EKONOMIA ECONOMICS 4(21) 2012 Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Wrocław 2012
Redaktor Wydawnictwa: Joanna Świrska-Korłub Redaktor techniczny: Barbara Łopusiewicz Korektor: Marcin Orszulak Łamanie: Beata Mazur Projekt okładki: Beata Dębska Publikacja dofinansowana przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego Publikacja jest dostępna w Internecie na stronach: www.ibuk.pl, www.ebscohost.com, The Central European Journal of Social Sciences and Humanities http://cejsh.icm.edu.pl, The Central and Eastern European Online Library www.ceeol.com, a także w adnotowanej bibliografii zagadnień ekonomicznych BazEkon http://kangur.uek.krakow.pl/bazy_ae/bazekon/nowy/index.php Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa www.wydawnictwo.ue.wroc.pl Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawcy Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2012 ISSN 2080-5977 Wersja pierwotna: publikacja drukowana Druk: Drukarnia TOTEM Nakład: 200 egz.
Spis treści Wstęp... 9 Rafał Lis, Adam Smith a polska doktryna wolnego handlu u schyłku XVIII wieku. Wokół polemik w kwestii umiejscowienia myśli ekonomiczno-politycznej Hugona Kołłątaja i Michała Ossowskiego... 11 Tomasz Legiędź, Instytucjonalna teoria przemian gospodarczych rozwój gospodarczy z perspektywy nowej ekonomii instytucjonalnej... 30 Mirosław Bochenek, Ryzyko i niepewność w naukach ekonomicznych rozważania semantyczne... 46 Justyna Brzezicka, Teoria wyboru konsumenta w świetle ekonomii behawioralnej wybrane zagadnienia... 64 Ewa Mazur-Wierzbicka, Koncepcja zrównoważonego rozwoju w praktyce społeczno-gospodarczej... 76 Małgorzata Grącik-Zajaczkowski, Interesy państw afrykańskich w negocjacjach WTO... 88 Artur Grabowski, Rodzaje ryzyka w działalności wiodących przedsiębiorstw piłkarskich w Europie... 108 Franciszek Kapusta, Przemiany cukrownictwa polskiego w warunkach Unii Europejskiej... 126 Franciszek Kapusta, Rolnictwo polskie w warunkach Unii Europejskiej... 143 Łukasz Olipra, Regionalizm lotniczy... 163 Paweł Mikołajczak, Wpływ funduszy Unii Europejskiej na zmiany w sposobie działania małych i średnich przedsiębiorstw w Wielkopolsce... 181 Stanisław Urban, Mariola Michałowska, Wpływ sieci handlowych na funkcjonowanie oraz perspektywy rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw na przykładzie województwa lubuskiego... 191 Krzysztof Górka, Zjawisko luki kapitałowej w finansowaniu mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2007-2011... 210 Arkadiusz Świadek, Przemysłowe łańcuchy dostaw w kształtowaniu regionalnej aktywności innowacyjnej województw śląskiego i dolnośląskiego w latach 2008-2010... 226 Marta Młokosiewicz, Kapitał społeczny a nierówności materialne dynamika związku na przykładzie polskich województw... 242 Małgorzata Wosiek, Uwarunkowania rozwoju kapitału intelektualnego w kontekście sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego... 258
6 Spis treści Remigiusz Arendarski, Analiza wpływu transakcji PPP na poziom zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego (JST) oraz dopuszczalne relacje w tym zakresie... 275 Eliza Farelnik, Finansowanie programów rewitalizacji obszarów miejskich analiza dotychczasowych doświadczeń... 290 Alicja Zakrzewska-Półtorak, Gęstość instytucjonalna jako czynnik konkurencyjności regionu... 308 Zofia Hasińska, Katarzyna Sipurzyńska-Rudnicka, Zróżnicowanie przestrzenne popytu na pracę w województwie dolnośląskim... 319 Rafał Krawczyk, Rola Exchange Traded Fund w funkcjonowaniu rynku kapitałowego... 