KONIUNKTURA W ROLNICTWIE II kwartał 2016

Instytut Rozwoju Gospodarczego SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA W WARSZAWIE Konrad Walczyk Piotr Szajner KONIUNKTURA W ROLNICTWIE II kwartał 216 ISSN 2392-3741 Badanie okresowe nr 111

BADANIA KONIUNKTURY GOSPODARCZEJ INSTYTUTU ROZWOJU GOSPODARCZEGO SGH Rada Programowa: Elżbieta Adamowicz (przewodnicząca), Joanna Klimkowska (sekretarz), Andrzej Kowalski, Marco Malgarini, Gernot Nerb, Ataman Ozyildirim, Janusz Stacewicz, István János Tóth Komitet Redakcyjny i adres Redakcji: Konrad Walczyk (Redaktor Naczelny) Elżbieta Adamowicz Piotr Szajner Anna Jacygrad 2-13 Warszawa, ul. Madalińskiego 6/8 www.sgh.waw.pl/irg Wydawnictwo: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 2-4 Warszawa, al. Niepodległości 162 Opracowanie powstało w wyniku wspólnych badań Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH z Instytutem Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - PIB Wersja elektroniczna czasopisma jest wersja pierwotną Publikacja została zrecenzowana zgodnie z wytycznymi MNiSW Copyright by Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 216 Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved. ISSN 2392-3741

3 SPIS TREŚCI I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA...4 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE...6 1) Wskaźnik koniunktury...6 2) Nastroje gospodarstw rolnych...9 3) Przychody pieniężne... 12 4) Oszczędności... 1 ) Zadłużenie... 18 6) Zakupy nawozów mineralnych... 21 7) Zakupy pasz treściwych... 24 8) Zakupy środków ochrony roślin... 27 9) Inwestycje w maszyny i urządzenia... 3 1) Inwestycje w budynki i budowle... 33 11) Dostępność kredytów preferencyjnych... 36 12) Zamiar wzięcia kredytu... 39 13) Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego... 42 14) Zaciągnięcie kredytu rynkowego... 4 1) Przeznaczenie dopłat bezpośrednich... 48 III. SUMMARY...

4 I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA 1 1. W drugim kwartale 216 r. koniunktura w polskim rolnictwie poprawiła się, jednak poprawa jest nieznaczna. Wartość wskaźnika koniunktury IRG SGH (IRGAGR) wzrosła o 1,2 punktu, z poziomu -1,2 pkt. do -14, pkt. Wciąż utrzymuje się poniżej średniej z lat 1999-21, która wynosi -11,4 pkt. Wzrost wartości wskaźnika koniunktury wynika ze zwiększenia się wartości wskaźnika wyrównanych przychodów pieniężnych, jednej z dwóch składowych IRGAGR, o 3, punkty, z poziomu -21,2 pkt. do -19,2 pkt. Z kolei wartość wskaźnika zaufania, drugiej składowej ogólnego wskaźnika koniunktury, obniżyła się o, pkt. Pogorszenie się nastrojów rolników wobec poprawy zanotowanej przed trzema miesiącami jest niespodziewane. Zazwyczaj wiosną sytuacja gospodarstw rolnych ulega wyraźnemu polepszeniu; ich wyniki finansowe poprawiają się, co wpływa zarazem na poprawę nastrojów. Tymczasem utrzymujące się od wielu miesięcy niskie ceny produktów rolnych powodują, że pomimo sezonowego wzrostu wolumenu produkcji jej rentowność jest niska. Wprawdzie wartość salda odpowiedzi na pytanie o wielkość przychodów pieniężnych i wartość wskaźnika przychodów wyrównanych wzrosły, ale pozostają ujemne, co oznacza, że gospodarstw rolnych, które zanotowały wzrost utargu, jest mniej niż tych, których wartość sprzedaży zmniejszyła się. Sytuacja finansowa rolników jest więc gorsza od przewidywanej i podminowuje ich nastroje. Wartości wskaźnika ogólnego jak i wskaźników cząstkowych są niższe niż rok temu (o odpowiednio: 1,, 3,3 i 4, pkt.). Znaczy to, że umacnia się wbrew prognozom sprzed kwartału negatywny wpływ czynników kształtujących średniookresowe tendencje rozwojowe w rolnictwie. Krótko mówiąc, choć sytuacja gospodarcza polskiego rolnictwa poprawiła się, za sprawą czynników sezonowych, obserwowana od 2 lat dekoniunktura na rynkach rolnych postępuje. 2. Sezonową poprawę koniunktury odnotowano w większości badanych grup gospodarstw rolnych. Największe wzrosty wskaźnika koniunktury zarejestrowano w gospodarstwach najmniejszych, o powierzchni do 7 ha (o 3,1 pkt.), położonych w makroregionie zachodnim (o 13,8 pkt.), zajmujących się rozmnażaniem roślin (o 32,4 pkt.), prowadzonych przez rolników w wieku 31-4 lat (o 4,6 pkt.) i z wykształceniem wyższym (o 3, pkt.). Pogorszenie koniunktury zaobserwowano w gospodarstwach o powierzchni 7-1 ha, położonych w makroregionach północnym i środkowowschodnim oraz prowadzonych przez osoby pow. 4 roku życia. W skali roku jednak niemal we wszystkich grupach gospodarstw koniunktura mierzona wskaźnikiem IRGAGR pogorszyła się. 3. Wartość salda odpowiedzi na pytanie o wielkość przychodów pieniężnych wzrosła o 13, pkt. W porównaniu z II kwartałem 21 r. wartość salda jest jednak niższa o 9, pkt. Wzrost wartości salda zanotowano we wszystkich badanych grupach gospodarstw rolnych, z wyjątkiem gospodarstw zajmujących się rozmnażaniem roślin. Największy wzrost wartości salda zarejestrowano w gospodarstwach o powierzchni powyżej ha (o 16, pkt.), położonych w makroregionie zachodnim (o 27,8 pkt.), zajmujących się chowem i hodowlą zwierząt (o 14,1 pkt. pkt.), prowadzonych przez osoby powyżej 6 roku życia (o 23, pkt.), z wykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym (o 1,1 pkt.). Rolnicy spodziewają się dalszej poprawy co do ich przychodów w kolejnym kwartale. 4. Wartość salda odpowiedzi na pytanie o oszczędności gospodarstw rolnych również zwiększyła się, ale ledwie o 2, pkt. Zmiana rok do roku wyniosła -8, pkt. Kwartalny wzrost wartości salda zanotowano w większości badanych grup gospodarstw rolnych, z wyjątkiem tych o powierzchni 7-1 ha, położonych w makroregionach środkowych, zajmujących się uprawą roślin innych niż 1 Szczegółowy opis metod badawczych i wzory kwestionariuszy zamieszczono na stronie internetowej IRG SGH: http://kolegia.sgh.waw.pl/pl/kae/struktura/irg/koniunktura/documents/metoda_badawcza.pdf.

