Strategia Rozwoju Gminy Alwernia na lata

Strategia Rozwoju Gminy Alwernia na lata 2015 2020 Inicjator Strategii: Tomasz Siemek Burmistrz Gminy Alwernia Opracowanie Strategii: Zespół ds. Strategii Rozwoju Gminy Alwernia, pod przewodnictwem Anny Rajcy Zastępcy Burmistrza Gminy Alwernia przy udziale eksperta strategicznego Gminy Alwernia Tomasza Bogdana 1 S t r o n a

Spis treści dokumentu: 1. Organizacja prac nad Strategią Rozwoju Gminy Alwernia Wyznaczenie zespołu zajmującego się Strategią Podział ról uczestników Zespołu ds. Strategii Rozwoju Gminy Alwernia 2015-2020 Sposób sformalizowania prac Zespołu 2. Metodologia i harmonogram prac nad dokumentem Strategii Zakres i harmonogram prac Przebieg warsztatów strategicznych 3. Propozycja wizji rozwoju Gminy Alwernia do roku 2020 Wprowadzenie Rezultaty prac nad wizją Gminy Alwernia Narzędzia wykorzystane do opracowania wizji 4. Diagnoza stanu Gminy Alwernia podsumowanie i wnioski Charakterystyka wybranych cech Gminy Badanie opinii mieszkańców nt. Gminy Analiza SWOT Gminy 5. Wyniki analizy SWOT, charakteryzujące siły Gminy Alwernia, jej szanse, a także słabe strony i zagrożenia 2 S t r o n a

6. Wyniki analizy TOWS wskazującej na konieczność obrania konkretnej strategii działania dla Gminy Alwernia 7. Zidentyfikowane obszary strategicznego działania, w których planowany jest rozwój Gminy Alwernia Obszar 1. WARUNKI DLA ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Obszar 2. POTENCJAŁ WEWNĘTRZNY / MIESZKAŃCY Obszar 3. KOMPETENCJE TURYSTYCZNE GMINY ALWERNIA 8. System wdrażania Strategii Rozwoju Gminy Alwernia 2015 2020 3 S t r o n a

O. Przesłanki dla Strategii Rozwoju Gminy Alwernia Szanowni mieszkańcy Gminy Alwernia, goście odwiedzający naszą Gminę, Od kilku miesięcy, powołany przeze mnie Zespół ds. Strategii Rozwoju Gminy Alwernia pracował nad kierunkami działania naszej Gminy w perspektywie roku 2020. Tworząc Strategię korzystaliśmy z wiedzy i doświadczenia przedstawicieli wielu środowisk funkcjonujących na terenie naszej Gminy. Kierowaliśmy się kryterium zapewnienia jak najszerszego spojrzenia na wyzwania Gminy w horyzoncie kolejnych kilku lat. W pracach udział brali mieszkańcy Gminy Alwernia, przedstawiciele Rady Miejskiej w Alwerni, pracownicy Urzędu Miejskiego w Alwerni. Pracami Zespołu ds. Strategii Rozwoju Gminy Alwernia kierowała w warstwie formalnej i merytorycznej Pani Anna Rajca Zastępca Burmistrza Gminy Alwernia, przy wsparciu Tomasza Bogdana - eksperta strategicznego Gminy. Efekty cząstkowe prac nad strategią rozwoju omawiane były i konsultowane podczas sześciu spotkań warsztatowych zrealizowanych na przestrzeni ostatnich miesięcy. Pragnę Państwu serdecznie za tę pracę podziękować, Wasza współpraca i udział merytoryczny w procesie tworzenia pozwalają mi być przekonanym o dokonaniu dobrych, świadomych wyborów dotyczących aktywności naszej Gminy w perspektywie 2020 roku. Dziękuję Państwu za okazane wsparcie. Mam nadzieję, że poprzez realizację zaplanowanych w Strategii działań i inicjatyw wpłyniemy wspólnie na wykorzystanie potencjałów naszego obszaru. W poszczególnych etapach realizacji tego procesu analizowaliśmy obecną sytuację Gminy, dyskutowaliśmy i ocenialiśmy jej obecną kondycję, sięgaliśmy po opinię mieszkańców. Staraliśmy się również tworzyć bazę wiedzy dotyczącą zmieniającego się otoczenia w zakresie nowych kierunków i narzędzi rozwoju regionalnego. Analizowaliśmy podstawy merytoryczne rozwoju - strategie krajowe i regionalne oraz źródła rozwoju programy operacyjne i pozaeuropejskie fundusze rozwoju regionalnego. Obserwując zmiany zachodzące w politykach krajowych i regionalnych, a wpływających na rolę i inicjatywy samorządów lokalnych, zmierzaliśmy do wypracowania nowego, odważnego sposobu myślenia o Gminie, jako organizatorze przestrzeni publicznej. Zrealizowane prace diagnostyczne i wielogodzinne dyskusje pozwoliły nam na opracowanie odważnego planu działania, którego wdrożenie taką wyrażam nadzieję doprowadzi Gminę Alwernia na wyższy poziom rozwoju. 4 S t r o n a

Proces myślenia o kształcie i zawartości merytorycznej Strategii Rozwoju Gminy Alwernia opierał się na kilku głównych przesłankach: Po pierwsze, dbaliśmy o zapewnienie spójności planowanych w strategii rozwoju działań z krajowymi i regionalnymi dokumentami strategicznymi. Baza wiedzy wynikająca z dokumentów: ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju; Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010 2020; Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030; oraz Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego i Strategia Rozwoju Powiatu Chrzanowskiego stanowiły ramy merytorycznej pracy Zespołu ds. Strategii Rozwoju Gminy Alwernia 2015 2020. Po drugie, ustaliliśmy, że w ostatecznym efekcie Strategia Rozwoju powinna mieć charakter planu działania, wytyczać kierunki rozwojowe w horyzoncie 2020 roku, nie powinna natomiast być gotowym planem inwestycji na najbliższe lata. W przyjętej formule pracy staraliśmy się uzyskać efekt koncentracji na wybranych, strategicznych z punktu widzenia potrzeb rozwojowych Gminy obszarach. Poszukiwaliśmy strategii wyboru na jakich atutach i potencjałach Gminy skoncentrować działania? Natomiast dyskusja nad konkretnymi przedsięwzięciami inwestycyjnymi będzie toczona w każdym roku obowiązywania strategii, z uwzględnieniem aktualnych w danym momencie dokumentów określających warunki dostępności do realnych źródeł współfinansowania projektów europejskich. Po trzecie, podkreślaliśmy wagę i znaczenie systemu realizacji strategii. Strategia, jako program rozwoju samorządu powinna być wdrażana z wykorzystaniem dostępnych i funkcjonujących już w samorządzie narzędzi nie chcieliśmy tworzyć nowego, równoległego do obecnie stosowanych systemu wdrażania. Co więcej, oczekiwaliśmy, aby system wdrażania strategii był racjonalny (możliwy do zastosowania, stwarzający możliwość szybkiego reagowania na wykorzystanie środków zewnętrznych otoczenia) i angażujący uczestników życia publicznego Gminy Alwernia. Oddając Państwu lekturę Strategii Rozwoju Gminy Alwernia do roku 2020 zapraszam jednocześnie do jej realizacji wszystkie zgłaszane propozycje konkretnych inicjatyw i działań realizujących obszary rozwojowe Gminy Alwernia będą brane pod rozwagę. Składam również podziękowania wszystkim zaangażowanym na jakimkolwiek etapie prac nad ostatecznym kształtem Strategii Rozwoju Gminy Alwernia 2015 2020. Tomasz Siemek Burmistrz Gminy Alwernia 5 S t r o n a

1. Organizacja prac nad Strategią Rozwoju Gminy Alwernia Organizacja prac nad strategią została podzielona na trzy autonomiczne zadania: A/ wyznaczenie zespołu zajmującego się opracowaniem strategii B/ określenie zadań zespołu i jego uczestników C/ określenie i wdrożenie sposobu sformalizowania prac zespołu Wyznaczenie zespołu zajmującego się strategią Analiza planów strategicznych oraz dostępnych publikacji w tym zakresie wskazuje, iż nie istnieje jeden najlepszy, czy też najczęściej stosowany model współpracy w procesie tworzenia strategii rozwoju w jednostkach samorządu terytorialnego. Dla każdej organizacji można przyjąć różne formy i zakres działania. Zastanowienie się, kto i w jakim zakresie powinien być zaangażowany w ten proces było bardzo ważne z kilku punktów widzenia. Myślenie o zespole ds. Strategii Gminy Alwernia zostało ukierunkowane zarówno do wewnątrz Urzędu Miejskiego (pracownicy) jak i na zewnątrz (mieszkańcy, radni, jednostki podległe, partnerzy samorządu). Zważywszy na możliwe role oraz moment zaangażowania się w prace na rzecz strategii, jego uczestników podzielono na trzy grupy: 1. Budowniczy strategii osoby i organizacje bezpośrednio zaangażowane w tworzenie strategii, rozumianej nie tylko, jako dokument, ale przede wszystkim, jako sposób myślenia o rozwoju Gminy. Ta grupa tworzyła plan strategicznego rozwoju Burmistrz Gminy Alwernia, najbliżsi współpracownicy oraz współpracujący ekspert. 2. Realizatorzy strategii to wykonawcy planu, od nich będzie zależeć czy zapisy strategii będą systematycznie realizowane, czy jej realizacja przyniesie w dłuższym horyzoncie czasowym pozytywne efekty w samorządzie i jego otoczeniu. 3. Odbiorcy strategii wszystkie te grupy, które były angażowane do prac nad strategią rozwoju. Mieszkańcy, partnerzy, organizacje społeczne. Myśląc o odbiorcach strategii zwracaliśmy uwagę, aby w procesie korzystania z wiedzy i doświadczenia poszczególnych grup dbać w miarę możliwości o równowagę w wykorzystywaniu końcowej redakcji dokumentu bazy wiedzy odbiorców. 6 S t r o n a

Chodziło o to, aby strategia była zrównoważona w akcentach, aby jakakolwiek grupa społeczna nie zdominowała myślenia o rozwoju. Tabela 1. Skład Zespołu ds. Strategii Rozwoju Gminy Alwernia 2015-2020 prezentacja rozkładu zaangażowania [3 mocne zaangażowanie, 0 brak zaangażowania] Uczestnik Funkcja Organizacja Realizacja Odbiorca Lider/Inicjator Zespół Lidera Burmistrz Gminy Alwernia Zastępca Burmistrza Pracownicy Urzędu Miejskiego w Alwerni 3 2 1 3 3 2 Szef Projektu Strategia Kierownik Referatu Rozwoju 3 1 1 Główny Ekspert Planowanie strategiczne 3 0 0 Grupy strategiczne Instytucje z otoczenia Gminy Alwernia 2 1 1 Podjęcie decyzji o wyborze Szefa Zespołu ds. Strategii Rozwoju Gminy Alwernia 2015-2020 było ważnym momentem dla całego późniejszego procesu. W uwarunkowaniach samorządu terytorialnego decyzja ta, bowiem, ma późniejsze implikacje tak w wymiarze wewnętrznym jak i zewnętrznym. Na zewnątrz to informacja jak poważnie strategia traktowana jest przez szefa JST samodzielne objęcie funkcji kierowania pracami przez Burmistrza, mogło dowodzić jego osobistego zaangażowania w tworzenie i redakcję dokumentu strategii. Z drugiej jednak strony, mogło mieć decydujące znaczenie o komforcie pracy pozostałych uczestników Zespołu codzienne obowiązki Burmistrza, realizacja zadań poza Urzędem mogły wpłynąć na spowolnienie realizacji prac. Ostatecznie ustalono, że Szefem Zespołu ds. Strategii będzie Zastępca Burmistrza Gminy Alwernia - Anna Rajca. Szef Zespołu bezpośrednio, w imieniu Burmistrza organizował i kierował pracami Zespołu. Ekspert główny zaproszenie do współpracy eksperta wynikało z przyjętego modelu opracowywania strategii w tzw. metodzie eksperckiej. Zadania eksperta głównego to poznanie problemów i potrzeb gminy, dzielenie się doświadczeniem, współpraca we wszystkich etapach realizacji strategii i co najważniejsze, czuwanie, aby proces przygotowania strategii nie był obarczony błędami szczegółowy zakres prac eksperta został scharakteryzowany w dalszej części dokumentu. 7 S t r o n a

Grupy strategiczne to osoby zaproszone do prac nad Strategią Rozwoju Gminy Alwernia. Decydując, kto zostanie zaproszony kierowano się kryterium faktyczności pomocy. Uczestnicy warsztatów strategicznych: samorządowcy, przedstawiciele instytucji publicznych, radni i sołtysi Gminy Alwernia brali czynny i ważny udział w fundamencie merytorycznym strategii, analizie SWOT i identyfikacji obszarów problemowych. W skład grup strategicznych wchodziły osoby posiadające: a. Pozycję instytucjonalną szefowie wydziałów UM Alwernia b. Pozycję społeczną autorytety środowiska gminy c. Wiedzę specjaliści w danych obszarach planowania strategicznego d. Umiejętność współpracy efektywna praca grupowa Podział ról uczestników Zespołu ds. Strategii Rozwoju Gminy Alwernia 2015-2020 Burmistrz Gminy Alwernia / Lider Strategii: a. Określał kierunki rozwoju Gminy b. Dobierał personel do realizacji wizji c. Współuczestniczył w pracach nad strategią d. Wyznaczał cele dla rozwoju Gminy i określał plany ich realizacji e. Oceniał rezultaty planowania strategicznego Zespół ds. Strategii: a. Wspierał Burmistrza stanowił dla lidera zaplecze merytoryczne, zespół radców, partnerów do rozmowy i dyskusji o przyszłości Gminy b. Dostarczał informacji i danych wyjściowych, organizował przepływ informacji pomiędzy uczestnikami prac c. Dbał, o jakość opracowywanych przez eksperta głównego materiałów cząstkowych 8 S t r o n a

Zastępca Burmistrza Gminy Alwernia - Przewodniczący Zespołu ds. Strategii: a. Uczestniczył we wszystkich etapach prac nad strategią b. Organizował wykonanie etapów procesu tworzenia strategii c. Monitorował harmonogram realizacji Główny ekspert: a. Opracował narzędzia dla poszczególnych etapów strategii b. Brał aktywny, wiodący udział we wszystkich etapach budowania strategii c. Pomagał merytorycznie Przewodniczącemu Zespołu ds. Strategii d. Wskazywał możliwe rozwiązania e. Dbał o najwyższą, jakość opracowań Uczestnicy grup strategicznych: a. Uczestniczyli w dyskusjach merytorycznych, warsztatach strategicznych b. Ustalali cele i określali plany ich realizacji c. Zapewniali informacje, dane, udostępniali wymaganą bazę wiedzy Sposób sformalizowania prac Zespołu Strategie przygotowywane na różnych szczeblach administracji wymagają odpowiednio dostosowanych struktur organizacyjnych zdolnych do wykonania zadania z zakresu planowania strategicznego. Pod pojęciem struktury organizacyjnej rozumie się formalne powołanie zespołu ludzi realizujących plan strategiczny dla samorządu od momentu podjęcia decyzji do momentu przyjęcia dokumentu strategii. Zespół wyznaczony do prac nad strategią może liczyć od kilku do nawet kilkudziesięciu osób w zależności od wielkości samorządu i ambicji w kontekście, jakości samego dokumentu. Doświadczenie wskazuje, że w przypadku małych miast i gmin, optymalnym jest utworzenie zespołu nieprzekraczającego kilkanaście osób, angażowanego do prac nad strategią albo w wybranych tematach, albo w wybranych okresach harmonogramu realizacji zadań. Konstruując strukturę i organizację prac nad Strategią Rozwoju Gminy Alwernia prowadzono rozważania na kilku płaszczyznach: 9 S t r o n a

