PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ z. 96 Transport 2013 Maria D browska-loranc, Justyna Wacowska- l zak Instytut Transportu Samochodowego Centrum Bezpiecze stwa Ruchu Drogowego EUROPEJSKI SYSTEM PUNKTÓW KARNYCH R kopis dostarczono, kwiecie 2013 Streszczenie: Artyku jest syntetycznym porównaniem istniej cych systemów punktów karnych dla kierowców naruszaj cych przepisy ruchu drogowego. Systemy punktów karnych maj za zadanie przyczynia si do zmniejszenia liczby wypadków drogowych i ich ofiar poprzez sankcjonowanie ryzykownych i bezprawnych zachowa w ruchu drogowym. Obecnie systemy punktów karnych obowi zuj w 22 z 27 krajów cz onkowskich Unii Europejskiej. Dane o europejskich systemach punktów karnych pochodz z materia ów projektu BESTPOINT, który mia za zadanie zebra i przeanalizowa wszystkie informacje o istniej cych systemach punktów karnych, co pozwoli o wybra najlepsze praktyki z zakresu systemów punktów karnych a nast pnie opracowa narz dzia, które umo liwi zharmonizowanie tych systemów na poziomie Unii Europejskiej. S owa kluczowe: bezpiecze stwo ruchu drogowego, systemy punktów karnych, przepisy ruchu drogowego 1. WST P Systemy punktów karnych dla kierowców naruszaj cych przepisy ruchu drogowego istniej od lat w wielu krajach Unii Europejskiej. Ich zadaniem jest redukcja liczby wypadków drogowych i ich ofiar poprzez sankcjonowanie ryzykownych i bezprawnych zachowa na drogach. Wiele z tych systemów zaprojektowano w sposób kompleksowy i s one bardzo zaawansowane, ich twórcy cz sto opierali si na najnowszych rozwi zaniach, jednak zwykle brak jest ich ca o ciowej i systematycznej ewaluacji, co stoi na przeszkodzie do pe nego okre lenia ich pozytywnego efektu i wp ywu na poprawienie zachowa uczestników ruchu drogowego. W tym celu Komisja Europejska zdecydowa a si na sfinansowanie projektu BESTPOINT realizowanego w latach 2010-2012, który mia za zadanie zebra i przeanalizowa wszystkie informacje o istniej cych systemach punktów karnych [7]. Nast pnie realizatorzy projektu przygotowali katalog najlepszych praktyk z zakresu systemów punktów karnych i opracowali narz dzia, które pozwol w przysz o ci na zharmonizowanie systemów punktów karnych na poziomie Unii Europejskiej.
128 Maria D browska-loranc, Justyna Wacowska- l zak 2. EUROPEJSKIE SYSTEMY PUNKTÓW KARNYCH Obecnie systemy punktów karnych obowi zuj w nast puj cych krajach: Austria, Bu garia, Cypr, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, otwa, Malta, Niemcy, Polska, Rumunia, S owacja, S owenia, W gry, Wielka Brytania, W ochy, czyli w 22 z 27 krajów cz onkowskich Unii Europejskiej [2]. Uznaje si, e system punktów karnych jest elementem uzupe niaj cym tradycyjny nadzór policyjny, koncentruje si na uczestnikach ruchu drogowego, którzy wielokrotnie ami przepisy, skutkuje przydzieleniem punktów karnych a zebranie ich wi kszej, okre lonej przepisami liczby (w zdefiniowanym okresie czasu) powoduje dalsze represje z odebraniem prawa jazdy w cznie. Systemy punktów karnych maj trzy efektywne cele: prewencja, selekcja, poprawa. Efekt prewencji zawiera si w ryzyku utraty prawa jazdy przy powtarzaj cych si wykroczeniach. Jest to dodatkowy powód do przestrzegania przepisów ruchu drogowego. Mamy tu do czynienia z kilkoma efektami tego rodzaju prewencji. Efekt bardzo ogólny to zmniejszenie liczby wykrocze u wszystkich kierowców; je d oni ostro niej, aby unikn punktów karnych. Bardziej profilowany efekt prewencyjny to zmniejszenie liczby wykrocze u tych kierowców, którzy ju wcze niej wpadli w system punktów karnych i teraz s ostro niejsi, poniewa nie chc otrzyma kolejnych punktów. Efekt selekcji polega na tym, e system mo e wyeliminowa z ruchu drogowego kierowców zachowuj cych si niebezpiecznie zanim jeszcze spowoduj wypadek drogowy. Wyeliminowanie takiego kierowcy ma znaczenie dla bezpiecze stwa ruchu drogowego przede wszystkim wtedy, gdy odbywa si to we w a ciwym czasie natychmiastowa kara. Efekt poprawy opiera si na tym elemencie systemu, który pozwala kierowcy na zmniejszenie liczby punktów karnych poprzez udzia w kursie doszkalaj cym. Efekt edukacyjny przeplata si wówczas z elementem korekcyjnym poprawy. Dla systemu punktów karnych z punktu widzenia efektywno ci takich szkole wa ne jest, aby by y nastawione na zmian niew a ciwych postaw i zachowa oraz na ograniczenie powrotu do takich zachowa. Realizatorzy Projektu BESTPOINT skupili si na nast puj cych elementach systemu punktów karnych, które powinny by zawarte w ogólnoeuropejskim systemie: Ogólne za o enia: lista wykrocze skutkuj ca przydzieleniem punktów karnych, wydzielenie grup uczestników ruchu drogowego obj tych systemem, liczba punktów karnych skutkuj ca odebraniem/zatrzymaniem prawa jazdy; rodki prewencyjne i reedukacyjno-rehabilitacyjne (listy ostrzegawcze, szkolenia obowi zkowe dla kierowców naruszaj cych przepisy); Warunki odzyskania uprawnie do kierowania; Kwestie administracyjne i organizacyjne.