wieloletnie, prowadzonych przez osoby w wieku 46-6 lat i z wykształceniem podstawowym. Największy wzrost wartości salda zanotowano w gospodarstwach o powierzchni do 7 ha (o,2 pkt.), położonych w makroregionie południowym (o 14,9 pkt.), zajmujących się uprawą roślin wieloletnich (o 13,8 pkt.), prowadzonych przez osoby w wieku 31-4 lat (o 7,9 pkt.), z wykształceniem wyższym (o 3,8 pkt.). Rolnicy przewidują utrzymanie się tendencji wzrostowej w następnym kwartale.. Pomimo poprawy w zakresie przychodów i oszczędności stan zadłużenia gospodarstw rolnych pogorszył się. Wartość salda odpowiedzi na to pytanie jest wyższa niż przed kwartałem o 1,7 punktu (w przypadku tego pytania wzrost salda oznacza pogorszenie sytuacji), a w porównaniu z I kwartałem 21 r. wyższa o 1,3 pkt. Wzrost zadłużenia odnotowano we wszystkich badanych grupach gospodarstw rolnych, z wyjątkiem zajmujących się uprawą roślin wieloletnich i rozmnażaniem roślin. Rolnicy spodziewają się poprawy stanu ich zadłużenia w kolejnym kwartale. 6. Ponownie rosną wydatki na zakup obrotowych środków produkcji roślinnej (wartość sald odpowiedzi na pytania o wielkość zakupów: nawozów mineralnych wzrosła o 3, pkt., a środków ochrony roślin o,8 pkt.), maleją zaś wydatki na produkcję zwierzęcą (wartość salda obniżyła się o 7,4 pkt.). Wobec spadających cen skupu głównych produktów zwierzęcych i obniżającej się opłacalności ich produkcji, gospodarstwa rolne przestawiają się na produkcję roślinną. 7. Maleją nakłady inwestycyjne. Odsetek gospodarstw, które poniosły wydatki na zakup na maszyn i urządzeń rolniczych, zmniejszył się dość znacząco, bowiem o 4,7 pkt. proc. (przeciętna zmiana w latach 1999-21 to 3,3 pkt. proc.). Dokładnie o tyle samo punktów procentowych obniżył się odsetek gospodarstw, które dokonały inwestycji w budynki i budowle (przy średniej 2,3 pkt. proc.). 8. Słabnie, i to znacznie, skłonność rolników do zaciągania zobowiązań. Odsetek gospodarstw rolnych, które zaciągnęły kredyt preferencyjny, zmniejszył się aż o,7 pkt. proc., a na warunkach rynkowych o,2 pkt. proc. Zamiar wzięcia kredytu deklaruje o, pkt. proc. mniej gospodarstw rolnych niż przed kwartałem. 9. Podobne zmiany co w strukturze wydatków na nabycie środków produkcji obserwujemy w strukturze rozdysponowania dopłat bezpośrednich rośnie udział wydatków bieżących na: zaspokojenie potrzeb życiowych (o 4,4 pkt. proc. względem II kwartału 21 r.) i zakupy obrotowych środków produkcji (o 2,4 pkt. proc.), a zmniejsza się udział wydatków prorozwojowych na: inwestycje w gospodarstwo (o,6 pkt. proc.) i powiększenie ich powierzchni (1,9 pkt. proc.).

