JÓZEF ŻUROWSKI, ARCHEOLOG I KONSERWATOR KRAKOWSKI

Anna TYNIEC JÓZEF ŻUROWSKI, ARCHEOLOG I KONSERWATOR KRAKOWSKI Pisząc o Józefie Żurowskim relacjonujemy w znacznej mierze sytuację krakowskiej archeologii i konserwatorstwa archeologicznego w okresie międzywojennym. Odrodzona po I. wojnie światowej Polska, mimo trudnej sytuacji politycznej i gospodarczej, zdecydowała się uregulować kwestie opieki nad zabytkami prehistorycznymi. W szczupłym gronie archeologów, którzy byli w stanie podjąć takie prace, postać Żurowskiego zasługuje na baczną uwagę. Józef Żurowski urodził się 4 października 1892 r. w Podhajczykach, w pow. rudeckim, w woj. lwowskim. Naukę rozpoczął we Lwowie, a kontynuował w Gimnazjum im. Jana Sobieskiego w Krakowie. Studia prehistoryczne rozpoczął w 1911 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim (dalej: UJ), zaliczył tu także kursy archeologii klasycznej, historii sztuki, antropologii i historii. Trzy lata później rozpoczął pracę asystenta w Muzeum Archeologicznym Polskiej Akademii Umiejętności (dalej: Muzeum PAU). Po wybuchu I. wojny światowej został wcielony do armii austriackiej, jako tzw. jednoroczny ochotnik, podchorąży 16. pułku piechoty. W latach 1915 1918 stacjonował w Wiedniu i w tym samym czasie studiował na tamtejszym uniwersytecie. W latach 1921 1923 odbył służbę wojskową w Wojsku Polskim. Kontynuował pracę w Muzeum Archeologicznym oraz został zastępcą asystenta w Zakładzie Archeologii Prehistorycznej UJ. W roku 1922, za pracę o Wykopalisko z Jakuszowic Małych na tle zabytków krajów ościennych, uzyskał stopień doktora archeologii przedhistorycznej. W 1920 r. został mianowany Konserwatorem Zabytków Przedhistorycznych na Okręg Krakowski. Nie przerwało to jednak jego związków z Muzeum PAU i UJ, na którym habilitował się w roku 1928 na podstawie pracy Skarby halsztackiego okresu z doliny Dunajca [Żurowski, 1927; Jakimowicz, 1936; Gedl, 2000]. Osoba wyznaczona na urząd konserwatora regionu stanowiła o sukcesie działań konserwatorskich na tym terenie. Żurowski był znakomicie wykształconym prehistorykiem, teoretykiem archeologii, wybitnym badaczem terenowym, posiadał także niebywałe umiejętności organizacyjne. Nie zaniedbywał popularyzacji archeologii, co miało duży wpływ na postrzeganie przez społeczeństwo problemów ochrony zabytków i prac terenowych. Zachowały się jego liczne artykuły dla prasy zwłaszcza pisane dla Ilustrowanego Kuriera Codziennego (dalej: IKC) cechują je: wysoki poziom merytoryczny i dbałość o formę wypowiedzi.! "#$#%&'( ) &*#%$"#!+ ',&-. /0$ 1!.&' 23 4 5-"67."63"# 1 &,8 )!,63 %$9 %$ )!+ - ) 0'8&"#! 0 : &; tak Roman Jakimowicz [1936, s. 142] napisał w 1936 r., po śmierci Żurowskiego. Słowa te, pozbawione patosu, znakomicie oddają zasługi zmarłego i obrazują, jak silny wywarł wpływ na krakowską prehistorię i ochronę zabytków archeologicznych. Świadczą, że to głównie jego osobiste przymioty i pracowitość stanowiły o sukcesie Państwowego Grona Konserwatorów Zabytków Prehistorycznych (dalej: PGKZP) w Małopolsce. Żurowski współpracował jednocześnie z UJ (był docentem uczelni), PAU i poza krakowskimi instytucjami naukowymi. Był wychowawcą i wzorem dla wielu młodszych archeologów, którzy stali się jego współpracownikami, a później kontynuatorami nie tylko pojedynczych działań, ale