Europejski system punktów karnych 129 3. WYKROCZENIA I PUNKTY KARNE 3.1. KATALOG WYKROCZE Ogóln zasad systemów punktów karnych jest przyznawanie punktów za konkretne wykroczenia. Je li w wyznaczonym przez przepisy czasie kierowca uzyska pewn liczb punktów podejmuje si okre lone w prawie dzia ania: zwykle zaczyna si od wys ania listu informacyjnego/ostrzegaj cego, potem jest uczestnictwo w kursie doszkalaj cym a na koniec, je li poprzednie rodki zawiod y odbiera si prawo jazdy. Kwesti, która podlega a dyskusji specjalistów by o to, jakie wykroczenia nale y w czy do listy wykrocze skutkuj cych punktami karnymi. Obecnie w Europie punkty karne przyznawane s za wi kszo wykrocze ich liczba zale y od wagi wykroczenia, niebezpiecze stwa i konsekwencji, jakie ono za sob niesie. W niektórych krajach na li cie punktów karnych s wszystkie wykroczenia jak np. w Polsce, a w innych tylko wybrana lista tych uznanych za najbardziej niebezpieczne. Realizatorzy projektu BESTPOINT uznali, na podstawie analizy literatury przedmiotu oraz dost pnych wyników bada efektywno ci i pozytywnego / negatywnego oddzia ywania, e system punktów karnych jest najefektywniejszy, je li w katalogu znajd si przynajmniej nast puj ce wykroczenia: przekraczanie pr dko ci; jazda pod wp ywem alkoholu lub/i narkotyków; nieu ywanie urz dze ochronnych: pasów bezpiecze stwa, fotelików dla dzieci, kasków; przejazd na czerwonym wietle; nieudzielenie pierwsze stwa przejazdu / przej cia; niebezpieczne wyprzedzanie (w niedozwolonych miejscach, na trzeciego itp.); niezachowanie bezpiecznego odst pu miedzy pojazdami; nieudzielenie pierwsze stwa pieszym na pasach; u ywanie telefonu komórkowego podczas prowadzenia pojazdu niezgodnie z przepisami; nieprzestrzeganie przepisów na przejazdach kolejowych; jazda po niew a ciwym pasie drogowym pod pr d itp.; ucieczka z miejsca wypadku. Zaleca si te krótki, dodatkowy katalog wykrocze z odpowiadaj cymi im punktami karnymi dla kierowców zawodowych. Do powy szego katalogu powinny zosta dodane wykroczenia administracyjne tj. jazda bez wa nego prawa jazdy, dowodu rejestracyjnego czy ubezpieczenia.