342 Marta Wincewicz-Bosy, Ustalanie zapotrzebowania na pasze i materiały wyściółkowe na potrzeby ośrodka jeździeckiego... 357 Jan Rymarczyk, Recenzja książki Thomasa Oatleya International Political Economy... 368 Halina Nakonieczna-Kisiel, Recenzja pracy Globalizacja i regionalizacja w gospodarce światowej pod redakcją naukową Renaty Orłowskiej i Krystyny Żołądkiewicz... 372 Summaries Rafał Lis, Adam Smith and the Polish doctrine of free trade in the end of 18 th century. Around the polemics in the question of Hugo Kołłątaj and Michał Ossowski s economic-political thought and its place... 29 Tomasz Legiędź, Institutional theory of economic change economic development from the perspective of new institutional economics... 45 Mirosław Bochenek, Risk and uncertainty in economic sciences: some semantic reflections... 63 Justyna Brzezicka, Consumer Choice Theory in the context of behavioural economics chosen aspects... 75 Ewa Mazur-Wierzbicka, The concept of sustainable development in social- -economic practice of the European Union... 87 Małgorzata Grącik-Zajaczkowski, African countries interests in the WTO negotiations... 107 Artur Grabowski, Type of risk in activity of leading soccer enterprises in Europe... 125 Franciszek Kapusta, Changes in the sugar industry in Poland in the conditions of the European Union... 142 Franciszek Kapusta, Polish agriculture in the European Union conditions... 162 Łukasz Olipra, Regionalism in the air transport... 180 Paweł Mikołajczak, Impact of European Union funds on the changes in the activities of small and medium enterprises in Wielkopolska... 190
Spis treści 7 Stanisław Urban, Mariola Michałowska, Impact of trade networks on the functioning and the prospects of development of small and medium-sized enterprises on the example of Lubuskie Voivodeship... 208 Krzysztof Górka, Equity gap effect in financing micro-, small and medium enterprises in Poland in the years 2007-2011... 225 Arkadiusz Świadek, Industry chains for the regional innovation activity in Silesia and Lower Silesia Voivodeships in 2008-2010... 241 Marta Młokosiewicz, Social capital and material inequalities dynamics of connection on the background of Polish voivodeships... 257 Małgorzata Wosiek, Determinants of development of intellectual capital in the context of financial condition of self-government entities... 274 Remigiusz Arendarski, Analysis of the impact of the PPP on the level of debt of local and regional government units and the allowed relationships in this area... 288 Eliza Farelnik, Financing of urban revitalization programs analysis of current experience... 307 Alicja Zakrzewska-Półtorak, Institutional thickness as a factor of the region competitiveness... 318 Zofia Hasińska, Katarzyna Sipurzyńska-Rudnicka, Spatial diversification of labour demand in Lower Silesia Voivodeship... 341 Rafał Krawczyk, Role of Exchange Traded Funds in the capital market... 356 Marta Wincewicz-Bosy, Determination of demand for fodder and padding materials for horse riding centers... 367
