Praktyczna interpretacja wyników monitoringu serologicznego w stadach brojlerów kurzych

Piotr Szeleszczuk Praktyczna interpretacja wyników monitoringu serologicznego w stadach brojlerów kurzych Cz Êç II Zakaêne zapalenie oskrzeli IB (Infectious Bronchitis) Rzekomy pomór drobiu ND (Newcastle disease) Zakaêny syndrom du ej g owy SHS (Swollen Head Syndrome) Zaka enia reowirusowe REO (Respiratory-Enteric-Orphan) Zaka enia Mycoplasma gallisepticum i Mycoplasma synoviae MG/MS Zaka enia Ornithobacterium rhinotracheale ORT Przedsi biorstwo Produkcyjno-Handlowe ESKULAP Spó ka Jawna Gliwice

Przedmowa Krajowa praktyka drobiarska w ciàgu ostatnich lat przekona a si, e monitoring serologiczny jest nowoczesnà metodà pozwalajàcà na uzyskanie wiarygodnych informacji s u àcych podejmowaniu optymalnych decyzji, pozwalajàcych zoptymalizowaç produkcj i osiàgnàç wy sze dochody. Zasady monitoringu serologicznego sà ju dobrze znane du ej grupie lekarzy patologów drobiu, jednak liczba zainteresowanych tà metodà diagnostycznà wcià si zwi ksza. Pierwsza w krajowym piêmiennictwie zwarta publikacja poêwi cona monitoringowi serologicznemu w praktyce drobiarskiej ukaza a si w 997. Nast pne ogólne opracowanie zosta o wydane w roku. Z kolei w roku ukaza a si cz Êç pierwsza przewodnika Praktyczna interpretacja wyników monitoringu serologicznego w stadach brojlerów kurzych. Wydawcà tych pozycji jak i niniejszego przewodnika by a firma PPH Eskulap Gliwice wy àczny przedstawiciel firmy Idexx Laboratories (USA) w Polsce. Niniejszy poradnik skierowany jest do lekarzy weterynarii pragnàcych stosowaç monitoring serologiczny w stadach brojlerów kurzych. Ze wzgl du na jego dydaktyczny charakter zainteresujà si nim z pewnoêcià tak e studenci Wydzia ów Medycyny Weterynaryjnej. Podane w przewodniku liczne przyk ady majà za zadanie u atwiç interpretacj wyników monitoringu serologicznego. Materia wykorzystany do opracowania niniejszej publikacji zosta zebrany w oparciu o badania prowadzone w ostatnich latach przez Oddzia Chorób Ptaków Katedry Nauk Klinicznych Wydzia u Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie. W pierwszej cz Êci opracowania omówiono szczegó owo zasady interpretacji wyników monitoringu serologicznego w kierunku: zakaênego zapalenia mózgu i rdzenia kr gowego kurczàt, zakaênej anemii kurczàt, bia aczki typu J oraz choroby Gumboro. W prezentowanej obecnie publikacji przedstawiono pozosta e monitorowane w kraju jednostki chorobowe kurczàt rzeênych. Mam nadziej, e niniejszy przewodnik b dzie pomocny lekarzom weterynarii w ich codziennej pracy nad zapobieganiem i zwalczaniem chorób kurczàt brojlerów. Dr hab. Piotr Szeleszczuk Profesor SGGW Wprowadzenie MONITORING SEROLOGICZNY W STADZIE BROJ- LERÓW oznacza okresowe badanie surowic ptaków w celu okreêlenia obecnoêci przeciwcia przeciwko wa nym w praktyce zarazkom. Krew do badaƒ pobiera si w ÊciÊle okreêlonych odst pach i bada w kierunku obecnoêci specyficznych przeciwcia przeciwko okreêlonym patogenom. Monitoring serologiczny jest nowoczesnà metodà diagnostycznà z du ym powodzeniem stosowanà w najbardziej rozwini tych krajach Êwiata. DLACZEGO NALE Y PROWADZIå MONITORING SEROLOGICZNY!? Dzi ki prowadzeniu monitoringu serologicznego mo na: okreêliç poziom przeciwcia matczynych oceniç technik szczepieƒ oceniç odpornoêç poszczepiennà sygnalizowaç pojawianie si problemów zdrowotnych precyzyjnie i wczeênie rozpoznawaç choroby porównywaç stada mi dzy sobà obni yç wielkoêç konfiskat rzeênych obni yç koszty produkcji poprzez popraw stanu zdrowotnego Prowadzenie monitoringu serologicznego umo liwia zw aszcza: OkreÊlanie poziomu przeciwcia matczynych ZnajomoÊç poziomu przeciwcia u jednodniowych pisklàt ma nies ychanie wa ne znaczenie praktyczne. Wiedza ta pozwala mi dzy innymi oceniç program szczepieƒ w stadach rodzicielskich, umo liwia tak e precyzyjne okreêlenie terminu szczepieƒ ptaków np. przeciwko chorobie Gumboro czy rzekomemu pomorowi drobiu. Wydaje si, e wzorem wielu paƒstw z rozwini tà produkcjà drobiarskà nale y dà yç do sytuacji, kiedy ka de stado pisklàt opuszczajàce zak ad wyl gowy b dzie zaopatrzone w wyniki badaƒ serologicznych. Korzystajàc z pomocy programów komputerowych firmy Idexx mo na w sposób automatyczny wyliczyç optymalny termin szczepienia przeciwko chorobie Gumboro dla ka dego stada. Ocen odpowiedzi serologicznej po szczepieniu Âledzenie odpornoêci poszczepiennej pozwala na optymalizacj zu ycia szczepionek. W przypadku, gdy stopieƒ odpornoêci poszczepiennej nie jest zadowalajàcy mo liwe jest skrócenie odst pu czasowego pomi dzy poszczególnymi szczepieniami.

Przy wysokim poziomie odpornoêci poszczepiennej przerwy pomi dzy poszczególnymi immunizacjami mogà byç natomiast d u sze. Ocen skutecznoêci zastosowanej techniki podania szczepionki W wielu przypadkach b dy w technice szczepienia majà negatywny wp yw na powstanie odpornoêci poszczepiennej. W takiej sytuacji monitorowanie serologiczne pozwala na bardzo szybkà reakcj i popraw techniki szczepienia. Rozpoznawanie chorób Regularne badania serologiczne pozwalajà równie na bardzo szybkie i precyzyjne rozpoznanie wielu chorób. Dotyczy to zw aszcza cz sto spotykanych w praktyce jednostek chorobowych o przebiegu podklinicznym. Monitorowanie serologiczne pozwala na obiektywnà ocen stanu zdrowia danego stada. Na podstawie wyników badaƒ wielu stad mo na sporzàdziç ocen stanu zagro enia chorobami zakaênymi na danym terenie. Najwa niejsze zasady, których nale y przestrzegaç przy pobieraniu krwi do badaƒ serologicznych. Krew do badaƒ powinna byç pobierana losowo. Jest oczywiste, e zasadnicze znaczenie dla prawid owej interpretacji wyników badaƒ serologicznych jest badanie odpowiednio licznych prób. Tylko badanie statystycznie wiarygodnej liczby surowic pozwala ywiç nadziej, e decyzje podj te na podstawie wyników b dà wiarygodne. Krew do badaƒ nale y pobieraç poza halà produkcyjnà. JeÊli jest to mo liwe krew do badaƒ serologicznych nale y pobieraç od ptaków b dàcych na czczo. Do badaƒ serologicznych nale y wybieraç osobniki przeci tne (Êrednie). Nie nale y w adnym przypadku przeznaczaç do badaƒ serologicznych sztuk char aczych. Jednodniowe piskl ta powinny mieç: mas cia a mi dzy a gramów, bez zmian zapalnych w miejscu p pka i temperatur cia a C mierzonà w kloace. Wiek ptaków (dni) Zalecana technika pobierania krwi i wielkoêç prób Sposób pobrania krwi Choroby wirusowe * Stado w tym przypadku jest grupà ptaków utrzymywanych w jednym pomieszczeniu (kurniku). WielkoÊç próbki Choroby bakteryjne -7 Dekapitacja, serce próby na stado* prób na stado 7- y a skrzyd owa, serce próby na stado prób na stado > y a skrzyd owa próby na stado prób na stado Przyk adowy harmonogram monitoringu serologicznego w stadach brojlerów kurzych Kierunek badania Wiek ptaków - - Badanie w dniu uboju Badanie w dniu uboju + + + Zaka enia reowirusowe REO + + + Choroba Gumboro IBD + + + Zakaêna Anemia Kurczàt CIA + + + Zakaêne zapalenie oskrzeli IB + + + Rzekomy pomór drobiu ND + + + Ornitobakterioza ORT + + + Mycoplasma gallisepticum MG + + + Mycoplasma synoviae MG + + + Zaka enia pneumowirusowe SHS/TRT + + + Zakaêne zapalenie mózgu i rdzenia kr gowego AE + + + Bia aczka przeciwcia a typ J + Bia aczka przeciwcia a typ AB + Bia aczka antygen + Zaka enia adenowirusowe + Salmonella spp. + + + + Zalecane pobranie prób.

