WYNIKI UNASIENIANIA MATEK NASIENIEM PRZECHOWYWANYM W WARUNKACH LABORATORYJNYCH

PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE Rok XXVII 1983 WYNIKI UNASIENIANIA MATEK NASIENIEM PRZECHOWYWANYM W WARUNKACH LABORATORYJNYCH, Woj c i e c h S k o w r o n e k, Z o f i a K o n o p a c k a Oddział Pszczelnictwa ISK w Puławach WPROWADŻENIE Wraz z opracowaniem technologii sztucznego unasieniania matek pszczelich problemem aktualnym stała się umiejętność przechowywania nasienia trutni. Możliwość przechowywania nasienia stworzyłaby duże szanse dla hodowli. Problem ten nie wydawał się zbyt trudny zważywszy, że w warunkach naturalnych nasienie trutni jest utrzymywane w stanie żywym w zbiorniczkach nasiennych matek nawet kilka lat. Pierwszą, w miarę pozytywną, próbą przechowania nasienia było doświadczenie T a b e r a i B l u m a (1960). Autorzy ci przechowywali nasienie w zatopionych kapilarach szklanych, przetrzymywanych w temperaturze 24-25 C. Wcześniej r.asienie poddawano wirowaniu dla oddzielenia pęcherzyków powietrza, Matki unasienione nasieniem po 68 dniach takiego przechowywania składały jaja, i których rozwijały się częściowo pszczoły robotnice. W' dalszych latach ten sposób konserwowania był doskonalony poprzez rzastoscwanie antybiotyków, jako osłony antybakteryjnej (Po o l e, T a b e i: 1969), przez obniżenie temperatury, w której przechowywarw nasieniado 13-15 C(P o o l e, T a b e r 1970) oraz przez zastosowanie wymiany powietrza. znajdującego się w kapilarach na czysty azot (T a b e r,.p'o o le, E d war d s 1979). Zrezygnowano też z kłopotliwego wirowania nasienia. Stosując te udoskonalone metody zdołano utrzymać nasienie Vi stanie częściowo' żywym przez 113 dni. Za pozytywny wynik uznano w tych pracach fakt składania zaplemnionych jaj przez matki unasienione przechowywanym nasieniem. Jakość unasieniania matek nasieniem przechowywanym oceniał Ves e l y (1976), w tym celu używał nasienia przechowywanego w podobny sposób jak T a b f' r i B l u m (1960), z dodatkowym zastosowaniem o- słony z antybiotyków. Próby nie dały zbyt obiecujących wyników. We wszystkich opisany eh wyżej doświadczeniach czas przechowywania nasienia był krótki, kilka, najwyżej kilkanaście tygodni. Przeprowadzono także próby dłuższego przetrzymywania nasienia, przez kilka lat. Możliwość takiego przechowywania byłaby pomocna w pracy hodowla-

nej, bo pozwoliłaby na korzystanie z nasienia trutni z rodziny ojcowskiej po uprzednim sprawdzeniu jakości potomstwa i zdolności przekazywania cech. Pozytywne wyniki uzyskano przechowując nasienie w płynnym azocie w temp. -196 C (Nie l n i c z e fi k o i Va v i lo v 1976, H a r b o 1979a i 1979b). Osiągnięcia postępu w pracach nad przechowywaniem nasienia było możliwe dzięki opracowaniu skutecznych metod przeciwbakteryjnego zabezpieczenia nasienia oraz dzięki technicznym zmianom w aparatach do sztucznego unasieniania Pierwszym zagadnieniem zajmowali się P o o l e i T a b e r (1969), Va v i ł o v (1978) oraz Va v i ł o v i K l e- p i k o wa (1978) i stwierdzili, że najlepiej nadającym się do tego celu antybiotykiem jest streptomycyna. Zmiany w technice unasieniania szły w kierunku wykluczenia potrzeby dwukrotnego przenoszenia nasienia, najpierw z igły aparatu do kapilary a przed unasieriieniem z powrotem z kapilary do igły (H a r b o 1974, K a f t a n o g l u i P e n g 1980, także niepublikowany sposób stosowany w RFN). Celem prowadzonego przez nas doświadczenia było stwierdzenie czy opracowane dotychczas metody są już na tyle pewne, aby