PROJEKTOWANIE UNIWERSALNE

WYKŁAD WPROWADZAJĄCY Grafika: Frank Stella, 1967 Nowy międzynarodowy symbol dostępności: Sara Hendren, Abler, 2010. Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 1

TO NIE WÓZEK czyni budynek niedostępnym, TYLKO SCHODY 1 1 Andrew Zusman Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 2

IDEA P R O J E K T O W A N I A U N I W E R S A L N E G O [ T W O R Z E N I A P R Z E S T R Z E N I D O S T Ę P N E J D L A W S Z Y S T K I C H ] Oprac. m. in. na podstawie: Konwencja Praw Osób Niepe łnosprawn ych, 13 grudnia 2006 (Rezo lu cja ONZ 61 /06). Universa l design - C larificat ion o f the con cept, Themat ic repo rt, The Norwegian Ministry o f the Enviro nment, paźd ziern ik 20 07 [www.un ive rse ll -utf orming.m iljo.no]. Polska wersja ję zykow a raportu powstała we współp racy z B iure m Pełnomocnika Rządu do Spra w Osób Niepe łnosprawn ych w Ministe rstwie Pra cy i P olityki Spo łeczne j [www.mpip s.go v.p l], [w ww.niepe lno sprawn i.g o v.p l]. Materia ły Cen trum Projektowan ia Un iwe rsa lne go [Cente r fo r Un iversal De sign, No rt h Carolina Sta te Un ive rsity]. Jak tworzyć przestrzeń publiczną dostępną d la wszyst kich?, dr hab. inż. arch. Mare k Wysocki, VIII D zień U rbanist y M ia sto (N ie )Pełnosp rawne", Pozna ń, marze c 2015 [http://zit.metropoliapo znan.pl]. Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 3

KOGO DOTYCZY PROBLEM OGRANICZEŃ FUNKCJONALNYCH W ZAKRESIE MOBILNOŚCI I PERCEPCJI? osób z bagażem osób z chorobami somatycznymi (np. nowotwory, guz mózgu, cukrzyca, otyłość) osób wspomagających się w poruszaniu laską, kulami, balkonikami osób poruszających się na wózkach i skuterach inwalidzkich osób głuchych i słabosłyszących seniorów opiekunów małych dzieci alergików i astmatyków osób z niepełnosprawnością intelektualną osób z zaburzeniami nerwowymi i psychicznymi nas wszystkich osób z dysfunkcjami wzroku niewidomych i słabowidzących Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 4

Pierwsze przepisy służące zwiększaniu dostępności przestrzeni, produktów i usług wprowadzono w USA w 1990 roku powołując ustawę pn. The Americans with Disabilities Act (ADA). Wynikające z niej akty wykonawcze oparte zostały na zasadach prawa antydyskryminacyjnego. 2 Unia Europejska uzupełnia dotychczasowe luki prawne wprowadzając dyrektywy służące promowaniu idei Projektowania Uniwersalnego. W związku ze zmianami perspektywy ustawodawców, w Europie pojawia się szereg inicjatyw i projektów realizowanych na rzecz zwiększenia dostępności, a ich wyniki popularyzowane są m. in. w Polsce. Znajomość zasad Projektowania Uniwersalnego ma znaczenie szczególne dla wszystkich interesariuszy procesów planowania i projektowania przestrzeni publicznej oraz obiektów. 2 Należyte rozwiązania prawne obowiązują obecnie także w Australii i Japonii. Kuryłowicz E., Projektowanie uniwersalne przestrzeni doświadczenia polskie i międzynarodowe, perspektywy dla edukacji, Konferencja "Projektowanie uniwersalne. Dostępność i uczestnictwo dla wszystkich", 21 czerwca 2012, Warszawa. Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 5

