Sytuacja na miêdzynarodowych rynkach wêgla energetycznego

GOSPODARKA SUROWCAMI MINERALNYMI Tom 21 2005 Zeszyt 2 URSZULA LORENZ*, ZBIGNIEW GRUDZIÑSKI* Sytuacja na miêdzynarodowych rynkach wêgla energetycznego Wêgiel energetyczny, rynki wêgla, ceny wêgla S³owa kluczowe Streszczenie Produkcja wêgla odgrywa podstawow¹ rolê w rozwoju gospodarczym i spo³ecznym wielu krajów. Wêgiel nadal pozostaje g³ównym noœnikiem energii. Na wêglu opiera siê prawie 39% produkcji energii elektrycznej w œwiecie. Atrakcyjnoœæ wêgla w du ym stopniu wynika z jego cen w stosunku do innych noœników energii. Ostatnio (od ponad dwóch lat) utrzymuje siê wysoki poziom cen wêgla energetycznego na rynkach miêdzynarodowych. Dobr¹ ilustracj¹ sytuacji na tych rynkach s¹ indeksy cenowe, które s¹ cenami referencyjnymi dla zawieranych kontraktów na dostawy wêgla. Ceny wêgla energetycznego w imporcie do Europy (CIF ARA) kszta³tuj¹ siê obecnie na poziomie oko³o 50 EUR za tonê (65 66 USD/Mg), czyli na poziomie zbli onym do okresu z prze³omu 2000 i 2001 roku. Wed³ug prognoz krótkoterminowych taki poziom cen powinien siê utrzymaæ równie w latach 2005 2006. 1. Rola wêgla w bilansowaniu potrzeb energetycznych Produkcja wêgla odgrywa podstawow¹ rolê w rozwoju gospodarczym i spo³ecznym wielu krajów (wêgiel wydobywany jest w ponad 50 krajach). Wêgiel jest wa nym towarem eksportowym dla takich krajów, jak Kolumbia, Australia, Indonezja czy Republika Po³udniowej Afryki. Jest on równie najpowszechniej stosowanym noœnikiem energii do wytwarzania energii elektrycznej i stanowi znacz¹cy wsad w produkcji stali. Zasoby wêgla s¹ * Dr in., Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, Kraków. Recenzowa³ prof. dr hab. in. Eugeniusz Mokrzycki

t 6 obfite i szeroko rozpowszechnione na œwiecie. We wszystkich miarodajnych badaniach i analizach (np. IEA World Energy Outlook ) przewiduje siê, e zu ycie wêgla w ci¹gu najbli szych 20 lat wzroœnie ze wzglêdu na wzrost globalnego zapotrzebowania na energiê. Dla wielu krajów rozwijaj¹cych siê energia z wêgla jest podstaw¹ budowania konkurencyjnych ga³êzi przemys³u, dostarcza równie niezbêdnej energii dla gospodarstw domowych (do oœwietlenia, gotowania, ogrzewania). W odró nieniu od ropy i gazu, wêgiel jest dostarczany przez wielu producentów dzia³aj¹cych na rynku konkurencyjnym. Górnictwo wêglowe w wielu regionach œwiata jest g³ównym bezpoœrednim lub poœrednim miejscem zatrudnienia, zw³aszcza w krajach rozwijaj¹cych siê, gdzie jest to istotne dla zmniejszenia wysokiego poziomu bezrobocia i biedy. Du e kopalnie s¹ czêsto najwiêkszym, a niekiedy jedynym Ÿród³em wp³ywów dla spo³ecznoœci lokalnych w formie p³ac, jak równie œrodków wydatkowanych na us³ugi i lokalnie wytwarzane towary, a równoczeœnie podatki i op³aty wnoszone przez te kopalnie s¹ wa nym Ÿród³em wp³ywów bud etowych. Przedsiêbiorstwa górnicze maj¹ tak e swój udzia³ w poprawie infrastruktury poprzez budowê dróg i kolei, wodoci¹gów, szkó³, rozwój telekomunikacji itp. Wêgiel pozostaje nadal g³ównym noœnikiem energii. Kraje, w