EKONOMIA ECONOMICS 4(21) 2012

Transkrypt

1 EKONOMIA ECONOMICS 4(21) 2012 Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Wrocław 2012

2 Redaktor Wydawnictwa: Joanna Świrska-Korłub Redaktor techniczny: Barbara Łopusiewicz Korektor: Marcin Orszulak Łamanie: Beata Mazur Projekt okładki: Beata Dębska Publikacja dofinansowana przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego Publikacja jest dostępna w Internecie na stronach: The Central European Journal of Social Sciences and Humanities The Central and Eastern European Online Library a także w adnotowanej bibliografii zagadnień ekonomicznych BazEkon Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawcy Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2012 ISSN Wersja pierwotna: publikacja drukowana Druk: Drukarnia TOTEM Nakład: 200 egz.

3 Spis treści Wstęp... 9 Rafał Lis, Adam Smith a polska doktryna wolnego handlu u schyłku XVIII wieku. Wokół polemik w kwestii umiejscowienia myśli ekonomiczno-politycznej Hugona Kołłątaja i Michała Ossowskiego Tomasz Legiędź, Instytucjonalna teoria przemian gospodarczych rozwój gospodarczy z perspektywy nowej ekonomii instytucjonalnej Mirosław Bochenek, Ryzyko i niepewność w naukach ekonomicznych rozważania semantyczne Justyna Brzezicka, Teoria wyboru konsumenta w świetle ekonomii behawioralnej wybrane zagadnienia Ewa Mazur-Wierzbicka, Koncepcja zrównoważonego rozwoju w praktyce społeczno-gospodarczej Małgorzata Grącik-Zajaczkowski, Interesy państw afrykańskich w negocjacjach WTO Artur Grabowski, Rodzaje ryzyka w działalności wiodących przedsiębiorstw piłkarskich w Europie Franciszek Kapusta, Przemiany cukrownictwa polskiego w warunkach Unii Europejskiej Franciszek Kapusta, Rolnictwo polskie w warunkach Unii Europejskiej Łukasz Olipra, Regionalizm lotniczy Paweł Mikołajczak, Wpływ funduszy Unii Europejskiej na zmiany w sposobie działania małych i średnich przedsiębiorstw w Wielkopolsce Stanisław Urban, Mariola Michałowska, Wpływ sieci handlowych na funkcjonowanie oraz perspektywy rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw na przykładzie województwa lubuskiego Krzysztof Górka, Zjawisko luki kapitałowej w finansowaniu mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach Arkadiusz Świadek, Przemysłowe łańcuchy dostaw w kształtowaniu regionalnej aktywności innowacyjnej województw śląskiego i dolnośląskiego w latach Marta Młokosiewicz, Kapitał społeczny a nierówności materialne dynamika związku na przykładzie polskich województw Małgorzata Wosiek, Uwarunkowania rozwoju kapitału intelektualnego w kontekście sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego

4 6 Spis treści Remigiusz Arendarski, Analiza wpływu transakcji PPP na poziom zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego (JST) oraz dopuszczalne relacje w tym zakresie Eliza Farelnik, Finansowanie programów rewitalizacji obszarów miejskich analiza dotychczasowych doświadczeń Alicja Zakrzewska-Półtorak, Gęstość instytucjonalna jako czynnik konkurencyjności regionu Zofia Hasińska, Katarzyna Sipurzyńska-Rudnicka, Zróżnicowanie przestrzenne popytu na pracę w województwie dolnośląskim Rafał Krawczyk, Rola Exchange Traded Fund w funkcjonowaniu rynku kapitałowego Marta Wincewicz-Bosy, Ustalanie zapotrzebowania na pasze i materiały wyściółkowe na potrzeby ośrodka jeździeckiego Jan Rymarczyk, Recenzja książki Thomasa Oatleya International Political Economy Halina Nakonieczna-Kisiel, Recenzja pracy Globalizacja i regionalizacja w gospodarce światowej pod redakcją naukową Renaty Orłowskiej i Krystyny Żołądkiewicz Summaries Rafał Lis, Adam Smith and the Polish doctrine of free trade in the end of 18 th century. Around the polemics in the question of Hugo Kołłątaj and Michał Ossowski s economic-political thought and its place Tomasz Legiędź, Institutional theory of economic change economic development from the perspective of new institutional economics Mirosław Bochenek, Risk and uncertainty in economic sciences: some semantic reflections Justyna Brzezicka, Consumer Choice Theory in the context of behavioural economics chosen aspects Ewa Mazur-Wierzbicka, The concept of sustainable development in social- -economic practice of the European Union Małgorzata Grącik-Zajaczkowski, African countries interests in the WTO negotiations Artur Grabowski, Type of risk in activity of leading soccer enterprises in Europe Franciszek Kapusta, Changes in the sugar industry in Poland in the conditions of the European Union Franciszek Kapusta, Polish agriculture in the European Union conditions Łukasz Olipra, Regionalism in the air transport Paweł Mikołajczak, Impact of European Union funds on the changes in the activities of small and medium enterprises in Wielkopolska