A/ w jaki sposób i na jakich zasadach uczestniczyć będą w pracach zespołu pracownicy Urzędu? B/ jak zaplanować strukturę organizacyjną powołaną do planowania strategicznego? C/ czy zespół będzie odpowiedzialny za wdrażanie strategii, monitoring procesu i ewaluację? W rezultacie dokonanych rozważań, zarządzeniem Burmistrza Alwerni powołano Zespół ds. Strategii Rozwoju Gminy Alwernia w składzie: Osoba Funkcja uczestnicy prac Zespołu 1 Anna Rajca Przewodnicząca Zespołu 2 Krzysztof Kurzański Zastępca Przewodniczącego Zespołu 3 Beata Ścibor Uczestnik prac Zespołu 4 Magdalena Łuszczek Uczestnik prac Zespołu 5 Jadwiga Jarczyk Uczestnik prac Zespołu 6 Barbara Maślanka Uczestnik prac Zespołu 7 Leokadia Buczek Uczestnik prac Zespołu 8 Henryk Michałek Uczestnik prac Zespołu 9 Beata Nadzieja-Szpila Uczestnik prac Zespołu 10 Beata Kucharczyk Uczestnik prac Zespołu 11 Katarzyna Knapik-Filipek Uczestnik prac Zespołu 12 Maria Palka Uczestnik prac Zespołu 13 Tomasz Kozub Uczestnik prac Zespołu 14 Krzysztof Łuszczek Uczestnik prac Zespołu W aspekcie formalnym jest to zespół o charakterze zadaniowym, wyznaczony do zrealizowania w określonym czasie konkretnego działania przez zespół pracowników różnych komórek organizacyjnych Urzędu. Rozwiązanie to było użyteczne z kilku powodów: po pierwsze, połączone zostały różne zasoby informacyjne, co wpłynęło na tworzoną podczas prac bazę wiedzy ; po drugie, maksymalnie, (ale i racjonalnie) spłaszczono strukturę organizacyjną dla procesu planowania strategicznego; po trzecie, wszystkie fazy przygotowywania strategii były uspołeczniane również wewnątrz Urzędu, wśród pracowników poszczególnych komórek organizacyjnych. Ze względu na fakt, iż w Urzędzie Miejskim funkcjonuje Wydział odpowiedzialny merytorycznie za rozwój Gminy celem wykorzystania potencjału struktury organizacyjnej Urzędu postanowiono pozostawić w jego kompetencjach procesy 10 S t r o n a

wdrażania strategii i monitorowania postępów jej realizacji. Poniżej przedstawiono strukturę organizacyjną odpowiedzialną za proces powstawania strategii i opracowanie końcowe dokumentu: RADA MIEJSKA BURMISTRZ EKSPERT STRATEGICZNY ZASTĘPCA BURMISTRZA / Szef Strategii EKSPERT STRATEGICZNY Zespół ds. Strategii Rozwoju Gminy Alwernia 2015-2020 MIESZKAŃCY, otoczenie samorządu Alwerni 11 S t r o n a

2. Metodologia i harmonogram prac nad dokumentem Strategii Zastosowana metodologia prac wynikała wprost z inspiracji i oczekiwań, którymi kierował się inicjator strategii, Burmistrz Gminy Alwernia. Przyjmując metodę organizacji pracy i uzyskiwania efektów cząstkowych każdorazowo Zespół ds. Strategii odnosił się do celów stawianych przez Burmistrza, opisanych i uzasadnionych we wprowadzeniu niniejszego dokumentu. Zakres zrealizowanych prac został podzielony na kilka etapów cząstkowych: Lp. Działania główne projektu Strategia Alwernia 2020 0 Organizacja narzędzi do prac na Strategią 1 Organizacja prac nad Strategią Wyznaczenie zespołu zajmującego się strategią Powołanie zespołu roboczego opracowującego strategię Alwernia 2020 Określenie i podział zadań dla członków zespołu Sformalizowanie metod działania i prac zespołu 2 Misja/wizja Gminy w kontekście roku 2020 Opis oczekiwanego stanu w przyszłości Określenie wizji dokumentu strategicznego wiązanie różnych punktów widzenia Realizacja działań uspołeczniających proces tworzenia Strategii 3 Diagnoza stanu podstawa do wyznaczenia celów strategicznych Wybór obszarów diagnostycznych określenie zakresu tematycznego Określenie horyzontu czasowego diagnozy i głównych źródeł informacji Określenie metod diagnozy Opracowanie diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej Gminy 4 Analiza problemowa Analiza SWOT identyfikacja obszarów i elementów analizy Analiza TOWS wybór konkretnych celów strategicznych Analiza przyczynowo skutkowa działanie komplementarne, sprawdzenie i uszczegółowienie rezultatów analiz TOWS/SWOT Realizacja działań uspołeczniających proces tworzenia strategii 12 S t r o n a

5 Plan strategiczny Wybór i sformułowanie celów w logice: cel główny/cele strategiczne/cele operacyjne/inicjatywy i działania 6 Strategia Gminy Alwernia 2015-2020 Opracowanie i redakcja końcowa Strategii rozwoju Zawartość merytoryczna końcowej wersji Strategii Rozwoju została wypracowana podczas sześciu warsztatów, zrealizowanych według poniżej scharakteryzowanych scenariuszy: Pierwsze spotkanie warsztatowe: [temat] Przedstawienie założeń i celów dla Strategii Rozwoju Gminy Alwernia 2015-2020 [temat] Strategia Rozwoju dokument czy sposób myślenia o Gminie? Omówienie organizacji i harmonogramu prac, inspiracje inicjatora strategii rozwoju Drugie spotkanie warsztatowe: [temat] Przedstawienie założeń badań ankietowych wśród mieszkańców Gminy Alwernia cele, charakterystyka pytań, znaczenie udziału społeczeństwa w kształtowaniu kierunków rozwoju Alwerni [temat] Diagnoza problemów i identyfikacja szans rozwojowych analiza SWOT Gminy Alwernia Trzecie spotkanie warsztatowe: [temat] Wizja Gminy omówienie i uzasadnienie propozycji, dyskusja, wspólna aprobata Zespołu [temat] Prezentacja i omówienie wyników analiza SWOT Gminy Alwernia, zmiany, wspólne uzgodnienia Zespołu [temat] Omówienie zasad realizacji analizy TOWS wstęp do określenia strategii działania Gminy do roku 2020 13 S t r o n a

Czwarte spotkanie warsztatowe: [temat] Diagnoza Gminy Alwernia omówienie i uzasadnienie wyników, dyskusja, wspólna aprobata Radnych Rady Miejskiej w Alwerni i uczestniczących Sołtysów miejscowości Gminy Alwernia [temat] Ankieta przedsięwzięć inwestycyjnych / możliwe kierunki rozwoju Gminy Alwernia omówienie narzędzia, instrukcji opracowania Piąte spotkanie warsztatowe: [temat] Strategiczny Plan Rozwoju Gminy Alwernia w perspektywie roku 2020 omówienie i uzasadnienie propozycji, wspólna aprobata Zespołu [temat] Propozycje systemu wdrażania Strategii Rozwoju Gminy Alwernia. 14 S t r o n a

3. Propozycja wizji rozwoju Gminy Alwernia do roku 2020 WPROWADZENIE Wizja jednostki samorządu terytorialnego to opis oczekiwanego jej stanu w przyszłości. Biorąc pod uwagę okres obowiązywania opracowywanej strategii, pracowano nad konstrukcją wizji Gminy Alwernia w kontekście roku 2020, dbając, aby wizja pełniła kilka podstawowych funkcji: a. Obrazowała stan docelowy czyli określała cel nadrzędny rozwoju b. Informowała o ambicjach i aspiracjach inicjatora strategii c. Jednoczyła pracowników strategii wokół idei twórcy strategii powinni się z nią utożsamiać Doświadczenie wskazuje, iż istnieją dwa możliwe momenty na sformułowanie wizji. Pierwszy to sam początek procesu budowania strategii, drugi po etapie diagnozy. Rozważając argumenty za wizją na początku procesu: Przystępując do prac, zawsze zmierzamy w jakimś określonym celu Wyniki diagnozy mogą nas ograniczać, a przecież myśląc o przyszłości powinniśmy być wolni od ograniczeń Określenie wizji na początku prac mocno mobilizuje zespół strategii i określa kierunki jego prac oraz argumenty za wizją po diagnozach: Dopiero po diagnozie będziemy wiedzieć, w jakim kierunku zmierzać Wizja to nie fantastyka Unikamy problemu nietrafionej wizji Inicjator strategii podjął decyzję o sformułowaniu wizji na samym początku prac. 15 S t r o n a

Propozycja WIZJI Gmina Alwernia, dbając o swoich mieszkańców, zapewnia dobry standard funkcjonowania wspólnoty i rozwoju osobistego, tworzy warunki zwiększające swoją atrakcyjność, wpływa na poziom bezpieczeństwa społecznego i publicznego. Wykorzystuje walory przyrodnicze i turystyczne z poszanowaniem środowiska naturalnego. Tworzy i wykorzystuje swoje potencjały, oferując warunki i przestrzeń dla rozwoju przedsiębiorczości i inwestowania. Słowa klucze, sugerujące, inspirujące ostateczny kształt Wizji: Turystyka, rekreacja, walory przyrodnicze, ochrona środowiska, transport zbiorowy, nowoczesna baza oświatowa, przedsiębiorczość, inwestorzy, bezpieczeństwo społeczne, estetyka sfery publicznej, dbająca o dzieci i młodzież, gmina (po) przyciągająca, wykorzystanie potencjałów społecznych i infrastrukturalnych, przyjazna administracja, współpraca, integracja 16 S t r o n a

NARZĘDZIA wykorzystane do opracowania wizji Jak sformułowano wizję? Proces powstawania wizji został objęty trzema etapami. Pierwszy polegał na realizacji spotkania eksperta strategicznego z Burmistrzem Gminy Alwernia, podczas którego toczona była dyskusja skupiająca się wokół: a. Wyobrażenia, jak powinna wyglądać Gmina w perspektywie 2020 roku? b. Organizacji, instytucji, partnerów występujących w tym wyobrażeniu rola, cechy, pełnione funkcje w dłuższej perspektywie c. Relacji i powiązań występujących w otoczeniu gminy d. Opisania gminy synonimami e. Uszczegółowiania funkcji gminy w przyszłości na podstawie wcześniejszych rezultatów dyskusji Zaproponowany na podstawie tzw. spotkania wizyjnego projekt wizji Gminy Alwernia, w drugim etapie konstruowania jej ostatecznego brzmienia został przedstawiony i skonsultowany podczas warsztatu eksperckiego z Zespołem ds. Strategii Rozwoju Gminy Alwernia, a w kolejnym etapie z przedstawicielami Rady Miejskiej w Alwerni i Sołtysami miejscowości Gminy Alwernia. Merytoryczne efekty tego spotkania zostały uwzględnione w przyjętej wersji wizji gminy w roku 2020. 17 S t r o n a

4. Diagnoza stanu Gminy Alwernia podsumowanie i wnioski WPROWADZENIE Diagnoza jednostki samorządu terytorialnego to szczegółowy opis sytuacji samej jednostki oraz jej otoczenia. Główną cechą diagnozy musi pozostawać jej rzetelność, ponieważ: Warunkuje użyteczność celów operacyjnych, tworzonych na podstawie diagnozy Może być źródłem interesujących i ważnych dla późniejszego rozwoju informacji Wymusza kontakty z mieszkańcami i partnerami samorządu z jednej strony staje się źródłem wiedzy o Gminie z innych punktów widzenia, a z drugiej służy uspołecznianiu strategii już od momentu etapu diagnostycznego Ułatwia i systematyzuje późniejsze etapy tworzenia strategii Podczas dyskusji nad zakresem i głębokością diagnozy zdecydowano o realizacji tego procesu w trzech powiązanych ze sobą etapach: Etap 1 Etap 2 Etap 3 Analiza publicznie dostępnych danych i informacji Badanie opinii mieszkańców nt. gminy Analiza SWOT/TOWS Etap 1 PROCES UZYSKIWANIA WYNIKÓW Z DIAGNOZY Analiza publicznie dostępnych danych i informacji Analizie poddano dane wtórne stanowiące aktualną bazę wiedzy o Gminie w poniższym zakresie tematycznym: Uwarunkowania ogólne (historyczne, gospodarcze, społeczne, pełnione funkcje, konkurencyjność) 18 S t r o n a

Zasoby materialne (przestrzeń, stan zagospodarowania, własność terenów, zasoby naturalne, stan środowiska, infrastruktura techniczna, plany zagospodarowania, rynek nieruchomości) Gospodarka (struktura, branże, koniunktura, przedsiębiorczość, rynek pracy, perspektywy rozwoju) Kultura (aktywność kulturalna, zabytki, atrakcje kulturalne, znani twórcy, instytucje, oferta) Organizacje społeczne (struktura, skala działania, więzi, potencjał ekonomiczny mieszkańców) Społeczeństwo (mieszkania, usługi, administracja, zdrowie, bezpieczeństwo i opieka społeczna) Wyniki i wnioski z tego etapu prac diagnostycznych stanowiły fundament merytoryczny do dalszych prac. 19 S t r o n a

Charakterystyka Gminy Alwernia 1. Uwarunkowania ogólne Gmina Alwernia jest miejsko-wiejską gminą wchodzącą w skład powiatu chrzanowskiego. Powiat chrzanowski położony jest w północno-zachodniej części województwa małopolskiego. Graniczy z powiatami olkuskim, krakowskim, oświęcimskim i wadowickim (województwo małopolskie) oraz z miastem Jaworzno (województwo śląskie). Powiat chrzanowski położony jest w jednym z najbardziej zurbanizowanych i uprzemysłowionych obszarów zarówno województwa małopolskiego, jak i całego kraju, zawierającego się pomiędzy miastami Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego a Krakowem, wyróżniającego się pod względem współczynnika urbanizacji. W powiecie chrzanowskim na 5 gmin, tylko jedna jest gminą wiejską (gmina Babice). Północno-zachodnia część województwa małopolskiego bezpośrednio sąsiaduje z miastami Zagłębia Dąbrowskiego i położona jest w niedalekiej odległości od miast Górnego Śląska. Rysunek 1. Schematyczna mapa Województwa małopolskiego Źródło: Opracowano na podstawie źródeł internetowych 20 S t r o n a

Powiat chrzanowski charakteryzuje duża dostępność komunikacyjna oraz dobre połączenia drogowe z wieloma ośrodkami miejskimi, w szczególności z Krakowem i miastami Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Powiat położony jest przy ważnym, transeuropejskim samochodowym szlaku komunikacyjnym E-462. Jest to trasa łącznikowa kategorii B, biegnąca przez Czechy i południową Polskę. Na terenie Polski w jej skład wchodzą następujące drogi: S1/DK1/S1 na odcinku Cieszyn - Bielsko-Biała - Tychy - Katowice - Lędziny - Mysłowice (razem z E75), A4 na odcinku Mysłowice - Jaworzno - Chrzanów - Kraków-Balice (razem z E40). Ponadto, przez obszar powiatu przebiega droga krajowa nr 79 Warszawa Bytom. W skład powiatu chrzanowskiego wchodzi pięć gmin: Chrzanów, Alwernia, Babice, Libiąż, Trzebinia. Gmina Babice jest gminą wiejską, pozostałe gminy mają charakter wiejskomiejski, z siedzibami w czterech miastach powiatu. Powiat zajmuje powierzchnię 371, 5 km 2. Rysunek 2. Schematyczna mapa Powiatu chrzanowskiego Źródło Opracowano na podstawie http: //pl.wikipedia.org 21 S t r o n a

Gmina Alwernia położona jest w południowo-wschodniej części powiatu chrzanowskiego. Sąsiaduje z gminami Babice, Chrzanów, Trzebinia (powiat chrzanowski) oraz z gminami Czernichów, Krzeszowice (powiat krakowski), Spytkowice (powiat wadowicki), Zator (powiat oświęcimski). Gmina Alwernia położona jest na obszarze dwóch krain geograficznych: Jury Krakowsko- Częstochowskiej oraz Kotliny Oświęcimskiej. W skład Gminy wchodzi miasto Alwernia oraz 10 sołectw: Brodła, Grojec, Kwaczała, Mirów, Nieporaz, Okleśna, Podłęże, Poręba Żegoty, Regulice, Źródła. Rysunek 3. Schematyczna mapa Gminy Alwernia Źródło: Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Alwernia na lata 2008-2015 22 S t r o n a

Siedzibą Gminy jest miasto Alwernia. W jego skład wchodzą następujące dzielnice pomocnicze: Stare Miasto, Brzeziny, Spalona, os. Chemików, os. Kamionki, ul. Kulawki. Nazwa miasta pochodzi od pustelni św. Franciszka w Toskanii (włoskie La Verna, łacińskie Alvernia). Krzysztof Koryciński, nadał tę nazwę ufundowanemu przez siebie klasztorowi Bernardynów (1616 r.). Powstała w sąsiedztwie klasztoru osada przekształciła się w miejscowość Alwernia. W 1776 roku otrzymała ona przywilej organizowania jarmarków, a w 1796 r. pojawiły się wzmianki o mieście Alwernia, jako ośrodku gospodarczym i administracyjnym. Rozwój Alwerni na początku XX wieku został zdeterminowany przez zlokalizowanie na południe od miasta fabryki chemicznej, do dzisiaj będącej największym zakładem przemysłowym Gminy. Dzięki bliskości Krakowa i dogodnemu położeniu osada stale się rozbudowywała. W roku 1993 uzyskała prawa miejskie. Obecnie, miasto Alwernia jest centrum administracyjnym, kulturalnym, edukacyjnym oraz miejscem koncentracji instytucji oraz obiektów użyteczności publicznej. W Alwerni znajdują się między innymi: Urząd Miejski, placówki oświatowe, kulturalne, działające w sferze opieki społecznej i służby zdrowia oraz obiekty sportowo-rekreacyjne. Ze względu na pełnione funkcje administracyjne, gospodarcze, edukacyjne oraz kulturalno-społeczne, Alwernia jest ośrodkiem miejskim o znaczeniu lokalnym, oddziałującym na obszar całej Gminy. Na jego terenie mają siedziby instytucje o zasięgu gminnym, ludność całej gminy korzysta z dóbr i usług oferowanych przez miasto. Prawidłowe funkcjonowanie miasta i właściwe pełnienie przez nie funkcji lokalnego ośrodka wzrostu ma bezpośredni wpływ na poprawę jakości życia mieszkańców Gminy, a także ma istotne znaczenie dla rozwoju subregionu. Polityka rozwoju województwa małopolskiego na lata 2011-2020 opiera się na podziale regionu na mniejsze jednostki subregiony. Obszar województwa podzielony został na pięć subregionów funkcjonalnych, składających się z grupy powiatów o porównywalnej 23 S t r o n a

sytuacji gospodarczej, podobnym poziomie życia mieszkańców i zbliżonym potencjale rozwojowym: Krakowski Obszar Metropolitalny (KOM), Subregion tarnowski, Subregion sądecki, Subregion podhalański, Małopolska Zachodnia. 24 S t r o n a