których udzia³ wêgla w produkcji energii elektrycznej jest najwiêkszy przedstawiono na rysunku 1. Na wêglu opiera siê obecnie prawie 39% produkcji energii elektrycznej, podczas gdy na gazie ziemnym oko³o 19%, na paliwach ropopochodnych oko³o 7%, a na energetyce j¹drowej ponad 16% podobnie jak na energetyce wodnej. Najwiêksi producenci energii elektrycznej z wêgla to przede wszystkim USA z produkcj¹ oko³o 2047 TW h i Chiny z produkcja 1271 TW h. Te dwa kraje wytwarzaj¹ ³¹cznie ponad po³owê energii elektrycznej z wêgla na œwiecie (tab. 1). 100 90 92 92 80 77 77 77 70 60 55 70 70 65 7 63 50 40 30 20 10 37 92 52 25 77 77 66 70 58 63 51 50 23 49 27 38 33 0 4 2 5 Polska RPA Auatralia Chiny Indie Kazachstan Czechy Grecja USA Niemcy Œwia % Izrael w. brunatny w. kamienny Rys. 1. Udzia³ wêgla w produkcji energii elektrycznej w 2002 r. ród³o: Electricity Information 2004, wyd. IEA Fig. 1. Share of coal in electricity production 2002

7 Najwiêksi producenci energii elektrycznej z wêgla The biggest electricity producers from coal TABELA 1 TABLE 1 Kraj TW h Udzia³ w wytwarzaniu energii USA 2 047 32,70% Chiny 1 271 20,30% Indie 418 6,70% Niemcy 292 4,70% Japonia 291 4,60% RPA 203 3,20% Australia 174 2,80% Rosja 170 2,70% Polska 135 2,20% Korea P³d. 131 2,10% Inni 1 132 18,10% Œwiat 6 264 100,00% ród³o: Key World Energy Statistics 2004, wyd. IEA Œwiatowe zapotrzebowanie na energiê w horyzoncie 2030 r. ma wzrosn¹æ o prawie 60% w stosunku do roku 2002. Dwie trzecie tego wzrostu bêdzie mia³o miejsce w krajach rozwijaj¹cych siê. Paliwa kopalne zwiêksz¹ swój udzia³ w bilansie zapotrzebowania na energiê pierwotn¹ z obecnych 80 do 82%. Takie wielkoœci podano w opublikowanej pod koniec 2004 r. prognozie Miêdzynarodowej Agencji Energii (IEA) pt. World Energy Outlook (WEO 2004). W porównaniu do poprzedniej edycji tej prognozy sprzed 2 lat (WEO 2002), obecna prognoza nie przynosi zasadniczych zmian. Podobne rezultaty prognostyczne uzyskano równie w pracach WEC oraz amerykañskiej agencji energii DOE EIA. Podstawowe konkluzje wynikaj¹ce z WEO 2004 s¹ nastêpuj¹ce: zapotrzebowania na energiê w œwiecie bêdzie nadal ros³o, trwaæ bêdzie dominacja paliw kopalnych, uzale nienie g³ównych importerów ropy naftowej i gazu ziemnego bêdzie siê pog³êbiaæ, co wp³ynie na os³abienie ich bezpieczeñstwa energetycznego (Ÿród³a dostaw tych surowców s¹ odleg³e od g³ównych rejonów zu ycia, a surowce zalegaj¹ w obszarach o niestabilnej sytuacji politycznej), rosn¹ce zapotrzebowanie na energiê wymagaæ bêdzie ogromnych inwestycji w nowe moce wytwórcze (IEA szacuje te inwestycje na 16 bilionów USD w latach 2003 2030),

