mieszkanie, zachowanie zdrowia, uzyskanie wykształcenia. Przyjmuje się, iż to bezrobocie wpływa na zubożenie społeczeństwa. Ubóstwo jest jednym z głównych powodów przyznawania pomocy przez GOPS. Ubóstwo dotyka coraz większą liczbę osób nie tylko w gminie Morawica, ale także i w całej Polsce ogarniając coraz to nowe kategorie osób z tzw. grup wysokiego ryzyka. Jak wskazują na to dane własne, problem ten bardzo silnie zaznacza się wśród klientów pomocy społecznej. Tabela 7. Liczba rodzin, korzystających z GOPS z powodu ubóstwa w latach 2004 2005. Rok Liczba rodzin 2004 560 2005 574 Szeroka definicja określa ubóstwo jako złożone zjawisko społeczne, powodowane czynnikami społeczno ekonomicznymi, a zwłaszcza problemem bezrobocia, liczbą rodzin wielodzietnych i niepełnych, wskaźnikiem rodzin żyjących z osobą niepełnosprawną lub długotrwale chorą. Skutkiem pozostawania w ubóstwie jest rozpad więzi rodzinnych, zaburzenia w sferze pełnienia ról społecznych, a więc zaburzenie funkcjonowania rodziny. Zjawisko to niesie za sobą falę przestępczości oraz innych zachowań społecznie nieakceptowanych. Zdecydowana większość klientów pomocy społecznej nie przewiduje zwiększenia dochodów rodziny w najbliższym czasie i nie jest zbyt optymistycznie nastawiona do przyszłości. Powodem jest tu najczęściej brak pracy i możliwości zarobkowania, bądź też bezskuteczne jej 15

poszukiwanie, czasem także brak pracy kogoś z rodziny. Dla wielu z nich perspektywa zwiększenia dochodów rodziny w najbliższym czasie jest nierealna ze względu na chorobę, niepełnosprawność lub opiekę nad niepełnosprawnym członkiem rodziny. 3. Niepełnosprawność i długotrwała choroba. Niepełnosprawność jest jednym z najbardziej złożonych problemów społecznych. Niepokojący jest fakt, iż z każdym rokiem wzrasta procent niepełnosprawnych, także tych z zaburzeniami psychicznymi. Mówiąc o osobach niepełnosprawnych, mamy na myśli osoby posiadające stopień niepełnosprawności orzeczony przez Zespół d/s Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności, komisję przy ZUS, KRUS, jak również inne osoby z dysfunkcjami fizycznymi, psychicznymi i umysłowymi. Za niepełnosprawne uznać należy osoby, których stan fizyczny, psychiczny i umysłowy powoduje trwałe lub okresowe utrudnienia, ograniczenia bądź uniemożliwia pełnienie ról i zadań społecznych na poziomie przyjętych kryteriów. Obserwacje pracowników GOPS pozwalają stwierdzić, ze sytuacja tej grupy osób jest bardzo trudna. Problemy osób niepełnosprawnych wiążą się głównie z ograniczonymi możliwościami oprotezowania i zakupu sprzętu ułatwiającego komunikowanie się i samoobsługę, kosztowną i trudno dostępną rehabilitację, itp. Dużym problemem są także bariery architektoniczne w miejscu zamieszkania osoby niepełnosprawnej, jak i w budynkach użyteczności publicznej. Bariery te nie tylko utrudniają, ale niekiedy wręcz uniemożliwiają uczestnictwo w normalnym życiu. Dużo ważniejsze i groźniejsze są jednak bariery społeczne, na jakie napotykają osoby niepełnosprawne. Reakcje negatywne i lękowe społeczeństwa wobec osób niepełnosprawnych, zwłaszcza intelektualnie i z zaburzeniami psychicznymi głęboko dyskredytują i obniżają poczucie własnej wartości ludzi chorych. Rodzina, zajęta troskami dnia codziennego i walką o byt finansowy nie jest w stanie zaspokoić potrzeb emocjonalnych i społecznych tej grupy osób. Dość trudna jest również sytuacja materialna życiowa rodzin, wychowujących dzieci niepełnosprawne. Problemy występujące w rodzinach zależą od rodzaju niepełnosprawności dziecka. Ponadto w tych rodzinach, gdzie chociaż jeden z jej członków jest niepełnosprawny pogarszają się warunki życia w związku z problemami w zarobkowaniu. Osoby niepełnosprawne mają trudności w zdobywaniu wykształcenia, co wpływa negatywnie na ich możliwości późniejszego zatrudnienia. Od lat za najistotniejsze dążenie, mające na celu poprawę sytuacji życiowej ludzi