Rysunek 4. Podział województwa małopolskiego na subregiony Źródło: www.subregiony.malopolska.pl Dla każdego subregionu wytyczona została indywidualna ścieżka rozwoju, aby jak najlepiej wykorzystać specyfikę i unikatowy potencjał każdego z tych obszarów. Miasto i Gmina Alwernia wchodzą w skład subregionu Małopolska Zachodnia. Subregion tworzą powiaty chrzanowski, olkuski, oświęcimski i wadowicki. Zgodnie z zapisami założeń Subregionalnego Programu Rozwoju, cechą tego obszaru jest brak dostatecznej koncentracji potencjału demograficznego, gospodarczego i usługowego niezbędnego dla wykreowania jednego, dominującego ośrodka Subregionalnego. Na obszarze tym funkcjonują trzy silne ośrodki ponadlokalne: Oświęcim, Chrzanów i Olkusz. Są one słabo ze sobą powiązane i każde z nich posiada własną strefę oddziaływania lokalnego, która najczęściej obejmuje obszar powiatu, przy czym w zakresie funkcji wyższego rzędu każde z tych miast wykazuje wyraźne ciążenia wobec Krakowa lub Katowic. 25 S t r o n a

Strategia postępowania w zakresie wsparcia Małopolski Zachodniej koncentrować będzie się na dalszej poprawie poziomu skomunikowania tej części województwa z Krakowem. Ze względu na stosunkowo silną pozycję gospodarczą, względnie wysoki poziom życia oraz wykształcenia mieszkańców, subregion ten stanowić powinien ważną część makroregionalnego obszaru współpracy Krakowsko-Górnośląskiej, jako strefa nakładających się, pozytywnych oddziaływań dwóch obszarów metropolitalnych. Z uwagi na korzystne położenie, tradycyjnie uprzemysłowiony charakter zachodniej części Małopolski powinien ulegać stopniowemu równoważeniu poprzez rozwój alternatywnych obszarów działalności gospodarczej, szczególnie związanych z obsługą ruchu turystycznego. Działania realizowane w ramach priorytetu służyć będą rozwojowi Małopolski Zachodniej, w tym wzmocnieniu funkcji rezydencjonalnej subregionu poprzez lepsze wykorzystanie potencjałów decydujących o jego przewadze konkurencyjnej oraz niwelowanie barier rozwojowych. 26 S t r o n a

2. Sfera przestrzenna 2.1. Cechy przestrzeni gminnej i jej zagospodarowanie Gmina Alwernia zajmuje powierzchnię 7 565 ha (ok. 76 km 2 ). Powierzchnia miasta Alwernia wynosi 888 ha, co stanowi 11, 7% powierzchni gminy. Obszar zajmowany przez Gminę Alwernia stanowi 20,4% powierzchni powiatu chrzanowskiego. Pod względem powierzchni największymi sołectwami w gminie są Kwaczała i Brodła. Najmniejsze powierzchniowo jest Podłęże. Tabela 1. Powierzchnia poszczególnych sołectw Gminy Alwernia 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Sołectwo Brodła Grojec Kwaczała Mirów Nieporaz Okleśna Podłęże Poręba Żegoty Regulice Źródła Powierzchnia (w ha) 981 530 1152 351 643 616 147 931 931 249 Źródło: Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Alwernia na lata 2008-2015 Ze względu na to, iż Gmina Alwernia jest gminą miejsko-wiejską, jej przestrzeń posiada zarówno cechy miejskie (w granicach administracyjnych miasta Alwernia), jak i wiejskie. 27 S t r o n a

Miasto Alwernia składa się z następujących dzielnic: Stare Miasto, Brzeziny, Spalona, os. Chemików, os. Kamionki, ul. Kulawki. Stare Miasto stanowi przestrzenne i funkcjonalne centrum miejskie. Układ ulic jest bardziej spójny i regularny w najstarszej części miasta oraz w dzielnicach mieszkalnych z przeważającą zabudową wielorodzinną, tam też wykształciła się najbardziej zwarta tkanka miejska. W peryferyjnych częściach miasta ulice cechują się nieregularnym kształtem, zabudowa jest bardziej rozproszona, a przestrzeń posiada więcej cech typowych dla miejscowości wiejskich (rodzaj i rozmieszczenie budynków, duży udział terenów zielonych, itp.). Rysunek 5. Mapa Gminy Alwernia Źródło: www.alwernia.pl 28 S t r o n a

Pozostałe miejscowości Gminy Alwernia to wsie powstające wzdłuż kilku ciągów komunikacyjnych, o nieregularnym kształcie, z nierównomiernym układem pól i rozbiciem własności na liczne działki. Miejscowości położone w pobliżu miasta Alwernia zaczynają łączyć się z nim funkcjonalnie i przestrzennie oraz nabierają cech zabudowy miejskiej (bardziej zwarta zabudowa, liczne ulice, itp.). W niektórych miejscowościach brakuje typowych centrów i wyodrębnionych lub odpowiednio zagospodarowanych przestrzeni publicznych, rolę te pełnią przestrzenie usytuowane wzdłuż dróg przebiegających przez miejscowości. Szczególnie odczuwalne są braki w urządzeniu przestrzeni publicznych w rejonach koncentracji usług (np. brak zieleni towarzyszącej, chodników i oświetlenia). Powoduje to duże uciążliwości w korzystaniu z dostępnej przestrzeni w wielu miejscowościach Gminy Alwernia. Trudniej jest wygospodarować odpowiednie miejsca koncentracji życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Obniża to funkcjonalność przestrzeni publicznej i wpływa na jej nieefektywne wykorzystanie. Gmina Alwernia cechuje się niską gęstością zaludnienia w porównaniu do obszaru powiatu chrzanowskiego, znacznie niższą od średniej powiatowej. Gęstość zaludnienia Gminy Alwernia jest taka sama, jak gęstość zaludnienia Gminy Babice, pomimo iż gmina Babice jest gminą wiejską. Tabela 2. Porównanie gęstości zaludnienia gmin powiatu chrzanowskiego w 2014 roku Gmina Alwernia 168 Gmina Babice 168 Gmina Chrzanów 606 Gmina Libiąż 397 Gmina Trzebinia 325 Powiat chrzanowski 341 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS 29 S t r o n a

Miasto Alwernia jest ostatnim pod względem gęstości zaludnienia miastem powiatu chrzanowskiego. Tabela 3. Porównanie gęstości zaludnienia miast powiatu chrzanowskiego w 2014 roku Miasto Alwernia 387 Miasto Chrzanów 989 Miasto Libiąż 482 Miasto Trzebinia 630 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Średnia gęstość zaludnienia województwa małopolskiego to 221 osób/km 2. Gmina Alwernia cechuje się niższą gęstością, niż średnia wojewódzka (podobny wskaźnik notuje Gmina Babice), w odróżnieniu od pozostałych gmin powiatu chrzanowskiego, których gęstość zaludnienia jest wyższa od średniej wojewódzkiej. Przedmiotowy obszar cechuje się stosunkowo dużym rozproszeniem zabudowy, przewagą budownictwa jednorodzinnego oraz dużym udziałem gruntów rolnych w strukturze przestrzennej miejscowości. 2.2. Obiekty zabytkowe Zasoby kulturowe Gminy obejmują historyczne układy przestrzenne wsi, układ drogowy, zespoły i obiekty architektury sakralnej, założenia dworsko-parkowe i folwarczne, zespoły tradycyjnego budownictwa wiejskiego, cmentarze, archeologiczne obiekty nieruchome, a także walory krajobrazu obszaru. Ponad 130 obiektów wpisanych jest do gminnego rejestru zabytków. Do rejestru Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków wpisane są natomiast następujące obiekty i zespoły zabytkowe znajdujących się na terenie Gminy Alwernia: Alwernia - zespół architektoniczno-przestrzenny miejscowości: kompleks klasztorny, układ ruralistyczny, 30 S t r o n a

Alwernia - zespół klasztorny OO. Bernardynów: kościół p.w. Stygmatów św. Franciszka, Klasztor, ogrodzenie, Alwernia - założenie klasztorne OO. Bernardynów: dom opata, stajnia -stodoła, stajnia - wozownia, studnia, altana, ogród, mur ogrodzeniowy, Alwernia - kaplica p.w. św. Floriana z drzewostanem, Rynek, Alwernia - dom Rynek 24, Poręba Żegoty - zespół kościoła paraf: kościół p.w. św. Marcina i św. Małgorzaty, mur ogrodzeniowy, układ urbanistyczny zabudowań gospodarczych z plebanią, Poręba Żegoty - cmentarz parafialny - układ przestrzenny, kaplica, ogrodzenie, zieleń wysoka, Poręba Żegoty - zespół pałacowy: ruina pałacu, mauzoleum Szembeków, park, Poręba Żegoty - zabudowania folwarczne zespołu pałacowego: rządcówka, stodoła, kurnik, piwnica, spichlerz, Poręba Żegoty - krajobraz kulturowy pd. części wsi: zespoły kościoła parafialnego i pałacowo-folwarczny w pełnych granicach historycznych, figura św. Jana Nepomucena, krajobraz przyrodniczy, Regulice - kościół par. p.w. św. Wawrzyńca z murem ogrodzenia. Do najbardziej znanych i najchętniej odwiedzanych obiektów zabytkowych i turystycznych na terenie gminy Alwernia należą: Barokowy klasztor i kościół oo. Bernardynów z charakterystyczną wieżą, Zabytkowy zespół urbanistyczny Alwerni - prostokątny rynek z parkiem z dominującą grupą starych dębów pomników przyrody, zgrupowanych wokół kapliczki. Znajdują się tam również XVII i XVIII wieczne drewniane domy o konstrukcji zrębowej i czterospadowych dachach z podcieniami, Zespół pałacowo-parkowy w Porębie Żegoty. Pałac rokokowo-klasycystyczny z drugiej połowy XVIII wieku, zrujnowany. Pałac otoczony jest rozległym parkiem krajobrazowym z XIX wieku uznanym za zabytek przyrody, Kościół w Porębie Żegoty pw. św. Marcina i Małgorzaty wybudowany w 1762 roku. Jednonawowy, z wieżą zwieńczoną baniastym hełmem. Wewnątrz marmurowe 31 S t r o n a

ołtarze pochodzące z Katedry Wawelskiej, a przeniesione tu na przełomie XIX i XX wieku, Zespół Kościoła Parafialnego p.w. św. Wawrzyńca w Regulicach. Zgodnie z XIV wiecznym zwyczajem kościół w Regulicach pierwotnie był drewniany. W 1887 roku powstał kościół murowany, większość elementów jego wystroju wewnętrznego została przeniesiona ze starego budynku. W 1946 roku rozbudowano chór, na którym znajdują się zabytkowe organy, Małopolskie Muzeum Pożarnictwa w Alwerni, najstarsze w Polsce z bogatym zbiorem eksponatów pochodzących z różnych regionów i okresów dziejowych. Cennymi eksponatami są wozy konne z lat 1910-1913 oraz samochody pożarnicze, Ekomuzeum Alwernia - Zespół osobliwości geologiczno-przyrodniczych Jury: Arkoza kwaczalska, Skały Gaudynowskie, wywierzysko triasowej wody w Regulicach, Ekomuzeum Garncarstwa wraz z Izbą Tradycji Regionalnych w Regulicach, warsztat rzeźbiarski, Warsztat Rzeźbiarski i Galeria Drzewna w Porębie Żegoty, Platformy widokowe: na wzgórzu Grzmiączka w Regulicach, na wzgórzu Kamionka w Kwaczale. 2.3. Użytkowanie terenu Powierzchnia Gminy Alwernia wynosi 7 565 ha. Zgodnie z danymi Banku Danych Lokalnych GUS, większą jej część zajmują użytki rolne (56,1%), wśród których przeważają grunty orne (39,7%). Tabela 4. Formy użytkowania terenu w Gminie Alwernia ogółem ha 7565 użytki rolne razem ha 4248 użytki rolne - grunty orne ha 3002 użytki rolne - sady ha 123 użytki rolne - łąki trwałe ha 582 32 S t r o n a

użytki rolne - pastwiska trwałe ha 393 użytki rolne - grunty rolne zabudowane ha 134 użytki rolne - grunty pod rowami ha 14 grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione razem grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione - lasy grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione - grunty zadrzewione i zakrzewione ha 2537 ha 2455 ha 82 grunty pod wodami razem ha 81 grunty pod wodami powierzchniowymi płynącymi grunty pod wodami powierzchniowymi stojącymi ha 79 ha 2 grunty zabudowane i zurbanizowane razem ha 635 grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny mieszkaniowe grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny przemysłowe grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny inne zabudowane grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny zurbanizowane niezabudowane grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny rekreacji i wypoczynku grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny komunikacyjne - drogi grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny komunikacyjne - kolejowe grunty zabudowane i zurbanizowane - użytki ha 213 ha 60 ha 51 ha 5 ha 21 ha 249 ha 34 ha 2 33 S t r o n a

kopalne nieużytki ha 48 tereny różne ha 16 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Lasy zajmują 32,4% powierzchni gminy, natomiast grunty zabudowane i zurbanizowane razem stanowią 8,4% powierzchni przedmiotowego obszaru. 2.4. Zasoby naturalne i stan środowiska Gmina Alwernia cechuje się wysokimi walorami krajobrazowo-środowiskowymi. Na obszar gminy składają się dwie jednostki geomorfologiczne: Garb Tenczyński stanowiący część Jury Krakowsko-Częstochowskiej oraz Dolina Górnej Wisły, która należy do Kotliny Oświęcimskiej. Oba mezoregiony cechują się unikalnym krajobrazem, zróżnicowanymi formami ukształtowania terenu oraz różnorodną roślinnością i przedstawicielami fauny. W obrębie Gminy położone są dwa parki krajobrazowe: Rudniański Park Krajobrazowy i Tenczyński Park Krajobrazowy. Wchodzą one w skład Jurajskiego Parku Krajobrazowego utworzonego w 1981 roku i obejmującego prawie dwie trzecie obszaru gminy. Ze względu na wartości przyrodnicze, gmina znajduje się w strefie krajobrazu chronionego. Na terenie Gminy Alwernia dominują gleby IV klasy, dużą grupę stanowią także gleby III i V klasy bonitacyjnej. Na terenie gminy nie występują gleby I klasy bonitacyjnej, a gleby II klasy bonitacyjnej stanowią niewielki udział w całości gleb ogółem. Na terenie Gminy Alwernia funkcjonują Zakłady Chemiczne Alwernia S.A. specjalizujące się w produkcji związków fosforu, nawozów rolniczych i ogrodniczych i dodatków paszowych. Funkcjonowanie zakładu przemysłu ciężkiego stanowi potencjalne duże zagrożenie dla środowiska naturalnego. Zakład emituje zarówno zanieczyszczenia 34 S t r o n a

gazowe, jak i stałe oraz ciekłe. Ryzyko skażenia środowiska maleje dzięki zastosowaniu nowoczesnych rozwiązań prośrodowiskowych. Poza zanieczyszczeniami przemysłowymi do zagrożeń dla środowiska naturalnego należą zanieczyszczenia bytowe i zanieczyszczenia zewnętrzne, głównie atmosferyczne, napływające z położonych w pobliżu ośrodków miejskich. Do głównych zanieczyszczeń bytowych należą ścieki, odpady oraz tzw. źródła niskiej emisji. Źródła niskiej emisji są to źródła nieprzekraczające kilkunastu metrów wysokości kotłownie lokalne, indywidualne paleniska domowe, emitory z zakładów użyteczności publicznej. Mają one na celu dostawy ciepła i ciepłej wody użytkowej do budynków mieszkalnych i obiektów użyteczności publicznej. Zanieczyszczenia powstałe na skutek ich działalności szczególnie pogarszają stan powietrza tuż przy powierzchni terenu, ich wpływ na jakość powietrza jest najbardziej odczuwalny przez ludzi (dym, brudny pył unoszący się w powietrzu, zapach). Duży, negatywny wpływ na jakość powietrza w Gminie Alwernia mają zanieczyszczenia powietrza pochodzące ze źródeł komunikacyjnych. Przez obszar gminy przebiegają ważne drogi, cechujące się dużym natężeniem ruchu (autostrada A4, droga wojewódzka 780 Kraków - Oświęcim). Ponadto, ruch generują także mieszkańcy gminy, dojeżdżając do miejsc pracy lub nauki położonych poza obszarem gminy. Zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł komunikacyjnych kumulują się na skrzyżowaniach głównych ulic miast, przy trasach komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu biegnących przez obszary o zwartej zabudowie. Poza złym stanem technicznym pojazdów oraz ich niewłaściwą eksploatacją, do kumulowania się zanieczyszczeń ze źródeł transportowych przyczyniają się przestoje w ruchu spowodowane złą organizacją ruchu lub zbyt małą przepustowością i niezadowalającym stanem części dróg. Do poważnych problemów stanowiących istotne zagrożenie dla środowiska naturalnego należy niedostatecznie rozwinięta sieć kanalizacji sanitarnej, wykorzystywanie zbiorników bezodpływowych do gromadzenia ścieków oraz zaniedbania w zakresie gospodarki odpadami. Ponadto, działalnością w znacznym stopniu oddziałującą na stan środowiska naturalnego jest rolnictwo. 35 S t r o n a

