Załączniki do uchwały nr Rady Ministrów z dnia r. Załącznik nr 1

Załączniki do uchwały nr Rady Ministrów z dnia...2011 r. Załącznik nr 1

1 Spis treści Nr strony I. Wprowadzenie i cel Programu... 2 II. Wskaźniki monitorowania założonych celów Programu...3 III. Wykaz obszarów, zadań i wykonawców Programu...3 IV. Charakterystyka planowanej do zakupu aparatury......14 V. Opis obszarów i zadań Programu.....15 1. Obszar: Strategia bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin w produkcji ogrodniczej...23 2. Obszar: Ochrona środowiska...........66 3. Obszar: Uwarunkowania ekonomiczne produkcji sadowniczej, roślin ozdobnych i pszczelarskiej...73 4. Obszar: Ogrodnictwo ekologiczne.....82 5. Obszar: Bezpieczna żywność....... 101 6. Obszar: Postęp biologiczny......111 7. Obszar Bioróżnorodność..........139 VI. Wykaz aktów prawnych i dokumentów uzasadniających ustanowienie Programu...157

2 I. Wprowadzenie i cel Programu Produkcja ogrodnicza to ważna sfera gospodarki narodowej. Rozwój tego działu powinien odbywać się z zachowaniem wymogów ochrony środowiska przyrodniczego i racjonalnej gospodarki zasobami naturalnymi. Program przewiduje dynamiczny rozwój ogrodnictwa w ramach rolnictwa zrównoważonego. Realizacja Programu wymaga sprawnego transferu wiedzy fachowej generowanej przez naukę do sfery produkcji ogrodniczej. Instytut Ogrodnictwa będzie aktywnie wspomagać rozwój ogrodnictwa realizując zadania o charakterze służb publicznych. Program będzie służył osiąganiu celów ujętych w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia na lata 2007-2013 (dokumentu zaakceptowanego przez Radę Ministrów w dniu 29 listopada 2006 r.) i Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015 (dokumentu przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 29 listopada 2006 r.). Sektor rolno-spożywczy ma szansę aktywnego zaangażowania się w realizację polityki prozdrowotnej państwa przy wykorzystaniu płodów ogrodniczych, a wykreowanie w Polsce takiej polityki stać się może jedną z najskuteczniejszych i najtańszych form poprawy zdrowia ludności. Produkcja ogrodnicza znajduje się w grupie dziedzin rolnictwa o największych szansach rozwoju. Dużą rolę w tej dziedzinie przywiązuje się do produkcji integrowanej i ekologicznej oraz konieczności podniesienia jakości produktów do standardów obowiązujących w Unii Europejskiej. Program realizowany będzie przez: 1) poprawę konkurencyjności i dochodowości podmiotów w obszarze ogrodnictwa; 2) wykorzystanie warunków przyrodniczych kraju dla rozwoju ogrodnictwa ekologicznego; 3) osiąganie standardów Unii Europejskiej przez modernizację gospodarstw ogrodniczych i przedsiębiorstw obsługujących ogrodnictwo; 4) wdrażanie innowacyjnych technologii zapewniających poprawę jakości produktów ogrodniczych.

3 II. Wskaźniki monitorowania założonych celów Programu Prowadzone będzie monitorowanie celów Programu w zakresie sprawozdawczości merytorycznej i finansowej. Pozwoli to na ocenę realizacji celów zawartych w Programie oraz pozwoli na bieżącą kontrolę finansowej realizacji Programu. Program i realizowane w jego ramach zadania będą oceniane według następujących kryteriów: 1) nowoczesność rozwiązań w porównaniu z aktualnym stanem wiedzy; 2) wywiązywania się z realizacji zadań i celów w kolejnych latach realizacji Programu; 3) zasadności poniesionych kosztów w odniesieniu do osiąganych efektów; 4) oceny wpływu uzyskiwanych efektów na gospodarkę narodową. III. Wykaz obszarów, zadań i wykonawców Programu Wykonawcą Programu jest Instytut Ogrodnictwa, będący jednostką badawczą nadzorowaną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi utworzony na podstawie rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 września 2010 r. w sprawie połączenia Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa im. Szczepana Pieniążka oraz Instytutu Warzywnictwa im. Emila Chroboczka (Dz. U. z 2010 r. Nr 172, poz. 1166). Zgodnie z przepisami tego rozporządzenia przedmiotem działania Instytutu Ogrodnictwa jest prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych, ich wdrażanie i przystosowanie do potrzeb praktyki w obszarze: 1) sadownictwa; 2) warzywnictwa; 3) roślin ozdobnych; 4) pszczelnictwa. Do podstawowej działalności Instytutu Ogrodnictwa, według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), należą: 1) badania naukowe i prace rozwojowe (PKD 72); 2) badania naukowe i prace rozwojowe w dziedzinie nauk przyrodniczych i technicznych (PKD 72.1); 3) badania naukowe i prace rozwojowe w dziedzinie biotechnologii (PKD 72.11.Z); 4) badania naukowe i prace rozwojowe w dziedzinie pozostałych nauk przyrodniczych i technicznych (PKD 72.19.Z);

4 5) działalność weterynaryjna w zakresie pszczelnictwa (PKD 75.00.Z); 6) kształcenie i doskonalenie specjalistów z dziedziny ogrodnictwa (PKD 85.59.B).

5 Obszary i zadania Programu L.p. Obszar tematyczny / Zadanie Wykonawca 1 Strategia bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin w produkcji ogrodniczej 1.1 Doskonalenie metod badań sprawności technicznej opryskiwaczy 1.2 Opracowanie metod precyzyjnego stosowania środków ochrony roślin w celu ograniczenia zanieczyszczenia wód i gleby oraz innych elementów środowiska 1.3 Opracowanie metod neutralizacji pozostałości środków ochrony roślin w opakowaniach i w opryskiwaczach 1.4 Wykrywanie i oznaczanie nicieni kwarantannowych podlegających obowiązkowi zwalczania, określenia ich występowania na terytorium Polski oraz zapobieganie ich rozprzestrzenianiu się 1.5 Diagnostyka zagrożenia przez agrofagi inwazyjne, podlegające obowiązkowi zwalczania, opracowanie metod zwalczania i zapobiegania ich rozprzestrzenianiu się Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Techniki Ochrony i Nawożenia Roślin Sadowniczych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Techniki Ochrony i Nawożenia Roślin Sadowniczych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Techniki Ochrony i Nawożenia Roślin Sadowniczych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Roślin Ozdobnych w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Ozdobnych, - Pracownia Nematologii. Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych.

