Źródła przychodów w podatku dochodowym od osób fizycznych i konsekwencje zatajenia źródeł przychodów lub ich wielkości. O tym, że podatki trzeba płacić wie każdy. Większość z nas wie również, że wszelkie osiągane dochody opodatkowane są podatkiem dochodowym i każdy, kto zarobi w danym roku chociażby złotówkę powinien wykazać ją w zeznaniu podatkowym. W zeznaniu należy wykazać nie tylko dochody wskazane w informacjach uzyskanych od płatników (np. PIT-11) i inne podmioty (np. PIT-8C), ale także inne dochody, które uzyskaliśmy, a które nie zostały zwolnione z opodatkowania (np. napiwki, alimenty, bez względu na to, czy zostały zasądzone w wyroku sądowym, czy też wypłacane są dobrowolnie). Podatek dochodowy, którym opodatkowane są dochody osób fizycznych, jest jednym z rodzajów podatków stosowanych w Polsce. Oprócz dochodów opodatkowanych podatkiem dochodowym, polskie prawo przewiduje również opodatkowanie majątku i obrotu. Opodatkowanie majątku może polegać na opodatkowaniu jego posiadania (np. podatek od nieruchomości) lub jego przyrostu rzeczowego (np. podatek od spadków i darowizn), natomiast opodatkowanie obrotu polega na opodatkowaniu obrotu majątkowego (np. podatek od czynności cywilnoprawnych) lub obrotu towarami i usługami (podatek od towarów i usług). Podstawowym aktem prawnym regulującym opodatkowanie podatkiem dochodowym osób fizycznych jest ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych. Ustawa ta określa w szczególności podmiot tego podatku, zakres obowiązku podatkowego, źródła przychodów, moment powstania przychodów z poszczególnych źródeł, zwolnienia z opodatkowania, koszty uzyskania przychodów, zasady ustalania dochodu, możliwości dokonywania odliczeń od dochodu i podatku oraz sposób rozliczenia się z podatku. Zanim przejdziemy do wskazania źródeł przychodów należy przede wszystkim zwrócić uwagę na to, że ustawodawca w art. 2 ust. 1 powołanej wyżej ustawy wskazał również przychody, do których nie mają zastosowania przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Tym samym wymienione w tym przepisie źródła nie stanowią źródeł przychodów do których ma zastosowanie ustawa podatkowa. Do takich przychodów należą m. in przychody z działalności rolniczej (z wyjątkiem działów specjalnych produkcji rolnej), gospodarki leśnej, spadków, darowizn, przychody wynikające z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej
umowy, a także przychody z tytułu podział majątku wspólnego małżonków, przychody armatora opodatkowane podatkiem tonażowym, świadczenia na zaspokojenie potrzeb rodziny, o których mowa w art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, objętych wspólnością majątkową. Wymienione przychody nie zostały objęte zakresem przedmiotowym ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, co nie oznacza, że nie podlegają one podatkowi w ogóle. Niektóre z wymienionych w tym przepisie przychodów podlegają opodatkowaniu innymi podatkami (np. podatkiem rolnym, podatkiem od spadków i darowizn, podatkiem tonażowym), a niektóre już ze swej istoty sprzeczne z prawami przyrody, ustawą, lub zasadami współżycia społecznego, nie mogą być określone w treści ważnej i wywołującej zamierzone skutki umowy (np. przychody uzyskiwane przez pasera, przychody z nierządu, czynności osoby nieposiadającej zdolności do czynności prawnej, czynności dokonane bez zachowania formy zastrzeżonej pod rygorem nieważności). Jak wyżej wskazano, podstawowym aktem prawnym regulującym opodatkowanie dochodów osób fizycznych jest ustawa o podatku dochodowy od osób fizycznych, która zawiera również katalog źródeł przychodów pogrupowanych według podobnego charakteru. Wyliczenie źródeł przychodów i pogrupowanie ich według podobnego charakteru skutkuje zróżnicowanym