2.5. Infrastruktura techniczna 2.5.1. Sieć drogowa Przez obszar Gminy Alwernia przebiegają ważne szlaki komunikacyjne o znaczeniu krajowym i regionalnym: autostrada A4; droga wojewódzka 780 Kraków - Oświęcim. Istotne znaczenie dla układu komunikacyjnego gminy ma sieć dróg powiatowych, którą tworzą drogi nr: 1055 K (Alwernia - Regulice), 1034 K (Frywałd Zalas Obora Regulice), 1035 K (Rogatki Obora - Brodła), 1033 K Alwernia - Rudno Tenczynek, 1032 K Rudno Nieporaz, 1026 K Chrzanów Alwernia, 1025 K Płaza Oblaszki, 1022 K Brodła - Podłęże Poręba Żegoty, 1021 K Włosień - do DW 780, 1020 K Babice Rozkochów Kwaczała. Sieć drogową Gminy Alwernia uzupełniają drogi o charakterze gminnym, zapewniające dojazd do poszczególnych sołectw. Do głównych problemów związanych z infrastrukturą drogową na terenie gminy należy niezadowalający stan nawierzchni wielu dróg oraz brak chodników, w szczególności przy drodze wojewódzkiej nr 780. 2.5.2. Gospodarka wodno-ściekowa Zgodnie z danymi Banku Danych Lokalnych GUS, w 2013 roku na terenie Gminy Alwernia długość czynnej sieci rozdzielczej wodociągowej wynosiła 153,3 km, natomiast długość czynnej sieci kanalizacyjnej 46,6 km. 36 S t r o n a

Według danych za 2013 rok, z sieci wodociągowej korzystało 12 211 mieszkańców gminy, a z sieci kanalizacji sanitarnej 4755. Podstawowe dane dotyczące poziomu rozwoju gospodarki wodno-ściekowej na terenie gminy przedstawia poniższa tabela: Tabela 5. Poziom rozwoju sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w Gminie Alwernia w 2013 roku Wodociągi długość czynnej sieci rozdzielczej km 153,5 połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania szt. 3141 woda dostarczona gospodarstwom domowym dam 3 492,3 ludność korzystająca z sieci wodociągowej osoba 12211 Kanalizacja długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 46,6 połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania szt. 965 ścieki odprowadzone dam 3 283,0 ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej osoba 4755 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Z sieci wodociągowej w 2013 roku korzystało 95,9% mieszkańców Gminy Alwernia, natomiast z sieci kanalizacji sanitarnej 37,3%. Wskaźniki zwodociągowania i skanalizowania dla miasta Alwernia są wyższe, niż średnia dla gminy. Stopień zwodociągowania Gminy Alwernia jest niższy od średniej dla powiatu i regionu, natomiast wyższy od średniej regionalnej. Niekorzystnie w porównaniu do średnich powiatowych i wojewódzkich kształtuje się wskaźnik skanalizowania gminy. Tabela 6. Porównanie stopnia zwodociągowania i stopnia skanalizowania gminy Alwernia, powiatu chrzanowskiego i województwa małopolskiego w 2013 roku 37 S t r o n a

Gmina Alwernia Miasto Alwernia Obszary wiejskie gminy Alwernia Stopień zwodociągowania Stopień skanalizowania 95,9 99,2 94,6 37,3 83,7 20,3 Powiat chrzanowski Powiat chrzanowski- miasta Obszary wiejskie powiatu chrzanowskiego Stopień zwodociągowania Stopień skanalizowania 97,6 98,6 96,0 66,3 90,5 26,6 Województwo małopolskie Województwo małopolskie - miasta Obszary wiejskie województwa małopolskiego Stopień zwodociągowania Stopień skanalizowania 76,4 94,1 59,6 56,0 85,9 27,6 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Gmina posiada 4 ujęcia wody pitnej w postaci studni głębinowych (w Brodłach, Porębie Żegoty, Regulicach, Źródłach). W ciągu ostatnich lat poczynione zostały inwestycje związane z rozbudową sieci wodociągowej i tym samym zapewnienia mieszkańcom Alwerni dostępu do wody z wodociągu. W gminie funkcjonują dwie oczyszczalnie ścieków: Alwernia oraz Okleśna. Małe oczyszczalnie ścieków znajdują się przy budynkach komunalnych: Szkoła Grojec, Szkoła Regulice, Szkoła Brodła, Przedszkole Kwaczała, Urząd Miejski Alwernia, Szkoła 38 S t r o n a

Kwaczała. Ponadto na terenie gminy powstało kilkanaście przydomowych oczyszczalni ścieków, w ramach działań podejmowanych indywidualnie przez mieszkańców. Tabela 7. Podstawowe dane dotyczące funkcjonowania oczyszczalni ścieków w Gminie Alwernia w latach 2012 i 2013 Ścieki oczyszczane w ciągu roku Jednostka miary 2012 2013 odprowadzone ogółem dam 3 255,0 283,0 odprowadzane w czasie doby do kanalizacji dam 3 0,7 0,8 oczyszczane razem dam 3 255 283 oczyszczane biologicznie dam 3 255 283 oczyszczane biologicznie i z podwyższonym usuwaniem biogenów w % ścieków ogółem % 100,0 100,0 Ludność korzystająca z oczyszczalni wg lokalizacji ogółem osoba 3906 4236 w miastach osoba 2891 3308 na wsi osoba 1015 928 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Nieczystości sanitarne z budynków niepodłączonych do kanalizacji komunalnej ani oczyszczalni przydomowych odprowadzane są do zbiorników bezodpływowych, znajdujących się na terenach posesji. Obniża to znacznie standardy sanitarne obszaru oraz sprawia właścicielom posesji, na których znajdują się zbiorniki, wiele problemów związanych ze zbieraniem się ścieków oraz z ich wywożeniem (należy między innymi zapewnić dostęp wozom asenizacyjnym do zbiorników, utrzymywać szczelność zbiorników, itp.). Tabela 8. Gromadzenie i wywóz nieczystości ciekłych z obszarów niepodłączonych do sieci kanalizacji sanitarnej na terenie Gminy Alwernia w 2013 roku Gromadzenie i wywóz nieczystości ciekłych 39 S t r o n a

zbiorniki bezodpływowe szt. 2058 oczyszczalnie przydomowe szt. 39 stacje zlewne szt. 2 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Niedostateczny rozwój sieci kanalizacyjnej na obszarach zamieszkanych, zabudowanych powoduje duże zagrożenie dla środowiska naturalnego oraz wód powierzchniowych i podziemnych. Zwiększa się ryzyko przedostania ścieków bytowych do otoczenia, co spowodować może zanieczyszczenia gleb i wód oraz stanowić duże zagrożenie epidemiologiczne. Niewłaściwa gospodarka ściekami może pogorszyć jakość środowiska naturalnego gminy, a także niekorzystnie wpłynąć na funkcjonowanie ekosystemów znajdujących się na przedmiotowym obszarze. 2.5.3. Sieć gazowa Długość czynnej sieci gazowej na terenie Gminy Alwernia w 2013 roku wynosiła 158 724 m. Do sieci podłączonych było 2 159 budynków mieszkalnych i niemieszkalnych, korzystało z niej 2 858 gospodarstw domowych i 9 199 osób, co stanowiło 72,2% mieszkańców gminy. Tabela 9. Poziom rozwoju sieci gazowej w Gminie Alwernia w 2013 roku Sieć gazowa długość czynnej sieci ogółem w m m 158724 długość czynnej sieci przesyłowej w m m 6885 długość czynnej sieci rozdzielczej w m m 151839 czynne przyłącza do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych szt. 2159 odbiorcy gazu gosp. dom. 2858 40 S t r o n a

odbiorcy gazu ogrzewający mieszkania gazem gosp. dom. 1184 zużycie gazu w tys. m 3 tys.m 3 1753,0 zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań w tys. m3 tys.m 3 1295,3 ludność korzystająca z sieci gazowej osoba 9199 korzystający z instalacji ogółem % 72,2 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Przez teren gminy przebiega gazociąg wysokoprężny ø200 mm o ciśnieniu 2,5 MPa relacji Krzeszowice Zakłady Chemiczne w Alwerni, który jest źródłem zasilania sieci rozdzielczej średniego ciśnienia. Zasilanie następuje poprzez stacje redukcyjnopomiarowe w Alwerni i Grojcu. 2.5.4. Energia elektryczna Gmina Alwernia jest zelektryfikowana w całości, każde gospodarstwo domowe ma dostęp do elektryczności. Przez teren gminy przebiega linia wysokiego napięcia 220 kv Byczyna Skawina (Kwaczała Alwernia - Poręba Żegoty Brodła) oraz linia 110 kv Zakłady Chemiczne Trzebinia (Alwernia Regulice Nieporaz). W Alwerni znajduje się rozdzielnia RS Spalona 30/15 kv. 2.5.5. Telekomunikacja W Alwerni znajduje się maszt antenowy radiokomunikacyjny na budynku Urzędu Miejskiego oraz stacje przekaźnikowe telefonii komórkowej. Telekomunikacja gminy jest związana z systemem telekomunikacyjnym Krakowa. 41 S t r o n a

Zgodnie z danymi Urzędu Komunikacji Elektronicznej, wskaźnik średniej liczby zgłoszeń o braku dostępu do Internetu stacjonarnego w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców na obszarze Gminy Alwernia wynosił w 2014 roku 1,57 i był niższy od średniej dla całego powiatu (2,11), a także od średniej wojewódzkiej (2,11). Oznacza to, iż mieszkańcy Gminy Alwernia rzadziej zgłaszali brak dostępu do stacjonarnego Internetu, niż mieszkańcy powiatu i regionu. Ogółem, w roku 2014 odnotowano 2 zgłoszenia o braku dostępu do stacjonarnego Internetu na terenie Gminy Alwernia W tym samym roku liczba zgłoszeń o braku dostępu do stacjonarnego telefonu w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców wynosiła 0, podczas gdy na obszarze powiatu wskaźnik ten kształtował się na poziomie 0,86, a dla województwa małopolskiego - 0,58. Powyższe wskaźniki świadczą o dużej dostępności usług stacjonarnego Internetu i stacjonarnej telefonii na terenie Gminy Alwernia. 2.5.6. Gospodarka odpadami Od 1 lipca 2013 roku obowiązuje nowy system gospodarki odpadami. Gmina zobowiązana jest zorganizować system gospodarki odpadami komunalnymi, zgodnie z zapisami ustawy oraz z uwarunkowaniami miejscowymi. Odpady komunalne są odbierane wyłącznie z gospodarstw domowych, na których zamieszkują mieszkańcy. Właściciele nieruchomości niezamieszkałych, na których powstają odpady (prowadzący działalność gospodarczą, różnego rodzaju instytucje, zakłady pracy, itp.), są zobowiązani posiadać indywidualne umowy na odbieranie odpadów komunalnych z podmiotem uprawnionym do ich odbioru. Dużym problemem w zakresie gospodarki odpadami jest istnienie dzikich wysypisk. Zgodnie z danymi Banku Danych Lokalnych GUS, w 2012 roku na terenie Gminy Alwernia funkcjonowało jedno dzikie wysypisko, które zostało zlikwidowane. Tabela 10. Dzikie wysypiska na terenie Gminy Alwernia w 2012 roku Dzikie wysypiska zlikwidowane szt. 1 42 S t r o n a

odpady komunalne zebrane podczas likwidacji dzikich wysypisk t 1,5 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS 2.6. Zidentyfikowane problemy sfery przestrzennej Do głównych problemów sfery przestrzennej Gminy Alwernia należą: brak funkcjonalnych centrów i wyodrębnionych lub odpowiednio zagospodarowanych przestrzeni publicznych w części miejscowości Gminy; niedostateczne wykorzystanie przestrzeni publicznej i jej niska funkcjonalność; zagrożenia dla środowiska naturalnego wynikające z funkcjonowania zakładów przemysłowych, napływu zanieczyszczeń zewnętrznych, dużego natężenia ruchu na przebiegających przez gminę drogach, niedostatków systemu gospodarki ściekami i odpadami; niedostatecznie dobry stan sieci dróg, konieczność modernizacji wielu szlaków komunikacyjnych przebiegających przez gminę; niedostateczny poziom rozwoju sieci kanalizacji sanitarnej. 3. Sfera społeczna 3.1. Struktura demograficzna Zgodnie z danymi Banku Danych Lokalnych GUS, w 2014 roku w Gminie Alwernia mieszkało 12 727 osób. W ciągu ostatnich 10 lat liczba mieszkańców gminy wykazywała niewielką tendencję wzrostową z wahaniami. W latach 2005-2014 liczba ludności wzrosła o 84 osoby (0,66%). 43 S t r o n a

Wykres 1. Liczba mieszkańców Gminy Alwernia w latach 2005-2014 12850 12800 12771 12793 12739 12727 12750 12700 12650 12600 12550 12643 12673 12714 12726 12737 12725 12500 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Opracowano na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS W badanym okresie liczba mieszkańców miasta Alwernia wzrosła o 16 osób, podczas gdy liczba mieszkańców miejscowości wiejskich wzrosła o 68 osób. Zarówno liczba mieszkańców gminy Alwernia ogółem, jak również liczba mieszkańców miasta i obszarów wiejskich gminy w badanym okresie nie wykazywały dużych wahań, a ich zmiany były stosunkowo niewielkie. 44 S t r o n a

Wykres 2. Liczba mieszkańców miasta i obszarów wiejskich Gminy Alwernia w latach 2005-2014 10500 9500 8500 9276 9314 9360 9379 9384 9327 9332 9334 9314 9292 7500 6500 5500 4500 3500 2500 3367 3359 3354 3347 3353 3398 3439 3459 3425 3435 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Miasto Alwernia Obszary wiejskie gminy Źródło: Opracowano na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS Mieszkańcy Gminy Alwernia stanowią 10,0 % ludności powiatu chrzanowskiego. Gmina Alwernia jest czwartą pod względem liczebności mieszkańców gminą powiatu chrzanowskiego. Mniejsza od niej jest jedynie gmina wiejska Babice. Tabela 11. Liczba ludności poszczególnych gmin powiatu chrzanowskiego w 2014 roku (stan na 31.12 ) Gmina Liczba ludności w % Gmina Alwernia 12727 10,0% Gmina Babice 9056 7,1% Gmina Chrzanów 48132 38,0% Gmina Libiąż 22667 17,9% Gmina Trzebinia 34263 27,0% Powiat chrzanowski 126845 100,0% Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS 45 S t r o n a

Miasto Alwernia jest najmniejszym pod względem liczebności mieszkańców miastem powiatu chrzanowskiego. Tabela 12. Liczba ludności poszczególnych miast powiatu chrzanowskiego w 2014 roku (stan na 31.12) Miasto Alwernia 3435 Miasto Chrzanów 37898 Miasto Libiąż 17284 Miasto Trzebinia 20127 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Miasto Alwernia jest ośrodkiem miejskim o znaczeniu lokalnym, na jego terenie mają siedziby instytucje o zasięgu gminnym, ludność całej gminy korzysta z dóbr i usług oferowanych przez miasto. Zwiększanie się liczby mieszkańców gminy powoduje, że istnieje coraz większy popyt na różnorodne usługi świadczone na rzecz ludności. Czynnikiem mającym wpływ na kształtowanie się liczby mieszkańców gminy był i jest przyrost naturalny. Na terenie Gminy Alwernia w badanym okresie przyjmował zarówno wartości ujemne, jak i dodatnie. W ciągu ostatnich 3 lat utrzymywał się na poziomie poniżej zera. W 2014 roku przyrost naturalny przyjmował wartości ujemne na obszarach wiejskich gminy, podczas gdy miasto Alwernia cechowało się dodatnią wartością tego wskaźnika. 46 S t r o n a