6 1.6 Diagnostyka oraz zmienność populacyjna bakterii (Erwinia amylovora), sprawcy zarazy ogniowej 1.7 Monitorowanie występowania oraz opracowanie metod zapobiegania rozprzestrzenianiu się nowych dla warunków Polski i szczególnie szkodliwych agrofagów na plantacjach roślin jagodowych 1.8 Monitorowanie występowania (Phytophthora spp.), diagnostyka i możliwości ograniczania strat powodowanych przez tę grupę patogenów Instytut Ogrodnictwa Oddział Roślin Ozdobnych w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Ozdobnych, - Pracownia Szkodników Roślin Ozdobnych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Ozdobnych Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: -Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, -Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Roślin Ozdobnych w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Ozdobnych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Ozdobnych, - Zakład Biotechnologii Roślin Ozdobnych. Instytut Ogrodnictwa 1.9 Monitorowanie występowania form agrofagów roślin sadowniczych odpornych na środki ochrony roślin oraz określenie metod przeciwdziałających temu zjawisku Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin - Sadowniczych, - Pracownia Entomologii

7 1.10 Opracowanie metodyk prowadzenia obserwacji występowania organizmów szkodliwych i oceny potrzeby wykonania zabiegów ochrony roślin 1.11 Monitorowanie występowania i rozpowszechniania się chorób pieczarki (Agaricus bisporus) i boczniaka (Pleurotus ostreatus) w zakładach produkcyjnych oraz próba oszacowania i ograniczenia strat spowodowanych przez czynniki chorobotwórcze 1.12 Monitorowanie stosowanych środków dezynfekcyjnych w uprawie grzybów oraz ocena ich skuteczności 1.13 Monitoring i diagnostyka molekularna (Plasmodiophora brassicae) w uprawach roślin kapustowatych 1.14 Prognozowanie zagrożeń powodowanych przez fitofagi występujące na uprawach roślin warzywnych 1.15 Aktualizacja istniejących i opracowywanie nowych integrowanych programów ochrony roślin warzywnych Roślin Sadowniczych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Samodzielna Pracowania Grzybów Uprawnych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Samodzielna Pracowania Grzybów Uprawnych. Współpraca z: Producentem Środków Dezynfekujących: Ecolab Kraków Mexeo - Kędzierzyn Koźle, Pieczarkarnie: Walczak Jacek, Łowicz; Przemysław Hernecki, Łódź Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Warzywnych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Warzywnych, - Pracownia Mikrobiologii. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Warzywnych, - Pracownia Entomologii Roślin Warzywnych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa:

8 przed szkodnikami jako podstawa nowoczesnych technologii produkcji warzyw 1.16 Integrowane programy ochrony roślin warzywnych przed chorobami jako podstawa nowoczesnych technologii produkcji warzyw 1.17 Opracowanie technologii produkcji odwirusowanych sadzonek warzyw z zastosowaniem kultur tkanek 1.18 Monitorowanie wpływu metod ochrony przed chwastami oraz regulatorów wzrostu na ekofizjolo-giczne właściwości roślin warzywnych ich jakość i wartość biologiczną oraz trwałość przechowalniczą 1.19 Opracowanie metod diagnozowania i charakterystyki uszkodzeń powodowanych przez herbicydy na roślinach warzywnych - Zakład Ochrony Roślin Warzywnych, - Pracownia Entomologii Roślin Warzywnych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Warzywnych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Warzywnych, - Pracownia Mikrobiologii, - Zakład Przechowalnictwa i Przetwórstwa Warzyw, - Pracownia Przechowalnictwa i Fizjologii Pozbiorczej Warzyw. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii, - Samodzielna Pracownia Kultur Tkanek. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Warzywnych, - Pracownia Herbologii, - Zakład Przechowalnictwa i Przetwórstwa Warzyw, - Pracownia Przetwórstwa i Oceny Jakości Warzyw, - Pracownia Przechowalnictwa i Fizjologii Pozbiorczej Warzyw. Współpraca z: Instytutem Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowym Instytutem Badawczym w Puławach: - Zakładem Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin

9 2 Ochrona środowiska 2.1 Doskonalenie specjalistycznych maszyn i technologii sadowniczych celem ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do atmosfery 2.2 Optymalizacja nawadniania upraw sadowniczych w Polsce z uwzględnieniem przebiegu pogody i zasobów wodnych gleby w głównych rejonach upraw sadowniczych 3 Uwarunkowania ekonomiczne produkcji sadowniczej, roślin ozdobnych i pszczelarskiej Warzywnych, - Pracownia Herbologii Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii, - Pracownia Hodowli i Biotechnologii. Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Techniki Sadowniczej. Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Samodzielna Pracownia Nawadniania i Upraw Roślin Sadowniczych pod Osłonami. 3.1 3.2 3.3 Monitorowanie i prognozowanie uwarunkowań ekonomicznych produkcji sadowniczej Monitorowanie i prognozowanie uwarunkowań ekonomicznych produkcji roślin ozdobnych Monitorowanie zmian strukturalnych w polskim pszczelarstwie i na rynkach miodu Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Ekonomiki i Marketingu. Instytut Ogrodnictwa Oddział Roślin Ozdobnych w Skierniewicach: - Zakład Szkółkarstwa i Nasiennictwa Roślin Ozdobnych, - Pracownia Szkółkarstwa Roślin Ozdobnych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Pszczelnictwa w Puławach: - Zakład Technologii Pasiecznej.