traktowaniem poszczególnych przychodów pochodzących z różnych źródeł. Obecnie wskazanymi przez ustawodawcę źródłami przychodów, które podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym są: 1) stosunek służbowy, stosunek pracy, w tym również spółdzielczy stosunek pracy, członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną, praca nakładcza, emerytura lub renta, 2) działalność wykonywana osobiście, 3) pozarolnicza działalność gospodarcza, 4) działy specjalne produkcji rolnej, 5) najem, podnajem, dzierżawa, poddzierżawa oraz inne umowy o podobnym charakterze, w tym również dzierżawa, poddzierżawa działów specjalnych produkcji rolnej oraz gospodarstwa rolnego lub jego składników na cele nierolnicze albo na prowadzenie działów specjalnych produkcji rolnej, z wyjątkiem składników majątku związanych z działalnością gospodarczą, 6) kapitały pieniężne i prawa majątkowe, w tym sprzedaż odpłatne zbycie praw majątkowych innych niż nieruchomości, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz prawa wieczystego użytkowania gruntów, 7) odpłatne zbycie nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, prawa wieczystego użytkowania gruntów, innych
rzeczy - jeżeli sprzedaż lub zamiana nie następuje w wykonywaniu działalności gospodarczej i została dokonana: w przypadku sprzedaży lub zamiany nieruchomości i praw majątkowych przed upływem pięciu lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie, a innych rzeczy przed upływem pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpiło nabycie; w przypadku zamiany okresy te odnoszą się do każdej z osób dokonującej zamiany; 8) inne źródła. Od 1 stycznia 2009 r. źródłem przychodu nie są już nieruchomości i ich części, odstąpione bezpłatnie do używania innym osobom. Wymieniony wyżej katalog źródeł przychodów nie zawiera wyczerpującego ich wyliczenia, co powoduje, że jest on katalogiem otwartym. O jego otwartym charakterze najlepiej świadczy ostatni punkt - "inne źródła", który rozwinięty w art. 20 ust. 1 wskazuje jedynie przykładową listę przychodów uzyskiwanych z innych źródeł. Oznacza to, że również przychody ze źródeł niewymienionych bezpośrednio w ustawie podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych, chyba że przychody te zostały zwolnione z opodatkowania (na podstawie art. 21 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych), zaniechano od nich poboru podatku (na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej) lub też, o czym była mowa wyżej, ustawa ta nie będzie miała do nich zastosowania. Jeżeli w roku podatnik uzyskał dochody z więcej niż jednego źródła przedmiotem opodatkowania będzie suma dochodów ze wszystkich źródeł przychodów. Zakwalifikowanie przychodu do jednego ze źródeł wskazanych przez ustawodawcę ma znaczenie nie tylko przy wyborze formularza zeznania podatkowego, ale głównie przy ustalaniu momentu powstania przychodu, wielkości kosztów uzyskania przychodów i w konsekwencji wysokości podatku. Skutkiem ujęcia w zeznaniach podatkowych dochodów ze wszystkich opodatkowanych źródeł oraz w faktycznie uzyskanej wysokości jest możliwość późniejszego powoływania się podatnika w ewentualnym postępowaniu podatkowym na wskazane przez niego w tych zeznaniach dochody. Ma to bardzo duże znaczenie w przypadku powiększenia mienia podatnika poprzez dokonywane zakupy. Oznacza to, że aby mienie zgromadzone przez podatnika w jednym roku mogło stanowić źródło pokrycia wydatków poniesionych w roku następnym, musi mieć walor legalności i pochodzić wyłącznie z opodatkowanych przychodów albo z przychodów zwolnionych z opodatkowania. Tylko bowiem mienie pochodzące ze źródeł opodatkowanych lub zwolnionych z opodatkowania może pokrywać zarówno wydatki ponoszone przez podatnika, jak i zgromadzone przez niego mienie. Podatnicy muszą liczyć się z tym, że zasoby pieniężne niewiadomego