6 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE 1. Wskaźnik koniunktury w rolnictwie 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 1, 1,,, -, -1, -1, -2, IRGAGR średnia trend liniowy składnik cykliczny (prawa skala) Q1 21 Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 1. wskaźnik przychodów pieniężnych -2,3-1,9-7, -13,7-21,2-19,2 2. wskaźnik zaufania -1,6 2, -4,6-4,9-3, -3, wskaźnik koniunktury (1.ˣ ) -14, -1, -6, -1,8-1,2-14, 2 1-1 -2-3 -4 - -6 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 wskaźnik wyrównanych przychodów pieniężnych wskaźnik zaufania

7 Wskaźnik koniunktury wg makroregionów, - -3,9-3,4-1 -1-2 -2-1,7-1,9-1,9-16, -14,6-14, -1,6-16,1-17,2-2,6-2,2-2,4 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 21 Q1 216 Q2 216 Wskaźnik koniunktury wg powierzchni gospodarstw rolnych 1,8 - -1-9,7-6, -4,1-1 -2-2 -14, -17,1-19, -19,8-2,4-21,1-22,1-22,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 21 Q1 216 Q2 216,6 Wskaźnik koniunktury wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne - -3,3-1 -7, -8,4-9,3-1 -2-13,9-12,4-18, -19,7-17, -1, -17,9-2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 21 Q1 216 Q2 216

8 Wskaźnik koniunktury wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne -1,6 - -4,2 -,1-1 -9,1-1 -13,9-13,8-13,2-2 -2-22,1-2,3 podstawowe i zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 21 Q1 216 Q2 216 2 2 1 1 Wskaźnik koniunktury wg grup PKD 27 21,6 - -1-1 -9,4-8,1-4,6-1,6-1,8-2 -16,4-1,8-2 -3 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin -23,4-21,8 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 216 Q2 216

9 2. Nastroje gospodarstw rolnych 3 2 1-1 -2-3 -4-1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 saldo średnia trend liniowy Q1 21 Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 1. z ufnością 18, 21, 17,2 16,4 18,3 19,1 2. z obawą 69,3 6, 67,8 69,2 67,1 64,8 3. ze strachem 12,7 13, 1, 14,4 14,6 16,1 saldo (1.-3.),3 8, 2,2 2, 3,7 3, wskaźnika zaufania (1.-2.ˣ,1-3.) -14, -1, -6, -1,8-1,2-3, Nastroje gospodarstw rolnych wg makroregionów 3 2 2 1 1 - -1-1 -2 24,8 21,1 14,7 7,4 7,9 6,8 4,8,4 3, 1,2 -,8-3,7-3,7-8,6-14,7 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 21 Q1 216 Q2 216

1 Nastroje gospodarstw rolnych wg powierzchni gospodarstw rolnych 3 2 2 24,9 17,1 18,8 1 1 9, 2,1 2,7 - -1-1 -4,3-6,2-6,4-7,8-9, -12,6 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 21 Q1 216 Q2 216 Nastroje gospodarstw rolnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3 2 2 1 1 - -1-1 -2 24,4 17,3 1, 11,9 8,3 6,6 4,9,1-3,2 -,1 -,1-13,9 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 21 Q1 216 Q2 216

11 Nastroje gospodarstw rolnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 2 18, 17,2 1 13,1 1 2,9 9,6 7, 4,9 - -1-6,2 -,8 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 21 Q1 216 Q2 216 6 Nastroje gospodarstw rolnych wg grup PKD 27, 4 3 2 1-1 -2 6,8 13,4 uprawa roślin innych niż wieloletnie 2, 1,9 uprawa roślin wieloletnich -8, rozmnażanie roślin -,1-3,8 chów i hodowla zwierząt 3,3-2, działalność mieszana Q1 216 Q2 216