8 pomimo to w 2030 r. jeszcze oko³o 1,4 mld ludzi na œwiecie (w najbiedniejszych rejonach) wci¹ bêdzie pozbawionych dostêpu do energii elektrycznej (obecnie ta liczba oceniana jest na 1,6 mld), emisja CO 2 bêdzie wci¹ rosn¹æ dwie trzecie wzrostu emisji bêdzie wygenerowane przez kraje rozwijaj¹ce siê, które przeœcign¹ kraje OECD w wielkoœci emisji gazów cieplarnianych oko³o roku 2020. Cytowana prognoza potwierdza równie kluczow¹ rolê wêgla: wêgiel bêdzie zaspokaja³ oko³o 22% potrzeb energetycznych œwiata (obecnie 23%). Zapotrzebowanie na wêgiel ma rosn¹æ w okresie prognozy w tempie 1,4% rocznie i osi¹gn¹æ poziom 70 mld ton. Ta dominuj¹ca rola wêgla w zapewnieniu bezpieczeñstwa energetycznego wynika m.in. z nastêpuj¹cych przes³anek: bardzo du e zasoby, które bêd¹ dostêpne w przewidywalnej przysz³oœci, praktycznie bez podatnoœci na wp³ywy polityczne, wêgiel jest dostêpny z wielu Ÿróde³ na dobrze zaopatrzonych rynkach miêdzynarodowych, mo e byæ bezpiecznie sk³adowany na sk³adowiskach w elektrowniach, a zapasy mog¹ byæ wykorzystywane w sytuacjach zagro enia dostaw na rynkach, elektrownie wêglowe mog¹ pracowaæ bez wzglêdu na pogodê (mog¹ zastêpowaæ elektrownie wiatrowe lub wodne), wêgiel nie wymaga wysokociœnieniowych ruroci¹gów lub specjalnych dróg transportowych, drogi dostarczania wêgla nie musz¹ byæ specjalnie chronione czy zabezpieczane (co podra a koszty). Trzeba wspomnieæ tak e, e rozwój technologii energetycznego wykorzystania wêgla sprawi³, i spalanie jest coraz bardziej efektywne i coraz mniej wêgla zu ywa siê na wytworzenie jednostki energii elektrycznej. Atrakcyjnoœæ wêgla w du ym stopniu wynika z jego cen w stosunku do innych noœników energii. Na rysunku 2 przedstawiono porównanie cen podstawowych noœników energii w przeliczeniu na paliwo umowne w ostatnich dwóch latach w uk³adzie miesiêcznym. Ceny gazu w porównywalnych jednostkach s¹ obecnie ponad 2-krotnie wy sze od cen wêgla kamiennego energetycznego, natomiast ceny ropy naftowej ponad 3,5-krotnie wy sze. Oczywiœcie przy porównywaniu poszczególnych noœników energii do produkcji energii elektrycznej trzeba mieæ na uwadze sprawnoœæ przetwarzania. Obecnie typowe sprawnoœci elektrowni na wêglu kamiennym energetycznym pracuj¹cych przy podkrytycznych parametrach pary wynosz¹ 38 40%. Starsze elektrownie czêsto maj¹ sprawnoœæ rzêdu 25%, co wcale nie jest rzadkoœci¹, zw³aszcza w krajach rozwijaj¹cych siê, i w tym przypadku inne noœniki energii mog¹ siê wydawaæ atrakcyjniejsze. Jednak proste zast¹pienie starej technologii przez now¹ mog³oby wp³yn¹æ na znaczne zwiêkszenie sprawnoœci i zdecydowane zmniejszenie emisji. Konwencjonalne elektrownie wêglowe wykorzystuj¹ce technologie nadkrytyczne lub ultra-nadkrytyczne, o bardzo wysokich ciœnieniach i temperaturach pary, osi¹gaj¹ sprawnoœci powy ej 40%. Osi¹gniêcie

9 300 275 250 225 200 175 150 125 100 75 50 25 sty 03 mar 03 maj 03 lip 03 wrz 03 lis 03 cena [USD/tce] sty 04 mar 04 maj 04 lip 04 wrz 04 lis 04 sty 05 mar 05 Ropa Brent Gaz EU Wêgiel ICR CIF ARA Rys. 2. Porównanie cen ropy Brent z cenami gazu ziemnego na rynkach europejskich oraz z cenami wêgla energetycznego w imporcie do Europy w przeliczeniu na paliwo umowne (tce) ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Global Commodity Markets (www. wolrldbank.org) i ICR Coal Statistics Fig. 2. Comparison of Brent crude oil price with natural gas price in the European market and with steam coal import price in Europe in USD/tce bardzo wysokich sprawnoœci (do 50%) i niskich emisji jest mo liwe przy zastosowaniu innowacyjnych technologii, takich jak: zintegrowane zgazowanie w cyklu kombinowanym (IGCC), spalanie w ciœnieniowym z³o u fluidalnym (PFBC), a w przysz³oœci ogniwa paliwowe zintegrowane ze zgazowaniem, które obiecuj¹ jeszcze wy sze sprawnoœci. 