10 4 Ogrodnictwo ekologiczne 4.1 Opracowanie metod ekologicznej produkcji owoców 4.2 Opracowanie metod ekologicznej produkcji szkółkarskiej roślin sadowniczych 4.3 Opracowanie metod ekologicznej produkcji nasiennej roślin ogrodniczych i uszlachetniania materiału siewnego Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych i Ozdobnych, - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych, - Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, - Zakład Agrotechniki Roślin Sadowniczych, - Pracownia Architektury Sadu i Biologii Owocowania, - Pracownia Rizosfery, - Zakład Sadownictwa Podgórskiego w Brzeżnej Instytut Ogrodnictwa Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych i Ozdobnych, - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych, - Zakład Agrotechniki Roślin Sadowniczych Pracowania Rizosfery, Instytut Ogrodnictwa Oddział Roślin Ozdobnych w Skierniewicach: - Zakład Szkółkarstwa i Nasiennictwa Roślin Ozdobnych, - Pracownia Nasiennictwa

11 4.4 Opracowanie metod ekologicznej produkcji pszczelarskiej 4.5 Monitorowanie jakości wody i gleby w głównych rejonach upraw warzyw pod osłonami i ich zastosowanie dla optymalizacji nawożenia i ograniczenia zanieczyszczenia środowiska 4.6 Dobór gatunków i odmian warzyw do uprawy ekologicznej oraz ocena jakości materiału siewnego 4.7 Monitorowanie skażeń mikrobiologicznych i mikotoksycznych warzyw produkowanych w gospodarstwach ekologicznych 5. Bezpieczna żywność 5.1 Badanie pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych w ramach obowiązującego monitoringu krajowego oraz wymogów Unii Europejskiej 5.2 Opracowanie i doskonalenie nowych metod badania Roślin Ozdobnych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Pszczelnictwa w Puławach: - Zakład Technologii Pasiecznej. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Uprawy i Nawożenia Roślin Warzywnych, - Pracownia Nawożenia Roślin Warzywnych, - Pracownia Uprawy Warzyw. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Uprawy i Nawożenia Roślin Warzywnych, - Pracownia Uprawy Warzyw. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Warzywnych, - Pracownia Mikrobiologii Zakład Przetwórstwa i Przechowalnictwa Warzyw, - Pracownia Przetwórstwa i Oceny Jakości Warzyw. Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Badania Bezpieczeństwa Żywności, - Pracownia Badania Bezpieczeństwa Żywności. Instytut Ogrodnictwa Oddział Pszczelnictwa

12 jakości produktów pszczelich 5.3 Monitorowanie strat podczas przechowywania warzyw pochodzących z produkcji konwencjonalnej i zrównoważonej oraz rozwój nowych technologii pozbiorczych i przechowalniczych dla ich ograniczenia i zachowanie wysokiej jakości i wartości odżywczej warzyw 6 Postęp biologiczny 6.1 Tworzenie postępu biologicznego i jego wykorzystanie w systemie zrównoważonej produkcji sadowniczej w Puławach: - Zakład Produktów Pszczelich, - Zakład Zapylania Roślin. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Przechowalnictwa i Przetwórstwa Warzyw, - Pracownia Przechowalnictwa i Fizjologii Pozbiorczej Warzyw, - Pracownia Przetwórstwa i Oceny Jakości Warzyw. Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Hodowli Roślin Sadowniczych, - Pracownia Genetyki i Hodowli Roślin Sadowniczych, - Pracownia Niekonwencjonalnych Metod Hodowli Roślin Sadowniczych, - Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych i Ozdobnych, - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Fitopatologii Roślin Sadowniczych, - Pracownia Wirusologii Roślin Sadowniczych, - Zakład Fizjologii i Biochemii Roślin Sadowniczych, - Zakład Przechowalnictwa i Przetwórstwa Roślin Sadowniczych, - Pracownia Przechowalnictwa Roślin Sadowniczych, - Pracownia Przetwórstwa Roślin Sadowniczych, - Dział Wspomagania

13 6.2 Uzyskiwanie i utrzymywanie elitarnego materiału szkółkarskiego roślin sadowniczych wolnego od wirusów, fitoplazm i wiroidów 6.3 Monitorowanie, ochrona oraz doskonalenie metod hodowli trzmieli i pszczół samotnic 6.4 Doskonalenie metod selekcji i oceny wartości hodowlanej pszczół 6.5 Poszukiwanie i tworzenie nowej zmienności genetycznej roślin warzywnych jako źródła odporności na stresowe czynniki biotyczne i abiotyczne oraz o większej wartości odżywczej i prozdrowotnej 6.6 Identyfikacja markerów DNA sprzężonych z genami warunkującymi odporność na choroby stanowiące istotne zagrożenie w uprawie roślin warzywnych, przydatnych do selekcji genotypów odpornych 6.7 Poznanie czynników warunkujących odporność roślin warzywnych na patogeny (wirusy, grzyby, bakterie) z uwzględnieniem cech anatomicznych, cytologicznych i biochemicznych 6.8 Opracowanie metod oceny i selekcji roślin oraz Badań Sekcja Planowania i Dokumentacji Naukowej, - Zakład Sadownictwa Podgórskiego. Instytut Ogrodnictwa Ośrodek Elitarnego Materiału Szkółkarskiego w Prusach: - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Wirusologii Roślin Sadowniczych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Pszczelnictwa w Puławach: - Zakład Zapylania Roślin. Instytut Ogrodnictwa Oddział Pszczelnictwa w Puławach: - Zakład Hodowli Pszczół. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, - Pracownia Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, - Pracownia Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych. Instytut Ogrodnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, - Pracownia Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych. Instytut Ogrodnictwa,

14 wyodrębnienie źródeł odporności na najważniejsze patogeny roślin warzywnych 6.9 Ocena wartości użytkowej dwóch systemów męskosterylności cytoplazmatycznej i cytoplazmatycznojądrowej roślin kapustowatych, marchwi oraz męskiej sterylności pomidora 6.10 Otrzymywanie populacji roślin warzywnych odpornych na szkodliwe czynniki abiotyczne z zastosowaniem kultur pylnikowych i kultur mikrospor 7. Bioróżnorodność 7.1 Ochrona różnorodności biologicznej roślin sadowniczych i ozdobnych dla zrównoważonego rolnictwa Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, - Pracownia Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych. Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, - Pracownia Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych. Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, - Samodzielna Pracownia Kultur Tkanek, - Zakład Uprawy i Nawożenia Roślin Warzywnych, - Pracownia Nawożenia Roślin Warzywnych. Współpraca: Uniwersytet Łódzki, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Instytut Fizjologii, Cytologii i Cytogenetyki, Katedra Ekofizjologii i Rozwoju Roślin Plantico Zielonki HiNO Sp. z o.o. Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych i Ozdobnych, - Zakład Agrotechniki Roślin