12 3. Przychody pieniężne 2 1-1 -2-3 -4 - -6-7 -8 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q1 21 Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 przewidywania 1. wzrosły 17,9 2,9 2,6 27,8 13,4 17,4 26,4 2. nie zmieniły się 3,3 43,9 39,2 33, 36,6 41, 38,8 3. zmalały 46,8 3,1 4,2 39,2,1 41,1 34,8 brak 7,8 7,6 8,2, 9, 8,,8 saldo (1.-3.) -28,9-14,2-19,6-11,4-36,7-23,7-8,4 1 Przychody pieniężne wg makroregionów 4,6-1 -2-16,4-18, -13,8-18, -14,7-21,2-17,3-3 -27,6-29,2-28,6-4 -3,8-36,1 - -42,6-46,3 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 21 Q1 216 Q2 216

13 Przychody pieniężne wg powierzchni gospodarstw rolnych - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 -11,3-1,2-1,1-2, -22, -26, -27,1-31,7-3,9-3,8-3, -38,9 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 21 Q1 216 Q2 216 Przychody pieniężne wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 - -, -3,3-7,1-14,7-1, -16,4-24,1-29, -3,4-33,7-38,2-47,6 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 21 Q1 216 Q2 216

14 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 - Przychody pieniężne wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne -1, -12,6-18,7-23,6-21,3-3, -3,9-4,1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 21 Q1 216 Q2 216-6,4 4 Przychody pieniężne wg grup PKD 27 37,2 3 2 1 1,8-1 -2-3 -4 - -36,7-2,1 uprawa roślin innych niż wieloletnie -2, -8, uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin -29,6-43,7 chów i hodowla zwierząt -3,8-22,6 działalność mieszana Q1 216 Q2 216

1 4. Oszczędności -1-2 -3-4 - -6-7 -8 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q1 21 Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 przewidywania 1. wzrosły 11,8 1,3 11,3 16,1 8, 7, 14,1 2. nie zmieniły się 43, 46,8 4,4 4,9 39,9 43,9 41,9 3. zmalały 4,3 42,9 48,3 43, 1,6 48,6 44, 4. brak 2,6 17,6 2,6 19,6 19,3 19,8 2,2 saldo (1.-3.) -33, -32,6-37, -26,9-43,1-41,1-29,9 Oszczędności wg makroregionów -1-2 -11,2-3 -4 - -42,3-42,3-44,9-2,9-39,8-44, -3,9-37, -39,6-4, -32,9-44,8-29,9-6 -3,7 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 21 Q1 216 Q2 216

16 Oszczędności wg powierzchni gospodarstw rolnych - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 - -3,3-31,2-36,6-38,1-39, -39,1-44,7-33,8-39,7-42,2-43,9-43,7 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 21 Q1 216 Q2 216 Oszczędności wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne -1-2 -3-4 - -6-28,4-32,6-31,4-33,6-36,1-3,1-34, -37,3-43, -4,8-48,4-1,1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 21 Q1 216 Q2 216

17 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 - Oszczędności wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne -28,4-33, -33,3-33, -39,6-42,9-47,6-47,6 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 21 Q1 216 Q2 216-29,7 Oszczędności wg grup PKD 27 - -1-1 -9,6-2 -2-16,9-17,8-3 -3-3,7-4 -4 - -43,1-46,9 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin -4,2-39, chów i hodowla zwierząt -43,8-41,4 działalność mieszana Q1 216 Q2 216

18. Zadłużenie 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q1 21 Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 przewidywania 1. wzrosło 11,4 13, 12,4 1,2 12,8 14,6 1,2 2. nie zmieniło się 38,6 47,4 4,4 43,9 38,3 4,4 39,3 3. zmalało, 39,7 47,2 4,9 48,9 4, 4, 4. brak 3,2 32,9 31,3 3,6 32, 34,8 33,9 saldo (1.-3.) -38,6-26,7-34,8-2,7-36,1-2,4-3,3 Zadłużenie wg makroregionów -1-2 -14,9-1,2-3 -4-2,7-22,7-22,8-27,2-33,7-33,4-31, -3,7-4,2-34,1-31,7 - -6-48,9 -,1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 21 Q1 216 Q2 216