Tabela 13. Przyrost naturalny na 1000 ludności w Gminie Alwernia w latach 2005-2014 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Gmina Alwernia -1,0-2,7 0,2-0,8-2,6-0,4-1,1-0,4-3,3-1,1 Miasto Alwernia 2,1-0,3 2,7 3,3 0,0 5,0 4,4 3,5-2,6 1,5 Obszary wiejskie gminy -2,2-3,6-0,8-2,2-3,5-2,4-3,1-1,8-3,5-2,0 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS W roku 2014 przyrost naturalny w Gminie Alwernia był wyższy od średniej dla powiatu chrzanowskiego (-1,4) i zdecydowanie niższy od średniej wojewódzkiej (1,2). Na kształtowanie się liczby ludności gminy wpływa także saldo migracji. W badanym okresie wskaźnik ten przyjmował zarówno wartości ujemne, jak i dodatnie, przy czym przeważające były dodatnie. Tabela 14. Saldo migracji w Gminie Alwernia w latach 2005-2014 saldo migracji Jednostk a miary 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ogółem osoba 37 64 39 22 44-6 60 19 0 11 saldo migracji na 1000 osób ogółem osoba 2,9 5,0 3,1 1,7 3,4-0,5 4,7 1,5 0 b.d. Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Wskaźnik salda migracji przedstawia jedynie osoby, które oficjalnie zmieniły miejsce zamieszkania. W przypadku gmin takich, jak Alwernia, należy także pamiętać o zjawisku migracji ukrytych mieszkańcy nadal zameldowani są na terenie gminy, jednak od wielu lat mieszkają, pracują i uczą się gdzie indziej. W przypadku Gminy Alwernia naturalnym kierunkiem tego typu migracji jest przede wszystkim położony w stosunkowo niewielkiej odległości Kraków, jako ważny, krajowy i międzynarodowy ośrodek szkolnictwa 47 S t r o n a

wyższego, kultury, turystyki i gospodarki, regionalne centrum administracyjne oraz miejsce lokalizacji inwestycji. Na migrację niezwiązaną ze zmianą miejsca zameldowania decydują się najczęściej ludzie młodzi, mobilni, wykształceni lub w trakcie zdobywania wykształcenia, poszukujący nie tylko miejsca pracy, lecz także bogatej oferty kulturalnej, edukacyjnej i rekreacyjnej. W związku z tym, że część migracji nie jest ujęta w statystykach, należy przyjąć, że ich skala w Gminie Alwernia może być większa, ponieważ migracje nieoficjalne są powszechnym zjawiskiem w małych miastach i gminach wiejskich, w szczególności położonych niedaleko dużych, rozwijających się ośrodków. Konieczne jest więc uzupełnianie braków infrastrukturalnych oraz poprawa jakości życia mieszkańców gminy, by stała się ona atrakcyjnym miejscem zamieszkania, a saldo migracji kształtowało się w bardziej korzystny sposób. Niekorzystnie przedstawia się podział mieszkańców gminy Alwernia ze względu na ekonomiczne grupy wieku. Największy udział w liczbie mieszkańców gminy ogółem mają osoby w wieku produkcyjnym 64,4%. Drugą pod względem liczebności grupę stanowią osoby w wieku poprodukcyjnym (19,0%), natomiast trzecią osoby w wieku przedprodukcyjnym (16,6%). Tabela 15. Liczba osób w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym w Gminie Alwernia w 2014 roku Ogółem W wieku przedprodukcyjnym W wieku produkcyjnym W wieku poprodukcyjnym Razem 12727 2113 8195 2419 Mężczyźni 6286 1074 4418 794 Kobiety 6441 1039 3777 1625 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Przewaga osób w wieku poprodukcyjnym nad liczbą osób w wieku przedprodukcyjnym jest negatywną cechą struktury demograficznej gminy, zwiększa ryzyko wystąpienia zjawiska starzenia się społeczności gminnej i powiązanych z nim trudności (ubytek pracowników na rynku pracy, zwiększone obciążenia socjalne, itp.). 48 S t r o n a

Analizując liczebność kobiet i mężczyzn w poszczególnych grupach wiekowych, można zauważyć, że kobiety przeważają w grupie osób w wieku poprodukcyjnym, w grupie osób w wieku produkcyjnym wyraźnie liczniejsi są mężczyźni, natomiast w grupie osób w wieku przedprodukcyjnym liczba osób obu płci jest porównywalna. Przewaga mężczyzn w liczbie osób w wieku poprodukcyjnym jest typowa dla obszarów o typowo rolniczym charakterze kobiety częściej kontynuują edukację na poziomie wyższym i częściej decydują się na życie w ośrodkach miejskich oraz pracę w zawodach pozarolniczych. Największa różnica została odnotowana pomiędzy liczbą kobiet a mężczyzn w wieku poprodukcyjnym i jest wynikiem występowania na terenie całej Polski ogólnoeuropejskiego trendu w krajach europejskich, a także w pozostałych wysoko rozwiniętych krajach na całym świecie, średnia długość życia kobiet jest dłuższa od średniej długości życia mężczyzn. Systematyczny spadek liczby mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym i wzrost liczby mieszkańców w wieku poprodukcyjnym jest obserwowany na terenie gminy od wielu lat. Do roku 2010 liczebnie przeważały osoby w wieku przedprodukcyjnym, od 2011 zwiększa się przewaga osób w wieku poprodukcyjnym. Wykres 3. Udział liczby ludności wg ekonomicznych grup wieku w Gminie Alwernia w latach 2005-2014 (w %) 70,0 60,0 50,0 62,6 63,3 63,8 64,2 64,9 64,9 64,6 64,6 64,7 64,4 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 20,7 20,0 19,3 18,8 18,0 17,7 17,4 17,0 16,7 16,6 16,8 16,8 16,9 17,0 17,1 17,5 18,0 18,3 18,6 19,0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 w wieku przedprodukcyjnym w wieku poprodukcyjnym w wieku produkcyjnym Źródło: Opracowano na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS 49 S t r o n a

W najbliższych latach przewidywane jest utrzymanie się tego trendu i dalszy wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym przy systematycznym spadku liczby osób w wieku przedprodukcyjnym. Trend ten został zdiagnozowany na całym obszarze powiatu chrzanowskiego. W 2005 roku osoby w wieku przedprodukcyjnym stanowiły 19,0% liczby ludności powiatu chrzanowskiego ogółem, podczas gdy w 2014 roku wskaźnik ten spadł do 16,3%. W analogicznym okresie wzrósł udział liczby osób w wieku poprodukcyjnym w liczbie ludności ogółem z 16,4% w 2005 roku do 20,3% w 2014 roku. Zjawisko wzrostu udziału osób w podeszłym wieku w ogólnej liczbie mieszkańców, zwane także zjawiskiem starzenia się społeczeństw, jest jednym z najbardziej charakterystycznych trendów demograficznych większości krajów Europy i Ameryki Północnej. Cechuje ono zarówno kraje o najbardziej rozwiniętych gospodarkach, jak również grupę państw o niższym poziomie rozwoju, w których tryb życia społeczeństw, cechy struktury demograficznej i różnorodne zjawiska socjologiczne mają podobny przebieg. Do głównych przyczyn i czynników wpływających na wielkość zjawiska należą: wydłużenie przeciętnej długości życia ludzkiego, rozwój medycyny, spadek dzietności. Coraz większy udział osób starszych w społeczeństwie powoduje wzrost kosztów ubezpieczeń społecznych oraz wzrost zapotrzebowania na świadczenia zdrowotne i socjalne. W Polsce także odnotowano występowanie zjawiska starzenia się społeczeństwa. W 2005 roku udział osób w wieku przedprodukcyjnym w ludności kraju ogółem wynosił 20,6%, w 2014 roku zmniejszył się do 18,0%. W tych samych latach udział osób w wieku poprodukcyjnym wzrósł z 15,4% w 2005 roku do 19,0% w 2014 roku (źródło danych: Bank Danych Lokalnych GUS). Sporządzone prognozy wskazują na to, iż zjawisko starzenia się lokalnej społeczności na terenie Gminy Alwernia będzie się nasilać, co niesie za sobą określone konsekwencje. 50 S t r o n a

3.2. Mieszkalnictwo Zgodnie z danymi Banku Danych Lokalnych GUS, w 2013 roku na terenie Gminy Alwernia znajdowało się 4 090 mieszkań o łącznej powierzchni użytkowej 359 094 m 2, składające się z 17 370 izb. W zdecydowanej większości należały one do osób fizycznych. Na zasoby komunalne gminy składało się 16 mieszkań socjalnych o łącznej powierzchni użytkowej 522 m 2. W mieście Alwernia znajdowało się 1 201 mieszkań, co stanowiło 29,36% zasobów mieszkaniowych Gminy. Tabela 16. Zasoby mieszkaniowe Gminy Alwernia w 2013 roku Zasoby mieszkaniowe ogółem mieszkania mieszk. 4090 izby izba 17370 powierzchnia użytkowa mieszkań m 2 359094 Miasto Alwernia mieszkania mieszk. 1201 izby izba 4880 powierzchnia użytkowa mieszkań m 2 92344 Obszary wiejskie gminy mieszkania mieszk. 2889 izby izba 12490 powierzchnia użytkowa mieszkań m2 266750 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Pod względem wyposażenia mieszkań w instalacje techniczno-sanitarne, najwięcej lokali mieszkalnych wyposażonych jest w wodociąg (95,6 % ogółu mieszkań). Łazienka znajduje się w 89,9% mieszkań, natomiast centralne ogrzewanie w 84,0 %. Najmniej mieszkań posiada wyposażenie w gaz sieciowy (72,8%). Wyposażenie mieszkań w instalacje 51 S t r o n a

techniczno-sanitarne w Gminie Alwernia należy uznać za stosunkowo dobre. Najkorzystniej wskaźniki wyposażenia przedstawiają się w mieście Alwernia. Ilościowe porównanie mieszkań posiadających poszczególne instalacje do liczby mieszkań ogółem wykazało, że w każdą z instalacji wyposażonych jest tam co najmniej ponad 85 % mieszkań. Tabela 17. Mieszkania wyposażone w instalacje techniczno-sanitarne w Gminie Alwernia w 2013 roku Mieszkania wyposażone w instalacje techniczno-sanitarne ogółem w % wodociąg mieszk. 3908 95,6% ustęp spłukiwany mieszk. 3777 92,3% łazienka mieszk. 3675 89,9% centralne ogrzewanie mieszk. 3436 84,0% gaz sieciowy mieszk. 2977 72,8% Miasto Alwernia w % wodociąg mieszk. 1189 99,0% ustęp spłukiwany mieszk. 1172 97,6% łazienka mieszk. 1153 96,0% centralne ogrzewanie mieszk. 1119 93,1% gaz sieciowy mieszk. 1047 87,2% Obszary wiejskie gminy w % wodociąg mieszk. 2719 94,1% ustęp spłukiwany mieszk. 2605 90,2% łazienka mieszk. 2522 87,3% centralne ogrzewanie mieszk. 2317 80,2% gaz sieciowy mieszk. 1930 66,8% Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS 52 S t r o n a

Pod względem wskaźników dla zasobów mieszkaniowych, Gmina Alwernia cechuje się mniejszą liczbą mieszkań na 1000 mieszkańców niż powiat chrzanowski i województwo małopolskie. Większa w porównaniu do wskaźników powiatowych i wojewódzkich jest powierzchnia użytkowa 1 mieszkania oraz przeciętna powierzchnia mieszkania na 1 osobę. Tabela 18. Wskaźniki dla zasobów mieszkaniowych Gminy Alwernia, Powiatu chrzanowskiego oraz Województwa małopolskiego w 2013 roku Jedn. Gmina Alwernia Powiat chrzanowski Województwo małopolskie przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę m 2 87,8 73,2 77,3 m 2 28,2 25,0 25,7 mieszkania na 1000 mieszkańców miesz k. 321,1 341,8 332,4 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS 3.3. Szkolnictwo Na terenie Gminy Alwernia funkcjonują 3 zespoły szkół oraz 4 szkoły podstawowe. Ponadto, w gminie działalność prowadzą 3 przedszkola. Gmina Alwernia jest organem prowadzącym dla następujących placówek: Zespół Szkół Nr 1 w Alwerni, Zespół Szkół Nr 2 w Brodłach, Zespół Szkół Nr 3 w Kwaczale, 53 S t r o n a

Szkoła Podstawowa w Grojcu, Szkoła Podstawowa w Okleśnej, Szkoła Podstawowa w Porębie Żegoty, Szkoła Podstawowa w Regulicach, Przedszkole Samorządowe "Tęczowa Kraina" w Alwerni z Filią w Grojcu, Przedszkole Samorządowe "Fantazja" w Kwaczale, Przedszkole Samorządowe Dziecięca Akademia w Regulicach. Zgodnie z danymi Urzędu Statystycznego w Krakowie, w roku szkolnym 2013/2014 do szkół podstawowych położonych na terenie gminy Alwernia uczęszczało 631 uczniów, natomiast do gminnych gimnazjów 343 uczniów. Gmina Alwernia była czwartą gminą powiatu pod względem liczby uczniów szkół podstawowych i pod względem liczby uczniów gimnazjów. Tabela 19. Liczba szkół podstawowych i gimnazjów oraz uczniów do nich uczęszczających i ich absolwentów w Powiecie chrzanowskim w roku szkolnym 2013/2014 Szkoły podstawowe Gimnazja Liczba Uczniowie Absolwenci (rok szkolny 2013/2014) Liczba Uczniowie Absolwenci (rok szkolny 2013/2014) Alwernia 7 631 99 3 343 106 Chrzanów 11 2427 383 7 1300 420 Libiąż 6 1217 219 4 603 193 Trzebinia 12 1679 307 4 844 277 Babice 5 470 83 4 265 99 Powiat chrzanowski 41 6424 1091 22 3355 1095 Źródło: Województwo Małopolskie 2014 - Podregiony, Powiaty, Gminy, Urząd Statystyczny w Krakowie 54 S t r o n a

Uczniowie szkół podstawowych prowadzących działalność na terenie gminy stanowili 9,8 % łącznej liczby uczniów szkół podstawowych na obszarze powiatu chrzanowskiego, natomiast uczniowie gimnazjów działających na terenie gminy mieli około 10-procentowy udział w ogólnej liczbie uczniów gimnazjów w powiecie. 3.4. Kultura Za realizację zadań z zakresu kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na terenie miasta odpowiedzialne są władze miejsko-wiejskiej Gminy Alwernia, co wynika z obowiązku ustawowego każdej gminy. W sferze kultury Gmina Alwernia prowadzi działalność głównie poprzez swoje jednostki organizacyjne Samorządowy Ośrodek Kultury w Alwerni oraz Miejsko-Gminną Bibliotekę Publiczną w Alwerni. Samorządowy Ośrodek Kultury w Alwerni jest gminną, samorządową, instytucją upowszechniania kultury, powołaną do realizacji zadań Gminy z zakresu kultury. Podstawowe zadania i cele Samorządowego Ośrodka Kultury: Edukacja kulturalna i wychowanie przez sztukę. Gromadzenie, dokumentowanie, tworzenie, ochrona i udostępnianie dóbr kultury. Tworzenie warunków dla rozwoju amatorskiego ruchu artystycznego, rozwoju folkloru a także rękodzieła ludowego i artystycznego. Rozpoznawanie, rozbudzanie i zaspakajanie zainteresowań kulturalnych zgodnych z potrzebami środowiska. Realizacja powyższych zadań kulturalnych prowadzona jest między innymi poprzez organizacje spotkań autorskich, plenerów plastycznych, wernisaży, kiermaszów. Samorządowy Ośrodek Kultury realizuje także przedsięwzięcia o charakterze lokalnych wyróżników, specyficznych dla obszaru Gminy, takie jak Strzelanka, Dni Alwerni czy Konfrontacje Artystyczne. Ponadto, SOK prowadzi współpracę z organizacjami pozarządowymi, bibliotekami, Referatem Promocji Urzędu Miejskiego i Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej, z innymi placówkami oświatowymi i kulturalnymi, 55 S t r o n a

prowadzącymi działalność na terenie gminy. Do zadań Ośrodka należy również świadczenie pomocy organizacyjnej zespołom ludowym, młodzieżowym grupom muzycznym, lokalnym twórcom. W czasie ferii letnich i zimowych SOK zajmuje się koordynacją imprez kulturalno - sportowych. Placówka angażuje się także w działania mające na celu integrację osób niepełnosprawnych w życie społeczno - gospodarcze gminy. Prowadzi także działalność popularyzatorsko wydawniczą, publikuje foldery, ulotki, almanachy. Zgodnie z danymi Banku Danych Lokalnych GUS, w 2014 roku Samorządowy Ośrodek Kultury zorganizował 33 imprezy, wśród których przeważały wystawy, występy zespołów amatorskich oraz występy artystów i zespołów zawodowych. W imprezach udział wzięło 6 950 osób. Tabela 20. Funkcjonowanie Samorządowego Ośrodka Kultury w Alwerni w 2014 roku DZIAŁALNOŚĆ DOMÓW, OŚRODKÓW KULTURY, KLUBÓW I ŚWIETLIC Imprezy organizowane przez jednostkę i uczestnicy imprezy ogółem szt. 33 wystawy szt. 8 występy zespołów amatorskich szt. 8 występy artystów i zespołów zawodowych szt. 8 prelekcje, spotkania, wykłady szt. 3 konkursy szt. 6 uczestnicy imprez ogółem osoba 6950 wystawy osoba 500 występy zespołów amatorskich osoba 4000 występy artystów i zespołów zawodowych osoba 2000 prelekcje, spotkania, wykłady osoba 200 56 S t r o n a

konkursy osoba 250 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS W gminie funkcjonuje Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Alwerni. Zgodnie z danymi Banku Danych Lokalnych GUS, w 2013 roku z usług bibliotecznych w Gminie Alwernia skorzystało 2 947 czytelników, odnotowano 45697 wypożyczeń. W 2013 roku księgozbiór placówki liczył 78 680 woluminów. 57 S t r o n a