2. Ceny wêgla na rynkach miêdzynarodowych Miêdzynarodowy rynek wêgla to w roku 2003 oko³o 640 mln ton obrotu i jest to oko³o 15% œwiatowej produkcji wêgla, która wynios³a w tym roku oko³o 4,3 mld ton. Dwa podstawowe rynki zbytu wêgla to rejon Pacyfiku i Atlantyku. Na tych dwóch rynkach skupia siê 95% obrotów rynku. Rynek azjatycki jest nieco wiêkszy. Ponad 90% dostaw wêgla realizowana jest drog¹ morsk¹. Dla rejonu Pacyfiku g³ówni dostawcy to Australia oraz Indonezja i Chiny, a najwiêksi odbiorcy to przede wszystkim Japonia, Korea Po³udniowa i Tajwan. Dla rejonu Atlantyku g³ówny dostawca to RPA (ok. 60% dostaw) oraz Kolumbia, Polska i Rosja. Na ten rynek trafiaj¹ te pewne (niezbyt du e) iloœci wêgla z Australii (Coal Information 2004; Coal Facts 2004, 2003). Wêgiel kamienny energetyczny jest produktem handlowym, dla którego przez d³ugi czas nie stosowano wzorca jakoœciowego, a kupuj¹cy poszukiwali na rynkach produktów

10 o okreœlonej jakoœci (odpowiadaj¹cej parametrom energetycznych instalacji wytwórczych). Jakoœæ tê okreœla siê najczêœciej za pomoc¹ kilku g³ównych parametrów, jak wartoœæ opa³owa (lub ciep³o spalania), zawartoœæ siarki, popio³u i wilgoci oraz zawartoœæ czêœci lotnych. Dla porównania z innymi surowcami energetycznymi lub sporz¹dzania bilansów energetycznych czêsto zachodzi³a koniecznoœæ sprowadzenia jakoœci (i ceny) do porównywalnego poziomu. Za taki najczêœciej uwa ano tzw. paliwo umowne (tpu lub ang. tce ton of coal equivalent, ekwiwalent wêgla), czyli paliwo o wartoœci opa³owej 7000 kcal/kg albo te tzw. ekwiwalent ropy (toe ton of oil equivalent), czyli paliwo o kalorycznoœci 10000 kcal/kg. Iloœci wêgla przeliczano na tony paliwa umownego (tpu lub tce) albo na tony równowa ne ropy naftowej (toe) proporcjonalnie do wartoœci opa³owej. Obecnie takim wzorcem jakoœciowym jest raczej wêgiel o wartoœci opa³owej wynosz¹cej 6000 kcal/kg taka wartoœæ jest bli sza rzeczywistej kalorycznoœci wêgla zu ywanego w elektrowniach europejskich oraz odpowiada jakoœci wêgla bêd¹cego przedmiotem miêdzynarodowego handlu (Grudziñski 2004). Szybki rozwój elektronicznego handlu wêglem, jaki obserwuje siê w ostatnich 2 3 latach, spowodowa³ rozwój ró nego rodzaju wskaÿników cenowych (indeksów cen) oraz przyjmowanie okreœlonych wzorców jakoœciowych dla tych wskaÿników. Do najbardziej znanych wskaÿników cenowych (odnosz¹cych siê do wêgla o wartoœci opa³owej w stanie roboczym 6000 kcal/kg lub zbli onej) zalicza siê (Lorenz Grudziñski 2004): ICR Steam coal marker price (dla rynku Europejskiego i azjatyckiego ceny CIF), MCIS Mc Closkey steam coal marker (dla rynku Europejskiego i azjatyckiego ceny CIF), indeksy platformy handlu internetowego globalcoal