130 Maria D browska-loranc, Justyna Wacowska- l zak 3.2. ILE PUNKTÓW ZA WYKROCZENIE Kwestia ci ko ci wykrocze równie by a brana pod uwag przez twórców rekomendacji BESTPOINT. Obecnie wi kszo krajów stosuje praktyk polegaj c na przyznawaniu punktów wykroczeniom stosownie do ich ci ko ci. Tak jest i w Polsce najwi ksz liczb punktów opatrzone s wykroczenia takie jak: powa ne przekroczenie dozwolonej pr dko ci czy przejazd na czerwonym wietle [2]. W kilku krajach europejskich; Austrii, Danii, Finlandii i Holandii jeden punkt odpowiada jednemu wykroczeniu, ale w tych krajach trzy wykroczenia skutkuj zawieszeniem/odebraniem uprawnie do kierowania pojazdami. W rekomendacjach projektu BESTPOINT znalaz y si zalecenia dotycz ce liczby punktów przypisanych wykroczeniu. Wa ne jest, aby wykroczenia, które s przyczyn najci szych w skutkach wypadków np. nadmierna pr dko, jazda po alkoholu by y powi zane z wysok liczb punktów. Wówczas pokazuje si jasno spo ecze stwu, e najci sze przewinienia, to te prowadz ce do tragicznych skutków, a system jest rodkiem ich niwelowania, a nie narz dziem do zarabiania pieni dzy. Liczba punktów zostaje przypisana do wykroczenia automatycznie, poniewa nie powinna by przedmiotem interpretacji administracji czy s dów. Je li kierowca jednorazowo dopuszcza si kilku wykrocze, np. jazda z nadmiern pr dko ci bez zapi tych pasów, to zachodzi pytanie jak w takiej sytuacji system punktów karnych powinien go traktowa. Obecnie w istniej cych systemach zauwa a si 3 ró ne podej cia do wspominanego problemu: bierze si pod uwag tylko najci sze wykroczenie, sumuje si wszystkie punkty za ka de wykroczenie, sumuje si wszystkie punkty do wyznaczonego przepisami maksimum. Bardzo niewiele krajów stosuje system, który pozwala odebra prawo jazdy za jednym razem tylko po zsumowaniu punktów wszystkich wykrocze, zwykle ma to miejsce, gdy przepisy administracyjne ust puj przepisom karnym z powodu ci ko ci przewinienia. W projekcie BESTPOINT zwraca si uwag na konieczno zapewnienia systemowi akceptacji spo ecznej. W zwi zku z tym nie powinien on by na tyle surowy, aby kierowcy z czystym kontem odebra prawo jazdy tylko po skumulowaniu si kilku wykrocze pope nionych za jednym razem, chyba e zastosowanie b d mia y ju przepisy prawa karnego. System powinien przyznawa okre lone maksimum punktów dla takiej sytuacji lub bra pod uwag tylko najci sze wykroczenia. 3.3. GRUPY UCZESTNIKÓW RUCHU DROGOWEGO PODLEGAJ CE SYSTEMOWI PUNKTÓW KARNYCH Podmiotami wi kszo ci systemów punktów karnych obowi zuj cych obecnie w krajach Unii Europejskiej s kierowcy pojazdów silnikowych. Systemy te nie dotycz pieszych ani rowerzystów. Jest jednak wiele argumentów wspieraj cych ide, w której system powinien inaczej traktowa pewne grupy uczestników ruchu drogowego tj.:
Europejski system punktów karnych 131 m odzi / niedo wiadczeni kierowcy; kierowcy zawodowi; sprawcy wykrocze drogowych, zwi zanych z alkoholem lub/i narkotykami; sprawcy wykrocze drogowych inni ni kierowcy pojazdów silnikowych posiadaj cy uprawnienia do kierowania i kierowcy nie posiadaj cy takich uprawnie ; recydywi ci. Wobec tak zdefiniowanych wy ej grup uczestników ruchu drogowego powinno si stosowa nast puj ce dzia ania: system punktów karnych mo e obejmowa tylko jedn lub dwie zdefiniowane grupy uczestników ruchu drogowego; zró nicowanie grup uczestników ruchu drogowego w systemie punktów karnych mo e skutkowa innymi liczbami punktów za podobne przewinienie; wobec ró nych grup mo na zastosowa inne dzia ania dotycz cych odbierania prawa jazdy, uczestnictwa w kursach doszkalaj cych itp.; mo na zastosowa dodatkowe dzia ania dla wybranych grup. 4. ROLA NADZORU NAD PRZESTRZEGANIEM PRZEPISÓW RUCHU DROGOWEGO System punktów karnych nie mo e istnie bez nadzoru policji, bez egzekwowania przepisów ruchu drogowego, jak równie bez wyczerpuj cej informacji