akcji badawczych, pracy organizacyjnej, dydaktycznej i opracowań. Byli wśród nich: Jan Bartys, Jan Fitzke, Rudolf Jamka, Tadeusz Reymana, Józef Marciniak, Stefan Nosek czy Gabriel Leńczyk. Próby wprowadzenia ochrony prawnej dziedzictwa archeologicznego trwały na ziemiach polskich od XIX w. w ramach funkcjonowania w państwach zaborczych, jak i na gruncie rodzimym, w narodowych towarzystwach naukowych [Blombergowa, 1999]. Zrozumiano, iż opiekę nad zabytkami archeologicznymi należy powierzać archeologom [Blombergowa, 1999, s. 125 i n., tam dalsza literatura]. W 1920 r. powołano do życia PGKZP, konserwatorem krakowskim mianowano Żurowskiego, ucznia i współpracownika Włodzimierza Demetrykiewicza [Gedl, 2000, s. 338; Nosek, 1950, s. 118 119; 1967, s. 81 89; Woźny, 2010a]. Okręg krakowski był jednym z tych terenów, na których instytucjonalna opieka nad zabytkami (w tym archeologicznymi) miała wcześniejszą metrykę. 106

Doświadczenia tutaj wypracowane miały ogromny wpływ nie tylko na sytuację w okręgu, lecz także na strukturę i zasady funkcjonowania całego PGKZP [por. Demetrykiewicz, 1920; Memorjał, 1920; Blombergowa, 1999, s. 126; Woźny, 2010a; 2010b]. Konserwatorska działalność Żurowskiego przebiegała wielotorowo. W pełni realizował założenia tej pracy [por. Blombergowa, 1999, s. 126]. Zorganizował siedzibę konserwatora z pomieszczeniami dla zbiorów archeologicznych. Weryfikował zgłoszenia o zabytkach i prowadził inspekcje terenowe. Współpracował z badaczami i miłośnikami prahistorii, z których część stała się współpracownikami PGKZP 1. Weryfikował archiwalne informacje o stanowiskach. Przygotowywał wnioski o opiekę prawno-konserwatorską i nadzorował ich realizację. Prowadził regularne prace wykopaliskowych na licznych stanowiskach. Opracowywał naukowo badane wykopaliskowo stanowiska i planowe akcje badawcze publikowane następnie w czasopismach naukowych. Konsultował programy działań lokalnych muzeów (w Miechowie, Pińczowie i Kielcach) 2. Popularyzował odkrycia poprzez wykłady naukowe i popularnonaukowe rozpowszechniane, jako audycje radiowe i artykuły w prasie 3. Prowadził akcje informacyjne dla ludności o celach pracy archeologów i służby konserwatorskiej oraz postepowaniu z zabytkami. Teoretycznie okres działalności Żurowskiego w PGKZP zamyka rok 1928 funkcje PGKZP przejąć miało centralne Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie. Środowisko archeologów było jednak zgodne, że funkcjonowanie konserwatorów terenowych jest konieczne. Na obszarze zachodniej Małopolski i Śląska kryzys w działalności konserwatorskiej nastąpił kilka lat później po niespodziewanej śmierci Żurowskiego, w styczniu 1936 r. Dobitnym tego przykładem były badania Kopca Kraka starannie przygotowane teoretycznie i organizacyjnie [Żurowski, 1934a], prowadzone wg ściśle wyznaczonego planu [Jakubik i in., 1934; 1935], nie zostały dokończone. Jakimowicz, który objął kierownictwo prac po śmierci Żurowskiego, nie był w stanie doprowadzić do, zgodnego z planem pierwotnym, przekopania całości nasypu kurhanu [Jamka, 1965, s. 208 209]. Nie sposób wymienić w krótkim tekście wszystkich prac i badań prowadzonych przez Żurowskiego. Wspomnimy jedynie niektóre o szerszym zasięgu. Już w początkach urzędowej działalności konserwatorskiej, w 1920 r. [Majewski, 