KONWENCJA PRAW OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH (Rezolucja ONZ 61/06) POLSKA ZOBOWIĄZANA JEST DO WPROWADZENIA W ŻYCIE ZAWARTYCH W KONWENCJI STANDARDÓW POSTĘPOWANIA W CELU ZAPEWNIENIA OSOBOM Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI REALIZACJI ICH PRAW. RATYFIKACJA KONWENCJI: 6 WRZEŚNIA 2012 ROKU. TEKST KONWENCJI OPUBLIKOWANY ZOSTAŁ W DZ. U. Z DNIA 25. 10. 2012 R., POZ. 1169. CELEM KONWENCJI JEST OCHRONA I ZAPEWNIENIE PEŁNEGO I RÓWNEGO KORZYSTANIA Z PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI PRZEZ OSOBY Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI NA RÓWNI ZE WSZYSTKIMI INNYMI OBYWATELAMI. ART. 3. KONWENCJA OPIERA SIĘ NA NASTĘPUJĄCYCH ZASADACH: a. POSZANOWANIA DLA GODNOŚCI OSOBISTEJ, INDYWIDUALNEJ AUTONOMII, W TYM SWOBODY DOKONYWANIA WŁASNYCH WYBORÓW ORAZ POSZANOWANIA DLA NIEZALEŻNOŚCI JEDNOSTKI; b. NIEDYSKRYMINACJI; c. PEŁNEGO I EFEKTYWNEGO UCZESTNICTWA W ŻYCIU SPOŁECZNYM I INTEGRACJI SPOŁECZNEJ; d. POSZANOWANIA DLA ODMIENNOŚCI ORAZ AKCEPTACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH JAKO MAJĄCYCH WKŁAD W RÓŻNORODNOŚĆ RODZINY LUDZKIEJ I W CZŁOWIECZEŃSTWO; e. RÓWNYCH SZANS; f. DOSTĘPNOŚCI; g. POSZANOWANIA DLA ROZWIJAJĄCEGO SIĘ POTENCJAŁU DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH I POSZANOWANIA PRAWA DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH DO ZACHOWANIA SWOJEJ TOŻSAMOŚCI. 3 3 Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych (Rezolucja ONZ 61/06). Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 6

KONWENCJA PRAW OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH (Rezolucja ONZ 61/06) ART. 9. ABY UMOŻLIWIĆ OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM SAMODZIELNE ŻYCIE I PEŁNE UCZESTNICTWO WE WSZYSTKICH SFERACH ŻYCIA, PAŃSTWA-STRONY PODEJMĄ STOSOWNE KROKI CELEM ZAPEWNIENIA OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM DOSTĘPU, NA RÓWNYCH ZASADACH Z INNYMI OBYWATELAMI, DO ŚRODOWISKA FIZYCZNEGO ( ) ORAZ DO INNYCH UDOGODNIEŃ I USŁUG OFEROWANYCH CAŁEMU SPOŁECZEŃSTWU, ZARÓWNO W ŚRODOWISKACH MIEJSKICH, JAK I WIEJSKICH. TE DZIAŁANIA, WŁĄCZNIE Z ROZPOZNAWANIEM I USUWANIEM PRZESZKÓD I BARIER NA DRODZE DO DOSTĘPNOŚCI, BĘDĄ DOTYCZYĆ MIĘDZY INNYMI: a. BUDYNKÓW, DRÓG, ŚRODKÓW TRANSPORTU ORAZ INNYCH OBIEKTÓW, W TYM SZKÓŁ, MIESZKALNICTWA, OŚRODKÓW MEDYCZNYCH I MIEJSC PRACY ( ) 4 4 Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych (Rezolucja ONZ 61/06). Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 7