niepełnosprawnych uznaje się integrację społeczną tej grupy osób, wyrównywanie szans dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz kształtowanie postawy aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i uświadomienie możliwości wpływania na własną sytuację życiową. Integracja społeczna osób niepełnosprawnych przez pracę stanowi w Polsce bardzo wymagające i trudne do realizacji wyzwanie. Istnieje wiele czynników wpływających niekorzystnie na zatrudnianie osób niepełnosprawnych: relatywnie niskie kwalifikacje osób niepełnosprawnych, słabe motywacje i liczne bariery instytucjonalno infrastrukturalne, brak miejsc pracy, a przede wszystkim niechęć pracodawców do zatrudniania i tworzenia miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych. Trudno określić dokładną liczbę osób niepełnosprawnych, jaka mieszka na terenie gminy Morawica. Wiele z tych osób nigdy nie miało żadnego kontaktu z ośrodkiem pomocy społecznej, pobierali świadczenia z ZUS, KRUS poza pomocą społeczną, ewentualnie starali się o orzeczenie stopnia niepełnosprawności, aby ubiegać się o pracę w zakładach pracy chronionej. GOPS jest w posiadaniu danych o osobach, które otrzymywały renty socjalne, zasiłki stałe itp. lub ubiegali się o pomoc finansową z uwagi na wydatki ponoszone w związku z w/w dysfunkcjami. Dlatego też dane posiadane przez GOPS nie są żadnym wyznacznikiem do ustalenia dokładnej liczby osób niepełnosprawnych, mieszkających na terenie gminy. 16

Tabela 8. Liczba rodzin, korzystających z pomocy GOPS z powodu niepełnosprawności i długotrwałej choroby w latach 2004-2005 Rok Liczba rodzin 2004 238 2005 262 Z danych Urzędu Statystycznego w Kielcach, uzyskanych w wyniku Narodowego Spisu Powszechnego wynika, iż na koniec 2002 roku teren gminy Morawica zamieszkiwało 1674 osoby niepełnosprawne (w tym 814 mężczyzn i 860 kobiet). Tabela 9. Osoby niepełnosprawne według poziomu wykształcenia /dane uzyskane w czasie Narodowego Spisu Powszechnego w 2002r./ Wykształcenie Ogółem Mężczyźni w tym: Kobiety wyższe 21 12 9 policealne 17 3 14 średnie 143 74 69 zasadnicze zawodowe 345 240 105 podstawowe 862 393 469 niepełne podstawowe 227 64 163 nieustalony 1-1 RAZEM: 1.674 814 860 Tabela 10. Osoby niepełnosprawne według aktywności ekonomicznej /dane uzyskane w czasie Narodowego Spisu Powszechnego w 2002r./ Status Ogółem Mężczyźni W tym Kobiety aktywni zawodowo 331 185 146 w tym pracujący 281 147 134 bierni zawodowo 1336 625 711 nieustalony status na rynku pracy 7 4 3 RAZEM: 1.674 814 860 Gmina Morawica od lat podejmuje działania, związane z pomocą dla osób niepełnosprawnych: - dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej organizowane są okolicznościowe imprezy 17

i festyny m.in. z okazji Andrzejek, Dnia Dziecka, Dnia Niepełnosprawnych, itp., - co roku GOPS organizuje Spotkanie Wigilijne, na które zapraszane są również osoby chore i niepełnosprawne,` - w wielu obiektach użyteczności publicznej zniesiono bariery architektoniczne; - od kilku lat przez GOPS prowadzone są specjalistyczne usługi opiekuńcze, świadczone przez doświadczone pielęgniarki psychiatryczne dla osób z zaburzeniami psychicznymi w miejscu ich zamieszkania; - w miarę możliwości prowadzone są specjalistyczne usługi opiekuńcze w formie masażu klasycznego dla dzieci niepełnosprawnych m.in. po dziecięcym porażeniu mózgowym. Uznaliśmy jednak, iż należy je uzupełnić o nowe formy, które zagwarantowałyby pełną integrację ze środowiskiem, lepsze usamodzielnienie, jednocześnie przeciwdziałając izolacji i marginalizacji tej grupy osób. Od 2003 roku funkcjonuje na terenie gminy Środowiskowy Dom Samopomocy w Brudzowie (dla osób niepełnosprawnych intelektualnie i z zaburzeniami psychicznymi). Tam dzienną opiekę i wszechstronną pomoc znaleźli mieszkańcy gminy, cierpiący na depresje, nerwice, niepełnosprawność umysłową i choroby psychiczne. ŚDS udziela pomocy i wsparcia w zakrsie szeroko rozumianej