można je było polecać do praktyki. Czy unasienianie matek nasieniem przechowywanym gwarantuje nie tylko składanie przez nie jaj zaplemnionych, ale również zapewnia dobrą jakość unasieniania nim matek, to znaczy czy ilość nasienia gromadzonego w zbiorniczkach nasiennych pozwoli na wystarczająco długie i dobre ich czerwienie. MATERIAŁ I METODA Doświadczenie prowadzono w latach 1981-1982 w pasiekach Pracowni Fizjologii i Zywienia Pszczół oraz Zakładu Gespodarki Pasiecznej ISK w Puławach. Potrzebne do badań nasienie pobierano od trutni przypadkowych, zwracano jedynie uwagę, aby były to trutnie dojrzałe płciowo. W tym celu izolowano wygryzające się trutnie i przetrzymywano je w rodzinach przez okres 2 tygodni. Nasienie pobierano do kapilar szklanych o średnicy wewnętrznej około 1 mm, w porcjach po około 40 mm", Część kapilar zakończona była zwężeniem ~ parametrach pozwalających na wykorzystanie ich do bezpośredniego unasieniania matek a zastosowany adapter pozwalał na montowanie kapilar bezpośrednio do strzykawki aparatu do unasieniania matek. W ten sposób nie zachodziła potrzeba przenoszenia nasienia z kapilar do igły aparatu do unasieniania podczas jego pobierania i wstrzykiwania matkom. Tę technologię stosowano w Zakładzie Gospodarki Pasiecznej (pracownia I). Druga część kapilar nie była przystosowana do bezpośredniego pobierania nasienia i unasieniania matek. Nasienie pobierano normalną igłą inseminacyjną, przenoszono je do kapilar, a po okresie przechowywania pobierano je ponownie do igły inseminacyjnej celem unasienie-

nia matek. Tę technologię stosowano w Pracowni Fizjologii i Żywienia (pracownia II). Przed pobieraniem nasienia kapilary wypełniano roztworem fizjologicznym z dodatkiem streptomycyny w ilości 1 g antybiotyku na l 1 roztworu. Kapilary były kalibrowane a 1 podziałka zawierała 8 mmv.nasienia. Po zgromadzeniu w kapilarze odpowiedniej ilości nasienia, odpowiadającego zwykle porcjom potrzebnym do unasienienia 5 matek, końce kapilary zatapiano w parafinie. Dla ułatwienia usuwania parafiny przed unasienianiem na końce kapilar nakładano odcinki wężyka polietylenowego i dopiero wtedy zanurzano je w płynnej parafinie. Kapilary ze zgromadzonym nasieniem przetrzymywano w ciemności w temperaturze 12-13 C przez 3 i 6 tygodni. Po tym okresie przenoszono je prz.ynajmniej na 1 godz. do temperatury pokojowej i następnie unasieniano matki. W przypadku unasienienia matek nasieniem świeżym jego pobieranie i wstrzykiwanie odbywało się w podobny sposób z zastosowaniem kapilar szklanych w pracowni I i igły inseminacyjnej w pracowni II. We wszystkich przypadkach matki unasieniane były jednorazowo dawką 8 mm", Termin pobierania nasienia i unasieniania matek był różny w obydwu latach. W pierwszym roku obserwacji nasienie do wszystkich kombinacji pobierane było równocześnie w pierwszych dniach lipca, a zróżnicowany był termin unasieniania. Nasieniem przechowywanym przez 3 tygodnie unasieniano matki w trzeciej dekadzie lipca a przechowywanym przez 6 tygodni w połowie sierpnia. W roku następnym zastosowano różny termin pobierania nasienia, tak aby unasienianie wszystkich grup matek wypadło w tym samym czasie, w ostatnich dniach lipca. Matki, którym wstrzykiwano doświadczalne nasienie były w każdej z dwóch Pracowni matkami siostrami, w roku 1981 wychowane były równocześnie w dwóch rodzinach wychowujących a w roku 1982 z konieczności wychowane w trzech różnych terminach. Matki unasieniano w wieku około 10 dni, do unasieniania wyłapywano je z rodzinek w u- likach