KONWENCJA PRAW OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH (Rezolucja ONZ 61/06) Konwencja wnosi definicję PROJEKTOWANIA UNIWERSALNEGO: UNIWERSALNE PROJEKTOWANIE oznacza projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania. 5 5 Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych (Rezolucja ONZ 61/06). Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 8

definicja UNIWERSALNE PROJEKTOWANIE TO PROJEKTOWANIE PRODUKTÓW ORAZ OTOCZENIA TAK, ABY BYŁY ONE DOSTĘPNE DLA WSZYSTKICH LUDZI, W NAJWIĘKSZYM MOŻLIWYM STOPNIU, BEZ POTRZEBY ADAPTACJI BĄDŹ WYSPECJALIZOWANEGO PROJEKTOWANIA. -PROJEKTOWANIEjest pojmowane jako wspólny termin na określenie wszystkich działań, które dotyczą kształtowania otoczenia. Obejmuje on planowanie w ramach społeczności lokalnej, użytkowanie gruntów, architekturę, prace budowlane, produkcję i wiele innych. 67 6 Universal design - Clarification of the concept, Thematic report, The Norwegian Ministry of the Environment, październik 2007. Uwaga: Uniwersalne projektowanie wymaga w praktyce daleko posuniętej dokładności zarówno w projektowaniu jak i w realizacji projektów oraz konserwacji produktów i obiektów. Margines błędu jest tu bardzo niewielki, ponieważ niewłaściwa realizacja projektu, nieprawidłowa konserwacja lub użytkowanie obiektu niezgodnie z jego przeznaczeniem mogą doprowadzić do jego zniszczenia. Zabiegi konserwacyjne powinny być przeprowadzane systematycznie, bez względu na porę roku. Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 9

- definicja UNIWERSALNE PROJEKTOWANIE TO PROJEKTOWANIE PRODUKTÓW ORAZ OTOCZENIA TAK, ABY BYŁY ONE DOSTĘPNE DLA WSZYSTKICH LUDZI, W NAJWIĘKSZYM MOŻLIWYM STOPNIU, BEZ POTRZEBY ADAPTACJI BĄDŹ WYSPECJALIZOWANEGO PROJEKTOWANIA. Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 10 -PRODUKTY I OTOCZENIE- 8 Universal design - Clarification of the concept, Thematic report, The Norwegian Ministry of the Environment, październik 2007. Strategię uniwersalnego projektowania można zastosować przy tworzeniu produktów i otoczenia we wszystkich sektorach i dziedzinach. Termin: otoczenie odnosi się do wszelkich rodzajów środowisk kształtowanych przez człowieka. Termin produkty obejmuje m.in. produkty i oprogramowanie nowych technologii informatycznych i komunikacyjnych, a także produkty wykorzystywane przy świadczeniu różnorodnych usług. Wymagania uniwersalnego projektowania w sektorze usług są powiązane z fizycznymi i technicznymi warunkami wpływającymi na możliwość dostępu bądź użytkowania danej usługi. W dziedzinie edukacji uniwersalne projektowanie powiązane jest z fizycznymi i technicznymi warunkami otoczenia, w którym prowadzone jest nauczanie. 8

- definicja UNIWERSALNE PROJEKTOWANIE TO PROJEKTOWANIE PRODUKTÓW ORAZ OTOCZENIA TAK, ABY BYŁY ONE DOSTĘPNE DLA WSZYSTKICH LUDZI, W NAJWIĘKSZYM MOŻLIWYM STOPNIU, BEZ POTRZEBY ADAPTACJI BĄDŹ WYSPECJALIZOWANEGO PROJEKTOWANIA. -DOSTĘPNE DLA WSZYSTKICH LUDZI- Możliwość użytkowania przez wszystkich powinna być traktowana jako punkt wyjścia przy projektowaniu. Produkty i otoczenie powinny być planowane w taki sposób, aby mogły być one użytkowane przez osoby w każdym wieku, z różnymi możliwościami, umiejętnościami i stopniem sprawności. Czynniki związane ze zdolnością poruszania się, widzenia, słyszenia, pojmowania, a także wrażliwość na środowisko, są bardzo ważne w tym kontekście. 9 9 Universal design - Clarification of the concept, Thematic report, The Norwegian Ministry of the Environment, październik 2007. Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 11