Schematyczne rozmieszczenie miejsc, w których chwytamy ptaki w celu pobrania krwi do badania monitoringowego Rzut kurnika Miejsce pobierania krwi (poza halà produkcyjnà) Jak odczytywaç wyniki uzyskane przy pomocy programu xchek Laboratoria autoryzowane firmy Idexx przekazujà uzyskane wyniki badania w teêcie ELISA w postaci typowego histogramu uzyskanego za pomocà programu xchek. Ta forma przedstawiania wyniku badaƒ u atwia Êledzenie zmian w kszta towaniu poziomu przeciwcia w trakcie prowadzonego monitoringu serologicznego. Zamieszczony obok przyk ad zawiera typowy histogram i podaje zasady odczytywania wyniku zobrazowanego tym sposobem. Code A MONITORING SEROLOGICZNY IBD 7 8 9 7 8 Assay IBD GMean 77 CV 8, Age - Case MONITORING SEROLOGICZNY : Mean: 8 GMean: 77 SD: 89 %CV: 8, Min: 99 Max: 9 Dil: : Comment Monitoring serologiczny: w tym miejscu drukowany jest opis identyfikujàcy stado IBD: kierunek badania w tym punkcie podane jest, jaki antygen by badany (IBD choroba Gumboro, NDV rzekomy pomór drobiu, IBV zakaêne zapalenie oskrzeli, REO zaka enia reowirusowe, itd.) : liczba surowic o mianie nale àcym do danej grupy : liczba badanych surowic Mean: Êrednie miano ELISA badanych prób surowic ptaków GMean: Êrednie geometryczne miano ELISA badanych prób surowic ptaków SD.: odchylenie standardowe C.V.%: wspó czynnik zmiennoêci (Coefficient of Variation), który charakteryzuje zró nicowanie wyniku. Je eli wskaênik C.V. jest mniejszy ni % przyjmuje si, e rozproszenie wyników czyli zró nicowanie zmian pomi dzy poszczególnymi osobnikami jest zadowalajàce co oznacza, e wszystkie ptaki w stadzie reagowa y podobnie. Wysoki wspó czynnik zmiennoêci oznacza, e zró nicowanie mian pomi dzy poszczególnymi osobnikami w stadzie jest zbyt du e, co nie jest korzystnym zjawiskiem. Ocena wartoêci wspó czynnika zmiennoêci jest szczególnie istotna przy okreêlaniu ter-

minu szczepienia przeciwko chorobie Gumboro. Jest w zasadzie mo liwe jedynie gdy ten wspó czynnik jest %. Min: najni sze miano surowicy Max: najwy sze miano surowicy Tech: inicja y osoby wykonujàcej badanie Dilution: podaje rozcieƒczenie próbek (standardowo:; CAV ELISA :) Titer Group: numer grupy mian (patrz tabela) Code: kod danego stada Assay: kierunek badania w tym punkcie podane jest jaki antygen by badany (IBD choroba Gumboro, NDV rzekomy pomór drobiu, IBV zakaêne zapalenie oskrzeli, REO zaka enia reowirusowe, itd.) Age: wiek badanego stada Case: w tym miejscu drukowany jest opis identyfikujàcy stado Comment: komentarze. Do poszczególnych grup nale à surowice o mianach: GRUPA MIAN ZAKRES MIAN W GRUPIE -9 (-7 Ms/Mg, Mg, REV, -8 LLAB) 97-99 (97-99 Ms/Mg, Mg, REV; 8-999 LLAB) - 999 (-999 Ms/Mg, Mg, REV) - 999-999 - 999-999 7-7 999 8 8-9 999 9-999 - 999-999 -7 999 8-9 999-999 - 999-7 999 7 8-999 8 Mg Mycoplasma gallisepticum Ms Mycoplasma synoviae REV wirus retikuloendoteliozy Interpretacja wyniku badania w kierunku zakaênej anemii kurczàt CIA Sposób obrazowania wyników badaƒ w kierunku wykrycia obecnoêci specyficznych przeciwcia przeciwko wirusowi zakaênej anemii kurczàt odbiega swoim charakterem od histogramow dla innych jednostek chorobowych, co jest to rezultatem odmiennoêci w konstruowaniu testu stosowanego przy diagnostyce CIA. Typowy wynik badania w tym kierunku przedstawia rycina. Kryteria oceny protekcji i wyniki przy tej chorobie sà nast pujàce: S/N >, brak protekcji (wynik ujemny), S/N,9-, s aba protekcja (wynik wàtpliwy), S/N <, pe na protekcja (wynik dodatni). Wa ne jest równie ocena wspó czynnika zmiennoêci. JeÊli wartoêç CV wynosi powy ej % wyrównanie oceniamy jako z e przy wartoêciach -9 CV przyjmuje ono Êrednie wartoêci, natomiast dla wartoêci poni ej rozproszenie wyników wokó Êredniej jest zadowalajàce. Wzorcowy histogram wyniku badania w kierunku zakaênej anemii kurczàt........ Surowice dodatnie Surowice wàtpliwe........7.8.9.......+ S/N Groups Surowice ujemne Monitoring serologiczny w ubojni drobiu Najbardziej praktyczna metodà (ze wzgl du na ponoszone koszty) jest prowadzenie monitoringu w oparciu o ubojnie drobiu jako integratora produkcji mi sa drobiowego. Nale y badaç szeêç losowo wybranych stad w ciàgu tygodnia pobierajàc z ka dego stada po prób krwi. Przy koƒcu ka dego tygodnia zgromadzona liczba prób wystarczy do wykorzystania p ytki mikrotetracyjnej (9 surowic). Prowadzenie monitoringu przez pierwsze dwa, trzy miesiàce pozwoli na ustalenie wzorca dla danego rejonu, który to wzorzec stanowiç b dzie punkt odniesienia dla interpretacji wyników dalszych badaƒ. Po ustaleniu wzorca nale y kontynuowaç monitorowanie serologiczne zwracajàc uwag na wszelkie odchylenia od standardowego poziomu specyficznych przeciwcia. Zaobserwowane ró nice mogà byç wczesnym wskaênikiem zmian prowadzàcych do pogorszenia si jakoêci ycia, jeszcze przed ich rzeczywistym wystàpieniem. Przyk adowo jeêli stwierdzi si obni enie poziomu mian specyficznych przeciwcia mo na podjàç nast pujàce dzia ania:. Zwi kszyç cz stotliwoêç szczepieƒ.. Zmieniç szczepionk (rodzaj, producent).. Przesunàç kolejne szczepienia o lub dni.. JeÊli brak jest reakcji booster (szybkiego i wysokiego wzrostu poziomu przeciwcia po drugiej immunizacji) ponowiç szczepienie.