RB index, NEWC index (dla cen FOB odpowiednio w Richards Bay i Newcastle), indeksy TFS: API#2 (CIF ARA), API#4 (FOB Richards Bay), Indeksy te podaj¹ œrednie ceny wêgla w transakcjach spot (wa one odpowiednio wielkoœciami zakupów) i odnosz¹ siê do wêgla o zawartoœci siarki poni ej 1%. Indeksy cenowe okreœlane s¹ albo dla konkretnego rynku odbiorców wêgla (np. CIF ARA), b¹dÿ s¹ podawane w portach g³ównych eksporterów (FOB RPA, Australia). Indeksy te (wskaÿniki cen) pokazuj¹ jak kszta³tuj¹ siê œrednie ceny wêgla i jakie s¹ ich tendencje na ró nych rynkach. Ceny te bywaj¹ wykorzystywane jako ceny referencyjne w kontraktach na dostawy wêgla, a ceny w kontraktach wieloletnich s¹ coraz czêœciej indeksowane w relacji do uzgodnionego przez dostawcê i odbiorcê wskaÿnika cen. Na rynkach miêdzynarodowych ju od ponad dwóch latach utrzymuje siê wysoki poziom cen wêgla energetycznego. Dobr¹ ilustracj¹ sytuacji na rynkach zachodnioeuropejskich w d³u szym horyzoncie czasowym jest rysunek 3, na którym zaznaczono okresy wzrostów i spadków cen wêgla w imporcie. Ostatni wzrost trwa³ 28 miesiêcy i wyniós³ 195% w stosunku do ceny minimalnej, jaka wyst¹pi³a w sierpniu 2002. Pokazane zmiany cen odnosz¹ siê do cen CIF w portach ARA (Amsterdam Rotterdam Anwerpia). Ceny na warunkach CIF obejmuj¹: koszt wydobycia wêgla, transportu to portu morskiego, koszt za³adunku na statek,

11 Rys. 3. Zmiany cen wêgla energetycznego w imporcie na rynki Europy Pó³nocnej i Zachodniej œrednie miesiêczne (ICR steam coal marker price new) ród³o: ICR International Coal Report, ICR Coal Statistics Monthly Fig. 3. Price changes of steam coal imported to North and Western Europe monthly averages (ICR steam coal marker price NWE) frachtu morskiego oraz ubezpieczenie ³adunku. Na pocz¹tku 2005 r. nast¹pi³ znaczny spadek cen (ok. 17%); mimo to jednak przewiduje siê, e œrednie ceny na poziomie 65 70 USD/Mg (CIF ARA) utrzymaj¹ siê przez ca³y rok 2005. Dostawy wêgla od producentów do u ytkowników na miêdzynarodowych rynkach wêgla realizowane s¹ na podstawie: kontraktów terminowych, zakupów spot, ofert przetargowych, transakcji zawieranych na rynku elektronicznym. Handel wêglem pocz¹tkowo bazowa³ na kontraktach terminowych, w których okreœlano tona, cenê oraz termin dostawy. Tego typu kontrakty terminowe w handlu wêglem energetycznym w zasadzie przesta³y istnieæ pod koniec lat osiemdziesi¹tych, kiedy to zosta³y zast¹pione przez porozumienia wieloletnie, w których okreœla siê iloœæ i okres dostaw, natomiast cenê negocjuje siê w okresach rocznych w relacji do ofert konkurencyjnych eksporterów, a przede wszystkim do cen referencyjnych reprezentowanych przez indeksy cen charakterystycznych dla danych rynków zbytu wêgla. Obecnie nie spotyka siê ju kontraktów terminowych d³u szych ni 5 lat. W zale - noœci od przyjêtych uzgodnieñ, bazowa cena w kontrakcie mo e byæ cen¹ FOB (na statku