- definicja UNIWERSALNE PROJEKTOWANIE TO PROJEKTOWANIE PRODUKTÓW ORAZ OTOCZENIA TAK, ABY BYŁY ONE DOSTĘPNE DLA WSZYSTKICH LUDZI, W NAJWIĘKSZYM MOŻLIWYM STOPNIU, BEZ POTRZEBY ADAPTACJI BĄDŹ WYSPECJALIZOWANEGO PROJEKTOWANIA. -W NAJWIĘKSZYM MOŻLIWYM STOPNIU- Kluczowym aspektem strategii uniwersalnego projektowania jest poszukiwanie coraz lepszych rozwiązań. Uniwersalne projektowanie jest strategią innowacyjną. Technologia, wiedza i poziom świadomości społecznej przechodzą szybkie zmiany. Uniwersalne projektowanie jest również dynamicznym procesem, który odzwierciedla potrzebę dalszego uwzględniania nowych środków służących redukowaniu istniejących ograniczeń. Gdy strategia uniwersalnego projektowania wchodzi w konflikt z innymi regulacjami statutowymi, takimi jak względy bezpieczeństwa czy też zasady konserwacji obiektów, należy szukać rozwiązań mających na celu spełnienie wymagań uniwersalnego projektowania w jak największym możliwym stopniu. 10 10 Universal design - Clarification of the concept, Thematic report, The Norwegian Ministry of the Environment, październik 2007. Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 12

- definicja UNIWERSALNE PROJEKTOWANIE TO PROJEKTOWANIE PRODUKTÓW ORAZ OTOCZENIA TAK, ABY BYŁY ONE DOSTĘPNE DLA WSZYSTKICH LUDZI, W NAJWIĘKSZYM MOŻLIWYM STOPNIU, BEZ POTRZEBY ADAPTACJI BĄDŹ WYSPECJALIZOWANEGO PROJEKTOWANIA. -BEZ POTRZEBY ADAPTACJI BĄDŹ SPECJALISTYCZNEGO PROJEKTOWANIA- Sformułowanie to podkreśla, iż podstawowym założeniem podczas projektowania produktu jest możliwość jego użytkowania przez wszystkich ludzi, przy uwzględnieniu użycia osobistych pomocy technicznych, takich jak wózki, aparaty słuchowe i inne. Według tej zasady, nie powinno już być potrzeby dodatkowej adaptacji produktu do potrzeb poszczególnych grup osób niepełnosprawnych. Nie należy ustanawiać rozwiązań przeznaczonych specjalnie dla osób niepełnosprawnych, nie powinno się też podkreślać w żaden sposób, iż produkt został zaprojektowany specjalnie na potrzeby osób z obniżoną funkcjonalnością. W myśl zasad uniwersalnego projektowania zalecane jest także odchodzenie od rozwiązań mających na celu zrekompensowanie niedostatków. Dzięki rozwojowi nowoczesnych technologii czynności do tej pory wykonywane przez ludzi, coraz częściej wykonywane są przez maszyny. Wprowadzanie rozwiązań samoobsługowych powinno być oparte na zasadzie uniwersalnego projektowania, przy jednoczesnym zapewnieniu możliwości korzystania z pomocy i obsługi. 11 11 Universal design - Clarification of the concept, Thematic report, The Norwegian Ministry of the Environment, październik 2007. Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 13

TO, ŻE PRZESTRZEŃ BYWA DOSTĘPNA NIE OZNACZA, ŻE ZOSTAŁA ZAPLANOWANA ZGODNIE Z ZASADAMI PROJEKTOWANIA UNIWERSALNEGO PRZESTRZEŃ ZAPLANOWANA ZGODNIE Z ZASADAMI PROJEKTOWANIA UNIWERSALNEGO ZAWSZE JEST DOSTĘPNA Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 14