15 Sadowniczych, - Pracownia Architektury Sadu i Biologii Owocowania, - Odział Roślin Ozdobnych - Zakład Szkółkarstwa i Nasiennictwa Roślin Ozdobnych, - Pracownia Nasiennictwa Roślin Ozdobnych Stacja Doświadczalna Oceny Odmian; Radostowo-Lisewo 7.2 Ochrona zasobów genowych roślin warzywnych i spokrewnionych dzikich gatunków przed zaginięciem i zabezpieczanie ich w banku genów 7.3 Kolekcja roślin miododajnych 7.4 Monitorowanie i ocena rozpoznawcza nowych gatunków i odmian dla poszerzenia asortymentu roślin sadowniczych 7.5 Prowadzenie kolekcji wirusów i patogenów wirusopodobnych roślin sadowniczych i ozdobnych 7.6 Ocena przydatności odmian winorośli przeznaczonych do wyrobu wina gronowego zgodnie z przepisami dotyczącymi rynku wina Unii Europejskiej Instytut Ogrodnictwa, Oddział Warzywnictwa w Skierniewicach: - Zakład Genetyki, Hodowli i Biotechnologii Roślin Warzywnych, - Pracownia Zasobów Genowych Roślin Warzywnych. Instytut Ogrodnictwa, Oddział Pszczelnictwa w Puławach: - Zakład Zapylania Roślin. Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych i Ozdobnych. Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych, - Pracownia Wirusologii Roślin Sadowniczych. Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach: - Zakład

16 Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych i Ozdobnych

17 IV. Charakterystyka planowanej do zakupu aparatury Pełny koszt realizacji Programu na lata 2008-2014 jest określony na 57 mln 064 tys. zł. Koszty realizacji Programu przez Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa wyniosą 39 mln 308 tys. zł. Koszty realizacji Programu przez Instytut Warzywnictwa wyniosą 17 mln 756 tys. zł. Koszty realizacji Programu w 2008 r. wyniosą 6 mln 688 tys. zł., z czego 4 mln 808 tys. przez Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa i 1 mln 880 tys. przez Instytut Warzywnictwa. Wydatki majątkowe w 2008 r. dotyczą zakupu aparatury niezbędnej do pełnej realizacji Programu. Poniżej podana jest lista i opis planowanej do zakupu aparatury oraz określenie do jakich celów zostanie ona wykorzystana. 1. Stacje meteorologiczne (5 sztuk) cena brutto 95 000 zł. Aparat będzie wykorzystywany do realizacji zadania 2.2. Zadanie będzie realizowane przez ciągłe monitorowanie przebiegu warunków pogodowych i zmian zawartości wody w glebie w 5 rejonach upraw sadowniczych w Polsce, do tego celu niezbędny jest zakup stacji meteorologicznych, które pozwolą na gromadzenie danych meteorologicznych oraz danych na temat zasobności gleby w wodę. Na podstawie uzyskanych danych meteorologicznych będzie wyznaczana ewapotranspiracja potencjalna, za pomocą której będą określane potrzeby nawadniania roślin. Opracowany zostanie system zbierania uzyskanych z pomiarów danych dla potrzeb oceny konieczności nawadniania roślin w trakcie sezonu wegetacyjnego. Dane te posłużą do weryfikacji (dla warunków Polski) istniejących modeli szacowania potrzeb wodnych roślin sadowniczych oraz opracowania zaleceń technologicznych dla prowadzenia nawadniania roślin sadowniczych w Polsce. 2. Siatka owadoszczelna do karkasów cena brutto 110 000 zł. Siatka będzie wykorzystywana do realizacji zadania 6.2. Siatka pozwoli na utrzymanie roślin w stanie wolnym od wirusów. W karkasach są utrzymywane rośliny wolne od wirusów pozyskiwane metodą termoterapii lub selekcji. Wolny od chorób wirusowych materiał roślinny jest podstawą nowoczesnego sadownictwa i gwarancją wysokiej jakości plonów. Zadanie to jest realizowane przez Ośrodek Elitarnego Materiału Szkółkarskiego w Prusach. Ośrodek ten powołany został przez Ministra

18 RiRW w 1995 r. i jest jedyną tego typu placówką w kraju i Europie Środkowo Wschodniej. Zgodnie z przepisami zawartymi w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 lutego 2007 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących wytwarzania i jakości materiału siewnego (Dz. U. Nr 29, poz. 189, z późn. zm.) rośliny przedbazowe pochodzące z tożsamych odmianowo roślin kandydackich dostarczanych do badań od hodowcy są utrzymywane w wodoszczelnych szklarniach (karkasach), rosną w pojemnikach bez kontaktu korzeni z glebą w odkażonym podłożu i są okresowo testowane na obecność chorób wirusowych. 3. Zestaw LEICA Q 500 cena brutto 75 000 zł. Zestaw Leica Q 500 będzie wykorzystywany do realizacji zadania 4.3. Zestaw będzie służyć do analizy procesów fizjologicznych zachodzących w nasionach, a także do komputerowego oznaczania mykoflory nasion i patogenów grzybowych roślin. Jest to aparatura najnowszej generacji, z wysokiej klasy mikroskopem. Służy zarówno do analiz zdrowotności nasion, oceny wigoru, budowy anatomicznej nasion, obserwacji procesów biochemicznych zachodzących w materiale siewnym podczas kondycjonowania, wnikania zapraw nasiennych, oceny faz rozwojowych i procesów towarzyszących jarowizacji, mechanizmów jarowizacji w różnych warunkach temperaturowych. 4. Mikroskopy: biologiczny i stereoskopowy z dodatkowym wyposażeniem cena brutto 65 000 zł. Mikroskopy będą wykorzystane do realizacji zadania 6.4. Aparatura zostanie wykorzystana do wykonywania precyzyjnych pomiarów morfologicznych skrzydeł, języczków i trzeciego tergitu pszczół robotnic ras i linii hodowanych w Polsce. Mikroskopy będą wyposażone w kamerę cyfrową, co pozwoli na archiwizację pomiarów. 5. Cieplarka laboratoryjna cena brutto 6 000 zł. Cieplarka będzie wykorzystana do realizacji zadania 1.12. Prace wykonywane w ramach zadania wymagają prowadzenia w warunkach laboratoryjnych hodowli izolatów grzybów i bakterii, patogenicznych dla pieczarki i innych grzybów uprawnych. Izolaty te będą wykorzystywane do oceny skuteczności dezynfektantów.