weselnych, a więc przed i po unasienieniu miały zapewnioną w miarę dobrą opiekę pszczół. W dwa dni po unasienieniu matki usypiano powtórnie w dwutlenku węgla na przeciąg 5 min. Uliki z matkami unasienionymi kontrolowano codziennie i notowano dzień, w którym matki rozpoczęły czerwienie. W kilka dni po rozpoczęciu czerwienia matki zabijano, wypreparowywano im zbiorniczki nasienne i liczono znajdujące się w nich plemniki. Liczenie plemników prowadzono zgodnie z metodą opisaną przez W o y k e g o (1960). W ciągu dwóch lat prowadzenia obserwacji unasieniono w sumie 145 matek, a plemniki policzono u 118 matek. Wyniki opracowano metodą analizy wariancji, a istotność różnic oceniono testem t-duncana przy poziomie a=0,005. Analizę statystyczną wyników zawartości nasienia w zbiorniczkach prowadzono, przyjmując układ trzyczynnikowy: rodzaj nasienia X lata X pracownie. Wobec róż- 'nej liczby powtórzeń w obiektach analizę wykonano po sprowadzeniu 5

do teoretycznej jednakowej liczebności (ok. 9,57). W niektórych obiektach istniała bardzo duża zmienność między powtórzeniami. W związku z tym wyniki badań rozpatrywano w dwojaki sposób, na bezpośrednich pomiarach i na wartościach przekształconych, według transformacji pierwiastkowej y= Vx +1, gdzie x oznacza liczbę plemników. Transformacja ta jednak okazała się mało skuteczna i nie miała większego wpływu na wyniki analizy zmienności. WYNIKI Z ogólnej liczby 145 matek unasienionych 124 rozpoczęły czerwienie, co oznacza, że procent matek, które przystąpiły do czerwienia wynosił 85,5. Rodzaj stosowanego nasienia nie miał wyraźnego wpływu na czerwienie matek. Wprawdzie najwięcej, bo około 87'0/0 (Tab. 1) było matek czerwiących unasienionych nasieniem świeżym, ale prawie taki sam procent matek rozpoczął czerwienie po unasienieniu nasieniem przechowywanym przez 6 tygodni. Matki unasienione nasieniem przechowywanym przez 3 tygodnie przystąpiły do czerwienia w nieznacznie niższym procencie. Nie zanotowano takiej zależności w poszczególnych latach, można więc sądzić, że obserwowane różnice są efektem naturalnej zmienności. Przeciętnie wyższy procent czerwiących matek w roku 1981 mógł być efektem nieco korzystniejszych warunków pogodowo-pożyt- Tabela Liczba i procent matek czerwiących unasienionych nasieniem świeżym i przechowywanym Number and percent of laying queens inseminated with fresh and stored semen' Rodzaj nasienia Semen treatments Liczba 'i? Number of queens 1981 '1982 Razem - TotaJ..<:: ue-, ~.- CI) c:: ~.~ U _ N '" Liczba <f Nurnber of queens Liczba 'i? Numberof queens..<:: u» ~.- CI)' ~ Ci t.~ U N _ '" l Świeże Fresh Przechowywane 3 tyg. 3 weeks stored Przechowywane 6 tyg. 6 weeks stored Suma TotaJ 30 27 90,0 24 20 83,3 54 47 87,0 23 19 82,6 24 20 83,3 47 39 83,0 22 20 90,9 22 l8 81,8 44 38 86,4 75 66 88,0 70 58 82,8 145 124 85,5 6

kowych. W roku 1982 w okresie przebywania matek w ulikach występowała susza, niekorzystnie ograniczająca bazę pożytkową. Składanie jaj rozpoczynały matki najwcześniej w 6 dni po unasienieniu a najwięcej było takich, które zaczynały czerwić w 8 dniu. O- gromna większość matek, bo aż 86,4 /0 (tab. 2) rozpoczęła czerwienie w ciągu 20 dni po unasienieniu, Dłużej jak 30 dni trzeba było czekać na czerwienie tylko 3 matek, wśród nich najdłużej nie czerwiła matka unasieniona nasieniem świeżym, rozpoczęła bowiem czerwienie w 64 dni po unasienieniu. Różnice w średniej długości oczekiwania na czerwienie matek były między porównywanymi grupami niewielkie i statystycznie nieudowodnione. Analizując