Tradycyjne myślenie o projektowaniu przestrzeni życia człowieka + środki konieczne dla zapewnienia dostępności Projektowanie uniwersalne bez potrzeby adaptacji bądź wyspecjalizowanego projektowania Oprac. własne na podstawie: An ADA Guide for Local Governments: [www.ada.gov, dostęp: 07.06.2016] Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 15

Dostosowanie wejścia obiektu mieszkalnego do potrzeb osoby poruszającej się na wózku inwalidzkim. Pochylnia 10-poziomowa o długości ponad 60 metrów, koszt: 40,000 (ok. 220000 PLN). Clydebank, West Dunbartonshire. Źródło: The Guardian, luty 2014. Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 16

Koncepcja uniwersalnego projektowania wytycza nowe szlaki myślowe; JEST OPARTA NA ZASADZIE RÓWNOŚCI W WIĘKSZYM STOPNIU NIŻ KONCEPCJA OGÓLNEJ DOSTĘPNOŚCI DLA OSÓB Z OBNIŻONĄ FUNKCJONALNOŚCI Ą. PODCZAS GDY UZYSKANIE OGÓLNEJ DOSTĘPNOŚCI DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH JEST MOŻLIWE ZA POMOCĄ SPECJALISTYCZNYCH ROZWIĄZAŃ, ZASADA UNIWERSALNEGO PROJEKTOWANIA PRZEWIDUJE, IŻ PODSTAWOWE DZIAŁANIA I ROZWIĄZANIA BĘDĄ Z ZAŁOŻENIA ODPOWIADAŁY POTRZEBOM WSZYSTKICH UŻYTKOWNIKÓW. 12 12 Universal design - Clarification of the concept, Thematic report, The Norwegian Ministry of the Environment, październik 2007. Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 17

Jednym z głównych celów strategii uniwersalnego projektowania jest: PROMOWANIE RÓWNOŚCI I ZAPEWNIENIE PEŁNEGO UCZESTNICTWA W ŻYCIU SPOŁECZNYM OSOBOM Z OBNIŻONĄ FUNKCJONALNOŚCIĄ POPRZEZ USUWANIE ISTNIEJĄCYCH BARIER I ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU NOWYCH. Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 18 Terminy: Obniżona funkcjonalność (ang. reduced functionality) lub osłabienie funkcjonowania (ang. functional impairment) oznaczają, iż dana część ciała człowieka lub jedna z jego funkcji fizycznych bądź poznawczych została całkowicie zniszczona, uszkodzona lub znacznie osłabiona. O niepełnosprawności mówimy, kiedy powstaje dysproporcja pomiędzy możliwościami danej jednostki a układem otoczenia lub też wymaganiami społeczeństwa dotyczącymi funkcjonalności.

Jak mówić: osoby niepełnosprawne czy osoby z niepełnosprawnością? ON i OzN a potencjał stygmatyzujący języka, który nie tylko reprezentuje rzeczywistość, ale również ją konstruuje Zdjęcie: Grupa komediowa Comedians with Disabilities Act : Nina G, Eric Mee, Steve Danner, Michael O Connell. Album: Disabled Comedy Only. (przyp. ADA - The Americans with Disabilities Act) ( ) dochodzimy do kwestii osoby niepełnosprawnej w opozycji do osoby z niepełnosprawnością. Otóż to pierwsze wyrażenie ( ) zamyka ową osobę w jego niepełnosprawności, konstruuje ją jako osobę o jednej cesze, a tą jedną cechą jest niepełnosprawność. ( ) Odrzucam takie wyrażenie ( )! Moja wada wzroku nie wyznacza tego, kim jestem. A oprócz tego, że jestem osobą z wadą wzroku, jestem również autorem, profesorem, tatą, a nawet aikidoką i biegaczem. Jestem też przyjacielem, kierowcą, forumowiczem i członkiem klubu fitness. A to wszystko z wadą wzroku! Osoba z niepełnosprawnością zaczyna być podobna do osoby z pieprzykiem, a może i z teczką, czy z pieskiem. Innymi słowy, z atrybutem, który nie określa tejże osoby, który można odłączyć od niej, przynajmniej w przestrzeni społecznej. ( ) stygmatyzacja takim czy innym wyrażeniem to pestka wobec ogromu barier. Ale może się okazać, że część osób z niepełnosprawnością, z niepełnosprawnościami, uzna to za problem ważny. Galasiński D., Osoby niepełnosprawne czy z niepełnosprawnością? [w:] Niepełnosprawność zagadnienia, problemy, rozwiązania, nr IV/2013(9), s. 5. Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 19