1920, s. 224 225], Żurowski podjął współpracę z Adolfem Szyszko-Bohuszem, kierownikiem odbudowy zamku na Wawelu [Żurowski, 1921b, s. 177]. Materiały archeologiczne z tych badań w 1926 r. przewieziono do Sukiennic, a Reyman rozpoczął ich porządkowanie. Była to część systematycznych prac nad inwentaryzowaniem i opracowywaniem pozyskanych zbiorów [Żurowski, 1929a, s. 226 227). Od początku lat dwudziestych XX w. Żurowski rozpoczął kolejny etap starań o zabezpieczenie unikalnych nawarstwień jaskiń podkrakowskich [Demetrykiewicz, 1922; Sprawozdanie II, s. 156; Sprawozdanie III, s. 159; Sprawozdanie IV, s. 58; Żurowski, 1925a, s. 28]. Przeprowadził ich inwentaryzację [Żurowski, 1923, s. 87 89]. Dzięki temu w 1924 r. jaskinie w dolinie Prądnika koło Ojcowa objęto pełną opieką konserwatorską [Żurowski 1924 1925a, s. 215 216; 1929a, s. 216] 4. Objęła ona także inne znane stanowiska paleolityczne rejonu krakowskiego. W roku 1921 Żurowski rozpoczął systematyczny objazd majątków ziemskich przeznaczonych do parcelacji [Żurowski, 1921b, s. 169 i n.]. Wykorzystywał przy tym informacje z archiwów Leona Kozłowskiego, Demetrykiewicza i Erazma Majewskiego oraz dostępnych publikacji źródłowych. Wizytacjami objął głównie rejony, gdzie możliwe było jeszcze wyłączenie stanowisk z podziału ziemi (w powiatach olkuskim, jędrzejowskim, miechowskim, pińczowskim). Spowodował wstrzymanie niszczących prac ziemnych m.in. na grodziskach w Zagórowej, pow. Olkusz i Jastrzębcu, pow. Stopnica. Rejestrował również znaleziska na gruntach nie podlegających parcelacji w okolicach 1 Wśród nich Bolesław Czapkiewicz, Wrzosek czy Julian Piwowaski, którzy przedstawiali osobne sprawozdania por. Czapkiewcz, 1923; 1929. 2 Zbiory tamtejsze systematyzowano i tworzono w tych placówkach terenowe zaplecze prac badawczych por. Żurowski, 1929a, s. 221. 3 Audycje nadawane były przez radiostację śląską także w paśmie ogólnoeuropejskim np. na temat badań w Złotej Sandomierskiej, na żywo transmitowany był referat wygłoszony przez Żurowskiego w języku angielskim. Liczne teksty publikowane były w IKC. 4 Przy finalizacji tej sprawy z Żurowskim współdziałał konserwatorem okręgu lwowskiego, Bohdanem Januszem. 107

Kuchar pod Wiślicą; Jaksicach czy Książnicach Wielkich, powiat Pińczów [Żurowski, 1921b]. W tym także roku odwiedził grodziska w pow. pińczowskim m.in. w: Wiślicy; Stradowie, Chrobrzu i Pełczyskach. W dwóch pierwszych przypadkach rozpoczął wieloletnie zabiegi o wyłączenie grodzisk z eksploatacji rolniczej [Żurowski, 1923, s. 85; 1924 1925a, s. 331; 1929a, s. 216 217; Zoll- Adamikowa, Wołoszyn, 2007, s. 35, 44]. Sprawdzał także informacje na temat kopców i podejmował decyzje o ochronie kurhanów [Żurowski, 1921b, s. 176 177]. Już na początku pracy konserwatorskiej Żurowski: uściślił miejsce odkrycia znalezisk z okresu brązu na terenie Żydowa pod Stopnicą, a w trakcie wizji lokalnej odkrył skarb brązowy i groby podkloszowe [Żurowski, 1921b, s. 178; 1922]; odzyskał także wyposażenie grobu huńskiego Jakuszowic oraz uzupełnił informacje na temat miejsca i okoliczności ich odkrycia [! ),&#., s. 179; Archiwum MAK Spuścizny teczka Akta osobowe Józefa Żurowskiego, II notatki, brudnopisy i maszynopis pracy doktorskiej Józefa Żurowskiego Wykopalisko z Jakuszowic