rehabilitacji, oznaczającej zespół działań, w szczególności organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych zmierzających do możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej, przy aktywnym uczestnictwie tych osób. W 2005 roku 25 osób uczestników ŚDS wzięło udział w turnusie rehabilitacyjnym. Dwuletnie doświadczenie w pracy na rzecz osób niepełnosprawnych przybliżyły problematykę tych osób, ich możliwości, oczekiwania i ukazały rozmiar potrzeb tego środowiska. Obserwuje się znaczny wzrost zainteresowania proponowanymi formami rehabilitacji społecznej. 4. Bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych. Dość poważnym problemem jest bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych, która dotyczy szczególnie rodzin wielodzietnych i niepełnych. W konsekwencji może prowadzić to do zaniedbywania dzieci i kierowania ich nawet przez sąd rodzinny do placówek opiekuńczo wychowawczych i rodzin zastępczych. W rodzinach tych często nie występuje patologia, ale nieporadność życiowa, która doprowadza do zaniedbywania dzieci i niezaspokajania ich podstawowych potrzeb. Rodziny takie mają trudności z realizacją przede wszystkim funkcji ekonomicznej i opiekuńczej. Wynika to z niskiego poziomu dochodów oraz ograniczonych możliwości poprawy sytuacji materialnej przez podjęcie pracy zarobkowej. Rodziny takie stanowią znaczną część klientów ośrodka pomocy społecznej. Często niezaradność rodziny w opiece i wychowywaniu własnych dzieci łączy się z innymi dysfunkcjami takimi jak: przemoc domowa, uzależnienie od alkoholu, problemy w pełnieniu ról rodzicielskich, małżeńskich i zawodowych, wyrażające się m.in. w postaci niedojrzałości emocjonalnej, niezaradności w prowadzeniu gospodarstwa domowego, problemów wychowawczych w środowisku rodzinnym, szkolnym ujawniające się w postaci zachowań buntowniczych, agresywnych, konfliktowych itp. Towarzyszy temu najczęściej ubóstwo, wraz z którym pojawiły się poważne problemy ze sprawowaniem opieki nad dziećmi. Tabela 11. Liczba rodzin, korzystających z pomocy GOPS z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo wychowawczych w latach 2004-2005. 18

Rok Liczba rodzin ogółem Rodziny wielodzietne W tym Rodziny niepełne 2004 57 39 22 2005 63 48 25 Jak wynika z powyższej tabeli, zdecydowaną większość rodzin, korzystających z pomocy z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo wychowawczych stanowią rodziny wielodzietne. 5. Patologie społeczne: uzależnienia, przemoc domowa. Jedną z grup dysfunkcyjnych, która objęta jest pomocą Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej stanowią osoby uzależnione od alkoholu. Nadużywanie napojów alkoholowych stanowi dziś bezsprzecznie jeden z najpoważniejszych problemów, tym bardziej, iż szerzące się zjawisko alkoholizmu dotyka coraz więcej mieszkańców gminy nie respektując przy tym wieku, płci ani statusu intelektualnego. Nadużywanie alkoholu bardzo często wynika z nieumiejętności radzenia sobie z problemami, jakie niesie życie i w ostateczności prowadzi do fizycznego i psychicznego wyniszczenia jednostki. Bezrobocie, które od kilku lat jest niezwykle widocznym zjawiskiem, powoduje niedostatek i biedę w rodzinach, a to z kolei wpływa na rozwój patologii społecznych m.in. nadużywanie alkoholu, przemoc wobec członków rodziny, popełnianie przestępstw pod wpływem alkoholu, itp. Alkoholizm jest problemem całej rodziny, gdyż szkody zdrowotne wywołane alkoholem nie ograniczają się tylko do szkód występujących u osób uzależnionych (lub nadużywających alkoholu). Obejmują one swoim zasięgiem także członków rodzin, osoby żyjące w najbliższym otoczeniu alkoholika. Z uwagi na silne zaburzenia zachowania i nieprzewidywalność reakcji oraz destrukcyjny wzorzec postępowania osoby uzależnionej od alkoholu członkowie jej najbliższego otoczenia żyją w stanie permanentnego stresu, w atmosferze ciągłego niepokoju, lęku i