w wymiarze społecznym UNIWERSALNE PROJEKTOWANIE WSPOMAGA OSIĄGANIE POŻĄDANYCH CELÓW SPOŁECZNYCH, TAKICH JAK: ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ, OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI ORAZ ŚRODOWISKA NATURALNEGO, ZAPEWNIANIE BEZPIECZEŃSTWA UŻYTKOWANIA LUB POMOCY W RAZIE NAGŁYCH WYPADKÓW, DBAŁOŚĆ O ESTETYKĘ PRODUKTÓW I WIELE INNYCH. ( ) STRATEGIA UNIWERSALNEGO PROJEKTOWANIA PROPAGUJE ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ, GŁÓWNIE W JEGO WYMIARZE SPOŁECZNYM. 13 PROMOWANIE UCZESTNICTWA JAK NAJWIĘKSZEJ LICZBY PODMIOTÓW DLA ZAPEWNIENIA, ŻE PODJĘTE DECYZJE Z ZAKRESU STRATEGII PROJEKTOWANIA UNIWERSALNEGO SĄ KONSTRUKTYWNE I MOŻLIWE DO WPROWADZENIA W ŻYCIE, WYMAGA: zachęcenia jak największej liczby użytkowników do uczestnictwa w życiu społecznym i gospodarczym; propagowania czynnego udziału wszystkich grup użytkowników w demokratycznym procesie podejmowania decyzji; wspierania organizacji, reprezentujących interesy wszystkich grup użytkowników, odgrywających ważną rolę w rozwoju, wprowadzaniu i kontroli funkcjonowania strategii. Bezpośredni udział wyżej wymienionych podmiotów jest niezbędny w przypadku szeroko zakrojonych przedsięwzięć, wprowadzania innowacyjnych strategii rozwoju czy zgłaszania zastrzeżeń względem zasad uniwersalnego projektowania. 13 Universal design - Clarification of the concept, Thematic report, The Norwegian Ministry of the Environment, październik 2007. Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 20

REZOLUCJA ResAP(2001)1 DOTYCZĄCA WPROWADZANIA ZASAD UNIWERSALNEGO PROJEKTOWANIA DO PROGRAMÓW W NAUCZANIA WSZYSTKICH ZAWODÓW ZWIĄZANYCH Z TWORZENIEM ŚRODOWISKA BUDOWLANEGO Grafika: Marius Șucan W celu podjęcia szybkiego działania na rzecz promowania spójnej polityki poprawy dostępności, koncepcja uniwersalnego projektowania powinna stanowić integralną i obowiązkową część głównego nurtu szkolenia początkowego wszystkich zawodów tworzących otoczenie budowlane, na wszystkich szczeblach i we wszystkich sektorach. ( ) Praktykującym specjalistom, takim jak: architekci, inżynierowie, projektanci urbaniści należy zapewnić odpowiednie dalsze szkolenie. ( ) Na koncepcji uniwersalnego projektowania należy skupić zainteresowanie przedstawicieli innych zawodów tworzących otoczenie budowlane, takich jak: urbaniści regionalni, agenci rozwoju własności, agenci obrotu nieruchomościami, architekci krajobrazu i ogrodnicy krajobrazu, projektanci wnętrz. 14 14 REZOLUCJA RESAP(2001)1 Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 21