5 Spis treści 7 Stanisław Urban, Mariola Michałowska, Impact of trade networks on the functioning and the prospects of development of small and medium-sized enterprises on the example of Lubuskie Voivodeship Krzysztof Górka, Equity gap effect in financing micro-, small and medium enterprises in Poland in the years Arkadiusz Świadek, Industry chains for the regional innovation activity in Silesia and Lower Silesia Voivodeships in Marta Młokosiewicz, Social capital and material inequalities dynamics of connection on the background of Polish voivodeships Małgorzata Wosiek, Determinants of development of intellectual capital in the context of financial condition of self-government entities Remigiusz Arendarski, Analysis of the impact of the PPP on the level of debt of local and regional government units and the allowed relationships in this area Eliza Farelnik, Financing of urban revitalization programs analysis of current experience Alicja Zakrzewska-Półtorak, Institutional thickness as a factor of the region competitiveness Zofia Hasińska, Katarzyna Sipurzyńska-Rudnicka, Spatial diversification of labour demand in Lower Silesia Voivodeship Rafał Krawczyk, Role of Exchange Traded Funds in the capital market Marta Wincewicz-Bosy, Determination of demand for fodder and padding materials for horse riding centers

6 EKONOMIA ECONOMICS 4(21) ISSN Halina Nakonieczna-Kisiel Uniwersytet Szczeciński RECENZJA PRACY: GLOBALIZACJA I REGIONALIZACJA W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ POD REDAKCJĄ NAUKOWĄ RENATY ORŁOWSKIEJ I KRYSTYNY ŻOŁĄDKIEWICZ 1* 1. Uwagi wstępne Od lat 80. ubiegłego wieku cechą gospodarki światowej jest intensyfikacja procesów globalizacyjnych i integracyjnych. Dobrze więc się stało, że na rynku wydawniczym ukazała się nowa pozycja poświęcona tym zjawiskom, zwłaszcza że stanowi ona interesującą próbę przedstawienia dokonujących się przekształceń w strukturze podmiotowej, przedmiotowej oraz instytucjonalnej gospodarki światowej. Jest to nowatorskie ujęcie, ponieważ dotychczas w podręcznikach z zakresu międzynarodowych stosunków gospodarczych powiązania zachodzące między podmiotami dokonującymi wymiany międzynarodowej były analizowane głównie z punktu widzenia praw ekonomicznych rządzących zachowaniami tych podmiotów w ramach prowadzonej przez nie polityki ekonomicznej, której celem była maksymalizacja korzyści z tytułu rozwijania różnych form powiązań gospodarczych z zagranicą. Tymczasem umiędzynarodowienie produkcji, przepływów handlowych, kapitałowych oraz siły roboczej spowodowało, że wzrosła współzależność między podmiotami, czego skutkiem są jakościowo nowe zjawiska w zakresie międzynarodowych stosunków ekonomicznych. Co więcej, powstały nowe podmioty, które nie tyle prowadzą zagraniczną politykę ekonomiczną w procesie rozwoju stosunków z zagranicą, ile kształtują przede wszystkim międzynarodową politykę ekonomiczną w skali regionów i w skali globalnej. Znajomość tych problemów jest niezwykle ważna w warunkach otwarcia polskiej gospodarki na zagranicę i członkostwa w Unii Europejskiej. Stanowi bowiem niezbędny warunek osiągnięcia korzyści przez podmioty angażujące się we współpracę międzynarodową. Recenzowana praca z jednej strony wskazuje szanse, które stwarza umiędzynarodowienie działalności gospodarczej i otwarcie na partnerstwo z innymi krajami, z drugiej natomiast ukazuje, jakie konsekwencje powoduje nieznajomości zasad i mechanizmów prowadzenia takiej działalności. * Globalizacja i regionalizacja w gospodarce światowej, red. R. Orłowska, K. Żołądkiewicz, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2012.