19 6. Komora klimatyzacyjna do hodowli owadów cena brutto 50 000 zł. Komora klimatyzacyjna będzie wykorzystana do realizacji zadania 1.14 i 1.15. Prace te stanowią podstawę do aktualizacji składu gatunkowego znanych już szkodników występujących w uprawach roślin warzywnych. Ze względu na zmieniający się klimat i zmiany następujące w ekosystemie jest konieczna okresowa rewizja składu gatunkowego szkodników zasiedlających poszczególne uprawy. W celu ustalenia prawidłowej identyfikacji niektórych szkodników, w szczególności szkodników glebowych, takich jak rolnice (Agrotis sp.) czy śmietki (Delia sp.), a także fauny pożytecznej występującej w uprawach warzyw, są potrzebne osobniki dorosłe. Stadia imaginalne uzyskane z wcześniejszych stadiów rozwojowych zebranych z poszczególnych upraw pozwolą na określenie aktualnego składu fitofagów występujących w danym środowisku. W tym celu jest konieczne prowadzenie hodowli owadów w specjalistycznych komorach zapewniających odpowiednie parametry temperatury, wilgotności i długości dnia. 7. Penetrometr cena brutto 7 000 zł. Penetrometr będzie wykorzystywany do realizacji zadania 1.18 w pracach nad mechanicznym zwalczaniem chwastów, z zastosowaniem nowoczesnych maszyn i narzędzi, które są obecnie coraz szerzej używane w innych krajach, zwłaszcza w produkcji ekologicznej i integrowanej. 8. Aparat (sonda) do pomiaru wilgotności gleby cena brutto 6 600 zł. Sonda będzie wykorzystywana do realizacji zadania 1.18. Aparat pozwoli na dokonanie pomiarów wilgotności gleby w czasie opryskiwania lub bezpośrednio przed zabiegiem. Określenie wilgotności gleby dokładnymi parametrami zgodnie z metodyką EPPO, stanowi podstawę prac nad zwalczaniem chwastów herbicydami. 9. Aparat do pomiarów zawartości chlorofilu i azotu cena brutto 5 000 zł. Aparat będzie wykorzystywany do realizacji zadania 1.19 do pomiarów zmian zawartości chlorofilu i zawartości N w liściach roślin, wywołanych działaniem herbicydów i innych czynników wpływających na wzrost i rozwój roślin. 10. Spektrofotometr cena brutto 25 000 zł. Aparat będzie wykorzystywany do realizacji zadania 4.5. Analiza anionów (fosforany

20 - PO -3 4, chlorki- Cl -, siarczany- SO -2 4, NH + 4 i inne) w wodach, glebach i podłożach szklarniowych w laboratorium Pracowni Nawożenia. Aparat bardzo ułatwi realizację zaplanowanych zadań i będzie w pełni wykorzystany do analiz chemicznych pierwiastków w próbkach gleby i wody pobieranych w terenach koncentracji produkcji warzyw. 11. Jednowiązkowy spektrofotometr cena brutto 30 000 zł. Aparat będzie wykorzystywany do realizacji zadania 4.6. Za jego pomocą będą oznaczane ilościowo składniki mineralne w zakresie różnych widm. 12. Fotometr paskowy, płytkowy do analizy mykotoksyn cena brutto 25 000 zł. Fotometr będzie wykorzystywany do realizacji zadania 4.7. Jednym z celów planowanych w zadaniach jest ocena skażeń mikotoksynami warzyw produkowanych w gospodarstwach ekologicznych. Fotometr jest urządzeniem służącym do ilościowej analizy mikotoksyn w materiale roślinnym. Jest to sterowany mikroprocesorowo system fotometryczny ogólnego zastosowania przeznaczony do odczytywania i obliczania wyników analizy kolorymetrycznej końcowej reakcji barwnej, która jest odczytywana z płytek mikrotitracyjnych. 13. Cieplarka (termostat) cena brutto 9 000 zł. Cieplarka będzie wykorzystywana do realizacji zadania 4.7. W celu jakościowego i ilościowego określenia mikroorganizmów znajdujących się na produktach roślinnych jest niezbędne namnożenie wyizolowanych bakterii i grzybów na zróżnicowanych podłożach selektywnych. Wzrost tych organizmów musi przebiegać w warunkach ściśle kontrolowanych. W cieplarce laboratoryjnej można uzyskać temperaturę wymaganą do inkubacji mikroorganizmów uzyskanych z analizowanych prób. 14. Homogenizator laboratoryjny cena brutto 5 000 zł. Homogenizator będzie wykorzystywany do realizacji zadania 4.7. Homogenizator będzie służył do rozdrabniania próbek warzyw uzyskanych z gospodarstw ekologicznych. Po rozdrobnieniu próbki będą poddawane dalszym analizom mikrobiologicznym i biochemicznym.

21 15. Szafa chłodnicza Cena brutto 5 000 zł. Szafa chłodnicza będzie wykorzystywana do realizacji zadania 4.7. Realizacja zadania dotyczącego monitoringu skażeń mikrobiologicznych i mikotoksycznych będzie wymagała analizy dużej liczby próbek warzyw pobieranych z terytorium Polski. Próby te będą przechowywane w obniżonej temperaturze, aby zminimalizować namnażanie się mikroorganizmów na tych produktach. 16. Zgrzewarka do folii cena brutto 6 400 zł. Zgrzewarka będzie wykorzystywana do realizacji zadania 5.3. Urządzenie to jest niezbędne do wykonywania opakowań jednostkowych z różnych rodzajów folii dla warzyw całych lub przygotowanych do bezpośredniego spożycia, w celu określenia strat i ubytków naturalnych w czasie przechowywania. 17. Analizator tlenu i dwutlenku węgla cena brutto 30 000 zł. Analizator tlenu będzie wykorzystywany do realizacji zadania 5.3. Analizator tlenu i dwutlenku węgla będzie wykorzystywany do pomiarów zawartości tlenu i dwutlenku węgla w opakowaniach, o których mowa w pkt 16. Kontrola zawartości gazów w opakowaniach jest niezbędna w celu określenia optymalnego okresu przechowywania warzyw w opakowaniach jednostkowych. Znajomość zawartości gazów w opakowaniach pozwala na niedopuszczenie do przechowywania warzyw w atmosferze z obniżoną zawartością tlenu i wystąpieniem oddychania beztlenowego, czy ze zbyt wysoką zawartością dwutlenku węgla powodującą uszkodzenia. 18. Autoklaw cena brutto 20 000 zł. Autoklaw będzie wykorzystywany do realizacji zadania 6.5. Urządzenie to jest niezbędne do sterylizacji drobnego sprzętu laboratoryjnego oraz pożywek do namnażania patogenów pochodzenia bakteryjnego i grzybowego i przygotowania inokulum wykorzystywanego do oceny materiału roślinnego w testach biologicznych pod względem odporności na czynniki biotyczne. 19. Szafa termostatyczna cena brutto 10 000 zł. Szafa termostatyczna będzie wykorzystywana do realizacji zadania 6.8. Szafa będzie