W oparciu o znajomoêç wzorcowego statusu serologicznego stada uzupe nionà informacja o producentach, wynikach ekonomicznych, warunkach odchowu i zmianach sezonowych itp., nale y podjàç prawid owà decyzj o strategii profilaktyki weterynaryjnej. Programy komputerowe firmy IDEXX pozwalajà zebraç te dane, ale od doêwiadczenia i wiedzy lekarza weterynarii specjalisty zale y czy z zebranych danych zostanà wyciàgni te prawid owe wnioski. Po wczesnym wykryciu przyczyn mogàcych prowadziç do obni enia si jakoêci zostaje oko o tygodni, aby staraç si zminimalizowaç straty jakie mogà ewentualnie wystàpiç. JakoÊç nades anych próbek Nale y mieç na uwadze, e jakoêç prób krwi (surowic) dostarczonych do laboratorium ma du y wp yw na osiàgni te wyniki. Im lepszy jest stan nades anych do laboratorium prób krwi, tym bardziej wiarygodne sà uzyskane wyniki. W zasadzie niewielka lub wyst pujàca w Êrednim stopniu hemoliza nie ma wielkiego wp ywu na wynik badania, z powodu stosowania wysokiego stopnia rozcieƒczenia próbki (:). Natomiast bakteryjne lub grzybicze zaka enie próby mo e znaczàco wp ywaç na osiàgni te wyniki. Z tego wzgl du jeêli surowica ma byç transportowana w niesprzyjajàcych warunkach przez d u szy okres czasu (np. wysy ka pocztà w czasie upa ów) nale y dodaç do niej, ml ( kropla) % roztworu mertiolatu. JeÊli jakoêç nades anych prób budzi du e zastrze enie laboratorium odstàpi od badaƒ i poprosi o nades anie nowych surowic. Przesy anie prób na bibule filtracyjnej Do przesy ania prób do badania w teêcie ELISA stosuje si zazwyczaj probówki lub inne nadajàce si do transportu pojemniki. Zastosowanie tego sposobu przesy ania prób do laboratorium stwarza niekiedy problemy techniczne (uszkodzenie prób, zepsucie si itp.). Z tego wzgl du firma proponuje Idexx mo liwoêç przesy ania prób surowic po zaadsorbowaniu ich na bibule filtracyjnej w zwyk ych kopertach. Przeprowadzone przez firm Idexx szeroko zakrojone badania wskazujà, e stosowanie metody transportu surowic na bibule filtracyjnej mo e byç wygodnà w praktyce alternatywà dla tradycyjnego sposobu przesy ania prób do badaƒ serologicznych. Sposób post powania: Z ka dej próby nale y pobraç mikrolitr surowicy i nanieêç na bibu filtracyjnà (mo na jà otrzymaç w laboratoriach wykonujàcych monitoring serologiczny), nast pnie paski suszy si przez noc w temperaturze pokojowej. Nast pnego dnia tak przygotowane próbki przesy a si do laboratorium serologicznego pocztà. Istotne elementy oceny parametrów uzyskanych w ELISA Oceniajàc wyniki uzyskane w testach ELISA nale y zawsze sprawdziç Êrednie miana (arytmetyczne Mean i geometryczne GMean) oraz wspó czynnik zmiennoêci (% CV). WartoÊç Êredniego miana przeciwcia u ptaków mówi o nasileniu odpowiedzi serologicznej. Drugi uwzgl dniany w ocenie parametr, wspó czynnik zmiennoêci, wyra ony w procentach (%CV) mówi o tym, jak zmienne jest Êrednie miano przeciwcia w stadzie. Im ni sza jest wartoêç CV, tym rozk ad mian jest bardziej jednolity i skutecznoêç szczepienia jest wy sza. W przypadku wi kszoêci chorób zak ada si, e CV po prawid owym szczepieniu powinien wynosiç poni ej %. Ocena wyników monitoringu serologicznego JeÊli wyniki zosta y prawid owo zebrane i mo na je uznaç za reprezentatywne konieczne jest ich szczegó owa interpretacja. Zasady ogólne oceny wyników monitoringu serologicznego sà stosunkowo proste, jednak w aêciwe i pe ne ich wyinterpretowanie wymaga znajomoêci wielu istotnych szczegó ów i doêwiadczenia uzyskanego na drodze zbierania i przechowywania danych oraz porównywania ich wprzysz oêci z nowymi danymi. Regularne badania przeglàdowe stad umo liwiajà ustalenie w asnych standardów oczekiwanych wartoêci mian przeciwcia, czyli tzw. wartoêci referencyjnych. Zawsze nale y pami taç o tym, e wartoêci referencyjne sà specyficzne dla poszczególnych ferm i mogà ró niç si mi dzy sobà ze wzgl du na odmienne typy produkcyjne ptaków, rodzaje szczepionek i programy szczepieƒ oraz inne ró nice istniejàce w danym Êrodowisku. Po ustaleniu w asnych wartoêci referencyjnych mian i wspó czynników zmiennoêci (% CV) mo na przystàpiç do oceny zarówno skutecznoêci programu szczepieƒ, jak te uchwycenia potencjalnych problemów zdrowotnych w stadzie. Przyk adowo, gdy uzyskiwane po szczepieniu miana przekraczajà wartoêci oczekiwane, mo na podejrzewaç zaka enie stada. Z kolei miana ni sze od zak adanych mogà sugerowaç niew aêciwe podanie szczepionki lub z à jakoêç biopreparatu. Przed podaniem szczegó owych regu interpretacyjnych nale y uwzgl dniç kilka za o eƒ ogólnych. Bardzo cz stym b dem interpretacyjnym jest przyjmowanie, e odpornoêç jest warunkowana obecnoêcià specyficznych przeciwcia. Jest to oczywiêcie zbyt daleko idàce uproszczenie bowiem miano przeciwcia generalnie okreêla jakoêç immunizacji a nie stopieƒ

analizy podstawowych elementów poszczepiennej odpowiedzi immunologicznej, którymi sà: A. IntensywnoÊç odpowiedzi, o czym Êwiadczy Êrednie miano przeciwcia. Czy u ptaków rozwin y si wystarczajàce miana przeciwcia, które znajdujà si w zakresie mian oczekiwanych przy stosowaniu danej szczepionki? Oczekiwane miana poszczeprotekcji. Mimo tych ograniczeƒ doêwiadczony interpretator mo e z wi kszym lub wi kszym b dem prognozowaç stopieƒ zabezpieczenia. Niestety tylko w niewielu chorobach mo emy byç pewni wysokiej korelacji mi dzy mianem a protekcjà. Jak wynika z danych podanych w tabeli mo emy tak e wyró niç choroby przy których miana specyficznych przeciwcia sà dodatnio skorelowane z protekcjà oraz takie przy których nie ma takiej zale noêci. Sà równie jednostki przy których wy sze miano przeciwcia jest skorelowane z lepszà jakoêcià immunizacji, oraz takie przy, których wy sze miano przeciwcia zwi ksza szans na lepszà protekcj. Interpretujàc wyniki badaƒ w stadach szczepionych nale y mieç na uwadze, e ró ne szczepionki mogà indukowaç ró ne miana przeciwcia, ale zapewniaç zbli ony poziom protekcji, jak te indukowaç zbli one miana przeciwcia, ale zabezpieczaç ptaki w ró nym stopniu. Podzia chorób drobiu pod wzgl dem zale noêci mi dzy mianem przeciwcia a protekcjà Choroby przy, których wy sze miano przeciwcia jest skorelowane z lepszà jakoêcià immunizacji Choroby przy, których wy sze miano przeciwcia zwi ksza szans na lepszà protekcj Choroby przy, których wy sze miano przeciwcia oznacza lepszà protekcj Choroby przy, których nie stwierdza si korelacji protekcja- miano przeciwcia AE IBV TRT EDS REO CHOLERA E. coli Zakaêny katar nosa IBV TRT EDS REO CHOLERA E. coli Choroba Gumboro Rzekomy pomór drobiu Zakaêna anemia kurczàt Choroba Mareka ILT Ospa AE IBV TRT EDS 7 REO Cholera Zakaêny katar nosa Ogólne zasady oceny wyników monitoringu serologicznego w stadach brojlerów kurzych Interpretujàc wyniki monitoringu w stadach kurczàt rzeênych mamy najogólniej dwa scenariusze: jeden obejmuje stada szczepione drugi stada nieszczepione. Jak wynika ze schematu pierwszego (Ryc. W-) w stadach nieszczepionych niezaka onych uzyskuje si wyniki które umownie uk adajà w kszta t równi pochy ej w kierunku koƒca cyklu produkcyjnego. Natomiast w stadach nieszczepionych zaka onych Miano ELISA Numer badania Ryc. W- Zachowanie mian przeciwcia REO stado zaka one transowarialnie Miano ELISA Miano ELISA 8 Numer badania Numer badania Ryc. W- Zachowanie mian przeciwcia REO stado niezaka one transowarialnie miana uk adajà si wed ug schematu równi pochy ej w przeciwnym kierunku (Ryc. W-). Na rycinie W- podano schematycznie kszta towanie si mian w stadzie nieszczepionym zaka onym po wyl gu. Interpretacja wyników szczepienia w stadach brojlerów dokonywana jest zazwyczaj na podstawie Ryc. W- Zachowanie mian przeciwcia REO stado zaka one po wyl gu