7 Recenzja pracy: Globalizacja i regionalizacja w gospodarce światowej Struktura pracy Zakres realizowanego przedsięwzięcia badawczego jest imponujący, więc słusznie autorzy podzielili rozważania na dwie części. Pierwsza z nich została poświęcona procesom globalizacji, natomiast druga regionalizacji w gospodarce światowej. Ponieważ globalizacja jest zjawiskiem bardzo złożonym i wielowymiarowym, autorzy w rozdziale pierwszym, zwrócili szczególna uwagę na precyzyjne zdefiniowanie zjawiska, określenie jego cech, sposobów pomiaru oraz co najważniejsze na zestawienie w sposób syntetyczny kosztów i korzyści globalizacji, gdyż bilans w tym zakresie budzi najwięcej kontrowersji nie tylko wśród teoretyków, ale również praktyków realizujących wymianę z zagranicą. Następne dwa rozdziały (trzeci i czwarty) są poświęcone podmiotom gospodarki światowej. Zaakcentowano w nich znaczenie korporacji transnarodowych jako nowej siły napędowej procesu globalizacji. Przedmiotem rozważań były korporacje finansowe i niefinansowe krajów zarówno rozwiniętych, jak i rozwijających się, przy czym pozycja korporacji z krajów rozwijających staje się coraz bardziej widoczna na liście top 100, lecz struktura ich aktywności wykazuje wyraźne różnice w porównaniu ze strukturą korporacji państw wysoko rozwiniętych. Przedstawiono również sposoby kwantyfikacji wzajemnych relacji między korporacjami transnarodowymi a krajami goszczącymi, by w ten sposób ukazać ich niekwestionowany wpływ na gospodarkę światową. W kolejnych dwóch rozdziałach (czwartym i piątym) rozważania dotyczyły analizy tendencji rozwoju rynków towarowych i usługowych oraz zmian w zakresie konkurencyjności kształtujących się pod wpływem globalizacji. W tym ostatnim wypadku ukazano nie tylko różne poziomy konkurencyjności, ale również znaczącą rolę państwa w jej kształtowaniu w dobie globalizacji i regionalizacji. Kolejny rozdział pracy (rozdział szósty) poświęcono innowacyjności, gdyż jak słusznie podkreślono w recenzowanej książce innowacyjność jest wyzwaniem globalizacji. Bez niej trudno konkurować na rynku międzynarodowym i przyspieszać rozwój społeczno-gospodarczy. Podejmując tak rozległą problematykę, autorzy zawęzili analizę do ewolucji innowacji w procesie globalizacji, taksonomii innowacji, czyli wyodrębnienia głównych rodzajów działalności innowacyjnej, podmiotów ją prowadzących i form współpracy między nimi w procesie globalizacji oraz do weryfikacji poziomu innowacji w Unii Europejskiej, USA i Japonii. Na tej podstawie wyodrębnili cztery grupy krajów o różnych wymiarach innowacji z podziałem na kraje przodujące, naśladowców innowacji, kraje odrabiające zaległości i doganiające. W siódmym rozdziale został omówiony wpływ globalizacji na rynki finansowe. Autorzy skupili się najpierw na wyjaśnieniu istoty globalizacji rynków finansowych, uwarunkowaniach procesów globalizacyjnych na rynku pieniężnym i kapitałowym oraz w systemach bankowych, a następnie przedstawiono skutki tego zjawiska dla podmiotów działających w tej sferze gospodarowania i dla gospodarki światowej. Zaprezentowano też najważniejsze kryzysy o charakterze walutowo-finansowym,