Tabela 21. Funkcjonowanie bibliotek na terenie Gminy Alwernia w 2013 roku BIBLIOTEKI Placówki biblioteczne biblioteki i filie ob. 6 pracownicy bibliotek osoba 11 księgozbiór wol. 78680 zbiory elektroniczne zinwentaryzowane szt. 10 czytelnicy w ciągu roku osoba 2947 wypożyczenia księgozbioru na zewnątrz wol. 45697 Biblioteki - wskaźniki ludność na 1 placówkę biblioteczną osoba 2123 księgozbiór bibliotek na 1000 ludności wol. 6176 czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności osoba 231 wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach wol. 15,5 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Na terenie Gminy działalność prowadzi także Małopolskie Muzeum Pożarnictwa w Alwerni, najstarsze w Polsce z bogatym zbiorem eksponatów pochodzących z różnych regionów i okresów dziejowych. Powstało 4 maja 1953 roku z inicjatywy kpt. Zbigniewa Konrada Gęsikowskiego. Od prawie pół wieku prowadzi je Ochotnicza Straż Pożarna w Alwerni. Muzeum jest rozszerzane i utrzymywane społeczną pracą członków straży. Najcenniejszą częścią zbiorów jest licząca się w skali europejskiej kolekcja dawnych pojazdów strażackich. Małopolskie Muzeum Pożarnictwa jest to najstarsze tego typu muzeum w Polsce z unikalną, kolekcją strażackich wozów konnych i samochodów pożarniczych, zbiorem medali, odznaczeń, pamiątkowych plakietek i fotografii, a także związane tematycznie z działalnością straży pożarnej, zbiory filuministyczne 58 S t r o n a

i filatelistyczne oraz liczne dokumenty i publikacje. Muzeum zgromadziło już ponad tysiąc osiemset eksponatów. Kolekcja Małopolskiego Muzeum Pożarnictwa jest reprezentatywna nie tylko dla Gminy ale i dla całego regionu Małopolski, jest dziedzictwem kulturowym przedstawiającym stuletnią historię i dorobek straży pożarnych w Polsce. Atrakcyjne zbiory doceniają turyści oraz liczne wycieczki szkolne. W 2002 roku Rada Miejska w Alwerni utworzyła Małopolskie Muzeum Pożarnictwa, jako gminną instytucję kultury i nadała mu Statut. Od dnia 23 maja 2004 r. po zatwierdzeniu Statutu Małopolskiego Muzeum Pożarnictwa przez Walne Zebranie OSP w Alwerni i uzgodnienie z Ministerstwem Kultury organem założycielskim jest OSP Alwernia. Zbiory Małopolskiego Muzeum Pożarnictwa powstały przy współpracy wielu ochotniczych straży pożarnych z terenu Małopolski. Muzeum współpracuje z wieloma podobnymi placówkami zagranicznymi w ramach Związku Pielęgnowania Tradycji i Muzeów Dawnego Pożarnictwa z siedzibą w Muehldoff (Bawaria). Organizowane są wymiany, wzajemne wizyty i spotkania miłośników dawnych tradycji straży pożarnych. Poza placówkami samorządowymi, na terenie Gminy Alwernia w sferze kultury działają następujące zespoły i stowarzyszenia: Stowarzyszenie Młoda Alwernia, które od lat działa w sferze kultury i skupia w swoich szeregach grupy artystyczne uświetniające większość imprez organizowanych na terenie Gminy Alwernia. Powstało w roku 2003, zrzesza mieszkańców Alwerni i sympatyków miejscowości. Działa i podejmuje inicjatywy praktycznie we wszystkich obszarach życia kulturalnego Alwerni muzyka, sztuka, wydarzenia artystyczne, organizacja imprez okolicznościowych, rekreacja i sport. Angażuje się w projekty partnerskie z instytucjami regionalnymi i organizacjami międzynarodowymi. Dorobek Stowarzyszenia obejmuje również wspieranie Gminy w realizacji zadań publicznych. Stowarzyszenie Krzewienia Kultury Ludowej Teatr "Tradycja", Stowarzyszenie liczy kilkadziesiąt osób, skupia artystów ludowych oraz artystów amatorów. Teatr posiada grupy śpiewacze: żeńską i męską oraz teatralne: dorosłych i dzieci. Inspiracją do działalności jest pasja kultywowania tradycji teatralnych 59 S t r o n a

i artystycznych Gminy. Teatr Tradycja występuje na estradach, na dożynkach, imprezach gminnych, zdobywając liczne nagrody i wyróżnienia; Zespół Pieśni i Tańca Krakowiaczek z Grojca - zespół pielęgnuje tradycje i prezentuje piękno kultury ludowej wielu polskich regionów a przede wszystkim regionu krakowskiego. Ma już liczne osiągnięcia i uczestniczył w wielu festiwalach m.in. w Bułgarii, Francji, Nowym Sączu, Łoniowej, Wygiełzowie; Zespół Ludowy Mirowianie - zespół występuje na licznych imprezach i przeglądach folklorystycznych, przedstawia tradycyjne obrzędy i przyśpiewki ludowe naszego regionu; Zespół Dziecięcy Teatrzyk Pod Chmurką z Mirowa - zespół kultywuje rodzime tradycje ludowe oraz rozwija pasje teatralne zrzeszonych dzieci. Uczestniczy w przeglądach i konkursach związanych z obrzędami, zwyczajami i tradycjami ludowymi oraz występuje na imprezach gminnych i regionalnych. Koła Gospodyń Wiejskich ich członkinie przede wszystkim kultywują zanikające już tradycje. Mówią gwarą, odśpiewują przyśpiewki i piosenki związane z życiem na wsi, przygotowują regionalne potrawy, wykonują rękodzieło ludowe: hafty, kwiaty bibułkowe, szydełkowe robótki. Swoje umiejętności prezentują na dożynkach, imprezach sołeckich, gminnych, czy regionalnych. Biorą udział w konkursach kulinarnych, kiermaszach świątecznych, wystawach rękodzieła. 3.5. Sport i rekreacja Na terenie Gminy Alwernia funkcjonują następujące kluby sportowe: Międzyzakładowy Klub Sportowy Alwernia Ludowy Klub Sportowy Zryw Brodła Klub Sportowy Unia Kwaczała Klub Sportowy Nadwiślanka 1956 Okleśna Uczniowski Klub Sportowy Regulice Stowarzyszenie Przyjaciół Regulic i Nieporazu MKS TRIUMF Alwernia 60 S t r o n a

Kluby dysponują dobrą bazą szkoleniową sportowych. i zapleczem, są organizatorami imprez Na terenie Gminy znajduje się Ośrodek Rekreacyjno-Wypoczynkowy Skowronek z kortami tenisowymi, kąpieliskiem, zarybionym akwenem wodnym, stadion sportowy w Alwerni oraz boiska sportowe z zapleczem w Brodłach, Okleśnej, Regulicach, Kwaczale. 3.6. Ochrona zdrowia i opieka społeczna W Alwerni funkcjonuje Przychodnia Lekarska Medycyna Sp. z o.o., w której działają następujące poradnie ambulatoryjnej opieki specjalistycznej: Poradnia Ginekologiczno- Położnicza, Poradnia Neurologiczna, Poradnia Okulistyczna, Poradnia Laryngologiczna, Poradnia Medycyny Pracy. Działalność z zakresu ochrony zdrowia realizowana jest także przez następujące ośrodki: Ośrodek Zdrowia w Kwaczale, Ośrodek Zdrowia w Okleśnej, Ośrodek Zdrowia w Regulicach. Nocna i świąteczna opieka medyczna w POZ dla mieszkańców Gminy Alwernia jest realizowana przez Miejskie Centrum Medyczne w Libiążu, w placówkach zlokalizowanych Libiążu, Chrzanowie i Trzebini. Podstawowe dane statystyczne związane z funkcjonowaniem placówek ochrony zdrowia na terenie Gminy Alwernia zaprezentowano w poniższej tabeli: Tabela 22. Funkcjonowanie placówek ochrony zdrowia na terenie Gminy Alwernia w 2013 roku PRZYCHODNIE - AMBULATORYJNA OPIEKA ZDROWOTNA (STAN W DNIU 31 XII) Przychodnie ogółem ob. 7 61 S t r o n a

placówki ambulatoryjnej opieki zdrowotnej na 10 tys. ludności ob. 6 Podstawowa opieka zdrowotna - porady porady ogółem ogółem jd 50509 Ambulatoryjna opieka zdrowotna - porady lekarskie porady lekarskie ogółem ogółem jd 61846 APTEKI I PUNKTY APTECZNE Apteki ogólnodostępne apteki ob. 2 punkty apteczne ob. 1 Apteki - wskaźniki ludność na aptekę ogólnodostępną osoba 6364 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Instytucją świadczącą usługi opieki społecznej na rzecz mieszkańców Gminy Alwernia jest Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Alwerni. Zadania własne (obowiązkowe) OPS to: dodatki mieszkaniowe, usługi opiekuńcze, udzielanie schronienia bezdomnym, posiłku, zapewnianie ubrania osobom potrzebującym, kierowanie do domu pomocy społecznej odpowiedniego typu i ponoszenie opłat za pobyt mieszkańca gminy, sprawienie pogrzebu, pomoc w postaci zasiłków celowych na pokrycie strat powstałych w wyniku zdarzenia losowego, 62 S t r o n a

praca socjalna, opracowanie i realizacja gminnej strategii i polityki społecznej obejmującej programy pomocy społecznej. Zadania własne (fakultatywne): pomoc w postaci zasiłków celowych i celowych specjalnych, pomoc rzeczowa, pomoc w postaci dożywiania uczniów w szkołach. Zadania zlecone (obligatoryjne) to: przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych, stałych wyrównawczych; przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych, gwarantowanych, macierzyńskich okresowych i jednorazowych, opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne; opłacanie składek na ubezpieczenia zdrowotne; przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku klęski żywiołowej lub ekologicznej; pomoc w formie biletu kredytowanego; organizowanie i prowadzenie środowiskowych domów samopomocy; przyznawanie i wypłacanie zasiłków rodzinnych pielęgnacyjnych Zadania zlecone (fakultatywne) to pomoc w postaci zasiłków okresowych i pomoc w postaci zasiłków okresowych specjalnych. Podstawowe dane dotyczące udzielonych świadczeń pomocy społecznej zaprezentowano w poniższej tabeli: Tabela 23 Świadczenia pomocy społecznej w Gminie Alwernia w 2013 roku ŚWIADCZENIA POMOCY SPOŁECZNEJ Korzystający ze środowiskowej pomocy społecznej gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej osoby w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej gosp. dom. 254 osoba 691 zasięg korzystania z pomocy społecznej % 5,4 63 S t r o n a

ŚWIADCZENIA RODZINNE Korzystający ze świadczeń rodzinnych rodziny otrzymujące zasiłki rodzinne na dzieci rodzina 307 dzieci, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny - ogółem dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny udział dzieci w wieku do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku osoba 563 osoba 521 % 24,1 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Wskaźnik obrazujący udział osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem zarówno na obszarze Gminy Alwernia, jak i na terenie całego powiatu od kilku lat kształtuje się powyżej średniej dla całego województwa, jednak jego wartość rośnie i dysproporcja pomiędzy średnią gminną, powiatową i regionalną jest coraz mniejsza. Wykres 4. Udział osób korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem w Gminie Alwernia, powiecie chrzanowskim i województwie małopolskim w latach 2009-2013 64 S t r o n a

Źródło: Statystyczne Vademecum Samorządowca 2014, Gmina Miejsko-Wiejska Alwernia 3.7. Organizacje pozarządowe Na terenie Gminy Alwernia działalność prowadzą następujące organizacje pozarządowe i stowarzyszenia: Stowarzyszenie Młoda Alwernia Stowarzyszenie Nowa Alwernia Stowarzyszenie Seniorzy Alwerni Stowarzyszenie Alwernia Plus, Uniwersytet Trzeciego Wieku w Alwerni działający przy Stowarzyszeniu Alwernia Plus Stowarzyszenie Pro Bono Stowarzyszenie Sympatyków Grojca Stowarzyszenie Sympatyków i Przyjaciół Kwaczały Stowarzyszenie Miłośników Mirowa Teatr Ludowy Tradycja - Stowarzyszenie Krzewienia Kultury Ludowej Gminy Alwernia Stowarzyszenie Rodzina Kolpinga Stowarzyszenie na Rzecz Poręby Żegoty 65 S t r o n a

gmina Strategia Rozwoju Gminy Alwernia 2015 2020 Stowarzyszenie Przyjaciół Regulic i Nieporazu Klub Sportowy MZKS Alwernia Ludowy Klub Sportowy Zryw Brodła Klub Sportowy Unia Kwaczała Klub Sportowy Nadwiślanka 1956 Okleśna Uczniowski Klub Sportowy Regulice MKS TRIUMF Alwernia Ochotnicza Straż Pożarna w Alwerni Ochotnicza Straż Pożarna w Brodłach Ochotnicza Straż Pożarna w Grojcu Ochotnicza Straż Pożarna w Regulicach Ochotnicza Straż Pożarna w Kwaczale Koła Gospodyń Wiejskich w Grojcu, Kwaczale, Mirowie, Nieporazie, Okleśnej i Regulicach. 3.8. Bezrobocie i rynek pracy Zgodnie z danymi Powiatowego Urzędu Pracy w Chrzanowie, Gmina Alwernia jest czwartą gminą powiatu chrzanowskiego pod względem liczby bezrobotnych. W Gminie Alwernia jako jedynej, kobiety nie stanowią większości bezrobotnych. Bezrobotni z prawem do zasiłku to 14% zarejestrowanych. Tabela 24. Bezrobocie w Powiecie chrzanowskim w maju 2014 roku wyszczególnienie liczba bezrobotnych ogółem maj 2015 struktura bezrobocia według gmin bezrobotni z prawem do zasiłku % bezrobotnych ogółem kobiety % bezrobotnych ogółem powiat chrzanowski 5685 100% 12% 52% Chrzanów 2326 41% 12% 50% Trzebinia 1655 29% 12% 52% 66 S t r o n a

Libiąż 839 15% 12% 58% Alwernia 494 9% 14% 49% Babice 371 7% 12% 53% Źródło: www.pup-chrzanow.pl Obszar całego powiatu chrzanowskiego boryka się z wyższą stopą bezrobocia, niż wynosi średnia dla regionu. Zgodnie z danymi Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie, w maju 2015 stopa bezrobocia dla powiatu chrzanowskiego wynosiła 13,6%, podczas gdy średnia wojewódzka kształtowała się na poziomie 9,2 %. Zgodnie z danymi Małopolskiego Urzędu Statystycznego, w 2013 roku na terenie Gminy Alwernia zatrudnionych było 1600 osób, co stanowiło 6,4 % wszystkich osób zatrudnionych na terenie powiatu chrzanowskiego. Tabela 25. Liczba osób pracujących na terenie Gminy Alwernia, miasta Alwernia i Powiatu chrzanowskiego w 2013 roku ogółem Ogółem w tym kobiety Przemysł i budownictwo Handel; naprawa pojazdów samochodowych; transport i gospodarka magazynowa; zakwaterowanie i gastronomia; informacja i komunikacja Działalność finansowa i ubezpieczeniowa; obsługa rynku nieruchomości oraz pozostałe usługi Powiat chrzanowski 25104 11754 12448 4253 8323 Gmina Alwernia Miasto Alwernia 1600 655 477 670 442 869 420 477 115 276 Źródło: Województwo Małopolskie 2014 - Podregiony, Powiaty, Gminy, Urząd Statystyczny w Krakowie 67 S t r o n a