12 w okreœlonym porcie za³adowania) albo cen¹ CIF (koszt, ubezpieczenie i fracht) lub CFR (koszt + fracht) w okreœlonym porcie dostarczenia ³adunku. Transakcje spot s¹ zawierane jednorazowo, z okreœleniem iloœci i ceny wêgla dla stosunkowo krótkich terminów dostaw i bez zobowi¹zañ adnej ze stron co do transakcji, jakie mia³yby byæ zawierane w przysz³oœci. Pewna czêœæ zakupów wêgla realizowana jest te w wyniku przetargów og³aszanych przez kupuj¹cego, który okreœla interesuj¹cy go tona, wielkoœæ statku, jakoœæ wêgla i okres dostawy, a szczegó³y umowy handlowej s¹ poufne (taki typ umów nosi nazwê tender ). Przetargi na dostawy og³aszane s¹ przez kupuj¹cych w ci¹gu ca³ego roku, czêsto z odniesieniem do konkretnego kwarta³u (w którym ma nast¹piæ dostawa), a ceny w zawartych kontraktach wynikaj¹ z warunków rynkowych (poda y-popytu) w danym okresie. Zarówno na rynku europejskim, jak i azjatyckim w ostatnim dziesiêcioleciu zmieni³a siê filozofia i polityka zakupów wêgla, która przejawia siê w przechodzeniu z kontraktów terminowych w kierunku wiêkszego udzia³u zakupów spot i przetargów. W krajach UE w roku 1990 w kontraktach wieloletnich (powy ej 1 roku) realizowano prawie 70% importu wêgla dla energetyki, podczas gdy w roku 2002 ju tylko 20%; pozosta³¹ czêœæ zaœ w transakcjach typu spot. O cenach w imporcie decyduje poziom cen eksportera oraz koszty transportu. Ceny eksportera podawane s¹ zazwyczaj jako ceny FOB. Koszty te obejmuj¹ koszt wydobycia wêgla, koszt transportu wêgla do portu oraz koszt za³adowania wêgla na statek. Koszty frachtu zale ¹ od odleg³oœci transportowej oraz wielkoœci statku (wêgiel transportuje siê du ymi statkami typu capesize o ³adownoœci oko³o 110 140 tys. ton oraz mniejszymi jednostkami typu panamax o ³adownoœci oko³o 60 tys. ton). Ceny wêgla podlegaj¹ zmianom wynikaj¹cym zarówno z praw rynkowych (równowaga poda y i popytu), jak i z konkurencyjnoœci innych noœników energii pierwotnej oraz wp³ywu ró norakich czynników pozarynkowych (Lorenz, Grudziñski 2001). Obecna sytuacja na miêdzynarodowych rynkach wêgla charakteryzuje siê zarówno wysokim poziomem cen FOB (ceny w portach eksporterów), jak i kosztów frachtów morskich, co w efekcie daje bardzo wysoki poziom cen CIF. Wykres na rysunku 4 przedstawia, jak zmienia³y siê ceny FOB wêgla energetycznego w roku 2004 oraz na pocz¹tku 2005. Wykres pokazuje notowania dwóch indeksów cenowych, notowanych na platformie globalcoal: RB (Richard Bay RPA) oraz NEWC (Newcastle Australia). W roku 2004 mo na by³o zaobserwowaæ ci¹g³y wzrost cen a do lipca, a nastêpnie spadek do po³owy lutego 2005 r. Do lipca ceny wzros³y o ponad 70%. Ostatnie dwa miesi¹ce to stabilizacja cen FOB na poziomie 45 do 50 USD/Mg. Za poziom cen CIF w oko³o 30% odpowiedzialne s¹ ceny frachtów morskich. Dynamikê ich zmian w latach 2004 i 2005 przedstawiono na kolejnym wykresie (rys. 5). Jak mo na zauwa yæ, trendy zmian cen FOB i frachtów nie s¹ zbie ne. Od lipca 2004 r. obserwujemy ci¹g³y wzrost cen frachtów a do po³owy grudnia. Potem nastêpuje gwa³towny spadek cen i ponowny ich wzrost w ostatnim okresie (marzec 2005). W drugiej po³owie 2004 r. wzrost cen frachtów morskich wyniós³ ponad 100%.