o samym systemie. To dwa elementy pozwalaj ce na to, aby system punktów karnych odniós sukces i wype nia swoje prewencyjne zadanie. Informowanie spo ecze stwa o tym jak funkcjonuje system i jakie s jego zasady w po czeniu ze wiadomo ci, e istnieje wysokie prawdopodobie stwo bycia skontrolowanym w czasie jazdy a szczególnie podczas pope niania wykrocze w ruchu drogowym sk ada si na to, e system punktów karnych rzeczywi cie dzia a. W praktyce to po czenie nie zawsze jest stosowanie, jest niedoceniane, a jego rola jest ogromna. Bardzo cz sto zaraz po wprowadzeniu systemu punktów karnych do prawodawstwa danego kraju jego efekt jest silnie odczuwany (znacz co spada liczba zabitych i rannych), spo ecze stwo si pilnuje i stara si nie ama przepisów, jednak gdy tylko kierowcy zauwa niedostateczny nadzór nad przepisami ten pozytywny efekt natychmiast znika. Komunikowanie spo ecze stwu informacji nt. nadzoru i egzekwowania przepisów jest bardzo wa ne, przynosi efekty i powinno odbywa si za pomoc kampanii informacyjnych, komunikatów prasowych, radiowych czy telewizyjnych zarówno o planowanych akcjach standardowych, dodatkowych, jak i o wynikach tych akcji. W takich przypadkach lepiej sprawdzaj si media lokalne. Chc c zapewni poparcie opinii publicznej dla systemu punktów karnych i nadzoru w jego zakresie nale y uczciwie przedstawi zasady dzia ania systemu, jasno okre li, czemu ma s u y. Przejrzysto systemu zapewni mu poparcie. Projekt BESTPOINT zwraca szczególn uwag na regularne publikowanie informacji o systemie i kwestiach z nim zwi zanych. Je li nie ma poparcia dla systemu, nale y rozpocz kampani informacyjn w mediach wspieran informacjami o regionalnych i
132 Maria D browska-loranc, Justyna Wacowska- l zak ogólnokrajowych kontrolach policyjnych / dzia aniem automatycznego nadzoru wraz z szerokim rozpowszechnianiem wyników tych kontroli. Nale y te informowa ludzi o tym, e ci, którzy punkty zbieraj, czyli nie przestrzegaj przepisów nagminnie, najcz ciej trac prawo jazdy, aby opinia spo eczna by a przekonana, e system dzia a od pocz tku do ko ca. 4.1. RODZAJE NADZORU Mo na wyró ni dwa rodzaje nadzoru: patrole policyjne i nadzór automatyczny: kamery stacjonarne i mobilne. Patrole policyjne to funkcjonariusze policji kontroluj cy ruch drogowy z samochodów lub przy drogach, zatrzymuj oni sprawców i wymierzaj kar natychmiast. Takie kontrole mog by przypadkowe/losowe, wybiórcze lub dla wszystkich przeje d aj cych obok patrolu. W przeciwie stwie do tego rodzaju nadzoru mamy nadzór automatyczny, gdzie kamery stacjonarne lub mobilne wy apuj sprawców, ale nie jest on karany natychmiast tylko identyfikowany za pomoc zdj cia. Obecnie kamery stacjonarne i mobilne ograniczaj si przede wszystkim do wykrocze zwi zanych z przekraczaniem dozwolonych limitów pr dko ci i przeje d aniem skrzy owa na czerwonym wietle. B yskawicznie rozwijaj ce si technologie odczytywania obrazów cyfrowych pozwol ju w najbli szym czasie na rozszerzenie tego nadzoru na kontrole u ywania urz dze zabezpieczaj cych pasy i foteliki, kontrole prawid owego odst pu mi dzy pojazdami, kontrole niedozwolonej zmiany pasa ruchu i wiele innych przepisów. Te dwa rodzaje nadzoru s stosowane w wi kszo ci krajów Unii Europejskiej. W projekcie BESTPOINT eksperci zauwa aj, e nadzór automatyczny jest praktyk ta sz, niewymagaj c du ego obci enia policjantów pracuj cych na drogach, obejmuj c du o wi kszy obszar dzia ania i maj c znacznie lepszy efekt oddzia ywania na kierowców. Dlatego zaleca si tego rodzaju nadzór, jako g ówny rodek ujawniania wykrocze w systemach punktów karnych. Jednak nie nale y w adnym wypadku rezygnowa ze standardowych patroli policyjnych szczególnie tych losowych na chybi trafi gdy po czenie tych dwóch rodzajów nadzoru wzmaga przekonanie, e istnieje du e obiektywne jak i subiektywne prawdopodobie stwo ujawnienia wykroczenia. Tylko po czenie tych dwóch rodzajów nadzoru jest najbardziej efektywne. 4.2. ODPOWIEDZIALNO W A CICIELA POJAZDU CZY ODPOWIEDZIALNO KIEROWCY Ta kwestia ma kluczowe znaczenie w przypadku automatycznego nadzoru. Je li system prawny danego kraju opiera si na odpowiedzialno ci sprawcy, to kierowca sprawca musi zosta zidentyfikowany. W przypadku patrolu na drodze kierowca jest identyfikowany bezpo rednio a w przypadku nadzoru automatycznego wyró nia si dwa sposoby identyfikacji sprawcy: zdj cie tablicy rejestracyjnej i twarzy kierowcy,