jednak udział matek, które rozpoczęły składanie jaj do 10, między 10 i 20 dniem oraz powyżej 20 dni, widać pewne tendencje do opóźnionego rozpoczynania czerwienia po u"'" nasienieniu nasieniem przechowywanym (tab. 2). Liczba dni od zabiegu do rozpoczęcia czerwienia Number of days from insemination to start laying Tabela 2 I Matki rozpoczynające czerwienie po Średnio dni Liczba ob- dniach do rozpoczęserwowa- Queen beginning.oviposition after cia czerwie- Rodzaj nasienia nych ~ days nia Semen treatment No. queens Averagę <10 10-20 >20 days to ovin I % n I % n I % position Świeże 45 29 64;5 10 22,2 6 13,3 12,7 a Fresh Przechów. - 3 tyg. 39 16 41,0 20 51,3 3 7,7 12,3 a 3 weeks stored Prze:how. - 6 tyg. 34 15 44,1 12 35,3 7 20,6 14,7 a 6 weeks stored Suma 118 60 50,8 42 35,6 16 13,6 13,2 Total I Matki unasienione nasieniem swiezym wokoło 2/3 przystąpiły do czerwienia w ciągu 10 dni po unasienieniu, podczas gdy unasienione nasieniem przechowywanym mniej niż w pięćdziesięciu procentach. Na wyrównanie się średniego okresu wyczekiwania na czerwienie niewątpliwy wpływ miała wymieniona matka rekordowo długo nie czerwiąca. Gdyby wziąć pod uwagę tylko 800/0 matek, które rozpoczęły czerwienie w poszczególnych grupach, średnia długość oczekiwania na czerwienie wynosiłaby: matki unasienione nasieniem świeżym 8,9 dnia, unasienione nasieniem przechowywanym przez 3 tygodnie -10,5 dnia oraz nasieniem przechowywanym przez 6 tygodni - 12,0 dni. Widać więc, że wraz ze wzrostem długości przechowywania nasienia wzrasta okres wyczekiwania na czerwienie matek po unasienieniu. Czynnikiem, który najlepiej charakteryzuje jakość unasienienia 7

matki jest zawartość nasienia w zbiorniczkach nasiennych. Średnie liczby plemników tych podane są w tabeli 3. Zmienność tej liczby między badanymi grupami jest bardzo wyraźna. Matki unasienione nasieniem SWiQżym mi9ly średnio O około 500/6 więcej plemników od unaslenionych nasieniem przechowywanym. Różnice między tymi grupami okazały się wysoce istotne. Z dwóch grup unasienionych nasieniem przechowywanym średnio nieco więcej plemników miały w zbiorniczkach matki unasienione nasieniem po 6 tygodniach przechowywania, różnice nie były jednak istotne, można je więc tłumaczyć dużą zmiennością między matkami. Tabela 3 Zawartość nasienia w zbiorcniczkach nasiennych matek unasienionych nasieniem świeżym i przechowywanym (mln) Sperm eontent in the sperrmtheca of queens inseminated with fresh and stored semen 1981 1982 Razem Total Rodzaj nasienia Semen treatment Razem Razem w roku w roku I II Totalin I U Totalin year year n I x n I x Średnio Ąve- rage Liczba <f no. queens Świeże 4,46 5,37 24 4,91 4,64 4,49 20 4,59 44 4,77 b Fresh Przechów. - 3 tyg. 3,17 3,09 16 3,14 2,72 3,06 20 2,88 36 2,99 a 3 weeks stored Przechów. 6 tyg. 3,87 2,94 20 3,27 3,00 3,03 18 3,02 38 3,15 a 6 weeks stored l, II pracownie, w których prowadzono obserwacje J, II laboratories in whtcn observattons were made Istniały także wyraźne różnice między latami i między pracowniami. Różnice te okazały się nieistotne, tym niemniej wymagają zwrócenia na nie uwagi. Szczególnie wyraźne są różnice w średnich wartościach dla lat, we wszystkich grupach średnio więcej nasienia miały matki w roku 1981. W odniesieniu do średnich wartości w pracowniach prawidłowość ta nie we wszystkich wypadkach potwierdza się, można jednak przypuszczać, że w roku 1981 były nieco korzystniejsze warunki. Zastanawiające są różnice między pracowniami: w pierwszej unasienienie matek nasieniem przechowywanym dłużej