19 Zadłużenie wg powierzchni gospodarstw rolnych - -1-1 -2-2 -3-3 -4-19,8-18,4-19,8-24,2-26,6-26,9-27,2-29,8-28,9-34, -37,4-37,2 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 21 Q1 216 Q2 216 Zadłużenie wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1 -2-16,3-1,3-2 -3-3 -4-23,4-2,1-28,1-27,3-27,3-32,1-31,1-33,1-36,8-36,1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 21 Q1 216 Q2 216

2 Zadłużenie wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 -18,2-22,6-29,1-27,1-3, -33,4-33,8-38,4 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 21 Q1 216 Q2 216-24,3 Zadłużenie wg grup PKD 27-1 -2-3 -17,8-18, -9,3-1, -22,1-4 - -38,7-42,8-41, -33,6-6 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -1, rozmnażanie roślin Q1 216 Q2 216 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

21 6. Zakupy nawozów mineralnych 1-1 -2-3 -4 - -6-7 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 saldo średnia trend liniowy Q1 21 Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 1. wzrosły 11,4 14,2 13,6 11,7 12, 14, 2. nie zmieniły się 6, 63,1 63, 8,2 6,4 8,3 3. zmalały 28,7 22,7 23,3 3,1 27,7 27,2 4. nie dokonano 12,1 4, 4,6 8,9 11,2 4, saldo (1.-3.) -17,3-8, -9,7-18,4-1,7-12,7 1 1 Zakupy nawozów wg makroregionów 11,1 - -1-1 -2-2 -1,2-7,4-9,1-8,9-11,2-1,2-13,4-14,7-1,7-17,7-16,9-17,1-18,9-2,3 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 21 Q1 216 Q2 216

22 Zakupy nawozów wg powierzchni gospodarstw rolnych 1 1 8,6, - -1-1 -2-2 -3-1,4-8,9-14,9-17,9-21, -22,3-23,2-2,1-2,7-26,8 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 21 Q1 216 Q2 216 Zakupy nawozów wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 1 4,2 3,6 - -1,8-1 -1-2 -2-6,4-13,1-8,2-1, -2,4-18,2-16,6-21, -3-3 -4-3,3 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 21 Q1 216 Q2 216

23 Zakupy nawozów wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 1,2 1,7 - -,2-1 -6,1-1 -2-1,3-18,1-1,4-12,6-2 -22,6 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 21 Q1 216 Q2 216 3 Zakupy nawozów wg grup PKD 27 26,1 2 16,7 1-1 -2-8,6-7,6-13,7-3,7-13,8-16,1-16,1-3 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin -26,6 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 216 Q2 216

24 7. Zakupy pasz treściwych 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 saldo średnia trend liniowy Q1 21 Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 1. wzrosły 9, 11,1 12,6 22,9 18,9 14,9 2. nie zmieniły się 9,6 62,7 6,1 3,2 8,3 8,9 3. zmalały 31, 26,2 27,3 23,9 22,8 26,2 4. nie dokonano 29,6 29,2 29,1 31, 3,8 27,4 saldo (1.-3.) -21, -1,1-14,7-1, -3,9-11,3 1 Zakupy pasz wg makroregionów 6,8 - -1-1 -2-2 -3 -,9-6, -, -8,2-1,6-9,7-12,1-13,3-16,2-1,8-16,8-21,4-2,8-23, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 21 Q1 216 Q2 216

2 - Zakupy pasz wg powierzchni gospodarstw rolnych,4 -,9-1 -1-13,7-12,8-1,7-8,3-6,6-2 -18,6-2 -3-3 -2,1-26,6-31, -32,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 21 Q1 216 Q2 216 3,6 Zakupy pasz wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 1,1 - -3,1-2,4-1 -1-2 -11, -9,8-9, -14,2-14,3-16,2-2 -21,1-21,6 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 21 Q1 216 Q2 216

26 Zakupy pasz wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 1,8,7 - -1,2-1 -1-2 -19, -1,4-18, -1,6-7,8-8, -2 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 21 Q1 216 Q2 216 4 Zakupy pasz wg grup PKD 27 3,7 3 2 14,4 1-1 -2-3 -12,1-21, -1,8 1,1 3,9-1,3-16,3-4 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -34,8 rozmnażanie roślin Q1 216 Q2 216 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

27 8. Zakupy środków ochrony roślin 1-1 -2-3 -4 - -6 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 saldo średnia trend liniowy Q1 21 Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 1. wzrosły 9,1 11, 14,1 9,7 1,6 12,9 2. nie zmieniły się 8, 63,1 8,6 8,3 6,6 61,8 3. zmalały 32,4 2, 27,3 32, 28,8 2,3 4. nie dokonano 17,3 6,6 4,7 12,2 17,1,9 saldo (1.-3.) -23,3-14, -13,2-22,3-18,2-12,4 1 Zakupy środków ochrony roślin wg makroregionów,8 1, - -1-1 -2-2 -12, -11,9-12,2-14,1-14, -1,1-14,3-16,7-16,8-19,8-19, -22,1-22,1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 21 Q1 216 Q2 216