Europejski system punktów karnych 133 zdj cie tylko tablicy rejestracyjnej, a w a ciciel pojazdu ma obowi zek wskazania kierowcy. Pierwsza opcja nie sprawdza si ca kowicie w przypadku motocyklistów w kaskach. Gdy mamy do czynienia z odpowiedzialno ci w a ciciela pojazdu to on decyduje czy zap aci mandat wystawiony za wykroczenie ujawnione w ramach automatycznego nadzoru czy te wska e kierowc udowadniaj c, e nie on by sprawc. Je li jednak nie zdecyduje si tego dokona, zgodnie z praktykami, z jakimi mamy obecnie do czynienia albo zap aci tylko mandat i nie zostan mu dopisane punkty karne lub te w krajach, które stosuj odpowiedzialno w a ciciela pojazdu, zap aci i mandat i dostanie punkty karne (np. Czechy, W gry, Irlandia, Malta, Hiszpania, Wielka Brytania). Eksperci w projekcie BESTPOINT rekomenduj, aby systemy umo liwia y karanie kierowcy a nie w a ciciela. Powinno to nast powa dzi ki zdj ciom tablicy rejestracyjnej, kierowcy i by ostatecznie potwierdzone, obowi zkowo przez w a ciciela pojazdu. Je li nie uda si tego zrobi to w a ciciel powinien otrzyma punkty karne. Podanie nieprawdziwych danych powinno by karane jak przest pstwo, aby unika nielegalnego handlu punktami. 5. DZIA ANIA PREWENCYJNE I REEDUKACYJNE / REHABILITACYJNE Nieod cznym elementem systemu punktów karnych s dzia ania prewencyjne. Dzia ania prewencyjne to rodki zaradcze, które pomagaj kierowcom z punktami karnymi nie straci prawa jazdy. W ród tych dzia a mamy miedzy innymi: listy ostrzegawcze - informuj kierowc o liczbie zgromadzonych punktów, kursy doszkalaj ce obowi zkowe dla kierowców z pewn liczb punktów, kursy, dzi ki którym mo na zmniejszy liczb punktów na koncie, itp. Dzia ania reedukacyjne to rodki podejmowane ju po utracie prawa jazdy pozwalaj ce te uprawnienia odzyska. Te rodki to: obowi zkowe kursy doszkalaj ce, testy psychologiczne, badania lekarskie, ponowne zdanie egzaminu na prawo jazdy. Istniej ce w Europie systemy punktów karnych obejmuj zwykle element dzia a prewencyjnych jednak nigdzie nie ma to charakteru kompleksowego. Projekt BESTPOINT zaleca, aby dzia ania prewencyjne sk ada y si z: listów informacyjnych informuj cych kierowc, e wpad do systemu punktów karnych i ile punktów zebra ; listów ostrzegawczych (mog by po czone z informacyjnymi) wskazuj cymi na konsekwencje takiej sytuacji i wskazaniem dzia a zaradczych; dobrowolnych kursów doszkalaj cych skierowanych do kierowców z okre lon liczb punktów, daj cych mo liwo zmniejszenia liczby punktów na koncie, celem takich kursów jest dostarczenie wiedzy, poprawa umiej tno ci kierowcy, zmiana postaw i zachowa, kursy takie mog by skoncentrowane na wybranym problemie: przekraczanie pr dko ci, jazda po alkoholu;
134 Maria D browska-loranc, Justyna Wacowska- l zak obowi zkowych kursów doszkalaj cych skierowanych do kierowców, którzy osi gn li niebezpieczn liczb punktów, brak uczestnictwa w szkoleniu oznacza utrat prawa jazdy. Projekt BESTPOINT zaleca czterostopniowe podej cie do kierowców z punktami: listy informacyjne / ostrzegawcze; obowi zkowy udzia w kursie doszkalaj cym; czasowe odebranie prawa jazdy; obowi zkowe dzia ania reedukacyjne przed odzyskaniem prawa jazdy. 