pienne sà cz sto nazywane Mianami zalecanymi. Miana zalecane mogà ró niç si mi dzy sobà w zale noêci od rodzaju ptaków, ich wieku, rodzaju u ytej szczepionki, programu szczepieƒ i innych czynników. Dlatego te trzeba opracowaç w asne wartoêci mian zalecanych, dostosowane do stosowanych programów szczepieƒ i warunków lokalnych. B. Wyrównanie odpowiedzi, o której Êwiadczy wartoêç procentowa CV. Czy szczepionka rzeczywiêcie trafi a do wszystkich ptaków czy nie? Czy wartoêç procentowa CV jest w zakresie wartoêci po àdanych czy te istnieje koniecznoêç poprawy? Generalne zalecenia dotyczàce wartoêci procentowa CV po szczepieniach sà nast pujàce: C. Utrzymywanie si odpowiedzi, o czym Êwiadczà zmiany Êredniego miana przeciwcia w czasie. Czy miana przeciwcia utrzymujà si przez wystarczajàcy okres czasu lub konieczne jest szczepienie przypominajàce, aby poziom przeciwcia utrzyma si powy ej wartoêci zabezpieczajàcej ptaki przed zaka eniem? Miano ELISA 8 % CV Wyrównanie < % Doskona e -% Dobre > % Konieczna poprawa Numer badania Ryc. W- Zachowanie mian przeciwcia IBD stado szczepione Miano ELISA 8 Numer badania Ryc. W- Zachowanie mian przeciwcia IBD stado szczepione i zaka one Celem profilaktyki chorób wirusowych w stadach brojlerów jest oczywiêcie, jak najwczeêniejsze wytworzenie wysokich poziomów specyficznych przeciwcia, zatem wynik badania wykonanego pod koniec cyklu produkcyjnego powinien byç odpowiednio wysoki (Ryc. W-). Przy nadka eniu zjadliwym wirusem poziom specyficznych przeciwcia wzrasta w stopniu wi kszym ni po zastosowaniu szczepionki (Ryc. W-). WartoÊci referencyjne W tabeli zamieszczono wzorcowe wartoêci mian specyficznych przeciwcia uzyskanych po szczepieniach. WartoÊci tam przedstawione mogà byç traktowane jedynie jako dane orientacyjne. Nale y pami taç o tym, e wartoêci te mogà byç ró ne w zale noêci od gatunku ptaków, typu szczepu wirusowego, programu szczepieƒ i wielu innych czynników patrz tabela str.. Ustalenie wzorcowego profilu serologicznego stada ZnajomoÊç wzorcowego profilu serologicznego pozwala: okreêliç, jaki jest w aêciwy dla danego stada i wieku poziom specyficznych przeciwcia, okreêliç, jakie czynniki i jak wp ywajà na sezonowe wahania w efektywnoêci produkcji, okreêliç jak poziom przeciwcia zmienia si po wprowadzeniu danego programu szczepieƒ, obliczyç, jaki poziom przeciwcia jest niezb dny, aby w pe ni zabezpieczyç stado. Celem ustalenia wzorcowego profilu serologicznego dla kurczàt rzeênych nale y badaç stada w odst pach tygodniowych. Konieczne jest zbadanie minimum stad, nale àcych do danej integracji drobiarskiej zak adu wyl gowego, rzeêni, przetwórni, itp. Prowadzenie takiego monitoringu pozwoli na okreêlenie wzorcowego profilu serologicznego. JeÊli w danym stadzie wystàpià problemy mo na porównaç wtedy wzorcowy profil z aktualnym wynikiem badaƒ serologicznych. Nale y mieç na uwadze, e wp yw na kszta towanie si wzorcowego profilu serologicznego majà zarówno zmiany sezonowe jak i stosowany program profilaktyczny. Nale y na bie àco uaktualniaç okreêlony profil serologiczny dla danego stada. W chwili, gdy wzorcowy profil serologiczny dla danego stada zostanie okreêlony mo na prowadziç rutynowy program monitoringu serologicznego. OkreÊlenie wzorcowego profilu serologicznego mo e byç atwo przeprowadzone za pomocà funkcji tworzenia takiego profilu, dost pnej w programie xchek (Baseline option). Program bardzo atwo mo e okreêliç wzorcowy profil serologiczny i obliczyç, jakie jest Êrednie miano przeciwcia dla danego stada. Raz okreêlony profil musi byç ciàgle uaktualniany w miar jak wprowadzane sà nowe dane, a ka da informacja nie majàca znaczenia mo e byç pomini ta. Profil serologiczny mo e obejmowaç tylko jeden parametr, mo e tak e sk adaç si z kilku parametrów, które zawarte sà w kodzie identyfikacji stada. 7

Przyk adowo mo na okreêliç profil serologiczny dla poszczególnych krzy ówek, dat szczepieƒ, wieku itp., pod warunkiem umieszczenia tych danych w kodzie identyfikujàcym stado. Wzorcowy profil serologiczny mo e byç zastosowany do graficznej prezentacji uzyskanych wyników monitoringu serologicznego, co pozwala na atwà ocen jakoêci stada. ZAKAèNE ZAPALENIE OSKRZELI (Infectious Bronchitis IB) Chorob wywo uje wirus nale àcy do rodzaju Coronavirus. Wirus zakaênego zapalenia oskrzeli nale y do zarazków o bardzo du ej zmiennoêci. Znanych jest ponad trzydzieêci typów serologicznych tego wirusa. Mi dzy ptakami zaka enie rozprzestrzenia si drogà aerogennà. Zarazek przenosi si tà drogà równie mi dzy kurnikami i fermami. Okres inkubacji wynosi od 8 do 7 godzin. Na zaka enie wirusem zakaênego zapalenia oskrzeli sà wra liwe kury i ba anty. U kurczàt wirus IB wywo uje nasilone zmiany zapalne w drogach oddechowych. Dochodzi do zapalenia b ony Êluzowej oskrzeli, a powstajàcy wysi k zapalny ogranicza dro noêç oskrzeli. Wraz z post pem choroby tworzàca si serowata wydzielina zatyka rozwidlenie tchawicy co prowadzi do dusznoêci, rz eƒ, kaszlu, kichania i przyjmowania charakterystycznej postawy pompujàcego oddychania. NieÊnoÊç gwa townie spada (w ciàgu -7 dni), pogarsza si tak e jakoêç skorupy, która jest krucha i odbarwiona, z charakterystycznymi deformacjami. W trakcie badania sekcyjnego stwierdza si obecnoêç Êluzu i przekrwienie b ony Êluzowej dolnych odcinków tchawicy i oskrzeli, u starszych kurczàt mogà wyst powaç w óknikowe naloty na workach powietrznych. ObecnoÊç ó tawego, serowatego czopa w óknikowego w rozwidleniu tchawicy u kurczàt wskazuje na zakaêne zapalenie oskrzeli. Przy diagnozie zakaênego zapalenia oskrzeli nale y braç pod uwag : a) obraz kliniczny i zmiany sekcyjne stwierdzone w danym stadzie, b) izolacj wirusa, c) wzrost poziomu przeciwcia (serokonwersja) w surowicy przy testowaniu w stosunku do znanego szczepu wzorcowego wirusa IB jako antygenu. Sytuacja epizootyczna w odniesieniu do zakaênego zapalenia oskrzeli bardzo gwa townie zmienia a si w latach 99-997, natomiast w ostatnich latach uleg a szcz Êliwie pewnej stagnacji. Nie znaczy to, e problem IB zosta zmarginalizowany, jest to nadal jeden z powa nych problemów zdrowotnych zarówno Miano ELISA 8 Zastosowanie wzorcowego profilu serologicznego (WPS) do oceny efektywnoêci programu szczepieƒ (stada immunizowane szczepionkà poêrednià w dniu) 7 Wiek ycia (tyg.) u niosek jak i brojlerów. Wydaje si, e obecna sytuacja jest wynikiem szeroko stosowanego programu immunoprofilaktyki tej choroby realizowanego w kraju od 997 roku. Poczynajàc od drugiego kwarta u 99 roku w Ambulatorium Zak adu Chorób Drobiu SGGW i Zak adzie Chorób Drobiu Instytutu Weterynarii obserwowano liczne przypadki chorobowe, w przebiegu których wyst powa y objawy nasuwajàce podejrzenie wirusowego zapalenia nerek u kur. Wyniki szczegó owych badaƒ potwierdzi y, e przynajmniej w cz Êci tych przypadków czynnikiem etiologicznym by y nefropatogenne szczepy wirusa IB. Ni sza skutecznoêç prowadzonej profilaktyki, w której powszechnie stosowane sà klasyczne serotypy wirusa IB spowodowa a, e w latach 99-998 coraz powszechniej zacz to dostrzegaç znaczenie szczepów wariantowych tego wirusa. Dost pne wyniki badaƒ wskazujà, e w krajowej populacji kur szeroko sà rozpowszechnione zarówno szczepy odznaczajàce si powinowactwem do uk adu oddechowego jak i nerek. Wyniki te potwierdzajà równie, e zasadnicze znaczenie w patologii zaka eƒ wirusem IB w stadach kurczàt rzeênych w Polsce ma serotyp /9 wirusa IB. Wydaje si, wi c, e aktualnie w Polsce wyst puje, co najmniej szeêç serotypów wirusa zakaênego zapalenia oskrzeli: Klasyczny serotyp Massachusetts Wariant /9 Wariant D 7 Wariant D Wariant QX Bli ej nie okreêlone szczepy nefropatogenne Nale y mieç na uwadze, e w przypadku wirusa IB groêne sà nie tylko infekcje u ptaków dojrza ych p ciowo, ale równie zaka enia w okresie piskl cym, bowiem przechorowanie w tym okresie mo e byç przyczynà dysfunkcji uk adu rozrodczego, prowadzàcego do powstania tak zwanych fa szywych niosek. Bezwzgl dnie konieczne jest takie konstruowanie programu profilaktycznego, aby ptaki zosta y zabezpieczone ju w pierwszych dniach ycia. Zarówno dla brojlerów jak i stad kierunku nieênego konieczne jest wi c wprowadzenie szczepienia przeciwko IB ju w zak adzie wyl gowym. WPS Stado A 8