22 wykorzystana do namnażania na pożywkach patogenów (bakterie, grzyby) w określonych dla każdego z nich temperaturach. Ilość i jakość materiału infekcyjnego przekłada się na wiarygodną ocenę materiału roślinnego w testach biologicznych pod względem poziomu odporności na czynniki biotyczne. 20. Mikroskop biologiczny cena brutto 20 000 zł. Mikroskop będzie wykorzystywany do realizacji zadania 6.9. Sprzęt ten jest niezbędny do prowadzenia badań w zakresie oceny żywotności pyłku, monitorowania procesu zapylenia pojedynczych roślin kapustowatych, pomidora i marchwi przy selekcji materiału dla określenia poziomu ich sterylności. Równocześnie będzie on wykorzystany do badania koncentracji materiału infekcyjnego używanego w testach biologicznych. 21. Urządzenie do hybrydyzacji in situ cena brutto 45 000 zł. Urządzenie będzie wykorzystywane do realizacji zadania 6.10. Fluorescencyjna hybrydyzacja in situ jest jedną z technik cytogenetycznych, która służy do wykrywania w badanym materiale genetycznym określonej sekwencji DNA przy użyciu fluoresecencyjnych sond DNA. Technika FISH jest wykorzystywana do badania różnych typów komórek i tkanek. Ma zastosowanie w przypadku zawodności klasycznej analizy cytognetycznej. Użycie innowacyjnych nowoczesnych sond umożliwia zlokalizowanie miejsc pęknięć chromosomów czy określenie rodzaju translokacji. Hybrydyzacja ma również zastosowanie w badaniu anomalii genetycznych. Technika ta jest pomocna w poszukiwaniu markerów dla poszczególnych chromosomów zwłaszcza u gatunków charakteryzujących się niewielkimi wymiarami chromosomów. Taką rośliną jest marchew.

23 V. Opis obszarów i zadań Programu Przyjęta formuła Programu pozwala na kontynuowanie finansowania zadań uznanych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi za ważne dla prawidłowego rozwoju ogrodnictwa. Program obejmuje zadania realizowane do dnia 30 kwietnia 2007 r. w ramach środków finansowych z budżetu, w części której dysponentem jest Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, przeznaczanych na postęp biologiczny w produkcji roślinnej oraz nowe zadania uznane za szczególnie ważne w zakresie ochrony środowiska, ochrony bioróżnorodności oraz strategii bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin w produkcji ogrodniczej. 1. Obszar: Strategia bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin w produkcji ogrodniczej Charakterystyka obszaru Współczesna ochrona roślin wymaga bardzo wszechstronnego wyjaśnienia zjawisk dotyczących występowania roślinożerców oraz patogenów roślinnych. Stosowanie chemicznych środków ochrony roślin jest skuteczną metodą ograniczania zagrożeń ze strony większości agrofagów, ale nie rozwiązuje całkowicie tego problemu. Tylko kompleksowe ujmowanie walki ze szkodnikami i chorobami, z uwzględnieniem ekologii i ochrony środowiska powinno stanowić podstawę stosowania środków ochrony roślin. Wzmożona międzynarodowa wymiana materiału roślinnego stwarza realne niebezpieczeństwo przeniesienia na terytorium Polski nowych, groźnych agrofagów, zagrażających uprawom roślin ogrodniczych. Dlatego też jest konieczne ciągłe monitorowanie występowania i diagnostyka zagrożenia przez szczególnie groźne agrofagi inwazyjne. Stawianie trafnych prognoz pojawienia się agrofagów i zapobieganie ich rozprzestrzenianiu jest jednym ze sposobów ograniczania stosowania chemicznych środków ochrony roślin. Ważnym zagadnieniem jest także wykrywanie występowania odporności agrofagów na stosowane środki ochrony roślin oraz opracowanie zasad przeciwdziałania temu zjawisku, co również umożliwi ograniczenie zużycia chemicznych środków ochrony roślin. Mimo wymienionych wyżej działań, stosowanie chemicznych środków ochrony roślin jeszcze przez wiele lat będzie stanowiło podstawę zwalczania szkodników i patogenów w uprawach wielkotowarowych. Istotne jest jednak opracowanie takich

24 metod stosowania tych środków, aby stanowiły jak najmniejsze zagrożenie dla samych agrocenoz, jak i wód, gleby oraz innych komponentów środowiska naturalnego. Niezbędne jest również wdrożenie do praktyki ochrony roślin odpowiednich procedur oraz metod służących neutralizacji pozostałości środków ochrony roślin, szczególnie przy skażeniach punktowych. Konieczne jest także opracowanie i wdrażanie nowoczesnych procedur oceny sprawności technicznej sprzętu ochrony roślin. W ramach obszaru będzie realizowanych 19 zadań, które pozwolą na: ograniczenie stosowania środków chemicznych, poprawę jakości produktów ogrodniczych, ochronę środowiska naturalnego, wdrożenie nowych integrowanych programów uprawy roślin ogrodniczych, monitorowanie występowania i prognozowanie zagrożeń przez najważniejsze fitofagi występujące w uprawach ogrodniczych. Efektem tej działalności będzie zmniejszenie zużycia środków ochrony o 25 % w stosunku do obecnie stosowanych ilości. Zadanie 1.1 Doskonalenie metod badań sprawności technicznej opryskiwaczy 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, Pracownia Techniki Ochrony i Nawożenia Roślin Sadowniczych. 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Zgodnie z obowiązującymi przepisami środki ochrony roślin należy stosować z użyciem sprzętu, który jest sprawny technicznie, zapewni skuteczne zwalczanie organizmów szkodliwych i nie spowoduje zagrożenia zdrowia człowieka lub zwierząt lub dla środowiska. Sprzęt do ochrony roślin może być wprowadzany do obrotu, jeżeli nie stwarza zagrożenia dla zdrowia lub bezpieczeństwa ludzi lub środowiska. Zasadę tą stosuje się również do opryskiwaczy będących w eksploatacji. Efektem doskonalenia metod oceny sprawności technicznej opryskiwaczy będzie możliwość objęcia okresowymi ocenami nowych opryskiwaczy, posiadających niespotykane dotychczas wyposażenie i budowę. Konieczne będzie także dostosowanie stosowanych procedur do zmieniających się wymagań prawnych. W konsekwencji opryskiwacze poddane procedurze oceny będą stwarzały mniejsze zagrożenie dla środowiska. Zwiększenie liczby przebadanych opryskiwaczy przyczyni