EKONOMIA ECONOMICS 4(21). 2012 ISSN 2080-5977 Jan Rymarczyk Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu RECENZJA KSIĄŻKI THOMASA OATLEYA INTERNATIONAL POLITICAL ECONOMY 1* Recenzowana książka odpowiada konwencji podręcznika akademickiego i ujmuje podstawowe problemy, które ujmowane są w sylabusach akademickiego wykładu Ekonomia międzynarodowa. Autor nadał jej tytuł Międzynarodowa ekonomia polityczna, ponieważ w prezentowanej treści kładzie silny nacisk na polityczne uwarunkowania procesów gospodarczych. W związku z tym pisze on na wstępie, że Zrozumienie globalnej gospodarki wymaga znajomości zarówno polityki, jak i ekonomii (s. IX), co jest niewątpliwie prawdą. Jego fascynacja znaczeniem polityki powoduje, że międzynarodową ekonomię polityczną utożsamia on z polityczną konkurencją, która kształtuje handel międzynarodowy, systemy monetarne, zdolność korporacji transnarodowych do realizacji ich celów i strategie rozwoju formułowane przez rządy różnych krajów (s. 10), co wydaje się zbyt jednostronnym, jeśli nie w ogóle monokazualnym ujęciem zagadnienia. Książka składa się z szesnastu rozdziałów. Pierwszy poświęcony jest głównie rozważaniom na temat przedmiotu międzynarodowej ekonomii politycznej. Rozdziały od drugiego do siódmego traktują włącznie o handlu międzynarodowym. W drugim rozdziale autor przedstawia ewolucję światowego systemu handlu powstanie i funkcjonowanie Układu Ogólnego o Taryfach i Handlu (GATT) oraz Światowej Organizacji Handlu (WTO), stanowiącej jego wyraz instytucjonalny. Teoretyczne uzasadnienie międzynarodowej wymiany handlowej, a także istnienia WTO są także przedmiotem rozważań tego rozdziału. Od teorii, zgodnie z logiką i przyjętą konwencją wykładu przedmiotu, autor przechodzi do polityki handlu międzynarodowego w rozdziałach trzecim, czwartym, piątym i szóstym. Jego ujęcie problemu dalekie jest jednak od tradycyjnego, spotykanego w wielu podręcznikach ekonomii międzynarodowej. W pierwszym z tych rozdziałów przedstawia bowiem tę politykę jako efekt oddziaływania różnych grup społecznych (lobby) na instytucje rządzące, a w drugim jako rezultat autonomicznej ich działalności. Oczywiście w praktyce w różnym stopniu polityka handlu determinowana jest przez oba te czynniki. W ten sposób autor nawiązuje do teorii behawiorystycznych interpretujących zjawiska * Th. Oatley, International Political Economy, Longman, Boston i in. 2012, s. 416.
Recenzja książki Thomasa Oatleya International Political Economy 369 ekonomiczne poprzez pryzmat interesów i zachowań różnych podmiotów w społeczeństwie. W następnych dwóch rozdziałach w ujęciu historycznym przedstawiona została polityka handlu międzynarodowego krajów rozwijających się. Autor podzielił ją na dwa okresy pierwszy, omawiany w rozdziale szóstym, dotyczy wczesnego okresu po drugiej wojnie światowej. Jest to okres autarkizmu gospodarczego, forsowania industrializacji kosztem sektora rolniczego i substytucji importu produkcji krajowej. Wydaje się, że niezbędne byłoby tu zaznaczenie, że działania te były kopiowaniem polityki prowadzonej we wschodnim bloku, w tym w Polsce, o czym autor nie pisze. Drugi okres, którego początek sięga lat 80., to neoliberalne reformy w tych krajach podjęte wskutek fiaska dotychczasowej polityki, orientacja na eksport i stopniowe włączanie się ich w światowy system handlu. W tym rozdziale również brakuje odniesienia się do transformacji systemowej, która miała miejsce po 1989 r. w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Wydaje się, że wynika to ze spojrzenia autora na globalną gospodarkę i handel z perspektywy ekonomisty amerykańskiego, dla której kwestie tej części świata mają drugorzędne znaczenie, a ważnymi emerging markets są Azja i Ameryka Południowa. Drugą z trzech najważniejszych form realizacji międzynarodowych procesów gospodarczych (handel, inwestycje bezpośrednie, kooperacja) są bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Autor omawia je przez pryzmat korporacji transnarodowych (KTN), które niewątpliwie są ich głównymi aktorami. W rozdziałach ósmym i dziewiątym, które