Wa nym zagadnieniem praktycznym jest tak zwana odpornoêç krzy owa pomi dzy poszczególnymi serotypami wirusa IB. Ze w wzgl du na podobieƒstwa w budowie antygenowej serotypów, szczepiàc ptaki jednym serotypem zarazka uzyskuje si w ró nym stopniu wyra onà odpornoêç na inne serotypy wirusa. Jest oczywiste, e im wi ksze sà ró nice w budowie antygenowej pomi dzy poszczególnymi izolatami wirusa IB tym mniejsza jest odpornoêç krzy owa. W praktyce na terenach zagro onych wariantowymi szczepami wirusa IB dà y si wi c do zapewnienia jak najwi kszego parasola ochronnego poprzez stosowanie szczepionek zawierajàcych ró ne warianty wirusa IB. Zalecany aktualnie program immunoprofilaktyki IB zak ada wielokrotne szczepienia. Do pierwszych szczepieƒ u ywa si agodnych, silnie atenuowanych szczepów wirusa. Nast pne szczepienia mogà byç prowadzone za pomocà bardziej immunogennych szczepów wirusa, które odznaczajà si wi kszà patogennoêcià. Wybór rodzaju szczepu dla danego terenu powinien byç dokonany w oparciu o analiz szczepów terenowych wirusa IB wyst pujàcych na danym obszarze. Nowe szczepy wirusa IB nie powinny byç wprowadzane na obszary, w których nie stwierdzono ich wyst powania. O rodzaju szczepionek stosowanych na danym terenie powinien decydowaç, w oparciu o wyniki badaƒ laboratoryjnych, specjalistyczny nadzór weterynaryjny. Obok sporej liczby szczepionek zawierajàcych klasyczny serotyp Massachusetts, dost pne sà preparaty zawierajàce wariantowe szczepy wirusa IB takie jak: D 7, D oraz /9. W przypadkach zagro enia wyst powaniem serotypów wirusa IB nale y uwzgl dniç te szczepionki w immunoprofilaktyce zakaênego zapalenia oskrzeli. Interesujàcym zagadnieniem zwiàzanym ze stosowaniem szczepionek wielowa nych zawierajàcych ró ne serotypy wirusa IB. Zdaniem wielu badaczy przy stosowaniu takich preparatów nale y zachowaç daleko posuni tà ostro noêç, bowiem istnieje kompetencja o miejsce namna ania si wirusa w uk adzie oddechowym, co mo e prowadziç do wytwarzania si odpowiedzi tylko przeciwko jednemu z serotypów. Mimo coraz szerzej stosowanej metody immunizacji aerozolowej nale y pami taç, e po szczepieniu za pomocà ywych szczepionek mogà wystàpiç niekorzystne reakcje. Powik ania poszczepienne majà najcz Êciej charakter rz enia, kichania, kataru, zapalenia spojówek i zwi kszonej wra liwoêci na zaka enie E. coli. Kliniczne objawy poszczepienne pojawiajà si po - dniach i je eli nie dojdzie do powik aƒ zmiany s abnà i wycofujà si po nast pnych - dniach. Najwa niejsze czynniki wp ywajàce na pojawienie si powik aƒ poszczepiennych to: Podanie szczepionki pod postacià aerozolu o zbyt ma ej Êrednicy (aerozol Êrednio lub drobnoczàsteczkowy). Szczepienie w stadach zaka onych mykoplazmami. Szczepienie ptaków chorych, w stanie immunosupresji lub z uszkodzonym uk adem oddechowym. Zastosowanie silnych szczepów szczepionkowych u zbyt m odych ptaków np. zastosowanie szczepu H- do pierwszego szczepienia. Niski stopieƒ odpornoêci wywo any zbyt d ugà przerwà pomi dzy immunizacjà ywymi szczepionkami. Z a technika immunizacji powodujàca, e wiele ptaków nie jest zaszczepionych prowadzi to tak zwanego rollingu. Stosowanie ywych szczepionek w niedostatecznie izolowanych kurnikach na fermach utrzymujàcych ptaki w ró nym wieku. Ârodowisko zawierajàce du à iloêç amoniaku lub py ów. W zwiàzku ze wzrostem zagro enia wydaje si konieczne prowadzenie szeroko zakrojonych badaƒ seroepidemiologicznych celem okreêlenia cz stoêci wyst powania poszczególnych wariantów wirusa IB w kraju. Przy interpretacji wyników badaƒ monitoringowych nale y pami taç, e w przebiegu IB poziom przeciwcia nie jest skorelowany ze stopniem protekcji. Przy aktualnym stopniu zagro enia mo na przyjàç, e przy mianie przeciwcia HI powy ej : (miano > log ) wyst puje wystarczajàcy stopieƒ zabezpieczenia. U brojlerów szczepionych w dniu ycia wirus namna a si tylko w uk adzie oddechowym, indukujàc silnà odpornoêç lokalnà. U tak immunizowanych ptaków nie wykrywa si przeciwcia w surowicy. CB---IBV 7 8 9 7 8 : Mean: 98 GMean: 79 SD: 7 %CV:, Min: 8 Max: Tech: PP Date: Dil: : Ryc.. Typowy wynik badania jednodniowych pisklàt brojlerowskich. Ârednie miano przeciwcia wynosi 79, a % CV,. 9