powodowało przyrost jego zawartości w zbiorniczkach nasiennych, w drugiej natomiast nieznaczny spadek w tej liczbie, zależność taka wystąpiła w obu latach. Nieprawidłowość ta daje się wytłumaczyć jedynie stosunkowo małą liczebnością matek w grupie i dużą zmiennością między matkami. Z rozkładu wartości pomiarów zawartości nasienia w zbiorniczkach nasiennych (Ryc. I) wynika, że w grupie matek unasienionych nasieniem świeżym najwięcej było takich, które miały 4-5 milionów plemników, a poniżej trzech milionów plemników miała tylko jedna matka. 8

Wśród matek unasienionych nasieniem przechowywanym przez 3 tygodnie najwięcej było i zawartością nasienia w przedziale 2-3 miliony, stosunkowo dużo miało 3-4 miliony. Razem w tych dwóch przedziałach znalazło się 26 z 36 badanych matek, była więc tutaj najmniejsza zmienność. W grupie matek unasienionych nasieniem przechowywanym przez 6 tygodni najwięcej było takich, które miały 3-4 miliony plemników ale też najwięcej było z naj niższą zawartością, między 1-2 miliona i stosunkowo dużo, w porównaniu z grupą unasienioną nasieniem przechowywanym przez 3 tygodnie, matek z zawartością nasienia 4-6 milionów. W grupie tej była zdecydowanie największa zmienność. IiCzbaq no 'lueen's 16 ~a ----_c b 12 8.~-~-- 3, ---.---~_...-----~-- 5 6 7 lwi. plemników 11'111/ sperms Ryc. 1. Zawartość nasienia w zbiorniczkach nasiennych matek unasienianych nasieniem świeżym i przechowywanym Number of spermatozoa in spermatheca of queens inseminated with fresh and.stored semen a - nasienie świeże fresh semen b - przechowywane przez 3 tyg. stored for 3 weeks c - przechowywane przez 6 tyg. stored for 6 weeks Po usunięciu z ulików matek, pozostały w nich czerw przetrzymywany był do momentu zasklepienia i oceniania była jego jakość. W niektórych ulikach zdarzały się pojedyncze komórki czerwiu "garbatego". W stosunku do czerwiu pszczelego były to ilości nie przekraczające!clio a wypadki takie zdarzały się we wszystkich badanych grupach. DYSKUSJA Potrzeba stosowania antybiotyków podczas przechowywania nasienia jest powszechnie uznawana, różny jest natomiast sposób ich dodawania. P o o l e i T a b e r (1969, 1970, 1979) dodawali antybiotyk w postaci sproszkowanej, nasypując a następnie wysypując go z kapilar. Ilość, która pozostawała na ściankach kapilar była trudna do określenia. V e s c l y (1976) dodawał go bezpośrednio do pobranego nasienia w postaci 0,1 0 /0 roztworu. Przy takiej metodzie problemem jest dokła- 9

s dne wymieszanie antybiotyku z nasieniem. Metoda stosowana w naszym doświadczeniu, polegająca na podawaniu go w roztworze płynu fizjologicznego (w stężeniu 0,1 /1)) używanego do wypełniania kapilary w trakci~ pobierania jest bez wątpienia najłatwiejsza. Przy pobieraniu nasienia przeznaczonego do przechowywania sprawą szczególną istotną jest dokładność pobierania. Nawet niewielkie, śladowe ilości śluzu pobrane wraz z nasieniem powodują po pewnym okresie przechowywania gęstnienie nasienia i zapychanie końcówki igły. Ma to też korzystne strony, bo w ten sposób następuje selekcja nasienia niezbyt precyzyjnie pobranego. Jakość unasieniania matek nasieniem przechowywanym była zdecydowanie gorsza w porównaniu z matkami unasienionymi nasieniem świeżym. Matki tych grup miały średnio tylko około 2/3 tej ilości nasienia co unasienione nasieniem świeżym. Wyniki uzyskane w naszym doświadczeniu były jednak zdecydowanie lepsze niż w doświadczeniu Ve s e- l e g o (1976), gdzie po unasienieniu matek nasieniem przechowywanym przez 6 tygodni do