5.1. INICJOWANIE DZIA A PREWENCYJNYCH Bardzo wa n kwesti jest moment, w którym dzia ania prewencyjne zostan zainicjowane. Listy informacyjne / ostrzegawcze wysy a si, gdy kierowca uzyska od do ¾ maksimum punktowego. Udzia w dobrowolnych kursach doszkalaj cych jest mo liwy do pewnego limitu punktów. Cz st zach t do wzi cia w nich udzia u jest zmniejszenie liczby punktów. Je li nie ma takiej mo liwo ci udzia w kursach jest rzadko ci. Obowi zek udzia u w kursie doszkalaj cym pojawia si, gdy kierowca uzyska od ½ do ¾ maksymalnej dozwolonej liczby punktów. Taki kurs zwykle nie zmniejsza liczby punktów a zapobiega odebraniu prawa jazdy. Rekomendacje projektu BESTPOINT s tu bardzo ogólne, poniewa nie ma wystarczaj cych podstaw teoretycznych do zaproponowania konkretnych rozwi za, niemniej jednak zaleca si aby: listy informacyjne wysy ane by y po ka dym wykroczeniu skutkuj cym punktami; listy ostrzegawcze wysy ane by y, gdy kierowca osi gn tak liczby punktów, która zmusza go do udzia u w kursie doszkalaj cym; kursy doszkalaj ce by y obowi zkowe po pope nieniu bardzo ci kiego wykroczenia lub gdy liczba punktów na koncie kierowcy jest taka, e wystarczy jedno redniej wagi wykroczenie a zostanie przekroczony limit punktów karnych. 5.2. RODZAJE DZIA A REEDUKACYJNYCH / REHABILITACYJNYCH Gdy kierowca przekroczy limit punktów karnych odbiera mu si prawo jazdy. W Europie mamy przyk ady ró nych okresów, na jakie to prawo jazdy przestaje dzia a od 1 miesi ca, a w ci kich przypadkach, do 10 lat. W procesie odzyskiwania prawa jazdy kierowca musi przej jeszcze raz egzamin teoretyczny i praktyczny. W niektórych krajach trzeba nawet wzi udzia w szkoleniu dla kierowców. Nie do ko ca s to dzia ania w a ciwe, mo e jedynie uci liwe, gdy kierowcom cz sto ami cym przepisy ruchu drogowego nie brakuje wiedzy, ale prezentuj niew a ciwe postawy i zachowania niezdolno do podporz dkowania si przepisom. W zwi zku z tym w a ciwym by oby, i takie s zalecenia BESTPOINT, skupienie si na postawach i zachowaniach a nie na testowaniu wiedzy i umiej tno ci. Dodatkowo niektóre kraje stosuj wobec takich
Europejski system punktów karnych 135 kierowców obowi zkowe badania psychologiczne, lekarskie oraz czasami sesje terapeutyczne. Projekt BESTPOINT zaleca odebranie prawa jazdy na okres od 3 do 12 miesi cy. D u sze odebranie prawa jazdy mo e skutkowa prowadzeniem pojazdu bez uprawnie. Brak bada naukowych dowodz cych efektywno ci dzia a reedukacyjnych lub jej braku zmusza do zalecenia dzia a ogólnych, o których wiadomo, e s skuteczne i tak poleca si zamiast odbierania prawa jazdy na d ugie okresy czasu uwarunkowanie odzyskania uprawnie od zamontowania w poje dzie karanego kierowcy technologii wymuszaj cych w a ciwe zachowania alkoholowe interlocki czy systemy ISA automatycznie dostosowuj ce pr dko pojazdu do limitów na drogach, lub montowanie systemów monitoruj cych i zapisuj cych zachowania kierowcy. 5.3. KURSY DOSZKALAJ CE I REEDUKACYJNE W wi kszo ci krajów z systemami punktów karnych centralnym punktem dzia a prewencyjnych i reedukacyjnych s kursy doszkalaj ce i reedukacyjne. Jednak te kursy automatycznie nie sprawiaj, e ich uczestnik staje si lepszym kierowc. S przeprowadzane w grupach (oprócz jazd doszkalaj cych) i trwaj od 3 do 16 godzin, w zale no ci od kraju. Tylko kilka krajów oferuje ró ne szkolenia dla ró nych grup sprawców wykrocze [2]. W projekcie BESTPOINT opieraj c si na dost pnych badaniach naukowych zalecono, aby kursy doszkalaj ce by y skierowane do zdefiniowanej grupy sprawców: inne dla kierowców wsiadaj cych do samochodu po alkoholu, a inne dla kierowców przekraczaj cych limity pr dko ci czy te dla m odych kierowców. Pozwoli to na dopasowanie zawarto ci kursu i metod jego realizacji do potrzeb odbiorców. Eksperci BESTPOINT zauwa aj te, e kursy zorientowane na zmiany postaw i zachowa s bardziej efektywne ni te koncentruj ce si na nauce przepisów i umiej tno ci technicznych. Wa ne jest te w a ciwe przygotowanie instruktorów i ich zaanga owanie. Szkolenia powinny odbywa si w ma ych grupach, do 6 osób, powinny by z o one z kilku modu ów i trwa kilka tygodni (jedno dwa spotkania w tygodniu). Osoby z uzale nieniami (alkohol, narkotyki) i zaburzeniami osobowo ci powinny by traktowane w sposób odr bny, a ich szkolenie powinno by dopasowane indywidualnie i mie form terapii. 