28 Zakupy środków ochrony roślin wg powierzchni gospodarstw rolnych 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4 4,,3-9, -14,8-14,3-2,4-19,1-22,1-24,8-27,4-29, -3,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 21 Q1 216 Q2 216 Zakupy środków ochrony roślin wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne - -3,2-2,8-4,4-1 -7,9-1 -12,7-2 -2-17,2-1,7-21,2-17,9-16,1-19, -3-28,2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 21 Q1 216 Q2 216

29 Zakupy środków ochrony roślin wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 1 4,6 - -1-1 -2-2 -3-2,4-11, -1,3-19,3-18, -18,7-24, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe -4,7 Q2 21 Q1 216 Q2 216 1 Zakupy środków ochrony roślin wg grup PKD 27 2,6 3,6 4,4 - -1-1 -2-2 -9,7-8,8-4, -13,2-19,8-1,3-3 -3 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin Q1 216 Q2 216-3,2 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

3 9. Inwestycje w maszyny i urządzenia 4 4 3 3 2 2 1 1 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 dokonano średnia trend liniowy Q1 21 Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 dokonano 44,6 41,4 43,3 4,1 42,6 37,9 nie dokonano,4 8,6 6,7 9,9 7,4 62,1 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg makroregionów 6,3 4 3 48,4 49,8 36,2 3,234,6 3,1 38,2 48,3 4,7 41,6 4,2 3,43,8 28, 2 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 21 Q1 216 Q2 216

31 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg powierzchni gospodarstw rolnych 7 6 9, 3,8 7,8 4 3 2 14,3 22,1 3,3 2,3 2,1 2,9 42,2 43,3 39, 1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 21 Q1 216 Q2 216 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 6 4 3 1,6 44,7 47,4 44, 47,7 4,9 37,7 39,4 3,9 29,9 33, 27,8 2 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 21 Q1 216 Q2 216

32 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 6 4,,6 4 3 33,6 3,2 29,4 43,3 43, 41,4 47,7 2 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 21 Q1 216 Q2 216 8 7 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg grup PKD 27 67,4 6 4 3 42,6 3,6 48,3 2,8 3,6 4,6 4,9 41,1 36,8 2 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 216 Q2 216

33 1. Inwestycje w budynki i budowle 28 26 24 22 2 18 16 14 12 1 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 dokonano średnia trend liniowy Q1 21 Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 dokonano 19, 17,1 19,7 21, 18,8 14,1 nie dokonano 81, 82,9 8,3 79, 81,2 8,9 Inwestycje w budynki i budowle wg makroregionów 2 2 1 21,3 19,9 14,8 11,7 1,3 14,1 17,1 1,9 12,7 19,1 21,9 1,4 13,6 1 7,7 9,3 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 21 Q1 216 Q2 216

34 Inwestycje w budynki i budowle wg powierzchni gospodarstw rolnych 3 2 23,1 24,8 2 1 1 1,2 16,1 1,9 13,2 12,2 9,9 17,1 17,4 13,6 2,2 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 21 Q1 216 Q2 216 Inwestycje w budynki i budowle wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 2 22, 21,9 2 16,4 16, 18, 17,7 17, 16,2 1 1 11,3 1, 9,9 8,2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 21 Q1 216 Q2 216

3 Inwestycje w budynki i budowle wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3 3 3,6 27,1 2 21,7 2 1 1 14,7 16,2 9,8 17,6 17,2 13,9 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 21 Q1 216 Q2 216 3 Inwestycje w budynki i budowle wg grup PKD 27 2 2 24, 21,8 19,4 2,7 18, 19,6 1 1,4 12,9 12,7 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich, rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 216 Q2 216

36 11. Dostępność kredytów preferencyjnych 9 9 8 8 7 7 6 6 4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 tak średnia trend liniowy Q1 21 Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 tak 7,9 69,9 78, 76,3 76,3 77,4 nie 29,1 3,1 21, 23,7 23,7 22,6 9 8 7 6 4 3 2 1 8,2 77,8 72,4 Dostępność kredytów preferencyjnych wg makroregionów 76,978,4 7,3 77,4 79,3 74,776,3 71,4 68,6 69,4 66,6 6, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 21 Q1 216 Q2 216