CB---IBV : Mean: GMean: 7 SD: %CV: 8, Min: Max: Tech: PP Date: Dil: : CB---IBV : Mean: GMean: 7 SD: 8 %CV: 7, Min: Max: 9 Tech: PPP Date: 8 Dil: : 7 8 9 7 8 7 8 9 7 8 Ryc.. Wynik badania pisklàt pochodzàcych po êle zaszczepionym stadzie rodzicielskim. Widoczna jest du a ró nica mi dzy mianem minimalnym a maksymalnym. Wysoki jest równie wspó czynnik zmiennoêci (8,).Jak si wydaje w stadzie rodzicielskim pope niono b àd przy podawaniu szczepionek ywych. Zastosowana szczepionka inaktywowana spowodowa a u cz Êci ptaków efekt booster natomiast spora cz Êç rodziców nie zareagowa a na podanà szczepionk. Ryc.. Wynik badania jednodniowych pisklàt pochodzàcych po êle szczepionym stadzie. Równie i w tym przypadku ró nice miedzy mianem minimalnym a maksymalnym sà spore. Wspó czynnik zmiennoêci te jest wysoki. Jednak jak wynika z histogramu tylko jedna surowica znajduje si w grupie 9. Wynik taki mo e wskazywaç na ma à skutecznoêç szczepienia szczepionkà inaktywowanà. CB---IBV : Mean: 9 GMean: 8 SD: 9 %CV:, Min: 7 Max: Date: 7 Dil: : CB---IBV : Mean: GMean: 9 SD: %CV:, Min: Max: Date: 8 Dil: : 7 8 9 7 8 7 8 9 7 8 Ryc... Wynik badania pisklàt dwudniowych. Niski wspó czynnik zmiennoêci i Êrednie miano przeciwcia na poziomie 8 wskazuje na dobrà realizacj programu immunoprofilaktyki w stadzie rodzicielskim. Brojlery te nie by y szczepione przeciwko IB w ca ym cyklu produkcyjnym. Stado to zbadano ponownie w tyg. Ryc.. Wynik badania stada z poprzedniego przyk adu w tyg. Wynik jest typowy dla ptaków tyg. Brak jest przeciwcia matczynych i nie dosz o do zaka enia w okresie oko ol gowym. Stado zbadano ponownie w 7 tyg. CB-7--IBV : Mean: 9 GMean: 9 SD: %CV:,9 Min: Max: Date: 9 Dil: : CB---IBV : Mean: 8 GMean: 99 SD: %CV:, Min: Max: 9 Date: Dil: : 7 8 9 7 8 7 8 9 7 8 Ryc... Wynik badania stada brojlerów omówionego na ryc... i.. Jest to stosunkowo rzadki przypadek potwierdzajàcy brak wirusa zakaênego zapalenia oskrzeli w Êrodowisku kurnika. Stado to nie by o oczywiêcie szczepione. Ryc... Histogram obrazujàcy wynik badania stada jednodniowych pisklàt. Ptaki pochodzà po rodzicach prawid owo zabezpieczonych. Ârednie geometryczne miano wynosi 9 9, miano minimalne a wspó czynnik zmiennoêci,. W stadzie tym nie prowadzono immunoprofilaktyki.

CB---IBV : Mean: 78 GMean: SD: %CV:,9 Min: Max: 9 Date: Dil: : 8 CB---IBV : Mean: 7 GMean: 9 SD: 99 %CV: 9, Min: Max: 7 Date: Dil: : 7 8 9 7 8 7 8 9 7 8 Ryc... Histogram badania stada opisanego na ryc... Wynik jest bardzo interesujàcy, bowiem surowice sà negatywne, co jest prawid owe. Niepokoiç mo e pojawienie si jednego wyniku dodatniego. Nie wydaje si, aby mog y to byç przeciwcia a matczyne, zatem jest prawdopodobne, e w stadzie dosz o do kontaktu z wirusem terenowym. Ryc... Potwierdzeniem takiej hipotezy jest wynik badania stada w dniu. Stado nie by o szczepione, wi c powsta e przeciwcia a powsta y wyniku kontaktu z wirusem terenowym. Miana maksymalne by y wysokie ( 7 Êrednie miano 9. W tym przypadku powodem prowadzenia monitoringu by o podejrzenie zapalenia nerek. Wykonane badanie w teêcie HI potwierdzi o to podejrzenie, wykazano bowiem serokonwersj w stosunku do szczepu wariantowego /9 (B/79). CB---IBV : Mean: 8 GMean: 7 SD: %CV: 9, Min: Max: 7 Tech: YYY Date: Dil: : 8 CB-7--IBV : Mean: 8 GMean: 7 SD: 9 %CV: 8, Min: 7 Max: 79 Tech: UUU Date: 7 Dil: : 7 8 9 7 8 7 8 9 7 8 Ryc... Zarówno ten histogram jak i histogram nast pny przedstawia wyniki badaƒ w stadzie szczepionym przeciwko zakaênemu zapaleniu oskrzeli. Ptaki szczepiono w dniu ycia szczepionka zawierajàca szczep klasyczny Mass wirusa i lentogeniczny szczep wirusa rzekomego pomoru drobiu. W dniu ptaki zaszczepiono przeciwko IB podajàc szczepionk zawierajacà klasyczny szczep metodà spray. Jak wynika z histogramu szczepienie w dniu ycia nie spowodowa o powstania specyficznych przeciwcia klasy IgG w surowicy. Jest to wynik prawid owy, bowiem szczepienie w dniu ycia indukuje odpornoêç lokalnà w uk adzie oddechowym. Ryc... Drugie szczepienie wykonane metodà spray nale y oceniç jako dobrze przeprowadzone, bowiem wszystkie badane surowice by y dodatnie, miano przeciwcia wynosi o 7. CB---IBV : Mean: 88 GMean: SD: %CV: 8, Min: Max: Tech: III Date: Dil: : 8 CB-7--IBV : Mean: 9 GMean: 99 SD: 99 %CV:, Min: 77 Max: 9 Tech: OO Date: 9 Dil: : 7 8 9 7 8 7 8 9 7 8 Ryc. 7.. W opisanym stadzie zastosowano szczepienie szczepem klasycznym Mass w dniu ycia. Szczepionka by a podana w wodzie do picia. Jak wynika z histogramu pierwsze skutki szczepienia widoczne by y w postaci dodatnich surowic. Ryc. 7.. To samo stado opisane na poprzedniej rycinie (7.). Badanie wykonano u 9 dniowych ptaków. Ârednie miano przeciwcia wynosi o 99. Wspó czynnik zmiennoêci,%. Wynik ten potwierdza z à technik szczepienia bowiem dwie surowice sà ujemne zaê w niskich grupach mian. Wynik taki potwierdza, e w stadzie nie dosz o do zaka enia terenowymi szczepami wirusa. JeÊli objawy chorobowe wskazywa yby na zakaêne zapalenie oskrzeli nale a oby wykonaç badanie w celu wykluczenia szczepów wariantowych.