Małych, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1921]. Prowadził także weryfikacje w pow. pińczowskim. Uchronił od dewastacji wczesnośredniowieczne grodzisko w Łapczycy pod Bochnią [Żurowski, 1921b, s. 180; 1923, s. 85]. Rok 1922 to czas rozpoczęcia oficjalnych wysiłków zmierzających do ochrony Kopca Kraka. Inicjatorem tych działań był Demetrykiewicz. Przygotowano pełną dokumentację wniosku o ochronę kopca i jego otoczenia [Żurowski, 1923, s. 85; 1925a, s. 28, 35; Archiwum MAK: Spuścizny teczka Akta osobowe Józefa Żurowskiego, I]. Także wtedy natrafiono na pierwsze pochówki w Prokocimiu koło Krakowa [Żurowski 1923, s. 85; 1925a, s. 30 31; 1925b; ZOW 1, s. 13], co zapoczątkowało długotrwałe badania rozległego cmentarzyska kultury łużyckiej. Dziełem przypadku było odkrycie w Krzysztoforzycach skarbu ozdób brązowych [Żurowski, 1923, s. 85 86; 1925a, s. 32]. Pod Krakowem zarejestrowano kolejne, badane w latach późniejszych, stanowisko archeologiczne w Giebułtowie [por. Żurowski 1923, s. 86; 1924 1925a, s. 337, 339 340; 1925a, s. 29, 32, 33]. W Książnicach Wielkich, pow. Pińczów przeprowadzono badania wykopaliskowe neolitycznych cmentarzyska i osady [Żurowski 1923, s. 86 87, 94 99]. W tym samym roku Żurowski przeprowadził wykopaliska na terenie neolitycznej osady w podkrakowskich Witkowicach [Żurowski, 1923, s. 92 94; 1933, s. 158 i n.]. Konserwator podejmował systematyczne akcje poszukiwawcze na wybranych terenach [Żurowski, 1923, s. 89 92]: pod Krakowem na lewobrzeżu Wisły, pomiędzy Czernichowem a Piekarami oraz w okolicach Bieżanowa [Żurowski, 1923, s. 91; 1933, s. 159] i pod Olkuszem. Zajmował się terenem samego Krakowa w rejonie Kopca Krakusa, przy Collegium Maius [Żurowski 1923, s. 87, 92] oraz na Wzgórzu św. Bronisławy [op. cit., s. 92; Czapkiewicz, 1923]. Systematycznie weryfikował informacje o znaleziskach z dolin: Raby (np. grodzisko w Chełmie), Dunajca (np. grodzisko w Marcinkowicach) [Żurowski, 1924 1925a, s. 332 333], Skawy (pomiędzy Zatorem a Suchą), Soły (w okolicach Żywca) [Sprawozdania z posiedzeń..., 1927, s. IX X] 5 i Wisły (w Dolanach, Morsku, Witowie oraz okolicach Sandomierza pomiędzy Winiarami a Zawichostem [Żurowski, 1924 1925a, s. 334]). W 1923 r. Żurowski prowadził także planowe badania wykopaliskowe w Książnicach Wielkich, w Przezwodach, pow. Sandomierz, Giebułtowie pod Krakowem, Majkowicach, pow. Miechów oraz w Jaksicach, pow. Pińczów [Żurowski, 1924 1925a, s. 334 341]. Doprowadził także do przekazania przez osoby prywatne muzeom krakowskim (Archeologicznemu PAU i Narodowemu), m.in. zabytków z grobów w Giebułtowie, Jaksicach i Jakuszowicach [Żurowski, 1924 1925a, s. 332]. W 1925 r. Żurowski rozpoczął akcję inwentaryzacji grodzisk doliny Dunajca (m.in. Zawada Lanckorońska, pow. Brzesko oraz Naszacowice, pow. Nowy Sącz) i zapoczątkował administracyjną opiekę nad nimi [Żurowski, 1929a, s. 219]. W kolejnych latach weryfikacja pozwoliła na określenie stanu znanych i zlokalizowanie wielu nowych stanowisk [Żurowski, 1929a, s. 222]. Z czasem akcję przejął Leńczyk [por. Sprawozdania 1934, s. 148; Leńczyk, 1932; 1934a; 1934b; 1935; Tyniec, 2010]. 5 Kontynuacja prac nad warowniami Ziemi Krakowskiej prowadzonymi przed I. wojna światową przez Demetrykiewicza i Mariana Wawrzenieckiego. 108