pochodzenia, tzn. takie, które wcześniej nie zostały wykazane w zeznaniach podatkowych lub też nie pochodzą np. z kredytu stanowiącego źródło ich finansowania, w przypadku wydatkowania tych środków lub ujawnienia ich na rachunkach bankowych, będą skrupulatnie sprawdzane i kontrolowane przez organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej. Należy podkreślić, że podatnik powołując się na pochodzenie środków czy dokonanie określonej czynności prawnej, powinien również zadbać o to, aby zarówno sama transakcja, jak również ewentualne należności podatkowe związane z taką transakcją zostały należycie udokumentowane. Najczęstszym, a może nawet jedynym motywem popychającym podatników do ukrywania źródeł przychodów lub też nie wykazywania ich w pełnej wysokości jest chęć uniknięcia dodatkowych obciążeń w postaci podatków. Takie zachowanie prowadzi w konsekwencji do powiększania mienia i dokonywania zakupów za środki pochodzące z nieujawnionych źródeł przychodów lub za środki nie mające pokrycia w ujawnionych źródłach. Nie każdy jednakże zdaje sobie sprawę z tego, że organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej może skontrolować dokonywane przez podatników wydatki, szczególnie takie, które nie mają uzasadnienia w wykazywanych przez niego dochodach. W dobie wysoko rozwiniętej techniki gromadzenia i przetwarzania danych organy podatkowe i organy kontroli skarbowej są w stanie bardzo szybko przeanalizować dochody podatnika z kilku lub kilkunastu lat podatkowych i skonfrontować je z dokonywanymi w tych latach zakupami. Podatnicy bardzo często powołują się również na darowizny lub pożyczki. Trzeba jednak pamiętać, że podatnik, który powoła się na pożyczkę lub darowiznę, spowoduje podjęcie czynności organu podatkowego lub organu kontroli skarbowej u osoby, która rzekomo takiej pożyczki udzieliła. Co więcej, darczyńca, czy też osoba pożyczająca będzie musiała wykazać, że darowała (lub pożyczyła) daną sumę i że darowana (lub pożyczona) kwota została wcześniej opodatkowana. Podatnicy, którzy ukrywają swoje źródła przychodów lub nie wykazują dochodów w faktycznie uzyskanej wysokości muszą liczyć się z dotkliwymi konsekwencjami zarówno podatkowymi, jak i karnoskarbowymi takiego procederu. W takim przypadku same tylko konsekwencje podatkowe są znacznie dotkliwsze niż w przypadku zakupów dokonywanych przez uczciwych podatników. W sytuacji bowiem ustalenia przez organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej, że poniesione wydatki przekraczają ujawnione dochody oraz zgromadzone wcześniej zasoby finansowe u takiej osoby powstanie różnica stanowiąca przychód nieznajdujący pokrycia w ujawnionych źródłach lub też przychód pochodzący ze źródeł nieujawnionych. Wykazanie, iż taki przychód nastąpił wcześniej i został opodatkowany właściwym podatkiem spoczywa w tym wypadku na podatniku, a więc skoro podatnik taki wcześniej nie ujawnił źródła przychodów lub też nie ujawnił pełnej wysokości dochodów z ujawnionego źródła w ewentualnym późniejszym postępowaniu będzie miał trudności ze wskazaniem źródła pokrycia ponoszonych wydatków.
Konsekwencją skutecznego zatajenia przez podatnika źródeł przychodów lub części dochodów ze źródeł ujętych w zeznaniach podatkowych jest w przypadku stwierdzenia przez organ podatkowy dodatniej różnicy pomiędzy majątkiem podatnika oraz ponoszonymi przez niego wydatkami, a ujawnionymi dochodami (opodatkowanymi lub zwolnionymi z opodatkowania) ustalenie w odniesieniu do tej różnicy podatku według zwiększonej do 75% stopy podatkowej. autor Agnieszka Turajska starszy komisarz skarbowy w Urzędzie Skarbowym w Kołobrzegu