Kobiety stanowią 40,9 % wszystkich pracujących na terenie Gminy Alwernia i aż 48,3% pracujących w mieście Alwernia (analogiczny wskaźnik dla powiatu wynosi 46,8%). Tak jak na obszarze całego powiatu, w Gminie przeważają zatrudnieni w usługach. Duże znaczenie dla lokalnego rynku pracy ma sektor usług nierynkowych. Jest to charakterystyczne dla mniejszych ośrodków miejskich i obszarów wiejskich, gdzie do głównych pracodawców należą urzędy, szkoły publiczne i inne instytucje o charakterze publicznym. Co charakterystyczne w mieście Alwernia przeważają pracujący w przemyśle, ze względu na lokalizację na jego terenie największego pracodawcy działającego na terenie gminy Zakładów Chemicznych Alwernia S.A., specjalizujące się w produkcji związków fosforu, nawozów rolniczych i ogrodniczych oraz dodatków paszowych. Rynek pracy w Gminie Alwernia cechuje się stosunkowo niskim poziomem rozwoju miejsc pracy w usługach rynkowych. Z tego powodu trudności ze znalezieniem pracy posiadają osoby z wyższym wykształceniem, które często decydują się z tego powodu na migracje. Jednocześnie pracodawcy w mieście poszukują pracowników charakteryzujących się pewnym poziomem wykształcenia i kwalifikacji. Dużą szansę na poprawę sytuacji stanowi rozwój branży turystycznej oraz obsługa ruchu turystycznego. Dlatego też, poprawa atrakcyjności Gminy Alwernia oraz rozwój bazy turystycznej, dzięki którym nastąpi między innymi zwiększenie liczby odwiedzających, zwiększenie popytu na usługi branży turystycznej i, co za tym idzie, tworzenie nowych miejsc pracy tego typu, może przyczynić się do rozwoju sektora usług, zwiększenia liczby miejsc pracy, uniezależnienia rynku pracy od jednego zakładu. 3.9. Zidentyfikowane problemy sfery społecznej nasilanie się zjawiska starzenia się lokalnej społeczności, wysoka stopa bezrobocia na terenie całego powiatu, niewystarczająca liczba miejsc pracy w sektorze usług rynkowych, odpływ młodych, wykształconych ludzi, poszukujących pracy w wysoko rozwiniętych sektorach gospodarki, duże uzależnienie rynku pracy od jednego zakładu przemysłowego. 68 S t r o n a

4. Sfera gospodarcza 4.1. Charakterystyka lokalnej gospodarki Według danych Banku Danych Lokalnych GUS, w 2014 roku na terenie Gminy Alwernia zarejestrowanych było 1 106 podmiotów gospodarki narodowej, z czego 22 (1,9%) należało do sektora publicznego, a 1 084 (98,1%) do prywatnego. W latach 2005-2014 liczba podmiotów gospodarczych prowadzących działalność na terenie Gminy Alwernia wzrosła o 238 (27,4%). Wykres 5. Liczba podmiotów gospodarki narodowej w Gminie Alwernia w latach 2005-2014 1200 1000 868 906 902 927 973 1044 1030 1050 1082 1106 800 600 400 200 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Opracowano na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS Pod względem form prowadzenia działalności gospodarczej zdecydowanie przeważają osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, stanowią one 78,7 % wszystkich podmiotów gospodarczych. Pod względem branż, dominują podmioty sekcji G według klasyfikacji PKD 2007 - handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów, motocykli oraz artykułów gospodarstwa domowego (30,1%). Drugą pod względem liczebności podmiotów gospodarczych branżą jest sekcja F budownictwo (14,4%). Szczegółowy wykaz branż, w jakich funkcjonują podmioty gospodarki narodowej na obszarze Gminy Alwernia prezentuje poniższe zestawienie: 69 S t r o n a

Sekcja A Sekcja B Sekcja C Sekcja D Sekcja E Sekcja F Sekcja G Sekcja H Sekcja I Sekcja J Sekcja K Sekcja L Sekcja M Sekcja N Sekcja O Sekcja P Sekcja Q Sekcja R Sekcje S i T Strategia Rozwoju Gminy Alwernia 2015 2020 Wykres 6. Liczba podmiotów gospodarczych prowadzących działalność w Gminie Alwernia w 2014 roku według PKD 2007 350 333 300 250 200 159 150 100 117 97 78 92 50 0 10 0 1 9 26 19 30 13 33 8 26 31 24 A rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo B górnictwo i wydobywanie C przetwórstwo przemysłowe D wytwarzanie i zaopatrzanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych E dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją F budownictwo G handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle H transport i gospodarka maszynowa I działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi J informacja i komunikacja, pośrednictwo finansowe K działalność finansowa i ubezpieczeniowa L działalność związana z obsługą rynku nieruchomości M- działalność profesjonalna, naukowa i techniczna N działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca O administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne P edukacja Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna R - działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją S - pozostała działalność usługowa 70 S t r o n a

T - gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Lokalnych GUS Liczebnie dominują podmioty branży handlowej, jednak nie są one największymi pracodawcami ze względu na to, że duża część przedsiębiorstw sekcji G to przedsiębiorstwa sektora MŚP, bardzo często osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, niezatrudniające więcej, niż kilka osób. Znajduje to odzwierciedlenie na rynku pracy jak już wspomniano, w Gminie Alwernia duże znaczenie dla rynku pracy ma sektor usług nierynkowych, mało elastycznych, nisko korespondujących z sytuacją na rynku. Natomiast rynek pracy miasta Alwernia uzależniony jest od funkcjonujących na jego terenie Zakładów Chemicznych. Konieczne są więc działania mające na celu zdywersyfikowanie branż miejscowej gospodarki i tworzenie warunków do powstawania miejsc pracy w sektorze usług rynkowych. Do tego typu działań należy rozwój turystyki i rekreacji, który stwarza szansę na pozyskiwanie dochodów w usługach gastronomicznych, hotelarskich, działalności z zakresu pozostałej obsługi osób przyjezdnych (transport, wynajem sprzętu sportowego, itp.). W gospodarce Gminy Alwernia przeważają tradycyjne branże, słabo rozwinięte są takie branże jak sektor usług nowoczesnych czy przemysł wysokich technologii, co oznacza brak miejsc pracy dla osób wysoko wykwalifikowanych. Jednym z głównych problemów jest brak strategicznych inwestorów oraz brak rozwoju branż nowoczesnych, które mogłyby stać się lokomotywami lokalnej gospodarki. Gmina Alwernia posiada wiele atutów, dzięki którym mogłaby przyciągnąć inwestorów tego typu bliskość Krakowa i miast Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, bliskość autostrady A4. Aktywność gospodarcza obszaru, liczona jako podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności, jest niska w 2014 roku wynosiła 869 i była o wiele niższa od średniej dla województwa małopolskiego oraz powiatu chrzanowskiego. Natomiast wyższy od wskaźników regionalnych był wskaźnik aktywności gospodarczej miasta Alwernia. 71 S t r o n a

Tabela 26. Porównanie wskaźnika aktywności gospodarczej na terenie Miasta Alwernia, Gminy Alwernia, Powiatu chrzanowskiego oraz Województwa małopolskiego w 2014 roku Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności Miasto Alwernia 1106 Gmina Alwernia 869 Powiat chrzanowski 928 Województwo małopolskie 1059 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS 4.2. Rolnictwo Na terenie Gminy Alwernia dominują gleby IV klasy, dużą grupę stanowią także gleby III i V klasy bonitacyjnej. Na terenie gminy nie występują gleby I klasy bonitacyjnej, a gleby II klasy bonitacyjnej stanowią niewielki udział w całości gleb ogółem. Mimo tego, rolnictwo stanowi ważną część lokalnej gospodarki, a udział użytków rolnych w strukturze powierzchni ogółem wynosi 56,1%. Gospodarstwa rolne na terenie gminy cechują się dużym rozdrobnieniem, co negatywnie wpływa na ich rentowność. Zgodnie z danymi pozyskanymi podczas Powszechnego Spisu Rolnego, w 2010 roku liczba gospodarstw na terenie gminy wynosiła 1 125, z czego 914 to gospodarstwa prowadzące działalność rolniczą. Tabela 27. Liczba gospodarstw rolnych wg grup obszarowych użytków rolnych w Gminie Alwernia w 2010 roku Gospodarstwa rolne wg grup obszarowych użytków rolnych gospodarstwa ogółem ogółem 1125 do 1 ha włącznie 444 72 S t r o n a

powyżej 1 ha razem 681 1-5 ha 650 1-10 ha 674 1-15 ha 674 5-10 ha 24 5-15 ha 24 5 ha i więcej 31 10 ha i więcej 7 15 ha i więcej 7 gospodarstwa prowadzące działalność rolniczą ogółem 914 do 1 ha włącznie 313 powyżej 1 ha razem 601 1-5 ha 571 1-10 ha 594 1-15 ha 594 5-10 ha 23 5-15 ha 23 5 ha i więcej 30 10 ha i więcej 7 15 ha i więcej 7 Źródło: Powszechny Spis Rolny (2010) Gospodarstwa do 1 ha włącznie stanowiły 97,2% gospodarstw ogółem oraz 96,7% gospodarstw prowadzących działalność rolniczą. Gospodarstwa o areale 15 ha i więcej stanowiły poniżej 1% gospodarstw. 73 S t r o n a

Pod względem użytkowania gruntów najwięcej gospodarstw (47,3%) posiada użytki rolne pod zasiewami. Tabela 28. Liczba gospodarstw rolnych wg użytkowania gruntów w Gminie Alwernia w 2010 roku Użytkowanie gruntów gospodarstwa rolne ogółem liczba gospodarstw rolnych grunty ogółem 1125 użytki rolne ogółem 1113 użytki rolne w dobrej kulturze 885 pod zasiewami 533 grunty ugorowane łącznie z nawozami zielonymi 319 uprawy trwałe 137 sady ogółem 118 ogrody przydomowe 254 łąki trwałe 544 pastwiska trwałe 42 pozostałe użytki rolne 454 lasy i grunty leśne 275 pozostałe grunty 996 gospodarstwa indywidualne liczba gospodarstw rolnych grunty ogółem 1124 użytki rolne ogółem 1112 użytki rolne w dobrej kulturze 884 74 S t r o n a

pod zasiewami 533 grunty ugorowane łącznie z nawozami zielonymi 319 uprawy trwałe 137 sady ogółem 118 ogrody przydomowe 254 łąki trwałe 543 pastwiska trwałe 42 pozostałe użytki rolne 454 lasy i grunty leśne 275 pozostałe grunty 995 Źródło: Powszechny Spis Rolny (2010) Najwięcej gospodarstw rolnych zajmuje się uprawą zbóż (88,7%). Tabela 29. Liczba gospodarstw rolnych z uprawą wg rodzaju zasiewów w Gminie Alwernia w 2010 roku Gospodarstwa z uprawą wg rodzaju zasiewów gospodarstwa rolne ogółem ogółem 533 zboża razem 473 zboża podstawowe z mieszankami zbożowymi 468 ziemniaki 356 uprawy przemysłowe 3 buraki cukrowe 0 rzepak i rzepik razem 0 strączkowe jadalne na ziarno razem 0 75 S t r o n a

warzywa gruntowe 17 gospodarstwa indywidualne ogółem 533 zboża razem 473 zboża podstawowe z mieszankami zbożowymi 468 ziemniaki 356 uprawy przemysłowe 3 buraki cukrowe 0 rzepak i rzepik razem 0 strączkowe jadalne na ziarno razem 0 warzywa gruntowe 17 Źródło: Powszechny Spis Rolny (2010) W hodowli zwierząt gospodarskich liczebnie dominują gospodarstwa hodujące drób. Tabela 30. Liczba gospodarstw pod względem hodowli zwierząt gospodarskich w Gminie Alwernia w 2010 roku Hodowla zwierząt gospodarskich (bydło, trzoda chlewna, konie, drób) gospodarstwa rolne ogółem liczba gospodarstw bydło razem 59 bydło krowy 41 trzoda chlewna razem 54 trzoda chlewna lochy 0 konie 16 76 S t r o n a

drób ogółem razem 515 drób ogółem drób kurzy 510 Źródło: Powszechny Spis Rolny (2010) Gospodarstwa towarowe gminy nastawiają się głównie na produkcję zbóż, a w szczególności kukurydzy i pszenicy kosztem zmniejszania się powierzchni uprawy roślin okopowych. W produkcji zwierzęcej zmniejsza się ilość krów mlecznych hodowanych w małych gospodarstwach, a z uwagi na dotychczasową niską opłacalność produkcji również większe gospodarstwa nie nastawiały się na hodowlę krów mlecznych. 4.3. Turystyka Gmina Alwernia posiada dogodne warunki do rozwoju turystyki. Położona jest na obszarze o wysokich walorach środowiskowo-krajobrazowych, na jej obszarze znajduje się wiele obiektów zabytkowych, przebiegają przez nią szlaki turystyczne, położona jest w pobliżu dużych miast. Przez obszar gminy przebiegają następujące szlaki turystyczne: Szlak Maryjny - międzynarodowa trasa pielgrzymkowa oznaczona jako I - 23 łącząca Częstochowę, Levocę na Słowacji i Mariazell w Austrii. Na terenie gminy Alwernia przebiega przez Grojec, Alwernię i Podłęże, tam też umieszczono tablice informacyjne o szlaku. Szlak Papieski - obejmujący miejsca pobytu Karola Wojtyły na terenie powiatu chrzanowskiego, w tym w Alwerni, Kwaczale, Okleśnej i Porębie Żegoty. Oznakowane miejsca Szlaku Papieskiego w Gminie Alwernia to Okleśna w 2008 i Alwernia w 2009 roku, Kwaczała w 2011, Poręba Żegoty 2012, Regulice 2015. 77 S t r o n a

Szlak Architektury Drewnianej - w Gminie Alwernia obejmuje zabytkową zabudowę w Rynku Alwerni - domy podcieniowe z XIX i XX wieku (będące obiektem Ekomuzeum Alwernia) żółty szlak "Ziemi Chrzanowskiej i Dolinek Jurajskich"- Chrzanów, Lipowiec, Alwernia, Krzeszowice. Jest najdłuższą (38 km) oznakowaną trasą prowadzącą po Garbie Tenczyńskim i najbardziej reprezentatywną zielony szlak - Alwernia, Poręba Żegoty, Dolina Wrzosy (rezerwat), Rybna, Czułów, Czułówek, Kajasówka (rezerwat), Nowa Wieś Szlachecka, Czernichów. Cały szlak ma długość 23 km niebieski szlak - Alwernia Skowronek, Kamień, Czernichów. Długość 20 km czarny szlak "Rudniański" - Grojec (od żółtego szlaku), Las Orlej, gajówka Wrzosy Dolina Wrzosy, przełom Rudna, Las Kosiarz, Brodła Podlas, Czarny Las Kajasówka, Długość 14 km. szlak czerwony - Tenczyński - z Okleśnej do Krzeszowic QUEST pt. "Od La Verny do Alwerni" - trasa turystyczna na międzynarodowym szlaku Kraków-Morawy-Wiedeń Greenways, adresowana do młodych poszukiwaczy przygód i skarbów. Trasa przebiega po okolicy rynku w Alwerni. Przez Gminę Alwernia przebiegają dwie międzynarodowe trasy rowerowe Kraków- Morawy-Wiedeń Greenways i Eurovelo R4 łączące się z lokalnymi szlakami rowerowymi: Trasa EuroVelo R4 to jedna z 12 europejskich turystycznych tras rowerowych, których łączna długość to około 60 tysięcy kilometrów, z czego istnieje już ok. 20 tysięcy km, głównie w Europie Zachodniej. Trasa EuroVelo R4 na odcinku Pszczyna - Kraków pokrywa się ze szlakiem Kraków - Morawy - Wiedeń - Greenways. Kraków-Morawy-Wiedeń Greenways to szlak dziedzictwa przyrodniczokulturowego tworzony w oparciu o sieć tras rowerowych, pieszych, wodnych, konnych oraz edukacyjnych ścieżek tematycznych. Główną jego osią jest 700- kilometrowa trasa rowerowa, która łączy zabytkowe miasta i miasteczka, a także cenne przyrodniczo, krajobrazowo i kulturowo tereny wiejskie. Począwszy od Jury Krakowskiej, przez Ziemię Pszczyńską, Śląsk Cieszyński i Beskidy (od Krakowa. 78 S t r o n a

przez Alwernię, Oświęcim, Pszczynę, Bielsko Białą, Ustroń, Skoczów do Cieszyna), szlak przedostaje się do Czech na Morawy Południowe, gdzie pośród winnic dociera do Dolnej Austrii. Zielony szlak Kraków - Morawy - Wiedeń stanie się w przyszłości najdłuższą aleją drzew w Europie. Atrakcję turystyczną Alwerni stanowi Ekomuzeum będące siecią rozproszonych w terenie obiektów, tworzących żywą kolekcję obrazującą wartości przyrodnicze i kulturowe regionu. Na szczególną uwagę zasługuje zespół osobliwości geologiczno przyrodniczych Jury, w tym: Skały Gaudynowskie w Brodłach - jurajskie skałki geologiczne w postaci iglic i prostopadłych ścian stanowiące pomnik przyrody nieożywionej o charakterze rezerwatowym; Źródła jurajskiej wody w Brodłach oraz triasowej wody w Regulicach silne wywierzysko bijące spod jurajskich skał wapiennych położonych na głębokości 80 m i będące odpływem wielkiego jeziora, wydającego przeszło 9 000m 3 wody na dobę; Arkoza Kwaczalska - występująca w piaskowcu największa osobliwość geologiczna występująca na terenie Gminy Alwernia. W arkozie znajdują się fragmenty skrzemieniałych paleozoicznych pni araukarii - drzew szpilkowych, których tkanki zostały zastąpione przez krzemionkę i w tej postaci dotrwały do naszych czasów. Uzupełnieniem Ekomuzeum jest Ekomuzeum Garncarstwa (warsztat rzemiosła garncarskiego) wraz z Izbą Tradycji Regionalnych w Regulicach, warsztat rzeźbiarski i Galeria Drzewiej w Porębie Żegoty i zabytkowa zabudowa Rynku w Alwerni. Zgodnie z danymi Banku Danych Lokalnych GUS w 2013 roku łącznie w obiektach hotelowych na terenie gminy Alwernia udzielono 895 noclegów, z noclegów skorzystało 1118 osób, w tym 71 turystów zagranicznych. 79 S t r o n a