napięcia. Najważniejsze problemy, wywołane przez alkohol: a) Uszkodzenia zdrowia u osób nadmiernie pijących (zaburzenia układu trawienia, układu krążenia, zaburzenia neurologiczne, nadumieralność, uszkodzenia rozwoju psychofizycznego u młodzieży); b) Szkody występujące u członków rodzin alkoholowych (schorzenia psychosomatyczne i emocjonalne, demoralizacja, ubóstwo, patologie społeczne, itp.); c) Dezorganizacja środowiska pracy: absencja, wypadki, obniżenie wydajności, patologia populacji bezrobotnych. d) Naruszenie prawa i porządku przez osoby nietrzeźwe (przemoc w rodzinach, przestępstwa, prowadzenie pojazdów w stanie nietrzeźwości, alkoholowe zaburzenia zachowania); e) Niekorzystne społecznie zmiany w strukturze spożycia napojów alkoholowych (obniżenie wieku inicjacji alkoholowej, wzrost spożycia alkoholu przez kobiety, itp.); f) Naruszanie prawa związanego z obrotem alkoholem (nielegalny import, nielegalna sprzedaż napojów alkoholowych, sprzedaż nieletnim i nietrzeźwym - ponad 85% placówek narusza te prawa); Statystycznie istnieje duża grupa osób nadużywających alkoholu, które nie są uzależnione. Wbrew potocznym opiniom to właśnie ta grupa osób jest przyczyną większości 19

problemów alkoholowych tzn. awantur, przemocy w rodzinach, wypadków drogowych, przestępstw popełnianych pod wpływem alkoholu itp. Z problemem nadużywania alkoholu pracownicy socjalni GOPS spotykają się od wielu lat, niepokojącym jest jednak fakt wzrastania liczby osób uzależnionych od alkoholu i obniżania wieku pierwszego z nim kontaktu. W wielu środowiskach daje się zauważyć dziedziczenie alkoholizmu. Problem nadużywania alkoholu przez podopiecznych pomocy społecznej jest bardzo skomplikowany, ponieważ obok alkoholizmu występują zaburzenia komunikacji między członkami rodziny, ubóstwo, bezrobocie, problemy wychowawcze i zdrowotne, nierzadko połączone z przemocą domową. Praca z takimi klientami jest bardzo trudna, długotrwała i często skazana na niepowodzenie. Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych jest miejscem, gdzie zgłaszają się po pomoc członkowie rodzin osób nadużywających alkoholu. Komisja na podstawie wniosku podejmuje czynności, zmierzające do wydania orzeczenia o zastosowaniu wobec osoby uzależnionej obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu. Komisja przeprowadza rozmowę z osobą uzależnioną, informuje ją o możliwości podjęcia dobrowolnego leczenia. Następnie, na podstawie badania lekarskiego orzeka się czy osoba jest uzależniona od alkoholu czy tylko go nadużywa. W przypadku odmowy podjęcia leczenia dobrowolnego GKRPA kieruje sprawę do sądu w celu zastosowania leczenia przymusowego. Z danych Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Morawicy wynika, że z roku na rok zwiększa się ilość wniosków o przymusowe leczenie odwykowe. Nie jest to jednak pełna liczba osób i rodzin z tym problemem, bowiem wielu podopiecznych, u których pracownik socjalny zauważa problem alkoholowy nie uświadamia sobie uzależnienia, a wielu problem ten ukrywa. Wiele kobiet boi się zgłosić męża, ojca lub syna na leczenie odwykowe z obawy przed konsekwencjami z ich strony. Tabela 12. Liczba wniosków o leczenie odwykowe, skierowanych do GKRPA w latach 2001-2005 Rok Liczba wniosków do GKRPA Liczba mężczyzn W tym Liczba kobiet 2001 30 28 2 2002 29 29-2003 44 42 2 2004 55 51 4 2005 81 76 5 Coraz częściej zauważa się problem obniżania się wieku osób sięgających po alkohol. Widać to również w gminie Morawica. W 2005 roku najmłodszą osobą zgłoszoną przez rodzinę na leczenie odwykowe był 18 letni chłopak. Co ciekawe, coraz częściej na komisje zgłaszane są kobiety, nadużywające alkoholu. Niepokojącym zjawiskiem, które pojawiło się od niedawna i na razie jest sporadyczne, jest problem narkomani. Problem ten nieznacznie narasta. ROZDZIAŁ 3. STRATEGICZNE ZADANIA SŁUŻĄCE ROZWIĄZANIU PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY MORAWICA 20