zbiorniczków przechodziło tylko około 25% tej ilości nasienia, co u matek unasienianych nasieniem świeżym. Zawartość około 3 milionów plemników w zbiorniczkau nasiennym, jaką gromadziły matki unasieniane nasieniem przechowywanym nie można uznać za zadawalającą. Nie oznacza to jednak, aby matki z taką zawartością nasienia uznać za bezwartościowe. W wielu pracach, w których oceniano zawartość nasienia u matek sztucznie unasienianych, u- zyskiwano zbliżone lub nieznacznie przekraczające ten poziom wyniki (W o y k e, J a s i ń k i, S m a g o w s k a 1974). Zastosowany w naszym doświadczeniu sposób przechowywania nasienia można już polecać do stosowania w praktyce hodowlanej, ale tylko tam, gdzie nie jest wymagane długie i obfite czerwienie. W stosunku do matek użytkowych trzeba poszukiwać nowych rozwiązań, które zapewniłyby lepsze wypełnienie zbiorniczków nasiennych matek. Być może uda się to osiągnąć poprzez zwiększenie dawki nasienia lub podawanie go w kilku mniejszych dawkach (W o y k e 1969, B o l t e n i Harbo 1982). WNIOSKI Unasienianie matek nasieniem przechowywanym przez kilka tygodni w temperaturze 13 C nie powoduje zakłóceń w czerwieniu tych matek, nie jest również gorsza jakość czerwiu rozwijającego się z jaj przez nie złożonych. Należy się liczyć jedynie z nieznacznym wydłużeniem okresu oczekiwania na rozpoczęcie czerwienia. Jakość unasieniania matek nasieniem przechowywanym, oceniana ilością nasienia gromadzonego przez te matki w zbiorniczkach nasiennych, wyraźnie ustępuje jakości unasieniania.nasieniem świeżym. Opisywana metoda przechowywania nasienia może być wykorzysta, 10

na w praktyce hodowlanej w odniesieniu do matek, od których nie jest wymagane długie i obfite czerwienie. Są szanse wykorzystania tej metody także do unasieniania matek użytkowych ale niezbędne są jednak pewne zmiany, które doprowadziłyby do lepszego wypełniania nasieniem zbiorniczków nasiennych matek. LITERATURA B o l te n A. B., H a r b o J. R. (1982) - Number of spermatozoa in the spermatheca of the queen honeybee after multiple insemination with smal! volumes of semen. J. apic. Res. 21(1) : 7~10. H a r b o J. R. (1974) - A technique for handling stored.semen of h::mey bees. Ann. ent. Soc, Am. 67(2) : 191-194. H a r b o J. R. (1979a) - Storage of honeybee spermatozoa at - 196 C. J. apic. Res. 18(1) : 57~63. H a r b o J. R. (1979b) - Egg hatch of honey bees fertilized with frozen spermatozoa. An. ent. Soc. Am. 72(4) : 516--518. K a f t a n 'J g l u O., P e n g V-S. (1980) - A new syr inge for semen storagę and instrumental insemination of queen honebees. J. apic. Res. 19(1): 73-7'6. M e l n i c z e n k o A N., V a v i l o v J u. L. (1976) Mnogoletnee chr anenie trutnevoj spermy pr! zamrażiwanii w żidkomazote. Dokl. vses. Akad. set khoz, 1: 25-26. p o o l e H. K., T a b e r S. III (1969) - A method of in vitro storagę of honey- -bee semen. Am. Bee J. 109(11) : 420-421. p o o l e H. K., T a b e r S. III (1970) --' In vitro preservatlon on honey bee semen by storagę at 13--'15 0 C. Am. ent. SOc. Am. 63(6): 1673--'1674.. T a b e r S. III, B l u m M. S. (W60) ~ Preservatton of honey bee semen. Science 131 : 1734-1735. T a b e [" S. III, P o 'J l e H. K., E d war d s J. F. (1979) - Enhanced fer tflity of honey oee semen stored in vitro and possibly a reversal of senescence. Api~ d6togie 10(2): 129-136. V a v i 10 v J u. L. (1978) - Antybiotyki i źyznosposobnost spermy. Pcetovodstvo 58{4): 9-10. V a v il 'J v.j u. L., K l e p ik o w a A. P. (1978) - Chranienie spermy trutnie. Pcelovodstvo 58(9) : 15-1,6. V e s e l y V. (1976) - Studium możnosti konzervovat sperma. Vedecke prace V 'U' v: 7: 129-134. W o y k e J. (1960) _. Naturalne i sztuczne unasienianie matek pszczelich. Pszczeln, Zesz. Nauk. 4(3--4) : 183-275. W o y k e J., J as i ń s k i Z., S m a,go w s k a B. «1974).