Tabela 31. Turystyczne obiekty noclegowe wg rodzajów w Gminie Alwernia w 2013 roku Turystyczne obiekty noclegowe wg rodzajów ogółem obiekty ogółem VII ob. 1 obiekty całoroczne VII ob. 1 miejsca noclegowe ogółem VII msc 16 miejsca noclegowe całoroczne VII msc 16 korzystający z noclegów ogółem I-XII osoba 158 udzielone noclegi ogółem I-XII - 895 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Gmina posiada duży potencjał do rozwoju turystyki, zarówno z racji swojego położenia, walorów krajobrazowo-środowiskowych, jak też ze względu na znajdujące się w nim zabytki, miejsca kultu religijnego, itp. Na terenie Gminy Alwernia panują szczególnie dogodne warunki do uprawiania tzw. turystyki weekendowej - krótkich wyjazdów, zwykle z wykorzystaniem dni wolnych od pracy, często w niedalekie okolice miejsca zamieszkania. Gmina Alwernia może stać się celem takich wyjazdów dla mieszkańców Krakowa, miast Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego i innych większych ośrodków miejskich położonych w pobliżu. Jednak ze względu na to, iż całe województwo małopolskie cechuje się wysoką atrakcyjnością turystyczną, konieczne jest położenie dużego nacisku na rozwój turystyki, by gmina mogła być konkurencyjna pod tym względem. Problemem na terenie gminy jest niewystarczająco rozwinięta branża turystyczna i okołoturystyczna. Potencjał turystyczny gminy nie może być w pełni wykorzystany, ponieważ niedostateczna jest liczba przedsiębiorstw ukierunkowanych na obsługę turystów. W 2014 roku na terenie gminy funkcjonowało tylko 26 przedsiębiorstw branży hotelarskiej i gastronomicznej. Brakuje także w pełni rozwiniętej infrastruktury turystycznej i okołoturystycznej, co utrudnia rozwój tej branży gospodarki lokalnej, obniża jakość usług turystycznych świadczonych na terenie gminy oraz zmniejsza jej atrakcyjność dla osób odwiedzających. 80 S t r o n a

4.4. Stan finansów i charakterystyka budżetu Zgodnie z danymi opublikowanymi w Banku Danych Lokalnych GUS, dochody budżetu Gminy Miejsko-Wiejskiej Alwernia w 2013 roku wynosiły 29 710 113,34 zł. Dochody własne stanowiły 55,7% dochodów ogółem. Tabela 32. Dochody Gminy Alwernia w 2013 roku Dochody ogółem ogółem zł 29 710 113,34 Dochody majątkowe ogółem zł 2 001 342,68 Dochody własne razem zł 16 559 227,76 Subwencja ogólna razem zł 8 719 027,00 Dotacje dotacje ogółem (celowe + dotacje 200, 620) ogółem zł 4 431 858,58 inwestycyjne zł 1 286 648,64 Finansowanie i współfinansowanie programów i projektów unijnych dochody razem zł 1 904 978,19 Dochody uzyskane w rozdziałach ***78 - Usuwanie skutków klęsk żywiołowych Dział 600 - Transport i łączność zł 48 133,32 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS 81 S t r o n a

Pod względem działów klasyfikacji budżetowej, największą część dochodów stanowią dochody działu 756 (48,8%). Tabela 33. Dochody Gminy Alwernia w 2013 roku według działów Klasyfikacji Budżetowej Dochody ogółem wg działów Klasyfikacji Budżetowej Dział 010 - Rolnictwo i łowiectwo zł 53930,66 Dział 600 - Transport i łączność zł 48133,32 Dział 700 - Gospodarka mieszkaniowa zł 1507037,66 Dział 710 - Działalność usługowa zł 8796,00 Dział 750 - Administracja publiczna zł 123048,64 Dział 751 - Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa zł 2962,87 Dział 752 - Obrona narodowa zł 672,00 Dział 754 - Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa Dział 756 - Dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od innych jednostek nieposiadających osobowości prawnej oraz wydatki związane z ich poborem zł 14572,00 zł 14496882,68 Dział 758 - Różne rozliczenia zł 8765415,90 Dział 801 - Oświata i wychowanie zł 1315380,61 Dział 851 - Ochrona zdrowia zł 494,73 Dział 852 - Pomoc społeczna zł 2555805,27 Dział 854 - Edukacyjna opieka wychowawcza zł 78285,03 Dział 900 - Gospodarka komunalna i ochrona środowiska Dział 921 - Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego zł 433791,43 zł 288508,29 82 S t r o n a

Dział 926 - Kultura fizyczna zł 16396,25 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Dochód na jednego mieszkańca ogółem wynosił 2 328,38 zł. Była to wartość niższa zarówno od średniej dla gmin powiatu chrzanowskiego (2 817,41 zł), jak też wszystkich gmin województwa małopolskiego (3 518,93 zł). Dochody własne na 1 mieszkańca wynosiły 1 297,75 zł. Tabela 34. Dochody Gminy Alwernia na 1 mieszkańca w 2013 roku Dochody na 1 mieszkańca ogółem zł 2328,38 dochody własne zł 1297,75 dochody własne - udziały w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa podatek dochodowy od osób fizycznych dochody własne - udziały w podatkach stanowiących dochody budżetu państwa podatek dochodowy od osób prawnych dochody własne - dochody podatkowe ustalone i pobierane na podstawie odrębnych ustaw zł 597,78 zł 28,97 zł 483,05 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Wydatki budżetu Gminy Alwernia ogółem wynosiły w 2013 roku 29 884 689,83 zł i były wyższe od dochodów o 174 576,496 zł. Największy udział w wydatkach posiadały wydatki bieżące ogółem 85,1%. 83 S t r o n a

Tabela 35. Wydatki Gminy Alwernia w 2013 roku Wydatki z budżetu ogółem ogółem zł 29 884 689,83 wydatki majątkowe ogółem zł 4 448 570,57 wydatki majątkowe inwestycyjne zł 4 448 570,57 wydatki bieżące ogółem zł 25 436 119,26 wydatki bieżące na wynagrodzenia zł 12 568 255,82 wydatki bieżące na pochodne od wynagrodzeń zł 2 428 786,57 wydatki bieżące na zakup materiałów i usług zł 4 829 266,00 dotacje ogółem zł 1 024 421,94 świadczenia na rzecz osób fizycznych zł 3 126 785,96 wydatki bieżące jednostek budżetowych ogółem zł 20 798 816,99 wydatki na obsługę długu (obsługa długu publicznego bez wypłat z tytułu gwarancji i poręczeń) zł 458 506,81 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Pod względem działów klasyfikacji budżetowej, największą część wydatków stanowiły wydatki w dziale 801 - Oświata i wychowanie. Łącznie wydatki w tym dziale wynosiły 52,2%. Tabela 36. Wydatki Gminy Alwernia w 2013 roku według działów Klasyfikacji Budżetowej Wydatki ogółem wg działów Klasyfikacji Budżetowej Dział 010 - Rolnictwo i łowiectwo zł 38773,32 Dział 020 - Leśnictwo zł 117,00 Dział 600 - Transport i łączność zł 875262,06 Dział 700 - Gospodarka mieszkaniowa zł 2366226,28 84 S t r o n a

Dział 710 - Działalność usługowa zł 56871,35 Dział 750 - Administracja publiczna zł 3391423,07 Dział 751 - Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa zł 2962,87 Dział 752 - Obrona narodowa zł 672,00 Dział 754 - Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa zł 214491,89 Dział 757 - Obsługa długu publicznego zł 458506,81 Dział 801 - Oświata i wychowanie zł 15601710,41 Dział 851 - Ochrona zdrowia zł 280501,31 Dział 852 - Pomoc społeczna zł 3343203,47 Dział 854 - Edukacyjna opieka wychowawcza zł 415068,80 Dział 900 - Gospodarka komunalna i ochrona środowiska Dział 921 - Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego zł 1200610,53 zł 1408582,51 Dział 926 - Kultura fizyczna zł 229706,15 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Wydatki Gminy Alwernia na jednego mieszkańca wynosiły w 2013 roku 2 342,06 zł. Podobnie, jak w przypadku dochodów na 1 mieszkańca, była to wartość niższa zarówno od średniej dla gmin Powiatu chrzanowskiego (2 732,12 zł), jak też całego Województwa małopolskiego (3 497,96 zł). Tabela 37. Wydatki Gminy Alwernia na 1 mieszkańca w 2013 roku Wydatki na 1 mieszkańca ogółem zł 2342,06 85 S t r o n a

na oświatę i wychowanie zł 1222,70 na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego zł 110,39 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS 4.5. Zidentyfikowane problemy sfery gospodarczej dominacja tradycyjnych branż w gospodarce, niedostatecznie rozwinięty sektor usług rynkowych (poza handlem), niedostatecznie rozwinięta branża turystyczna i około turystyczna (niewystarczająca liczba hoteli, punktów gastronomicznych, obiektów infrastruktury turystycznej, itp.), niedostateczny rozwój branż nowoczesnych, brak miejsc pracy dla osób wysokowykwalifikowanych, duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych. Etap 2 PROCES UZYSKIWANIA WYNIKÓW Z DIAGNOZY Badanie opinii mieszkańców nt. gminy Realizacja etapu 2 prac diagnostycznych zostało zrealizowane poprzez badanie ankietowe wśród mieszkańców Gminy Alwernia. Ankieta zawierała 11 pytań dotyczących podstawowych kwestii związanych z Gminą. Część pytań miała charakter otwarty i dotyczyła następujących kwestii: najważniejsze zadania do zrealizowania przez samorząd gminny oczekiwane kierunki rozwoju Gminy czynniki wspomagające i czynniki hamujące rozwój Gminy elementy negatywnie wpływające na warunki prowadzenia działalności gospodarczej perspektywy dla lokalnej młodzieży atuty, z których Gmina może być dumna 86 S t r o n a

W badaniu zorganizowanym przez Urząd Miejski w Alwerni, wzięło udział 525 mieszkańców Gminy. Relacja uzyskanej liczebności ankiet zwrotnych do liczby mieszkańców Gminy Alwernia wg stanu na koniec 2014 roku pozwala uznać uzyskane wyniki jako reprezentatywne dla ogółu społeczności lokalnej, ze względu na jej liczebność. Należy jednak pamiętać, że kryterium reprezentatywności może przyjmować różne definicje w odniesieniu do przyjętych celów badań, w tym przypadku ankietowych. Celem badań wspierających proces powstawania Strategii Rozwoju Gminy Alwernia było zapoznanie się z ogólną opinią mieszkańców na temat poziomu jakości życia na terenie Gminy i w tym znaczeniu, uzyskana liczebność odpowiedzi w powiązaniu z ich jakością została uznana jako satysfakcjonująca i ważna do uwzględnienia w procesie wnioskowania w ostatecznym kształcie dokumentu Strategii Rozwoju Gminy Alwernia. Wyniki badania kwestii pierwszej: jak żyje się w Gminie Alwernia w porównaniu do innych gmin powiatu? Pytanie miało na celu zbadanie ogólnego poziomu zadowolenia z miejsca zamieszkania w odniesieniu do pozostałych gmin powiatu. Jak wynika z uzyskanych rezultatów, ponad 60% mieszkańców uważa, że na terenie gminy żyje się identycznie lub lepiej niż w innych gminach. Blisko 40% badanych uważa jednak, że gorzej. tak samo 57 % W Gminie Alwernia żyje się... niż innych gminach lepiej 5 % gorzej 38 % 87 S t r o n a

Wyniki badania kwestii drugiej: Ocena sytuacji gospodarczej Gminy? Sytuacja gospodarcza Gminy Alwernia Pytanie miało na celu zbadanie ogólnej oceny sytuacji gospodarczej Gminy. dobra 4% zła 21% Zdecydowana większość mieszkańców sytuację gospodarczą Gminy ocenia, jako średnią lub dobrą. 21% badanych wskazało na sytuacje złą. średnia 75% Wyniki badania kwestii trzeciej: Ocena poziomu życia rodziny? Pytanie miało na celu poznanie opinii w zakresie sytuacji przeciętnej rodziny Gminy. Zdecydowana większość biorących w badaniu rodzin ocenia swoją sytuację, jako średnią lub dobrą, 16 % badanych uważa ją, jako złą. Sytuacja przeciętnej rodziny żyjącej w Gminie Alwernia dobra 6% średnia 78% zła 16% 88 S t r o n a

Wyniki badania kwestii czwartej: Jakie są perspektywy dla młodzieży? Czy w Gminie są dobre perspektywy dla młodzieży Pytanie miało na celu poznanie opinii w zakresie oceny perspektyw rozwojowych młodzieży Gminy. TAK - 18% Zdecydowana większość badanych nie widzi szans rozwojowych dla młodzieży. Jedynie 18% ankietowanych uważa, że perspektywy dla rozwoju młodych mieszkańców Gminy są dobre. NIE - 82% Dlaczego nie ma dobrych perspektyw? najliczniejsze uzasadnienia dla odpowiedzi negatywnych 1. Gmina nie dba o młodzież 2. brak perspektyw edukacyjnych, rozwoju 3. brak pracy 4. brak oferty czasu wolnego Dlaczego są dobre perspektywy? najliczniejsze uzasadnienia dla odpowiedzi pozytywnych 1. zajęcia dla dzieci i młodzieży, sport 2. nowe możliwości rozwojowe, bliskość Krakowa 89 S t r o n a

Wyniki badania kwestii piątej: Powody, dla których mieszkam na terenie Gminy Pytanie miało na celu poznanie powodów, dla których społeczność mieszka na terenie Gminy. Blisko 90% ankietowanych mieszka na terenie Gminy z jakiegoś powodu, przeważają wskazania pozytywnych powodów. Pozostali są zmuszeni do mieszkania na terenie Gminy. pochodzenie, to moje miejsce 39% Mieszkam w Gminie Alwernia ponieważ... muszę, nie mam wyjscia, możliwosci 10% bo praca, dom, dzieci 21% krajobraz, zieleń, cisza i spokój, piekna okolica 21% posiadam mieszkanie, dom 10% Wyniki badania kwestii szóstej: Oczekiwania mieszkańców wobec władz samorządowych Pytanie miało na celu poznanie oczekiwań mieszkańców Gminy wobec władz samorządowych najważniejszych spraw do załatwienia (pod uwagę brane były wyniki powyżej 10% wskazań na konkretne zadanie). 1. Powstanie strefy gospodarczej / miejsca pracy 2. Drogi, chodniki całej gminy, rondo / sygnalizacja / biedronka, remont drogi do lasu, oświetlenie, wjazd A4 3. Strefa rekreacyjna/plac zabaw w parku EVRON, orlik, siłownie pod chmurką, skate park, basen, rynek, sala gimnastyczna, rozwój turystyczny, stadion, 4. Kanalizacja całej Gminy, ochrona środowiska, oczyszczalnia ścieków, oze, 5. Modernizacja budynków użyteczności publicznej, przedszkoli i szkół (Grojec, Brodła), estetyka miasta, bezpieczeństwo publiczne, (lepsza) opieka zdrowotna, 6. Kluby, przestrzeń i oferta wspierająca młodych 7. Usprawnienie pracy Urzędu, ZUK, transparentność w decyzjach. 90 S t r o n a