GLADIATORZY Krwawy spektakl
KIM BYŁ GLADIATOR? Gladiator był to niewolnik toczący walkę na arenie, na przykład w starożytnym Rzymie.
POCZĄTKI WALK GLADIATORÓW W RZYMIE Zwyczaj walk gladiatorów Rzymianie przejęli od Etrusków i Samnitów. W Etrurii oprócz walk między wojownikami popularne były walki gladiatorów ze zwierzętami i walki zwierząt. W Rzymie pierwsze walki gladiatorów odbyły się w III wieku p.n.e., w okresie wojen punickich. W 105 p.n.e. odbyły się pierwsze zawody gladiatorskie, zorganizowane z urzędu przez konsulów. Gladiatorzy zazwyczaj wywodzili się z jeńców wojennych, głównie z Traków, Galów i Germanów, ale do szkół trafiali również przestępcy. Walki gladiatorów były jedną z najpopularniejszych rzymskich rozrywek. Wielu bogatych Rzymian miało swoich gladiatorów i płaciło fortuny za ich szkolenie.
SZKOŁA GLADIATORÓW Początkowo, do czasu powstania Koloseum, głównym ośrodkiem walk gladiatorskich była położona w Kampanii Kapua, w której istniały najsławniejsze szkoły gladiatorskie i największe areny. W okresie republiki były to prywatne przedsiębiorstwa, w których właścicielem był lanista (z etruskiego: rzeźnik). Szkołami gladiatorów były zamknięte koszary z placem do ćwiczeń. W czasie szkolenia nie posługiwano się ostrą bronią, lecz drewnianymi mieczami. Prawdziwą broń wręczano do ręki tuż przed wyjściem na arenę. Przejawy niesubordynacji natychmiast surowo karano, jako przejaw buntu. Wyszkolony gladiator był wypożyczany lub sprzedawany edytorowi urządzającemu walki. Z tego powodu gladiatorzy nie ginęli na arenie tak często, jak dziś się sądzi. Najlepsi z nich stawali się często bardzo sławni (podobnie jak dzisiaj sportowcy).
Szkoła gladiatorów w Carnutum
NA ARENIE Przed wejściem na arenę gladiatorzy składali przysięgę, że nie będą oszczędzali się w walce. Na arenie witali organizatora igrzysk różnymi okrzykami. Do historii przeszło zawołanie Ave Caesar morituri te salutant, według Swetoniusza wygłoszone podczas naumachii zorganizowanej w 52 roku n.e. przez cesarza Klaudiusza. Walki nie można było uniknąć, gdyż pasywnych zawodników chłostano lub kłuto rozżarzonymi prętami. Między walczącymi pojawiał się sędzia, który czynił im uwagi.
Pokonany przeciwnik mógł prosić o łaskę podnosząc do góry palec wskazujący, na co obserwujący walkę tłum odpowiadał wyciągnięciem w górę kciuka (co oznaczało darowanie życia), lub skierowaniem go w dół (śmierć). Jest to jednak kwestia. Gdy pokonany nie mógł kontynuować walki, wykonywał wyuczony rytuał: odrzucał tarczę i miecz, klękał na kolana, kładąc ręce na plecy. W tej pozycji oczekiwał na łaskę. Innym gestem było odrzucenie broni i uklęknięcie przed zwycięzcą z pochyloną głową, obejmując go za nogę. W takiej pozycji przyjmował śmiertelny cios mieczem, który zwycięzca wbijał mu oburącz w plecy, w okolicy lewej łopatki. Gdy miał głowę podniesioną, przyjmował cios w serce, między lewy obojczyk a szyję. Podniesiony kciuk edytora oznaczał gest wbicia miecza w nasadę szyi aż po samą rękojeść.
Fragment mozaiki z V wieku n.e.
BUNTY W dziejach Rzymu dochodziło wielokrotnie do buntu i powstań z udziałem niewolników. Ostatecznie w największym powstaniu znaczącą rolę odegrali wyszkoleni gladiatorzy. Najważniejsze powstania i bunty: Bunt w Etrurii - 195 rok przed n. e. Bunt w Apulii - 185 rok przed n. e. Pierwsze powstanie na Sycylii - lata 138 do 132 przed n. e. Powstanie Aristonikosa - lata 132 do 129 przed n. e. Bunt Wettiusza oraz Drugie powstanie na Sycylii - lata 104 do 101 przed n. e. Powstanie Spartakusa - 73 p.n.e. w Kapui, było największym buntem gladiatorów, któremu przewodził Trak Spartakus.
TYPY GLADIATORÓW
SAMNITA Najstarszy typ ciężkozbrojnego gladiatora; nosił hełm z zasłoną i pióropuszem, uzbrojony w owalną tarczę, miecz i włócznię, na jednej łydce nosił nagolennicę, a na prawym ramieniu, przedramieniu i obojczyku skórzaną ochronę. Na gołym torsie nosił płytkę z brązu.
GAL Ciężkozbrojny gladiator - nosił okrągły lub grzebieniasty hełm, długą lub owalną tarczę, uzbrojony w miecz i sztylet. Prawa ręka chroniona przez rękaw. Nie miał żadnej ochrony piersi, nie nosił nagolenic.
TRAK Uzbrojony w długi zakrzywiony nóż, osłonę stanowiła mała kwadratowa lub owalna tarcza. Hełm spiczasty, zawsze zwieńczony głową drapieżnego ptaka (dla Rzymian kojarzący się z mitologicznym gryfem). Nagolenice miał wyższe, ochronny rękaw, tors nagi.
ANDABATA Ubrany w kolczugę, walczył pieszo lub konno w hełmie z zasłoną bez otworów na oczy.
BESTIARIUS Był wyposażony jedynie w sztylet lub włócznię i walczył z dzikimi zwierzętami (w walkach zwanych venatio) często ponosząc śmierć.
Walczył bez hełmu, używał dwóch sztyletów. DIMACHAERUS
EQUES Walczył konno mieczem i włócznią, miał okrągłą tarczę.
ESSEDARIUS Walczył na rydwanie zaprzężonym w dwa konie powożonym przez woźnicę.
LAQUEARIUS Używał sznura z pętlą, podobnego do lassa.
Osłaniał głowę hełmem przypominającym głowę ryby mormylos; dodatkowo był wyposażony w osłonę ramienia, miecz oraz podłużną tarczę. MYRMILO
RETIARIUS Walczył trójzębem lub harpunem zrobionym z ości tuńczyka, sztyletem oraz siecią, bez hełmu.
KONIEC Przygotował Sławomir Miśkiw