dotyczą tego problemu, łączy teoretyczną interpretację ich funkcjonowania nawiązując do teorii eklektycznej Dunninga (chociaż nie wspomina o nim) z przykładami ich realnej działalności oraz polityką prowadzona względem nich ze strony państw goszczących i organizacji międzynarodowych. Następne rozdziały książki, tj. od dziesiątego do piętnastego, można potraktować jako drugą jej część, w której autor przyjął konwencję, jaką zastosował w części pierwszej, mianowicie politykę pieniężną i kursu walutowego przedstawił jako efekt oddziaływania grup społeczeństwa i władz państwowych, a także włączył do analizy kraje rozwijające się w kontekście międzynarodowych finansów. Rozdział dziesiąty i jedenasty zawierają prezentację ewolucji międzynarodowego systemu walutowego. Autor omawia w nich rozwój i upadek systemu Bretton Woods, koncentrując się na współczesnej polityce płynnych kursów walutowych, systemie wspólnej waluty w Eurolandzie, światowym kryzysie finansowym lat 2007-2009 i kryzysie w strefie euro, tj. głównie kryzysie greckim. Rozdział dwunasty zawiera próbę interpretacji polityki kursowej państwa jako gry interesów różnych lobby. W rozdziale trzynastym autor odnosi się zaś do tezy o jej kształtowaniu przez państwo. Wskazuje, że powszechnie obowiązuje zasada niezależności banku centralnego, co ogranicza wpływ na nią rządów; vide: próba ograniczenia autonomii banku centralnego przez rząd węgierski i wycofanie się z tej polityki pod wpływem nacisku Unii Europejskiej (o czym autor publikacji nie wspomina).
370 Jan Rymarczyk Jak już wspomniano, podobnie jak w części pierwszej, autor włącza do analizy wybrane grupy krajów rozwijających się. W rozdziale czternastym analizuje przyczyny, problemy, konsekwencje i sposoby przezwyciężania kryzysu w Ameryce Łacińskiej, a w piętnastym dokonuje tego samego w odniesieniu do kryzysu w Azji w latach 90. Sporo uwagi poświęca on roli Międzynarodowego Forum Walutowego i jego reformie w związku z tym kryzysem. Ostatni, szesnasty, rozdział ma charakter ogólny. Autor omawia w nim zjawisko globalizacji. Nie ma on charakteru kompleksowej analizy tego najważniejszego zjawiska we współczesnej międzynarodowej ekonomii, ale koncentruje się głównie na problemie jej wpływu na globalne ubóstwo, eksploatację siły roboczej przez KTN, w krajach rozwijających się (tzw. sweatshops) i wpływu na środowisko naturalne. Autor starał się obiektywnie przedstawić argumenty za i przeciw, nie rozstrzygając ostatecznie, kto ma rację. Książka Th. Oatleya stanowi oryginalne ujęcie najważniejszych kwestii współczesnej ekonomii międzynarodowej. W odróżnieniu od innych podobnych opracowań (np. Van den Berg Hendrik, International Economics, Armonk, N.Y. 2012 i P. Krugman, M. Obsfeld, Ekonomia międzynarodowa, PWN, Warszawa 2007, t. 1 i 2) cechuje ją to, że podkreśla związki polityki z gospodarką i przez ten pryzmat jej autor dokonuje ich analizy. Drugą charakterystyczną cechą recenzowanej publikacji jest behawiorystyczne podejście do problemów, tj. wykazanie silnego ich zdeterminowania interesami różnych grup społecznych i reprezentantów władzy. Wyróżnia się ona korzystnie na tle innych opracowań logiką oryginalnej konstrukcji, w tym umiejętnym powiązaniem różnych zagadnień w sposób tworzący zwartą całość. W książce pominięto niektóre zagadnienia, jak np. dochód narodowy, rynek derywatów, minikorporacje transnarodowe, ujmowane przez innych autorów lub są one traktowane marginalnie na korzyść bardziej wnikliwego i dogłębnego przedstawienia wybranych. Należy zaznaczyć, że ich