6. EUROPEJSKI SYSTEM PUNKTÓW KARNYCH Otwarcie granic mi dzy pa stwami Unii Europejskiej zach ca do cz stszego poruszania si pomi dzy nimi. Wszyscy przemieszczamy si od jednego kraju do drugiego czy to w celach zawodowych czy turystycznych, z roku na rok mobilno obywateli Europy jest coraz wi ksza. Zdarza si, e kierowcy pope niaj wykroczenia w ruchu drogowym poza
136 Maria D browska-loranc, Justyna Wacowska- l zak granicami swojego kraju. Wówczas ukaranie takiego kierowcy mo e przysporzy problemów. Na o enie mandatu jest mo e najprostsz drog jednak punkty karne to ju bardziej skomplikowany problem. Pomocna mo e by nowa dyrektywa Unii Europejskiej o transgranicznym nadzorze nad przepisami ruchu drogowego (Dyrektywa 2011/82/EU). Dotyczy ona przede wszystkim mo liwo ci otrzymania informacji, kim by kierowca, który pope ni wykroczenie od instytucji z kraju sprawcy (bez dodatkowych umów mi dzynarodowych). Jednak ci g y brak mo liwo ci ukarania kierowcy w sposób, jaki karani s obywatele kraju, w którym to wykroczenie pope ni wskazuje na nierówne traktowanie obywateli Unii Europejskiej. Ten problem zauwa y a Komisja Europejska i zleci a realizacj projektu BESTPOINT. Ko cowym etapem realizacji projektu BESTPOINT by o spotkanie ekspertów w celu ustalenia kolejnych etapów dzia a na drodze w kierunku tworzenia wspólnego europejskiego systemu punktów karnych. Z powodu bardzo ró nych uwarunkowa prawnych i organizacyjnych we wszystkich krajach cz onkowskich stworzenie wspólnego systemu powinno odbywa si stopniowo. Ustalono, e dzi ki nast puj cym dzia aniom, wdra anym krok po kroku, w przysz o ci Europa b dzie mia a wspólny system punktów karnych: instytucje pa stwowe kraju, w którym pope niono wykroczenie b d przekazywa informacje o wykroczeniu i jego sprawcy do kraju, którego jest on obywatelem lub w nim rezyduje; Unia Europejska rekomenduje, aby wszystkie kraje cz onkowskie wdro y y system punktów karnych oparty na wytycznych projektu BESTPOINT; w adze krajów cz onkowskich powinny utworzy instytucj wirtualnego prawa jazdy dla wszystkich cudzoziemców, którzy po raz pierwszy pope ni wykroczenie na terenie danego kraju, co pozwoli na prowadzenie rejestru punktów karnych nawet dla cudzoziemców (takie dzia ania s obecnie praktykowane w Czechach, Luksemburgu, Wielkiej Brytanii i we W oszech); w ka dym kraju cz onkowskim w systemie punktów karnych powinien istnie minimalny katalog wykrocze, ale ka dy z krajów ma dowolno w przypisaniu im liczby punktów, powinny istnie tabele przeliczaj ce punkty na system kraju pochodzenia kierowcy; w perspektywie d ugoterminowej powinno d y si do tego, aby w ca ej Unii Europejskiej obowi zywa jeden ogólny system punktów karnych zawieraj cy równie dzia ania reedukacyjne. Pierwszym krokiem w realizacji tego ambitnego planu jest efektywna wymiana informacji o kierowcach pope niaj cych wykroczenia poza granicami swojego kraju na podstawie zapisów dyrektywy 2011/82/EU [3]. Ta wymiana informacji powinna przede wszystkim dotyczy wykrocze wymienionych w dyrektywie: przekraczanie pr dko ci, niestosowanie urz dze zabezpieczaj cych (pasy, foteliki, kaski), przejazd na czerwonym wietle, jazda po alkoholu / narkotykach, jazda po niew a ciwym pasie drogowym pod pr d, u ywanie telefonu komórkowego podczas prowadzenia pojazdu niezgodnie z przepisami. Oczywi cie ta wymiana informacji powinna odbywa si zgodnie z prawem i przy zachowaniu ochrony danych osobowych gwarantowanych na poziomie Unii Europejskiej.