13 Rys. 4. Indeksy cen FOB wêgla energetycznego (USD/Mg, 6000 kcal/kg, NAR) ród³o: globalcoal Fig. 4. FOB price indices of steam coal (USD/mt, 6000 kcal/kg, NAR) Rys. 5. Dynamika zmian stawek frachtowych w przewozach wêgla z RPA i Australii do Europy statkami capesize ród³o: ICR International Coal Report Fig. 5. Trends of freight rates in maritime transportation of coal from South Africa and Australia to Europe capesize vessels

14 Rys. 6. Porównanie cen wêgla energetycznego (w imporcie na rynki europejskie) wyra anych w USD i w EUR ród³o: obliczenia w³asne na podstawie ICR International Coal Report oraz www.x-rates Fig. 6. Price comparison of steam coal (imported to the European market) in USD and EUR 1.20 1.15 1.10 1.05 USD za 1 EUR 1.00 0.95 0.90 0.85 0.80 0.75 0.70 sty-00 kwi-00 lip-00 paÿ-00 sty-01 kwi-01 lip-01 paÿ-01 sty-02 kwi-02 lip-02 paÿ-02 sty-03 kwi-03 lip-03 paÿ-03 sty-04 kwi-04 lip-04 paÿ-04 sty-05 kwi-05 Rys. 7. Relacja œrednich kursów miesiêcznych USD do EUR w okresie styczeñ 2000 marzec 2005 ród³o: www.x-rates Fig. 7. USD to EUR ratio monthly averages in the period: January 2000 March 2005

Ilustracjê wp³ywu wzajemnej relacji kursów USD i EUR na ceny wêgla przedstawia rysunek 6. Ceny w imporcie do Europy Zachodniej (CIF ARA) wynosz¹ obecnie oko³o 50 EUR za tonê, czyli kszta³tuj¹ siê na poziomie zbli onym do okresu z prze³omu 2000 i 2001 roku. Relacjê œrednich kursów miesiêcznych USD do EUR przedstawiono na rysunku 7. W marcu 2005 r. wartoœæ 1 dolara amerykañskiego odpowiada³a wartoœci oko³o 78 eurocentów; jest to ju trzeci rok systematycznego spadku wartoœci waluty amerykañskiej w stosunku do EUR. Pewnym wyznacznikiem dla przewidywanych zmian cen wêgla mog¹ byæ notowania transakcji papierowych na rynkach finansowych. Indeks cenowy TFS API#2 (CIF ARA) opracowany dla transakcji forward z terminem realizacji oddalonym o kilka kilkanaœcie miesiêcy mo e s³u yæ jako krótkoterminowa prognoza cen. Wed³ug tych notowañ (z pocz¹tku kwietnia br.), œrednio w roku 2005 mo na siê spodziewaæ cen wêgla energetycznego CIF ARA w granicach 67 do 70 USD/Mg, a w roku 2006 na poziomie 65 do 68 USD/Mg. Jeœli nast¹pi (sygnalizowane ju od pewnego czasu) wzmocnienie wartoœci USD w stosunku do innych walut, bêdzie to mia³o równie wp³yw na poziom cen wêgla w handlu miêdzynarodowym (CTI Coal Trader International). 15 Podsumowanie Sytuacja cenowa na miêdzynarodowych rynkach wêgla w ostatnim okresie jest kszta³towana miêdzy innymi przez takie czynniki, jak: du y wzrost popytu na wêgiel na rynkach USA, Japonii, Korei P³d.; kolejny rok dynamicznego wzrostu gospodarki chiñskiej powoduj¹cy m.in.: du e zapotrzebowanie na stal w Chinach, które anga uje czêœæ œwiatowej floty w tym rejonie do przewozu rudy elaza (importowanej g³ównie z Brazylii), a przez to powoduje przejœciowe braki statków do przewozu wêgla, mniejszy ni spodziewany eksport wêgla z Chin, co jest zwi¹zane ze wzrostem zapotrzebowanie wewnêtrznego; wysoki poziom cen CIF w du ej czêœci wynika z wysokiego poziomu stawek frachtowych. Stawki mog³yby znacznie siê obni