25 się do bardziej skutecznego zwalczania organizmów szkodliwych i zwiększy dochody producentów owoców. Odbiorcami wyników są Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, stacje kontroli opryskiwaczy, gospodarstwa sadownicze, producenci i dystrybutorzy opryskiwaczy, ośrodki doradztwa rolniczego oraz nauczyciele średnich i wyższych szkół rolniczych. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I 2008 r. 1) opracowanie metod okresowej oceny sprawności technicznej opryskiwaczy; 2) monitorowanie jakości oraz kosztów oceny sprawności technicznej opryskiwaczy; 3) przygotowywanie ekspertyz i opinii oraz uczestnictwo w pracach Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego z zakresu techniki ochrony roślin; 4) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III 2010 r. 1) kontynuowanie prac z 2008 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) oraz opracowanie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII 2014 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego;

26 2) podsumowanie i ocena efektów prac prowadzonych w latach 2008-2014, upowszechnianie metod okresowej oceny sprawności technicznej opryskiwaczy; 3) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.2 Opracowanie metod precyzyjnego stosowania środków ochrony roślin w celu ograniczenia zanieczyszczenia wód i gleby oraz innych elementów środowiska 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, Pracownia Techniki Ochrony i Nawożenia Roślin Sadowniczych. 2. Cel i przewidywane wykorzystanie wyników w praktyce Istotną rolę w ograniczaniu zagrożeń dla środowiska podczas chemicznej ochrony roślin i nawożenia odgrywa technika stosowania agrochemikaliów. Decyduje ona zarówno o skuteczności biologicznej zabiegów, jak i o wielkości strat będących źródłem zanieczyszczenia środowiska. Wprowadzenie precyzyjnych metod chemicznej ochrony roślin w ramach ogrodnictwa zrównoważonego umożliwi stosowanie środków ochrony roślin tylko w ilościach niezbędnych i tylko tam, gdzie jest to konieczne. Ochrona wód przed skażeniami jest elementem Dobrej Praktyki Rolniczej, której wdrożenia dokonano w ustawie z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2001 r. Nr 171, poz. 1225, z późn. zm.) implementującej obowiązujące w Unii Europejskiej dyrektywy dotyczące ochrony produktów roślinnych i ustalenia maksymalnych poziomów pozostałości środków ochrony. Nowe techniki opryskiwania ułatwią przestrzeganie wyżej wymienionych regulacji prawnych. Realizacja zadania stworzy podstawę do zmian legislacyjnych wprowadzających wzorem innych państw członkowskich Unii Europejskiej strefy ochronne o zróżnicowanej szerokości dostosowanej do rzeczywistych zagrożeń. Wprowadzenie ich w Polsce będzie stymulowało proekologiczne zachowania wśród sadowników zmniejszające zagrożenia dla środowiska. W większości przypadków będzie możliwe ograniczenie szerokości stref ochronnych nawet o 75 % bez ryzyka dla terenów chronionych. Powiązanie techniki opryskiwania z wielkością strefy

27 ochronnej przyczyni się do lepszego wykorzystania gruntów ornych dzięki przeznaczeniu niewykorzystanych terenów pod produkcję sadowniczą. Oszczędności ziemi z tego tytułu powinny sięgać 5 % w rejonach o intensywnej chemicznej ochronie roślin. Wprowadzenie precyzyjnych metod kalibracji opryskiwaczy poprawi skuteczność zabiegów i zmniejszy zużycie środków ochrony roślin. Oszczędności z tego tytułu szacuje się na poziomie około 2 mln zł rocznie. Odbiorcami wyników są minister właściwy do spraw rolnictwa, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w zakresie doskonalenia regulacji dotyczących ochrony roślin i nawożenia, firmy usługowe wykonujące zabiegi ochrony roślin i nawożenie, producenci i dystrybutorzy opryskiwaczy, gospodarstwa sadownicze, ośrodki doradztwa rolniczego oraz nauczyciele średnich i wyższych szkół rolniczych. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I 2008 r. 1) opracowanie i wprowadzenie do praktyki rolniczej: a) zasad wyznaczania stref ochronnych o zróżnicowanej szerokości zgodnie z procedurami stosowanymi w Unii Europejskiej, b) precyzyjnych metod wykonywania zabiegów ochrony roślin; 2) prowadzenie szkoleń oraz opracowywanie materiałów szkoleniowych i demonstracyjnych dla sadowników z zakresu racjonalnej techniki ochrony i bezpiecznego obchodzenia się ze środkami ochrony roślin; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III 2010 r. 1) kontynuowanie prac z 2008 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV.

28 Etap V 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII 2014 r. 1) opracowanie zasad kalibracji opryskiwaczy sadowniczych uwzględniających najnowsze rozwiązania techniczne i aktualne badania naukowe; 2) prowadzenie szkoleń oraz opracowywanie materiałów szkoleniowych i demonstracyjnych dla rolników z zakresu racjonalnej techniki opryskiwania i bezpiecznego obchodzenia się ze środkami ochrony roślin; 3) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.3 Opracowanie metod neutralizacji pozostałości środków ochrony roślin w opakowaniach i w opryskiwaczach 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Agroinżynierii Roślin Sadowniczych, Pracownia Techniki Ochrony i Nawożenia Roślin Sadowniczych. 2. Cel i wykorzystanie wyników w praktyce Neutralizacja środków ochrony roślin w miejscach skażeń miejscowych, powstających podczas napełniania, mycia i postoju opryskiwacza oraz zagospodarowania pozostałości jest elementem Dobrej Praktyki Rolniczej, do której wdrażania i stosowania zobowiązuje producentów rolnych ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Neutralizacja pozostałości środków ochrony pozostałych w opakowaniach i w zbiornikach opryskiwaczy ma decydujące znacznie w ograniczaniu ryzyka powstawania skażeń miejscowych. Stanowią one główne zagrożenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych środkami ochrony roślin. Wdrożenie