8 374 Halina Nakonieczna-Kisiel które miały miejsce na przełomie XX i XXI w., a także oceniono rolę MFW jako instytucji, która miała zapobiegać tego typu wydarzeniom. W dwóch ostatnich rozdziałach (ósmym i dziewiątym) omawianej części pierwszej zawarto analizę wpływu globalizacji na powiązania rynków pracy oraz kulturę w gospodarce światowej. Analizując rynek pracy w wymiarze globalnym, autorzy zwrócili uwagę na jego wyraźną segmentację w następujących aspektach: geograficznym (podział rynków pracy na wysoko kwalifikowanych pracowników w krajach rozwiniętych i pracowników niskowykwalifikowanych w krajach rozwijających się); strukturalnym (rynki pracy oparte na innowacjach i wydajności oraz rynki pracy oparte na dostępności taniej siły roboczej); podmiotowym (rynki pracy mające i niemające dostępu do korporacji ponadnarodowych); cyfrowym (rynki pracy z dostępem i bez dostępu do technik cyfrowych). Jest to bardzo interesujący podział, ponieważ niejako determinuje przyczyny oraz dynamikę rozwoju globalnego rynku pracy. Migracjom ekonomicznym, outsourcingowi i offshoringowi towarzyszą bowiem z jednej strony presja na zatrudnianie w krajach uprzemysłowionych pracowników o niskich kwalifikacjach, z drugiej zaś spadek udziału w dochodach wynagrodzeń i wzrost zysków korporacji ponadnarodowych. Kultura jest nieodłącznym elementem kontaktów międzynarodowych, ponieważ takie elementy, jak religia, zwyczaje oraz edukacja, warunkują te kontakty. Procesy globalizacyjne odegrały istotną rolę w dyfuzji kultury między krajami. Przyspieszając bowiem liberalizację międzynarodowego handlu towarów i usług, przemieszczanie się osób, przepływ informacji między krajami oraz rozwój korporacji transnarodowych, procesy te doprowadziły do upowszechnienia się ujednoliconych wzorców konsumpcji w gospodarce światowej. Autorzy podkreślają, że zbliżone kulturowo kraje tworzą silne gospodarczo regiony, natomiast w krajach zróżnicowanych pod względem kulturowym powstają różnego rodzaju konflikty, które utrudniają prowadzenie działalności zlokalizowanym tam podmiotom gospodarczym. Druga część pracy, jak wcześniej sygnalizowano, została poświęcona procesom regionalizacji w gospodarce światowej. Składa się ona z siedmiu rozdziałów: od dziesiątego do szesnastego. W syntetyczny sposób przedstawiono najpierw istotę regionalizmu i regionalizacji w gospodarce światowej, ponieważ zdaniem autorów terminy te są używane zamiennie z integracją ekonomiczną i regionalnymi porozumieniami handlowymi (integracją regionalną de iure). Następnie przedmiotem analizy uczyniono typy i formy integracji gospodarczej, warunki jej rozwoju i skutki w postaci efektów kreacji handlu, przesunięcia i zniekształcenia handlu w krajach tworzących strefy wolnego handlu oraz unie celne. Efekty te zilustrowano na przykładzie wybranych rynków towarowych, wskazując, że mogą one być krótkoterminowe i długoterminowe, zwłaszcza jeżeli łączą się z rozwojem inwestycji (efektami alokacyjnymi, akumulacyjnymi i lokalizacyjnymi). Końcową część omawianego rozdziału poświęcono teoretycznym koncepcjom realizacji pełnej integracji gospodarczej, wśród których wyróżniono koncepcje: fe-

9 Recenzja pracy: Globalizacja i regionalizacja w gospodarce światowej deralizmu (integrujące się państwa tracą suwerenność ekonomiczną i polityczną), konfederalizmu (członkowie ugrupowania zachowują niezależność polityczną i gospodarczą), funkcjonalizmu (integracja dokonuje się na płaszczyźnie gospodarczej, a nie politycznej) oraz neofunkcjonalizmu (rozwój współpracy gospodarczej, doprowadza do pełnej integracji politycznej). W kolejnym rozdziale (jedenastym) powrócono do szerszej analizy wcześniej sygnalizowanych związków między regionalizmem a multilateralizmem oraz traktując regionalne porozumienia handlowe jako drugie najlepsze rozwiązanie wobec wielostronnej liberalizacji handlu, przedstawiono prawne uwarunkowania zawieranych przez członków GATT/WTO preferencyjnych porozumień handlowych zgodnych z zasadami tej organizacji. Stwierdzono, że porozumienia te są raczej dyskryminacyjne, mimo iż zawierają znacznie szerszy zakres zobowiązań liberalizacyjnych niż ustalenia WTO. Przedstawiono też przyczyny mniejszej liczby ugrupowań integracyjnych od liczby zatwierdzonej przez WTO, ich dynamikę w okresie powojennym oraz wpływ na gospodarki krajów członkowskich oraz państw trzecich. Ostatnie pięć rozdziałów pracy (od dwunastego do szesnastego) poświęcono historycznym i aktualnym procesom integracyjnym dokonującym się kolejno na kontynencie europejskim (Unii Europejskiej, Europejskiemu Stowarzyszeniu Wolnego Handlu, Europejskiemu Obszarowi Gospodarczemu), w obu Amerykach (NAFTA, Mercosur, Wspólnota Andyjska, CACM, CARICOM), w Azji i na Pacyfiku (ASEAN, APEC, SPARTECA, PACER), w Australii i Nowej Zelandii (NAFTA, CER), na Bliskim Wschodzie (GCC) i w Afryce (COMESA, ECOWAS, ECCAS, SADC, CEN-SAD, EAC) oraz na obszarze Wspólnoty Niepodległych Państw. Omówiono także najbardziej znane międzykontynentalne ugrupowanie integracyjne trzeciej fali regionalizmu, czyli Strefę Wolnego Handlu Australii i Stanów Zjednoczonych (AUSTA). 3. Ocena pracy Ze względu na walory naukowe bardzo wysoko oceniam recenzowaną pracę. Na szczególne podkreślenie zasługuje: nowatorskie ujęcie powiązań między przedsiębiorstwami, krajami i ich grupami w skali międzynarodowej, które na obecnym etapie gospodarki światowej kształtują głównie procesy globalizacyjne i funkcjonujące ugrupowania integracyjne; logiczne i przekonujące przedstawienie wpływu tych zjawisk nie tylko na tradycyjne formy powiązań międzynarodowych (czyli przepływy towarów, usług i czynników produkcji), lecz również na towarzyszące tym formom nowe zjawiska w postaci konieczności poprawy konkurencyjności i innowacyjności gospodarek oraz uwzględniania wzorców kulturowych akceptowanych przez różne społeczności; te nowe wyzwania globalizacji pozwalają bowiem podmiotom maksymalizować korzyści z rozwoju stosunków gospodarczych z zagranicą, co w innych opracowaniach z zakresu międzynarodowych stosunków ekonomicznych nie było brane pod uwagę;