Czym jest przestrzeń przyjazna i w jaki sposób odnaleźć można drogę do kreowania przestrzeni dostępnej dla wszystkich mieszkańców? W jaki sposób aranżować należy przestrzenie publiczne, budynki i usługi, aby działania te zgodne były z zasadami określonymi w artykule 9 Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych? W jaki sposób koordynować można w przyszłości procesy modernizacji przestrzeni publicznych i obiektów, aby działania te mogły stać się uzasadnionym ekonomicznie i społecznie elementem kompleksowej odnowy regionu? Na czym polegają strategie mające na celu konsekwentne usuwanie fizycznych barier i umożliwienie dotychczas wykluczonym mieszkańcom korzystać w pełni z przestrzeni na obszarze Województwa Łódzkiego? Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 22

Dziękuję za uwagę. Wybrana bibliografia: ADA Standards for Accessible Design, Department of Justice, 15 września 2010. Budny J., Dostosowanie budynków użyteczności publicznej teoria i narzędzia, Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, Warszawa 2009. Building for Everyone: A Universal Design Approach, Centre for Excellence in Universal DesignNational Disability Authority, Dublin. Center for Universal Design, North Carolina State University. Easy Access to Historic Buildings, Historic England, 2015. Europejska Strategia W Sprawie Niepełnosprawności 2010-2020. Odnowione zobowiązanie do budowania Europy bez barier, KOM(2010) 636, 15 listopada 2010. Fionnuala R, Universal Design in European Architectural Practice, Vlaams Congres Universal Design, International Union of Architects, Belgia, 25 marca 2013. Galasiński D., Osoby niepełnosprawne czy z niepełnosprawnością? [w:] Niepełnosprawność zagadnienia, problemy, rozwiązania, nr IV/2013(9), s. 3-6. Kuryłowicz E., Projektowanie uniwersalne przestrzeni doświadczenia polskie i międzynarodowe, perspektywy dla edukacji, Konferencja "Projektowanie uniwersalne. Dostępność i uczestnictwo dla wszystkich", 21 czerwca 2012, Warszawa. Projektowanie i adaptacja przestrzeni publicznej do potrzeb osób niewidomych i słabowidzących. Zalecenia i przepisy, Polski Związek Niewidomych, Instytut Tyflologiczny, Centrum Rehabilitacji, Warszawa 2016. Rezolucja nr ResAP(2001)1 Komitetu Ministrów Rady Europy dotycząca wprowadzenia zasad uniwersalnego projektowania do programów nauczania wszystkich zawodów związanych z tworzeniem środowiska budowlanego. Rezolucja ONZ 61/06 Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych, 13 grudnia 2006. Rogerson F., Introduction to UIA & Architecture for All, Architecture for All Work Programme UIA R i 1 UIA Region 1, International Union of Architects, Hasselt, Belgia, 25 marca 2013. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu Europa 2020, KOM(2010)2020, 03 marca 2010. Truesdale S., Steinfeld E., Visit-ability an approach to Universal Design in housing, Rehabilitation Engineering Research Center on Universal Design at Buffalo, School of Architecture and Planning University at Buffalo The State University of New York, Buffalo. Universal design - Clarification of the concept, Thematic report, The Norwegian Ministry of the Environment, październik 2007. Froyen H., Universal Design in Architecture, its application in practice, NDA / CEUD, RIAI, Dublin, 21 maja 2013. Wysocki M., Jak tworzyć przestrzeń publiczną dostępną dla wszystkich?, VIII Dzień Urbanisty Miasto (Nie)Pełnosprawne", Poznań, marzec 2015. Wysocki M. (i in.), Realizacja zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. Poradnik dla realizatorów projektów i instytucji systemu wdrażania funduszy europejskich 2014-2020, Ministerstwo Rozwoju, Warszawa 2015. Dr hab. inż. arch. Joanna Olenderek, prof. PŁ 23