109 Także w 1925 r. Żurowski podjął wieloletnią akcję badawczą neolitycznych stanowisk w rejonie Sandomierza, głównie w Złotej [Żurowski 1929a, s. 219 220; 1929b; 1930; 1932, s. 118 i n.]. W roku 1926 Żurowski rozpoczął wizytacje grodzisk w województwie śląskim. Ta wieloletnia akcja badawcza zakończyła się publikacjami, w tym atlasem grodzisk [Żurowski 1929a, s. 224 225; 1934b; Żurowski, Jakimowicz, Bąk, 1939]. Intensyfikacja działań na terenie województwa śląskiego skłoniła konserwatora do delegowania tam Reymana [Żurowski, 1935, s. 287; Reyman, 1935]. Żurowski jako konserwator działał także (zgodnie z zasadą prac wg kompetencji naukowych) poza wyznaczonym mu okręgiem. Od roku 1923 interweniował w okolicach Sandomierza (w okręgu kieleckim), gdzie przeprowadził badania wykopaliskowe [Żurowski, 1924 1925a, s. 338 339]. Obowiązki konserwatora na terenie kielecczyzny, w zastępstwie chorego Stefana Krukowskiego, spełniał także w latach następnych [Żurowski, 1929a, s. 215 przypis 2]. Warto wspomnieć, że badacze ci wspomagali się w działalności terenowej prowadzili prace inwentaryzacyjno-poszukiwawcze w rejonie Wzgórza św. Bronisławy w Krakowie [Żurowski, 1925a, s. 27; 1929a, s. 222 223] czy weryfikację odkrycia 6.&'067# 53 + -.&$ + %3,8 koło dworca towarowego w Krakowie [Żurowski 1929a, s. 224 225]. Żurowski zasłużył się także w ratowaniu kopalni krzemienia w Krzemionkach Opatowskich, gdzie w latach 1925 1926 przeprowadził badania wykopaliskowe [Żurowski, 1929a, s. 220 221, 224]. W roku 1926, z upoważnienia Kierownictwa PGKZP, Żurowski prowadził poszukiwania terenowe na terenie województwa lwowskiego, a także weryfikację zgromadzonych tam materiałów zabytkowych [Żu- Ryc. 1. Klepsydra Józefa Żurowskiego (zbiory: Archiwum MAK) rowski 1929a, s. 228 229]. Zaś konserwator lwowski, B. Janusz, wspo- Fig. 1. Tombstone of Józef Żurowski (collection of the archive of MAK) magał go wcześniej przy finalizacji kwestii ochrony jaskiń ojcowskich. Żurowski jako konserwator podejmował zadania wynikające ze zgłoszeń i zagrożenia obiektów zabytkowych na wyznaczonym terenie działalności, nie przeszkadzało mu to w realizacji prac terenowych i gabinetowych związanych z jego rozległymi zainteresowaniami badawczymi. Opracowania materiałów prowadzone były niemal równolegle z ich pozyskiwaniem, a ich publikacje do tej pory są aktualne. Żurowski prowadził szeroko zakrojoną akcję popularyzacji archeologii. Wygłaszał wykłady na kursach wakacyjnych: geograficznych i dla nauczycieli szkół powszechnych, a także referaty

110 popularnonaukowe [Żurowski, 1923, s. 89; 1924 1925a, s. 332; 1929a, s. 222, 227; 1935, s. 286, 291]. Prowadził także weryfikację, inwentaryzację i opracowanie znalezisk prahistorycznych znajdujących się w zbiorach prywatnych [Żurowski, 1924 1925b]. Nie należy zapominać, że przez cały czas Żurowski wspierał Demetrykiewicza w reorganizacji zbiorów Muzeum Archeologicznego PAU; zinwentaryzował i opisał zbiór archeologiczny krakowskiego Muzeum Etnograficznego [Żurowski, 1921a]; rozpoczął także porządkowanie takiego zbioru w Muzeum Narodowym w Krakowie. Śmierć Żurowskiego zaskoczyła wszystkich, ale pozostawił godnych kontynuatorów swojej pracy Szczególny to dowód Jego niebywałych zdolności dydaktycznych i organizacyjnych. LITERATURA 1999 Urzędowa opieka nad zabytkami archeologicznymi pod zaborami i w Polsce niepodległej do roku 1928 // Tadeusz Roman Żurowski i konserwatorstwo archeologiczne w Polsce XX wieku (red. Z. Kobyliński, J. Wysocki). Warszawa. S. 115 131. 