10 376 Halina Nakonieczna-Kisiel wielostronne przedstawienie relacji miedzy regionalizmem a multilateryzmem, podczas gdy w polskiej literaturze przedmiotu wypowiedzi na ten temat były dość zdawkowe; w recenzowanej pracy wykazano, że rozwój ugrupowań integracyjnych jest z jednej strony przeszkodą w liberalizacji wymiany handlowej, co prowadzi do fragmentaryzacji gospodarki światowej, zwiększa dobrobyt (korzyści) krajów członkowskich kosztem krajów trzecich, ale nie prowadzi do wolnego handlu na skalę światową ze względu na wysoki wzrost kosztów integracji po przekroczeniu krytycznej liczby członków; z drugiej jednak strony, autorzy pracy podkreślają, że proces liberalizacji w ramach porozumień regionalnych jest szybszy niż w skali globalnej, bardziej efektywny, obejmuje też szerszy zakres eliminacji barier niż w WTO, ponieważ osiągnięcie konsensusu w rokowaniach wielostronnych jest bardziej utrudnione; nie postawili przy tym czytelnika przed koniecznością wyboru między regionalizmem a multilateralizmem, stwierdzając jednoznacznie, że są to zjawiska komplementarne i w różnym stopniu nasilające się w czasie; przedstawienie niemal wszystkich najważniejszych porozumień integracyjnych na świecie, dzięki czemu moim zdaniem opiniowana praca jest pierwszą tak kompleksową analizą tych porozumień w polskiej literaturze przedmiotu; poznanie zasad i mechanizmów ich funkcjonowania pozwala uzmysłowić czytelnikowi, że nie ma większych szans kraj, który chciałby rozwijać się samodzielnie, a jednocześnie zaakceptować fakt, że przynależność danego kraju do określonego ugrupowania integracyjnego powoduje stopniową utratę kontroli nad przebiegiem procesów w jego własnej gospodarce; bardzo dobrze udokumentowano też ewolucję procesów integracyjnych na poszczególnych kontynentach na płaszczyźnie zarówno podmiotowej, przedmiotowej, jak i instytucjonalnej, co niezależnie od szerokiej wiedzy wymagało ogromnego nakładu pracy. Opiniowaną pracę charakteryzują też cenne walory dydaktyczne. Do najważniejszych zaliczam: sformułowanie na początku każdego rozdziału kilku pytań, na które autorzy starali się odpowiedzieć w trakcie rozważań, co znacznie ułatwia przyswajanie treść merytorycznych i logicznie je porządkuje; liczne odwołania do wyników badań krajowych i zagranicznych, dzięki czemu recenzowana praca jest swoistym kompendium wiedzy z zakresu globalizacji i integracji nie tylko dla studentów studiujących międzynarodowe stosunki gospodarcze, ale także i inne kierunki ekonomiczne, będąc zarazem najnowszym źródłem literaturowym dla piszących prace licencjackie i magisterskie; przedstawienie trudnych rozważań teoretycznych w sposób przystępny i uporządkowany z wykorzystaniem trafnie dobranych tabel i wykresów sporządzonych na podstawie aktualnych danych statystycznych, co pozwala czytelnikowi lepiej zrozumieć omawiane zagadnienia, odnieść je do praktyki i sformułować własny pogląd co do szans i zagrożeń związanych z uczestnictwem w procesach rozwoju globalizacji i regionalizacji we współczesnej gospodarce światowej.