29 do praktyki sadowniczej i rolniczej odpowiednich procedur płukania pojemników po środkach ochrony oraz biologicznych neutralizatorów na poziomie gospodarstwa jest konieczne do spełnienia warunków czystości wody zgodnych z Ramową Dyrektywą Wodną. Neutralizacja pozostałości środków ochrony roślin przyczyni się do ochrony środowiska w ramach rolnictwa zrównoważonego. Efektem realizowanego zadania będzie zmniejszenie pozostałości środków ochrony roślin w wodach powierzchniowych i podziemnych. Dzięki wprowadzeniu metod neutralizacji pozostałości środków ochrony roślin w opakowaniach i zbiornikach opryskiwaczy zdecydowanie ograniczone zostaną skażenia miejscowe powodujące skażenie wody. Korzyści z tego tytułu są niewymierne, ale nie sposób ich przecenić, gdyż już obecnie w wielu rejonach o intensywnej produkcji owoców woda w studniach nie spełnia wymogów Ramowej Dyrektywy Wodnej. Problem ten nabiera szczególnego znaczenia z powodu niewielkich zasobów wody w Polsce. Odbiorcami wyników są Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa w zakresie doskonalenia regulacji prawnych dotyczących ochrony roślin, firmy usługowe wykonujące zabiegi ochrony roślin, spółki wodne oraz przedsiębiorstwa zaopatrujące ludność w wodę pitną, producenci i dystrybutorzy opryskiwaczy, gospodarstwa sadownicze, ośrodki doradztwa rolniczego oraz nauczyciele średnich i wyższych szkół rolniczych. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I 2008 r. 1) wprowadzenie do praktyki sadowniczej biologicznych neutralizatorów środków ochrony roślin; 2) opracowywanie i popularyzacja procedur bezpiecznego zagospodarowywania resztek cieczy użytkowej i prawidłowego mycia opryskiwaczy; 3) dokonanie oceny pozostałości środków ochrony roślin w wybranych zlewniach rzek; 4) szkolenie i popularyzacja metod bezpiecznego dla środowiska obchodzenia się ze środkami ochrony roślin; 5) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona.

30 Etap III 2010 r. 1) Kontynuowanie prac z 2008 r.; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV 2011 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V 2012 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI 2013 r. 1) kontynuowanie prac z roku poprzedniego; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII 2014 r.: 1) analiza wyników z okresu pięcioletnich prac prowadzonych na biologicznych neutralizatorach środków ochrony roślin; 2) upowszechnianie wyników obserwacji oraz opracowanie materiałów informacyjnych i szkoleniowych dotyczących bezpiecznego dla środowiska obchodzenia się ze środkami ochrony roślin, do wykorzystania przez służby doradcze i ośrodki edukacyjne; 3) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.4 Wykrywanie i oznaczanie nicieni kwarantannowych podlegających obowiązkowi zwalczania, określenie ich występowania na terytorium Polski oraz zapobieganie ich rozprzestrzenianiu się 1. Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa, Oddział Roślin Ozdobnych w Skierniewicach, Zakład Ochrony Roślin Ozdobnych, Pracownia Nematologii.

31 2. Cel zadania i wykorzystanie wyników w praktyce Realizacja zadania pozwoli na opracowanie metod zapobiegających rozprzestrzenianiu się na terytorium Polski nicieni kwarantannowych. Pozwoli to na opracowanie metody szybkiego wykrywania i oznaczania nicieni kwarantannowych w uprawie roślin w polu, pozwoli to zmniejszyć szkody wynikające z obniżenia ilości i jakości plonu handlowego roślin uprawnych, co najmniej o 30 %. Wykrycie nicieni kwarantannowych w materiale rozmnożeniowym przeznaczonym na mateczniki pozwoli na zapobieganie rozprzestrzeniania się ich w Polsce, a także przy wymianie towarowej z zagranicą. Wiedza o występowaniu lub braku nicieni kwarantannowych ułatwi podejmowanie działań organizacyjno-administracyjnych. W przypadku braku nematocydów syntetycznych na polskim rynku, opracowanie metody biologicznego zwalczania nicieni pozwoli na skuteczne opanowanie zagrożenia. Monitorowanie występowania nicieni kwarantannowych pozwoli zmniejszyć zagrożenie w produkcji ogrodniczej i zapewni produkcję zdrowego materiału rozmnożeniowego roślin ogrodniczych, co przyniesie wymierny efekt gospodarczy. Odbiorcami wyników są Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa i podległe jednostki organizacyjne, ośrodki doradztwa rolniczego oraz gospodarstwa ogrodnicze i organizacje producenckie. 3. Harmonogram realizacji zadania z podziałem na lata Etap I 2008 r. 1) opracowanie metod pobierania prób glebowych i części roślinnych i określenie ich reprezentatywności do oceny populacji nicieni; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu I. Etap II 2009 r. Realizacja etapu II została zawieszona. Etap III 2010 r. 1) opracowanie metod pewnego i szybkiego oznaczania nicieni w warunkach laboratoryjnych, wykorzystując do tego celu metody molekularne; 2) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu III. Etap IV 2011 r. 1) monitorowanie występowania nicieni na glebach przeznaczonych pod uprawy

32 ogrodnicze oraz określenie stopnia zagrożenia dla tych upraw; 2) opracowanie receptur wyciągów z roślin antagonistycznych w stosunku do nicieni; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu IV. Etap V 2012 r. 1) monitorowanie występowania nicieni na glebach przeznaczonych pod uprawy ogrodnicze oraz określenie stopnia zagrożenia dla tych upraw; 2) ocena laboratoryjna efektywności wyciągów roślinnych w zwalczaniu nicieni; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu V. Etap VI 2013 r. 1) monitorowanie występowania nicieni na glebach przeznaczonych pod uprawy ogrodnicze oraz określenie stopnia zagrożenia dla tych upraw; 2) ocena polowa efektywności metod zwalczania i zapobiegania pojawianiu się nicieni; 3) sporządzenie sprawozdania z realizacji etapu VI. Etap VII 2014 r. 1) monitorowanie występowania nicieni na glebach przeznaczonych pod uprawy ogrodnicze oraz określenie stopnia zagrożenia dla tych upraw; 2) porównanie efektywności ekologicznych metod zapobiegawczych i zwalczających nicienie; 3) sporządzenie końcowego sprawozdania z realizacji zadania w latach 2008-2014. Zadanie 1.5 Diagnostyka zagrożenia przez agrofagi inwazyjne, podlegające obowiązkowi zwalczania, opracowanie metod zwalczania i zapobiegania ich rozprzestrzenianiu się 1.Wykonawcy Instytut Ogrodnictwa: 1) Oddział Sadownictwa w Skierniewicach, Zakład Ochrony Roślin Sadowniczych: a) Pracownia Entomologii Roślin Sadowniczych,