CB---IBV : Mean: 7 GMean: 78 SD: 7 %CV: 7,7 Min: 9 Max: Tech: OOO Date: 8 Dil: : CB---IBV : Mean: GMean: 8 SD: %CV:, Min: 7 Max: 9 Tech: PPP Date: Dil: : 7 8 9 7 8 7 8 9 7 8 Ryc. 8.. W stadzie, którego wyniki badaƒ serologicznych przedstawiono na tej i nast pnej rycinie zaobserwowano bardzo silne objawy ze strony uk adu oddechowego poczynajàc od tygodnia. W ca ym cyklu upadki przekroczy y,7 % Mimo stosowanego leczenia i zmiany kilku antybiotyków upadków nie uda o si zmniejszyç. Przy uboju ptaków pobrano krew do badania. Okaza o si równie, e wczeêniej lekarz prowadzàcy stado pobra krew od ptaków trzydniowych i przes a ja do laboratorium w celu archiwizacji. Krwi od ptaków w wieku dni nie pobrano. Rycina przedstawia wynik badania ptaków trzydniowych. Ârednie geometryczne miano przeciwcia wynosi 78, czyli nie jest wysokie (badanie wykonano u ptaków trzydniowych!). Ryc. 8.. Potwierdzeniem takiej hipotezy jest wynik badania stada w 7 dniu. Stado nie by o szczepione, wi c powsta e przeciwcia a powsta y wyniku kontaktu z wirusem terenowym. Miana maksymalne by y wysokie (9 Êrednie miano 8). W tym przypadku powodem prowadzenia monitoringu by o podejrzenie IB nephritis. Wykonane badanie w teêcie HI potwierdzi o to podejrzenie i wykazano serokonwersj w stosunku do szczepu wariantowego /9 (B/79). CB---IBV : Mean: 8 GMean: 7 SD: %CV: 9, Min: Max: 7 Tech: YYY Date: Dil: : 8 CB---IBV : Mean: 8 GMean: 7 SD: 87 %CV:, Min: 8 Max: 98 Tech: KKK Date: Dil: : 7 8 9 7 8 7 8 9 7 8 Ryc. 8.. Zarówno ten histogram jak i histogram nast pny przedstawia wyniki badaƒ w stadzie szczepionym przeciwko zakaênemu zapaleniu oskrzeli. Ptaki szczepiono w dniu ycia szczepionkà zawierajàcà szczep klasyczny Mass wirusa i lentogeniczny szczep wirusa rzekomego pomoru drobiu. W dniu ptaki zaszczepiono przeciwko IB podajàc szczepionk zawierajacà klasyczny szczep metodà spray. Jak wynika z histogramu szczepienie w dniu ycia nie spowodowa o powstania specyficznych przeciwcia klasy IgG w surowicy. Jest to wynik prawid owy, bowiem szczepienie w dniu ycia indukuje odpornoêç lokalnà w uk adzie oddechowym. Ryc. 9.. Opisywany histogram dotyczy stada brojlerów, w którym nie stwierdzano objawów chorobowych. Stado zosta o zaszczepione jednokrotnie w dniu ycia szczepionkà wariantowà (/9) podanà w wodzie do picia. Wynik badania jednodniowych pisklàt nie jest najlepszy. Ârednie miano wynosi bowiem tylko 7 a wspó czynnik zmiennoêci, %. 8 CB---IBV : Mean: 79 GMean: SD: 8 %CV: 9,9 Min: 9 Max: 7 Tech: OOO Date: Dil: : CB---IBV : Mean: 88 GMean: 8 SD: 9 %CV: 7, Min: Max: Tech: UUU Date: 9 Dil: : 7 8 9 7 8 7 8 9 7 8 Ryc. 9.. Ten histogram dotyczy stada wczeêniej opisanego. Widaç, e ptaki zareagowa y na szczepienie choç odpowiedê serologiczna nie by a wysoka. W 9 dniu Êrednie miano geometryczne wynosi o u wspó czynnik zmiennoêci 9,9. Ryc. 9.. Rycina ta wyraênie potwierdza, e schemat szczepienia i technika jego wykonania nie by y prawid owe. W 7 dniu ycia Êrednie arytmetyczne miano przeciwcia wzros o, ale nie by to du y wzrost, wzrós tak e wspó czynnik zmiennoêci.

8 CB---IBV : Mean: GMean: 99 SD: %CV:, Min: Max: 899 Date: Dil: :... CB-7--IBV : Mean: GMean: SD: %CV:, Min: 97 Max: 9 Date: Dil: :. 7 8 9 7 8. 7 8 9 7 8 Ryc... W badanym stadzie poczynajàc od tyg. wystàpi y ostre objawy kliniczne ze strony uk adu oddechowego sugerujàce zakaêne zapalenie oskrzeli. Lekarz opiekujàcy si stadem przes a surowice do badania. W badaniu stwierdzono, e 7 z badanych prób by o dodatnich. Stado nie by o szczepione przeciwko IB. Ârednie miano przeciwcia wynios o 99. Wysoki by natomiast wspó czynnik zmiennoêci wynoszàcy, %. Zalecono powtórne badanie surowic, którego wynik przedstawiono na rycinie.. Ryc... Wynik badania stada po up ywie tyg. Widoczny jest ponad pi ciokrotny wzrost Êredniego miana przeciwcia. WartoÊç wspó czynnika zmiennoêci obni y a si do, %. CB---IBV : Mean: GMean: 8 SD: 7 %CV: 8, Min: 897 Max: 89 Date: 8 Dil: :.... CB---IBV : Mean: 79 GMean: SD: %CV:,7 Min: 98 Max: 88 Date: Dil: :.. 7 8 9 7 8. 7 8 9 7 8 Ryc.. W praktyce cz sto zdarza si, e przy wystàpieniu objawów klinicznych nasuwajàcych podejrzenie zakaênego zapalenia oskrzeli u ptaków starszych ni dniowe bada si tylko surowice z koƒcowego okresu odchowu. Interpretacja wyników winna byç w tym przypadku bardzo ostro na. Przedstawiony histogram obrazuje wyniki badaƒ tyg. kurczàt brojlerów, ze stada nie szczepionego. Przed tyg. w stadzie wystàpi y ostre objawy ze strony uk adu oddechowego, wzrost upadków i ró nicowanie si stada. Jak wynika z histogramu w stadzie stwierdzono bardzo wysokie poziomy przeciwcia wynoszàce blisko. Ró nica miedzy mianem maksymalnym i minimalnym by a ponad dwudziestokrotna. Brak wczeêniejszego badania nie pozwala z ca à pewnoêcià na stwierdzenie, e stado przechorowa o zakaêne zapalenie oskrzeli, choç jest niemal pewne, e tak by o w istocie. Ryc.. Równie ten histogram zawiera wynik badania stada z du ymi problemami zdrowotnymi. W stadzie w wieku tyg. obserwowano objawy ze strony uk adu oddechowego z ponad normatywnymi upadkami. Analiza histogramu potwierdza, e miana sà bardzo wysokie. Miano maksymalne wynosi 8 8, zaê miano minimalne 98. W porównaniu z poprzednim stadem ni szy jest wspó czynnik zmiennoêci, co wynika z ró nic wiekowych pomi dzy poszczególnymi stadami. Stado, którego histogram przedstawiono na ryc.. by o o blisko tyg. m odsze. RZEKOMY POMÓR DROBIU, CHOROBA NEWCASTLE (Newcastle Disease ND) Rzekomy pomór drobiu wywo ywany jest przez paramyksowirusy nale àce do serotypu wirusa ND (PMV-). Wyst pujàce w przyrodzie szczepy wirusa charakteryzujà si bardzo ró nà patogennoêcià od bardzo niewielkiej (szczepy lentogeniczne) poprzez umiarkowanà (szczepy mezogeniczne) do bardzo silnej (szczepy welogeniczne). W obecnie stosowanych ywych szczepionkach zawarte sà szczepy lentogeniczne lub asymptomatyczne. Rzekomy pomór drobiu jest chorobà bardzo zaraêliwà. Zaka enie nast puje poprzez kontakt z chorymi ptakami, za poêrednictwem wydzieliny zapalnej z uk adu oddechowego. Choroba atwo przenosi si poprzez sprz t, samochody, personel, dzikie ptaki. Wra liwy gatunki to: kury, indyki, inny drób grzebiàcy. Wa nà rol w epidemiologii choroby odgrywa drób ozdobny i drób wodny. Okres inkubacji choroby jest zró nicowany, ale najcz Êciej wynosi od do dni. Rzekomy pomór drobiu mo e przebiegaç z bardzo du à ÊmiertelnoÊcià, silnà depresjà i upadkami w przeciàgu - dni od wystàpienia objawów klinicznych. Chore ptaki nie zawsze jednak muszà wykazywaç objawy ze strony uk adu oddechowego lub nerwowego. Szczepy mezogeniczne wirusa wywo ujà