37 Dostępność kredytów preferencyjnych wg powierzchni gospodarstw rolnych 9 8 7 6 6, 63,3 6,8 6,7 74,6 68,8 8, 76,9 78, 8, 71, 72,2 4 3 2 1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 21 Q1 216 Q2 216 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 9 8 7 6 81, 8,4 76,3 77,9 71,1 71,1 69,6 74,6 7, 61, 69,7 77,4 4 3 2 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 21 Q1 216 Q2 216

38 9 8 7 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 67,3 79, 81,1 7,8 76,1 78, 72,8 71,6 69, 6 4 3 2 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 21 Q1 216 Q2 216 Dostępność kredytów preferencyjnych wg grup PKD 27 84 82 8 79,6 79, 81,7 78 76 76,3 7, 76,1 7, 7,6 74 72 7 7,1 71,1 68 66 64 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 216 Q2 216

39 12. Zamiar wzięcia kredytu 4 4 3 3 2 2 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 tak średnia trend liniowy Q1 21 Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 tak 29,3 28,3 27,6 27,9 28,3 22,8 nie 7,7 71,7 72,4 72,1 71,7 77,2 4 4 3 3 2 Zamiar wzięcia kredytu wg makroregionów 4,7 36,2 34,8 31,1 2,426,3 24,9 24,224,1 23,3 22, 22, 2 1 1 17,1 1,7 1,1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 21 Q1 216 Q2 216

4 Zamiar wzięcia kredytu wg powierzchni gospodarstw rolnych 4 4 3 3 2 2 1 1 43,1 42,8 39,8 27, 26, 21,9 17,6 18, 13,2 12,9 13,1 12, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 21 Q1 216 Q2 216 Zamiar wzięcia kredytu wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3 3 2 2 28,6 31,1 33, 3,7 32,1 2,6 26, 2,4 19,8 18,7 18,6 16,2 1 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 21 Q1 216 Q2 216

41 Zamiar wzięcia kredytu wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 4 3 3 2 24, 24,1 29,2 28,9 24,8 3,2 34,1 33,6 2 1 1,4 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 21 Q1 216 Q2 216 4 37,7 Zamiar wzięcia kredytu wg grup PKD 27 3 3 2 28, 21,4 2, 3,3 27,1 26,8 22,7 2 17, 1 12,2 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 216 Q2 216

42 13. Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego 7 6 6 4 4 3 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 tak średnia trend liniowy Q1 21 Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 tak 46, 38, 4, 37,1 39,1 33,4 nie 4, 61, 9, 62,9 6,9 66,6 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg makroregionów 4 4 3 46,7 4,2 37, 3,636,1 32,7 43,4 37,9 31, 39, 37,3 36, 3 2 2 1 17,7 18,8 16,3 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 21 Q1 216 Q2 216

43 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg powierzchni gospodarstw rolnych 6 6, 4,9,9 4 39,9 4, 3, 3 2 1 13, 19,9 17, 17,1 17, 16,9 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 21 Q1 216 Q2 216 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4 4 3 3 2 2 33,6 42, 41,9 41,1 31, 4,2 37,8 38,9 29,7 19,8 2, 19,6 1 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 21 Q1 216 Q2 216

44 4 4 3 3 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 4,6 41,1 41,4 4,8 34,2 34, 28,3 36,8 32,8 2 2 1 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 21 Q1 216 Q2 216 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg grup PKD 27 4 4 3 3 4,7 29,9 37,6 36,1 31, 3,4 42,9 42,1 37, 32,8 2 2 1 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 216 Q2 216

4 14. Zaciągnięcie kredytu rynkowego 28 26 24 22 2 18 16 14 12 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 tak średnia trend liniowy Q1 21 Q2 21 Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q1 216 tak 27, 21,9 23,1 2,6 24, 18,8 nie 73, 78,1 76,9 79,4 76, 81,2 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg makroregionów 3 27, 2,9 28, 26,2 2 2 1 19, 17,3 1,1 1,1 2,4 23,1 21,4 21,1 19,6 14, 12,7 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q2 21 Q1 216 Q2 216

46 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg powierzchni gospodarstw rolnych 4 3 3 3,9 3,8 31,7 2 21,2 22,8 2 1 13,7 17,3 16,4 14,3 14,1 12,1 17,3 1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q2 21 Q1 216 Q2 216 3 28, Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 2 2 1 17,2 22,7 21,4 23,4 2,3 24, 24,7 18, 1, 19,1 12,9 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q2 21 Q1 216 Q2 216

47 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3 3 27,1 3,4 2 2 22,3 22,2 19,7 2,6 23,2 18,8 18,3 1 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q2 21 Q1 216 Q2 216 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg grup PKD 27 4 3 31,3 34,1 3 2 2 2,9 18,8 16,8 27,7 2, 22, 16,6 1 12,3 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q1 216 Q2 216