włączenie do zakresu omawianych zjawisk spowodowałoby znaczne zwiększenie objętości książki, co ze względu na jej podręcznikowy charakter nie byłoby wskazane (studenci niechętnie bowiem korzystają z tak zwanych cegieł, a koszt ich dla nich jest zbyt wysoki). Zakres czasowy książki jest szerszy aniżeli prac opublikowanych na ten temat do tej pory. Jest to opracowanie prawie up to day uwzględniające tak ważne dla gospodarki światowej wydarzenia, jak światowy kryzys finansowy i kryzys strefy euro. Na podkreślenie zasługuje logika wywodu, trafność wniosków, obiektywność i ostrożność w formułowaniu własnych ocen i przedstawienie przeciwstawnych poglądów, co umożliwia czytelnikowi własne wartościowanie. Książka napisana jest językiem zrozumiałym nawet dla niespecjalistów, co jest raczej rzadkością w opracowaniach tego typu i niezwykle ważne w podręcznikach. Należałoby zadbać, aby ten sposób narracji został zachowany w ewentualnym jej tłumaczeniu na język polski. Język, jakim autor się posługuje, świadczy o bardzo dobrym opanowaniu warsztatu pisarskiego. Technika prezentacji materiału jest logiczna i jednolita w całym opracowaniu. Na początku każdego rozdziału autor zapowiada, o czym będzie pisał i na jakie pytania chce
Recenzja książki Thomasa Oatleya International Political Economy 371 udzielić odpowiedzi. W tekście zamieszcza interesujące, starannie opracowane case studies (a closer look) oraz policy analysis and debate czy swego rodzaju ćwiczenia zawierające opis określonego problemu, możliwe opcje jego rozwiązania do wyboru przez studenta i pytania. Każdy rozdział zakończony jest wyodrębnionymi konkluzjami, wykazem kluczowych terminów i sugestiami co do dalszego studiowania problemu (literatura i wskazówki). Tego rodzaju konstrukcja książki ogromnie zwiększa jej walory dydaktyczne jako podręcznika dla studentów, ponieważ umożliwia kontrolę zrozumienia materiału, rozwija zdolności samodzielnej oceny zjawiska oraz zachęca do pogłębianego studiowania. Wszystko to świadczy o wielkich kompetencjach autora zarówno merytorycznych, jak i formalnych oraz dużym jego doświadczeniu w pracy ze studentami. Omówione walory książki sprawiają, że jest ona bardzo popularna wśród czytelników, szczególnie w kręgach akademickich, na co wskazuje liczba jej wydań. Dotychczas ukazały się bowiem w USA cztery jej wydania: w latach 2006, 2008, 2010 2012. Wydaje się, że wydanie książki Th. Oatleya International Political Economy w języku polskim byłoby ze wszech miar celowe i pożądane w kręgach akademickich. W języku polskim niewiele jest opracowań z zakresu ekonomii międzynarodowej, a te które są dostępne, na ogół nie ujmują aktualnych przemian dokonujących się w gospodarce światowej. W wydaniu polskim sugerowałbym uwzględnienie w szerszym zakresie problemu emerging markets Europy Środkowo-Wschodniej i drobną poprawę na stronie 40, której należałby wprowadzić właściwa liczbę krajów UE (nie 25, a 27). Książka w wydaniu polskim z pewnością będzie wykorzystywana przez pracowników naukowo-dydaktycznych i adeptów takich kierunków studiów, jak międzynarodowe stosunki gospodarcze, ekonomia międzynarodowa, handel zagraniczny, biznes międzynarodowy, zarządzanie międzynarodowe, finanse międzynarodowe i europeistyka, a także jako podręcznik do wykładów i ćwiczeń z przedmiotów o takich samych nazwach, a także do uzupełniających wykładów z globalizacji, regionalizmu, ekonomii krajów rozwijających się, bezpośrednich inwestycji zagranicznych, polityki handlu zagranicznego, korporacji transnarodowych i kryzysów ekonomicznych.