1923 Sprawozdanie z poszukiwań archeologicznych w Zachodniej Małopolsce // WA. T. 8. S. 102 103. 1929 Sprawozdanie z poszukiwań archeologicznych za lata 1924 1925 // WA. T. 10. S. 294 303. 1920 W sprawie gruntownej reformy i nowego urządzenia instytucji publicznych przeznaczonych do badań naukowych nad wykopaliskami archeologicznymi w Polsce, jakoteż dla umiejętnej ich ochrony // WA. T. 5. S. 3 20. 1922 Znaczenie naukowe jaskiń polskich. Kraków. 2000 Józef Żurowski (1892 1936) // Uniwersytet Jagielloński. Złota księga Wydziału Historycznego (red. J. Dybiec). Kraków. S. 336 340. 1936 Ś. p. Józef Żurowski // Wiadomości numizmatyczno-archeologiczne. T. 17 (rocznik 1935). S. 137 142. 1934 I-sze sprawozdanie z badań nad Kopcem Krakusa. Kraków. 1935 II-gie sprawozdanie z badań nad Kopcem Krakusa. Kraków. 1965 Wyniki badań wykopaliskowych na Kopcu Krakusa w Krakowie // Slavia Antiqua. T. 12. S. 183 233. 1932 Sprawozdanie z inwentaryzacji i planowania grodzisk w okolicy Krakowa // Sprawozdania PAU. T. 37/9. S. 36 39. 1934a Drugie sprawozdanie z inwentaryzacji i planowania grodzisk w woj. krakowskim w 1933 r. // Sprawozdania PAU. T. 39/3. S. 28 33. 1934b Grodziska i zamczyska w woj. krakowskim // ZOW. T. 9. S. 47 50, mapa. 1935 Trzecie sprawozdanie z badań archeologicznych w woj. krakowskim w r. 1935 // Sprawozdania PAU. T. 40/9. S. 317 319.! 1920 Sprawozdanie z działalności Prezydjum Państwowego Grona Konserwatorów Zabytków " Przedhistorycznych w r. 1920 // WA. T. 5. S. 222 237. 1920 O organizację archeologii przedhistorycznej w Polsce (Memorjał Polskiej Akademji Umiejętności w Krakowie wniesiony do Ministerstwa W. R. i O. P. // WA. T. 5. S. 21 23.

111 1950 Wkład ośrodka krakowskiego w badaniach nad prehistoria ziem polskich // ZOW. T. 19. S. 116 120. 1967 Zarys historii badań archeologicznych w Małopolsce. Kraków. 1935 Sprawozdanie z badań archeologicznych na Górnym Śląsku przeprowadzonych w sierpniu 1928 roku // WA. T. 13. S. 305 307. 1934 Sprawozdania z posiedzeń Komisji odbytych od r. 1926 1934 // Materjały Prehistoryczne. T. 1. S. 148 179. 1922 Sprawozdanie z II Konferencji konserwatorów okręgowych odbytej w Poznaniu w dn. 11 13 marca 1922 r. // WA. T. 7. S. 155 157. 1922 Sprawozdanie z III Konferencji konserwatorów okręgowych odbytej w Warszawie w dn. 24 i 25 czerwca 1922 r. // WA. T. 7. S. 158 160. 1923 Sprawozdanie z IV Konferencji konserwatorów okręgowych odbytej w Krakowie w dn. 26 28 listopada 1922 r. // WA. T. 8. S. 56 59. 1984 Rozwój prehistorii polskiej w okresie 20-lecia międzywojennego. Część I: 1918 1928, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Seria Archeologiczna 23. Poznań. 2010 Archeolog, Gabriel Leńczyk // Gabriel Leńczyk. Wspomnienia. Husów. S. 99 104, 107 112. 2010a Włodzimierz Demetrykiewicz (1859 1937) pierwszy prehistoryk z Krakowa // MA. T. 38. S. 175 192. 2010b Niepublikowany rękopis Włodzimierza Demetrykiewicza z 1918 roku // MA. T. 38. S. 193 202. " 2007 Stan badań nad grodem właściwym w Stradowie // Zoll-Adamikowa H., Szmoniewski B. Sz., Tyniec-Kępińska A. Wołoszyn M., Stradów. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy. T. 1. Polskie Badania Archeologiczne 36. Warszawa. 1921a Wykopaliska przedhistoryczne w krakowskiem muzeum etnograficznem // WA. T. 6. S. 127 131 + 3 ryc. 1921b Sprawozdanie Urzędu Konserwatorskiego na okręg krakowski // WA. T. 6. S. 169 180. 1922 Skarb z Żydowa // WA. T. 6. S. 78 91. 1923 Sprawozdanie z działalności państw. konserwatora zabytków przedhistorycznych na okręg zachodnio-małopolski w r. 1922 // WA. T. 8. S. 84 99. 1924 1925a Sprawozdanie z działalności państw. konserwatora zabytków przedhistorycznych okręgu zachodnio-małopolskiego za r. 1923 // WA. T. 9. S. 331 341. 1924 1925b Wykopaliska z cmentarzysk ciałopalnych (halsztackich) Kwaczały i Jankowic pow. chrzanowskiego w zbiorach prywatnych // WA. T. 9. S. 86 98. 1925a O dotychczasowym stanie badań przedhistorycznych okolicy Krakowa, o ich postępie w latach ostatnich i o planie na przyszłość // Wiadomości numizmatyczno-archeologiczne. T. 1 12. S. 25 35. 1925b Odkrycie przedhistorycznego cmentarzyska w Prokocimiu pod Krakowem // Ilustrowany Kuryer Codzienny. Kraków. 245 (7. IX). S. 16. 1927 Skarby halsztackiego okresu z doliny Dunajca // Prace i Materjały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne. T. 4. S. 3 112.

1929a Sprawozdanie z działalności Państw. Konserwatora Zabytków Przedhistorycznych Okręgu Zachodnio Małopolskiego i Śląskiego za lata 1924 1926 // WA. T. 10. S. 215 229. 1929b Z badań archeologicznych w Złotej koło Sandomierza w latach 1927 i 1928 // ZOW. T. 4/1. S. 1 9. 1929c Nowe odkrycia archeologiczne w Sandomierskiem // ZOW. T. 4/2. S. 36 38. 1930 Największe badania archeologiczne w Polsce // Kalendarz Ilustrowany Kuryer Codzienny. Kraków. S. 94 99. 1932 Pierwsze ślady kultury pucharów dzwonowatych w Polsce // WA. T. 11. S. 117 168. 1934a Czem może być Kopiec Krakusa i jak należy go badać? Kraków. 1934b Stan badań prehistorycznych w wojew. Śląskiem // Komunikat Instytutu Śląskiego w Katowicach. Т. 12. 1935 Sprawozdanie z działalności konserwatora zabytków przedhistorycznych okręgu zach.-małopolskiego i śląskiego za lata 1927 i 1928 // WA. T. 13. S. 284 294. 1939 Atlas grodzisk i zamczysk śląskich, zeszyt I wraz z 25 tablicami, objaśnieniami i badaniami toponomastycznymi. Kraków. JOSEPH ŻUROWSKI (1892 1936), ARCHAEOLOGIST AND PROTECTOR OF MONUMENTS OF KRAKOW Anna TYNIEC Writing about Joseph Żurowski relates to a large extent the situation of Kraków archaeology and archaeological conservation during the interwar period. He studied at the Jagiellonian University in Kraków and Vienna. He worked in the Archaeological Museum of Polish Academy of Sciences and the Institute of Prehistoric Archaeology at the Jagiellonian University. In 1922 he became a doctor of prehistoric archeology; in 1928 J. Żurowski habilitated at the Jagiellonian University. In the years 1915 1918 he served in the Austrian army; from 1921 to 1923 did his military service in the Polish Army. In 1920 he was Protector of Monuments at the District Prehistoric Krakow. He was welleducated prehistorian, archeology theoretician, a prominent field scholar, also had an incredible organizational skills. He was an educator and a role model for many younger archaeologists. He also don t neglect popularization of archeology. 112