yæ, gdyby by³a odpowiednio du a poda statków. Tymczasem nowych statków jest zbyt ma³o, gdy ich cykl produkcyjny jest d³ugi, a armatorzy chêtniej zamawiaj¹ tankowce, jako przynosz¹ce w perspektywie wiêksze zyski; wczeœniej wycofano z u ytkowania przestarza³e statki, a nowe statki do przewozu wêgla mog¹ pojawiæ siê na rynkach dopiero pod koniec 2005 r., a nawet póÿniej; g³ówni eksporterzy wêgla w rejon Atlantyku, czyli RPA i Kolumbia, nie przewiduj¹ znacz¹cego zwiêkszenia zdolnoœci prze³adunkowych w swoich portach a do roku 2006, Australia, odgrywaj¹ca g³ówn¹ rolê na azjatyckim rynku wêgla, ma na tyle du y potencja³, e mo e konkurowaæ z eksporterami z Chin i Indonezji, ale jest wysoce

16 prawdopodobne, i nie bêdzie znacz¹co zwiêksza³a wydobycia czerpi¹c profity z utrzymuj¹cych siê wysokich cen, zmiana polityki zakupów: obecnie na rynku w Europie dominuj¹ zakupy spot (dostawy w krótkich okresach czasu) przy odchodzeniu od rocznych i d³ugoletnich kontraktów. LITERATURA Grudziñski Z.,2004 Produkcja i ceny wêgla energetycznego w œwiecie. Polityka Energetyczna t. 7, z. spec., Wyd. IGSMiE PAN, Kraków, s. 421 433. Lorenz U.,Grudziñski Z.,2001 Pozarynkowe czynniki wp³ywaj¹ce na ceny surowców energetycznych. XV Konferencja z cyklu Zagadnienia surowców energetycznych w gospodarce krajowej. Zakopane, 14 17 paÿdziernika 2001. Sympozja i Konferencje nr 52. Wyd. IGSMiE PAN. Kraków 2001, s. 171 183. Lorenz U., Grudziñski Z. 2004 Wêgiel energetyczny tendencje cen na miêdzynarodowych rynkach. Przegl¹d Górniczy nr 5 (979). Wyd. ZG SITG Katowice 2004, s. 6 9 Coal Information 2004 IEA Statistics. Coal Facts 2004, 2003 World Coal Institute. CTI Coal Trader International (numery z okresu lipiec paÿdziernik 2004). Wyd. Platts The McGraw Hill Companies, England. Ecoal 2005, vol. 52, January 2005. Wyd. World Coal Institute. Electricity Information 2004. Wyd. IEA. ICR International Coal Report. Wyd. Platts The McGraw Hill Companies, England (numery z okresu styczeñ 2004 marzec 2005). ICR Coal Statistics Monthly (marzec 2005). Wyd. Platts The McGraw Hill Companies, England. Key world energy statistics 2004, wyd. IEA. www. wolrldbank.org www.x-rates URSZULA LORENZ, ZBIGNIEW GRUDZIÑSKI STATE OF THE STEAM COAL INTERNATIONAL MARKETS Steam coal, coal markets, coal prices Key words Abstract Coal production plays the fundamental role in economic and social development of many countries. Coal remains also the basic energy carrier. Almost 39% of electricity generation in the world is based on coal. Marketability of coal results in substantial degree from its price in relation to other energy carriers. Recently (for over two years), steam coal prices in international markets have kept a high level. The state of these markets is well illustrated by coal price indices, which are used as benchmark prices for coal delivery contracts. CIF ARA steam coal import prices average now some 50 EUR per ton (i.e. 65 66 USD/mt) that is the similar level as at the turn of 2000/2001. According to short-term forecasts this level should be kept also in the years 2005 2006.