jedynie typowe objawy kliniczne ze strony uk adu oddechowego. Typowe objawy kliniczne rzekomego pomoru drobiu stwierdzane po infekcji szczepami welogenicznymi to: utrudnione oddychanie, rz enia i charczenia, którym towarzyszà objawy nerwowe, takie jak pora enia, czy skr ty szyi (torticollis). Produkcja nieêna spada od do % lub wi cej i powraca do normy po oko o tygodniach. Jaja mogà mieç cienkà skorup, typowe jest równie sk adanie jaj bez skorup (tzw. lanie jaj - jaja w b onach).w dobrze zaszczepionych stadach ptaków objawy kliniczne zaka enia mogà byç trudne do stwierdzenia.typowe zmiany anatomopatologiczne to: zapalenie b ony Êluzowej tchawicy, zapalenie p uc, niekiedy naloty na workach powietrznych. Patognomoniczne dla choroby sà typowe wybroczyny w o àdku gruczo owym i ogniskowe owrzodzenie (butony) w jelitach cienkich. Zgodnie z obowiàzujàcymi w kraju przepisami rzekomy pomór drobiu jest chorobà zwalczanà z urz du. W przypadku podejrzenia o wystàpienie choroby konieczne jest przeprowadzenie badaƒ diagnostycznych majàcych na celu izolacj i charakterystyk patogennoêci wyosobnionego izolatu. Pomocne jest równie badanie serologiczne, w którym przy wyniku dodatnim stwierdzane sà bardzo wysokie miana specyficznych przeciwcia. Wirus izoluje si z wymazów pobranych z tchawicy lub z kloaki. Do izolacji wirusa mo e s u yç te rozcier z mózgu pad ych ptaków. W diagnozie ró nicowej nale y uwzgl dniç zakaêne zapalenie oskrzeli oraz zakaêne zapalenie krtani i tchawicy, które mogà przebiegaç z podobnymi objawami klinicznymi, ale zmiany sekcyjne i wyniki badaƒ serologicznych oraz izolacja zarazka majà decydujàce znaczenie dla prawid owej diagnozy. Mimo, e w kraju od 97 roku nie izoluje si szczepów welogenicznych wirusa rzekomego pomoru drobiu, wed ug danych piêmiennictwa krajowego (Minta i wsp. 99) w latach 99-99 izolowano jedynie szczepy lento-mezogeniczne tego wirusa o indeksach ICPI nie przekraczajàcych,8, to jednak profilaktyka choroby Newcastle wymaga ciàg ej uwagi, zw aszcza jeêli braç pod uwag przypadki choroby stwierdzane w innych krajach europejskich o wysokiej kulturze hodowlanej (W ochy, Szwecja). Szczególnie du e straty wirus rzekomego pomoru drobiu mo e powodowaç w stadach kurczàt rzeênych. Wydaje si wysoce prawdopodobne, e jednà z przyczyn nasilonego wyst powania kolibakteriozy, którà w praktyce okreêla si jako nie leczàcà si, jest pierwotne zaka enie wirusem ND. Ze wzgl dów technicznych za najbardziej racjonalne w profilaktyce tej choroby u brojlerów uznawane jest aerozolowe szczepienie w pierwszym dniu ycia przy u yciu szczepionki zawierajàcej bezpieczne dla uk adu oddechowego szczepy wirusa lub te w po àczeniu z profilaktykà zakaênego zapalenia oskrzeli. Ten schemat uodparniania mo e byç równie z powodzeniem zalecany dla stad niosek. Nie ma zatem innej alternatywy jak prowadzenie powszechnej immunoprofilaktyki. Obserwuje si szerokie wprowadzanie do profilaktyki choroby szczepionek zawierajàcych szczepy asymptomatyczne wirusa ND, podawanego w ZWD, bezpoêrednio po wyl gu metodà spray. Wprowadzone sà tak e szczepionki podawane metodà in ovo. Ze wzgl du na znaczenie choroby jej immunoprofilaktyka powinna byç przedmiotem sta ej troski patologów drobiu w kraju. Przeglàdy serologiczne wykonywane w ostatnich trzech latach w stadach brojlerów kurzych potwierdzajà, e w wielu rejonach kraju nie szczepi si kurczàt rzeênych przeciwko rzekomemu pomorowi drobiu. CB---NDV : Mean: 9 GMean: 878 SD: 77 %CV: 8,7 Min: 98 Max: 97 Tech: OO Date: 9 Dil: : CB---NDV : Mean: 7 GMean: SD: %CV: 7, Min: 9 Max: Tech: LLL Date: Dil: : 7 8 9 7 8 7 8 9 7 8 Ryc... Wynik badania jednodniowych pisklàt uzyskany w wyniku bardzo dobrego programu szczepieƒ w stadzie rodzicielskim. GMT wynosi 8 78, zwraca uwag wyjàtkowo niski wspó czynnik zmiennoêci wynoszàcy zaledwie 8,7 %. Zarówno primowakcynacja jak i szczepienie szczepionkà inaktywowanà by o bardzo dobrze wykonane. Ryc... W warunkach krajowych bardzo rzadko mo na uzyskaç wynik przedstawiony na tym histogramie. Jest to wynik badania stada opisanego na ryc... Stado nie by o szczepione. Z regu y u ptaków nie szczepionych stwierdza si w tyg. niewielkà liczb seroreagentów.

CB---NDV : Mean: 7 GMean: 9 SD: %CV: 7, Min: Max: Tech: PP Date: Dil: : CB---NDV : Mean: 978 GMean: SD: %CV:,8 Min: Max: Date: Dil: : 7 8 9 7 8 7 8 9 7 8 Ryc... Histogram przedstawia dobry wynik badania jednodniowych pisklàt brojlerów. GMT jest dobre i wynosi 9. % CV wynoszàcy 7, nale y oceniç jako bardzo dobry. Zdarza si niekiedy, e pojedyncze surowice majà miana du o ni sze ni pozosta e. W tym przypadku jedna surowica znajduje si w grupie mian. Stado to zosta o zaszczepione przeciwko ND w ZWD, a nast pnie w 8 dniu podano w wodzie picia szczepionk (szczep enterotropowy). Wynik badania stada w 7 dniu przedstawiono na ryc... Ryc... Jak wynika z opisu programu profilaktyki podanego na ryc... stado zosta o zaszczepione w 8 dniu. Widoczny jest poczàtek serokonwersji. Zastanawiajàce jest, e jedna z surowic osiàgn a miano przy GMT wynoszàcym. Wydaje si prawdopodobne, e przyczynà tego jest zjawisko rollingu. W stadzie obserwowano nieznaczne objawy ze strony uk adu oddechowego mi dzy a dniem po szczepieniu. Kichanie i nieznaczne rz enia s yszalne w okresie spoczynku stada. Objawy by y tak agodne, e nie wymaga y terapii. 8 CB---NDV : Mean: 7 GMean: 9 SD: 7 %CV: 7,9 Min: Max: 7 Date: Dil: : CB---NDV : Mean: 9 GMean: 887 SD: 77 %CV:, Min: Max: 78 Date: Dil: : 7 8 9 7 8 7 8 9 7 8 Ryc... Histogram przedstawiajàcy wynik badania stada w dniu odchowu. Jest to stado opisane na ryc... i.. Nale y stwierdziç, e wynik szczepienia by z y. Olbrzymie ró nice mi dzy mianem minimalnym a maksymalnym, bardzo du y wspó czynnik zmiennoêci wynoszàcy 7,9 % potwierdzajà z e wyrównanie odpowiedzi serologicznej. Ryc... Wynik badania jednodniowych pisklàt przedstawiony na tym histogramie jest z y. GMT wynosi 8 87 zaê AMT (Mean) a 9. Ró nica mi dzy mianem minimalnym a maksymalnym jest bardzo du a. JeÊli za o yç, e wynik jest technicznie poprawny to najprawdopodobniej piskl ta te pochodzà, ze stada, które mia o niew aêciwy program immunoprofilaktyki ND. Wydaje si, e pope niono b àd przy stosowaniu szczepionek ywych. Jest to bardzo typowy b àd techniczny spowodowany stosowaniem szczepionek w wodzie do picia. Po podaniu szczepionki inaktywowanej tylko u cz Êci ptaków w stadzie wystàpi efekt booster. Wydaje si, e jest te prawdopodobny b àd w technice podania szczepionki inaktywowanej u oko o - % ptaków w stadzie. Stado zosta o zaszczepione w dniu w zak adzie wyl gowym. CB---NDV : Mean: 7 GMean: 98 SD: 8 %CV:, Min: Max: 8 Tech: PP Date: 9 Dil: :.... CB---NDV : Mean: GMean: 8 SD: %CV: 97, Min: Max: 97 Date: 9 Dil: :.. 7 8 9 7 8. 7 8 9 7 8 Ryc... Ta rycina przedstawia histogram badania stada kurczàt w wieku dni. Widoczny jest poczàtek serokonwersji, mimo, e stado zasta o zaszczepione w 8 dniu. Szczepionk (szczep welogeniczny) podano metodà spray. Ryc... Histogram stada opisany na ryc... i.. Wszystkie ptaki posiada y specyficzne przeciwcia a. Miano geometryczne by o zadowalajàce i wynosi o 8. Stosunkowo wysoki wspó czynnik zmiennoêci wynika z obecnoêci ptaków z wysokim 9 7 i niskim poziomem specyficznych przeciwcia.