- Porównanie organów rozrodczych oraz efektów sztucznego i naturalnego unasieniania pszczół różnych ras i ich mieszańców. Pszczelno Zesz. Nauk. 18: 53-75. PE3YJIbTATbI OCEMEHEHl1.H MATOK CEMEHEM COXPAH.HEMbIM B JIABOPATOPHbIX YCJIOBl1.HX B. C Ko B P o H3 K, 3. K o Ho II a ąk a Pe310Me CeMH TpYTHe:i1:, orofipanuoe B CTeKJIHHHbIMKOIDIJIJIHpcOXpaHHJIIo1 B TeMIlepaType 12-13 C B Te'IeHlo1e3 1016 nenens, a 3aTeM OCeMeHHJIJ101 MaTKI<[.Flepezr ot6opom 11

cesseaa, xarrannapst npombibajih q,h3hojlorwleckhm pactbopom c 0,1%,/\06aBJleHHeM ctpentomh~hha. Y ocesseaeasrx MaTOK O~eHl'1BaJlH: npouear HaqHHalOIQHx xepaneaae, BpeMJI OJKH,IIaHHJInaxana qepbjlehhji, a TaKJKe Ka'ieCTBO ocesrenemea, onpeneneanoe 'ihcjlom cnepmat030h,/\ob B cexerrpaeecaxxe. B TeqeHHe,/\ByX ne-r ocesreneao BceBO 145 M~'1'OIt, ~~.nur.o'!'ot)btx 54 Ó~~M~II~H() CBe}t<J.fMcesreaex, 47 cexeaex coxpaaae- MbIM B TeqeHHe 3 aenens H 44 coxpauaesrsra B TeqeHHe 6 aenens, Bo ncex HCCJle,/\oBaHllblx rpyrmax xepaneaxe na-ran no,/\06hbih npouear MaToK, OKOJlO 850/0. Y MaTOK ocesreuenusrx cesseuesr coxpanaesrsrsr 06HapyJKeHO 3aMe,/\JleH- HbIH nonxoa K xepaneamo, O,/\HaKO cpezmee BpeMH OJKI1):\aHHJICYIQeCTBeHHOHe OT- JIJ1qaJlOCb. MaTKH oceneneaasre CBeJKHMceMeHCM HarpOMOJK):\aJlHB cemenphemhhkax 3HaqHTeJlbHO 60Jlbwe cemehh qem MaTKH oceaeuerursre coxpaaxesrsna cemehem. BpeMJI coxpaneuaa cexeax 3Ha'iHTeJlbHO He BJlHJIJlO Ha qhcjlo cnepmat030h,liob H eemenpj.iemhhkax. Flocne ocemehehhji coxpanaesrsm cexeaex y MaToK B ceaenpxees- HHKax 6bIJlO B cpenaesr OKOJlO3 MHJlJlHOHacnepMaT030H):\OB. THE EFFECT OF INSEMINATION OF HONE BEE QUEENS WITH SEMEN STORED IN THE LABORATORY CONDITIONS S k o w r o n e kw., K o n o p a c k a Z. Summary Sperm was collected in the glas s capillary tube, the ends of the tube were sealed wit h petrolatum and held at atemperature 12-13 c,c for 3 and 6 weeks, Tubes had been filled previously with the saline solution containing 0,1% of streptomycin sulfate. After that time stored and fresh semen was used for queen insemination. The queens were inseminated with 8mm3 of semen. Resułts far the inseminated queens were analysed by the percentagę of -queens that started laying, initial ovrposition age of queens and by counting the number of sperrnatozoa that reached the spermatheca. During two years 145 queens were inseminated, 54 with fresh semen, 47 with semen stored for 3 weeks and 44 with stored far () weeks, The percentagę of inseminated queens that started egg laying was similar in all cornpared groups and amounted to 85%. Among the queens inseminated with stored semen delayed egg laying was observed more often but thre were no aignificant differences in an average Interval from insemination to oviposition, The queens inseminated with fresh semen had on an averagę highly significantly more sperrnatozoa in the sperrnatheca than those inseminated with stored semen. Duration of storagę did not have evident effect on the number of sperrnatozoa in the spermatheca. The number of sperrnatozoa that reached the spermatheca after insemination with stored semen wasabout 3 million. It is not enough to head large honey-producing colcny but this method ;yf storing semen can be recomend in breeding apiaries.