Europejski system punktów karnych 137 7. PODSUMOWANIE Realizacja projektu BESTPOINT potwierdzi a konieczno wprowadzenia ujednoliconego systemu punktów karnych obejmuj cego kierowców we wszystkich krajach Unii Europejskiej. System ten powinien zak ada okre lenie minimalnego wspólnego katalogu wykrocze oraz mo liwo przypisywania im punktów karnych bez wzgl du na to, w którym kraju Unii Europejskiej wykroczenie zosta o pope nione. Wspólny system powinien by wprowadzany stopniowo metod ma ych kroków. Na przyk ad na pocz tek móg by on dotyczy pr dko ci. Informacja o przekroczeniu pr dko ci w jakimkolwiek kraju by aby przekazywana do kraju obywatelstwa kierowcy i automatycznie skutkowa a obci eniem odpowiedni liczb punktów karnych jego konta, a w konsekwencji zastosowaniem odpowiednich sankcji. B dzie to mia o niew tpliwy wp yw na zachowania kierowców w ruchu transgranicznym, a przez to na popraw bezpiecze stwa ruchu drogowego w skali europejskiej. Bibliografia 1. Assailly J., Authried N., Dabrowska-Loranc M., Farrugia B., Goldenbeld C., Kallberg V., Klipp S., Møller M., Munnelly M., Vlakveld W., Wacowska-Slezak J., Winkelbauer M.: BESTPOINT: Identification of the essential features for an effective Demerit Point System. SWOV, Leitschendam, 2012 2. Billard A., Chalika E., D browska Loranc M., Eichel K., Farrugia B., Jost G., Møller M., Munnelly M., Kallberg V., Klipp S., Larsen L., Luoma J., Runda K., Skladany P., Wacowska l zak J.: BESTPOINT: European Demerit Point Systems. Overview of their main features and expert opinions. BAST, Bergisch Gladbach 2011. 3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 2011/82/UE z dn. 25. 10. 2011 r. w sprawie u atwie w zakresie transgranicznej wymiany informacji dotycz cych przest pstw lub wykrocze zwi zanych z bezpiecze stwem ruchu drogowego. 4. Goldenbeld C., Klipp S., Machata K., van Schagen I., Vlakveld W., Winkelbauer M.: The BESTPOINT Handbook: Getting the best out of a Demerit Point System. KfV, Wien, 2012 5. Elvik, R., Hoye, A., Vaa, T. & Sorensen, M.: The handbook of road safety measures. Bingley, Emerald Group 2009. 6. SUPREME: Summary and Publication of Best Practices in Road Safety in the EU-Member States plus Switzerland and Norway. Thematic report: Rehabilitation and diagnostics. Directorate-General for Transport and Energy (TREN), European Commission, Brussels 2007. 7. SafetyNet European Road Safety Observatory: Speed Enforcement 2009. http://ec.europa.eu/transport/road_safety/specialist/knowledge/pdf/speed_enforcement.pdf. 8. Strona internetowa projektu BESTPOINT: http://www.bestpoint-project.eu/ 9. SWOV: Fact sheet, Penalties in traffic 2009. http://www.swov.nl/uk/research/publicaties/inhoud/factsheets.htm 10. SWOV: Fact sheet. Speed cameras: how they work and what effect they have. 2009. http://www.swov.nl/rapport/factsheets/uk/fs_speed_cameras.pdf EUROPEAN DEMERIT POINTS SYSTEM Summary: The article is a concise comparison of existing penalty points for drivers violating traffic laws. Demerit points systems are designed to contribute to reducing the number of road accidents and their
138 Maria D browska-loranc, Justyna Wacowska- l zak casualties by penalising risky and illegal behaviour on the road. Demerit points systems currently in force in 22 of the 27 member states of the European Union. Data on the European penalty points systems come from the BESTPOINT project materials, whose aim is to collect and analyze all the information about the existing penalty points systems, which allowed to select the best practices in the field of penalty points systems and then tools were developed that enable harmonization of these systems within the European Union. Keywords: road safety, demerit point system, traffic enforcement