48 1. Przeznaczenie dopłat bezpośrednich Q2 211 Q2 212 Q2 213 Q2 214 Q2 21 Q2 216 bieżące potrzeby życiowe 34,9 3,1 26,2 26,1 27,9 32,3 zakupy środków produkcji 4, 4,8 46,8 47, 43,3 4,7 inwestycje w gospodarstwo 2,9 24,7 29,3 29,4 27,2 21,6 dokupno ziemi,6,4 7,6,4 6,1 4,2 inne cele 8,3 8,2 7,9 7,6 9, 8,9 6 4 3 2 1 41, 34, 26,7 9, 4,9 Przeznaczenie dopłat bezpośrednich wg makroregionów 1,1 48,1 43, 28,7 3,1 29,7 24,9 18,2 21, 12,4,6 7,3 3,2 48, 37,7 16, 9,8 9,1 3,6 4, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy bieżące potrzeby życiowe inwestycje w gospodarstwo inne cele zwiększenie zakupów środków produkcji dokupno ziemi 6 4 3 2 1 Przeznaczenie dopłat bezpośrednich wg powierzchni gospodarstw rolnych 48,2 4,8 46,2 42, 43,1 4,8 38,4 14,3 1,4 1,7 2,9 1,9 29,7 23,1 2,9 7,9 9,2 4,1 1,2 6,7 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha bieżące potrzeby życiowe zwiększenie zakupów środków produkcji inwestycje w gospodarstwo dokupno ziemi inne cele

49 6 Przeznaczenie dopłat bezpośrednich wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4, 49,1 4 3 24,2 39, 29,9 3,4 27,7 3,8 39,8 38, 2 1 16,3 17,6 1,7 1,8 8,3 9, 7,9,1 2,8 1,9 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat bieżące potrzeby życiowe inwestycje w gospodarstwo inne cele zwiększenie zakupów środków produkcji dokupno ziemi 6 Przeznaczenie dopłat bezpośrednich wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 4 4,7 43,1 49,1 42,8 3,1 3 2 1 16,9 2, 29,3 22,6 8,6 8,7 4,4 2,7 8,1 1,8 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe bieżące potrzeby życiowe inwestycje w gospodarstwo inne cele zwiększenie zakupów środków produkcji dokupno ziemi 6 4 3 2 1 Przeznaczenie dopłat bezpośrednich wg grup PKD 27 47,2 48,9 44,7 42, 41,7 3,7 3, 33,3 3,3 32, 26,6 2,9 21,1 19,6 16,7 13,2 9,3 9,9 4,7,4,8 2,6 3,9,, uprawa niewieloletnich uprawa wieloletnich rozmnażanie roślin chów mieszana bieżące potrzeby życiowe inwestycje w gospodarstwo inne cele zwiększenie zakupów środków produkcji dokupno ziemi

III. SUMMARY In the 2 nd quarter of 216 economic situation of Polish farms slightly improved. The IRG SGH agricultural indicator (IRGAGR) increased by 1.2 points, from -1.2 pts to -14. pts. This was due to the rise in the smoothed money income indicator, one of the two components of IRGAGR, by 3. pts, from -21.2 pts to -19.2 pts. The confidence indicator, the second component of IRGAGR, declined by. pts. Unexpectedly, farmers sentiments collapsed, and the quarterly increase in their money income is only slightly higher than the 2-21 average. All the three indicators are down from their last year figures by 1., 3.3 and 4. pts, respectively. This suggests that negative factors which determine mid-term tendency in Polish agriculture may be expanding. Economic situation improved in the majority of the subgroups of farms. The indicator increased the highest for the smallest farms (by 3.1 pts), located in Western Macroregion (by 13.8 pts), propagating plants (by 32.4 pts), managed by farmers of age 31-4 (by 4.6 pts), and highly educated (by 3. pts). Deterioration of economic situation was reported by 7-1 ha farms, located in Northern and East Central Macroregions, and those managed by farmers of age 4+. Money income and savings of farms increased. Their indebtedness, however, grew too. Purchases of plant production inputs rose, and, on the other hand, purchases of fodder dropped. Since purchase prices of major animal products and profitability of animal production have been falling, farmers switch to plant production. Less and less farms make investments. Similar changes are observed in the distribution of direct payments expenditure on necessities and production inputs increased, and investment outlays declined. The results of the April survey are bothering. It looks farmers strive to sustain short-term production capabilities, and their financial situation, weaker than expected one quarter earlier, prevent them from investments. They are a little bit pessimistic about their future prospects.