Materiały edukacyjne przygotowane w ramach programu Socrates Grundtvig Action 1, Law through Experience / 116881-CP-1-2004-SK-GRUNDTVIG-G11 TEMAT: PRAWO DO INFORMACJI LEKCJA 2: (Autor: Monika Płatek) PowaŜne traktowanie praw człowieka Cele: Zidentyfikować róŝne prawa człowieka i stworzyć definicję praw człowieka Zadania: Na koniec tego spotkania uczestnicy zrozumieją, Ŝe: prawa człowieka są dość wąską i specyficzną grupą praw, które odnoszą się do relacji pomiędzy obywatelem a sprawującymi władzę. I Ŝe czasami, jak w przypadku przemocy w rodzinie, sprawujący władzę są zobowiązani do zagwarantowania obywatelowi bezpieczeństwa w obrębie związków prywatnych i publicznych. Ćwiczenie słuŝy takŝe zrozumieniu, Ŝe prawo do informacji stanowi część pakietu praw człowieka. Metody: stadium przypadku, praca w małych grupach oraz dyskusja. 60minut. Materiały: flipcharty, papier, materiały robocze, fragmenty dokumentów prawnych. Ćwiczenie 1. Krótkie wprowadzenie przeprowadzone przez trenera. 1
3 minuty. Jest to czas na debatę o związkach pomiędzy dostępem do informacji i prawami człowieka. Najpierw jednak musimy mieć pewność, Ŝe rozumiemy istotę praw człowieka? Ćwiczenie 2. Czy to ogranicza prawa człowieka? 30 minut. Przebieg ćwiczenia: Moderator moŝe wypisać wszystkie trzy przypadki na flipcharcie lub wręczyć je kaŝdemu uczestnikowi. Dzielimy uczestników na 3 grupy i kaŝdej grupie dajemy to samo polecenie: Ćwiczenie: Podejmijcie decyzję i podajcie uzasadnienie dla decyzji: w której z trzech sytuacji (moŝe w Ŝadnej lub teŝ moŝe w dwóch) mamy do czynienia z ograniczeniem praw człowieka? Dwóch sąsiadów spotyka się po południu, rozpoczynają kłótnię i jeden z nich uderza drugiego w twarz. Student podał złą odpowiedź na pytanie nauczyciela. Aby zdyscyplinować ucznia i nakłonić go do większej pracy, nauczyciel angielskiej szkoły państwowej uderzył ucznia w twarz. MąŜ maltretuje Ŝonę mentalnie i fizycznie. Sąsiad zgłasza to na policję. Policja stwierdza, Ŝe jest to prywatna sprawa męŝa i Ŝony, a policja nie ma prawa interweniować w ich prywatne Ŝycie. Konkluzje: Pierwszy przypadek nie stanowi naruszenia praw człowieka, choć moŝe być naruszeniem prawa karnego lub cywilnego. Druga sytuacja odnosi się do osób posiadających władzę i publiczną posadę, co zobowiązuje do wypełniania prawa i umów obowiązujących w kraju. 2
Sytuacja jest ograniczeniem praw człowieka. Trzeci przypadek jest oczywiście równieŝ naruszeniem praw człowieka. Policja jest zobowiązana podjąć działanie, mimo Ŝe maltretowanie nie ma miejsca pomiędzy obcymi osobami i w miejscu publicznym. Dlatego drugi i trzeci przykład są naruszeniem praw człowieka. Wskazówki prawnika: Robocze dokumenty Dodatkowe komentarze i materiały : PRAWO: Fragmenty Konwencji CEDAW: Artykuł 2 - Środki działania a) Zmienić wzorce społeczne i kulturowe traktowania męŝczyzn i kobiet, z myślą o osiągnięciu stanu kiedy Państwa Strony potępiają dyskryminację kobiet we wszelkich jej formach oraz zgadzają się prowadzić, za pomocą wszelkich odpowiednich środków i bez zwłoki, politykę likwidującą dyskryminację kobiet i w tym celu zobowiązują się: b) wprowadzić zasadę równości męŝczyzn i kobiet do swych konstytucji państwowych lub innych odpowiednich aktów ustawodawczych, jeŝeli dotychczas tego nie uczyniły, oraz zapewnić w drodze ustawodawczej lub za pomocą innych środków realizację tych zasad w praktyce, c) podjąć stosowne kroki ustawodawcze i inne działania, obejmujące tam, gdzie jest to niezbędne, sankcje i zabraniające wszelkiej dyskryminacji kobiet, Artykuł 3 Gwarancja podstawowych praw człowieka oraz podstawowych wolności Państwa Strony podejmą we wszystkich dziedzinach, a w szczególności w dziedzinie Ŝycia politycznego, społecznego, gospodarczego i kulturalnego, wszelkie stosowne kroki, w tym równieŝ ustawodawcze, dla zapewnienia pełnego rozwoju i awansu kobiet w celu zapewnienia im posiadania i wykonywania praw człowieka oraz podstawowych wolności na zasadach równości z męŝczyznami. Artykuł 5 Stereotypy i przesądy związane z rolą męŝczyzny i kobiety Państwa Strony podejmą wszelkie stosowne kroki w celu: likwidacji przesądów i zwyczajów lub innych praktyk, opierających się na przekonaniu o niŝszości lub wyŝszości jednej z płci albo na stereotypach roli męŝczyzny i kobiety, b) zapewnienia, aby wychowanie w rodzinie wyrabiało właściwe rozumienie macierzyństwa jako funkcji społecznej oraz poczucie wspólnej odpowiedzialności męŝczyzn i kobiet za wychowanie i rozwój ich dzieci, przy załoŝeniu, Ŝe wzgląd na dobro dzieci ma zawsze podstawowe znaczenie. 3
Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women - CEDAW), przyjęta w 1979 r. przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych, jest często opisywana jako międzynarodowa karta praw kobiet. Składa się z preambuły i 30 artykułów i określa, co stanowi dyskryminację wobec kobiet oraz ustanawia plan działań państw prowadzący do eliminacji takiej dyskryminacji. Konwencja definiuje dyskryminację wobec kobiet jako "... wszelkie zróŝnicowanie, wyłączenie lub ograniczenie ze względu na płeć, które powoduje lub ma na celu uszczuplenie albo uniemoŝliwienie kobietom, niezaleŝnie od ich stanu cywilnego, przyznania, realizacji bądź korzystania na równi z męŝczyznami z praw człowieka oraz podstawowych wolności w dziedzinach Ŝycia politycznego, gospodarczego, społecznego, kulturalnego, obywatelskiego i innych." Przyjmując Konwencję, Państwa zobowiązują się do podjęcia serii działań w celu eliminacji wszelkich form dyskryminacji wobec kobiet, w tym: wprowadzić zasadę równości męŝczyzn i kobiet do swych systemów prawnych, uchylić wszelkie przepisy, które dyskryminują kobiety i przyjąć właściwe przepisy zakazujące dyskryminacji kobiet; powołać sądy i inne instytucje publiczne w celu zapewnienia skutecznej ochrony kobiet przed dyskryminacją; oraz zapewnić eliminację wszelkich przejawów dyskryminacji wobec kobiet przez inne osoby, organizacje lub przedsiębiorstwa. Konwencja CEDAW Konwencja daje podstawy do realizacji równości pomiędzy kobietami i męŝczyznami poprzez zapewnienie kobietom równego dostępu, równych szans w Ŝyciu politycznym i publicznym w tym prawa do głosowania i wybieralności w wyborach a takŝe w edukacji, leczeniu oraz zatrudnieniu. Państwa Strony zgadzają się podjąć wszelkie właściwe działania, w tym ustawodawcze i tymczasowe środki specjalne, aby kobiety mogły korzystać z wszystkich praw człowieka oraz podstawowych wolności. Konwencja jest jedynym traktatem praw człowieka, który afirmuje reprodukcyjne prawa kobiet i odwołuje się do kultury i tradycji jako wpływowych sił kształtujących role kobiet i męŝczyzn oraz relacje rodzinne. Afirmuje prawa kobiet do nabywania, zmiany lub zachowania obywatelstwa oraz obywatelstwa ich dzieci. Państwa Strony zgadzają się podjąć właściwe działania zwalczające wszelkie formy handlu kobietami i wykorzystywania kobiet. Państwa, które ratyfikowały Konwencję lub przystąpiły do Konwencji, są prawnie zobowiązane do wprowadzenia postanowień Konwencji w Ŝycie. Zobowiązują się równieŝ do składania krajowych raportów, co najmniej raz na cztery lata, na temat działań podejmowanych w celu wypełnienia zobowiązań traktatowych. Konwencja, która weszła w Ŝycie 3 września 1981 r., w marcu 2004 r. liczy 176 Państw Stron. Ćwiczenie 3. 4
Tworzenie definicji praw człowieka. 30 minut. Odwołując się do poprzedniej dyskusji, prosimy uczestników o stworzenie definicji praw człowieka. Pracujący w parach lub małych grupach uczestnicy prezentują widowni rezultat 5-10 minutowej pracy. Potem ma miejsce ogólna dyskusja, która prowadzi do podania zadowalającej i właściwej definicji praw człowieka. Wskazówki prawnika: Prawa człowieka to prawa, które regulują relacje między osobami sprawującymi władzę a przeciętnym obywatelem. Te prawa są przynaleŝne ludziom i wynikają z godności istot ludzkich. Wyznaczają ograniczenia dla osób sprawujących władzę. Uznajemy prawa pierwszej, drugiej i trzeciej generacji. Wszystkie muszą mieć wbudowany mechanizm wykonywania tych praw, aby miały szansę właściwie działać i reagować. Choć nie ma co do tego pełnej zgody, obecnie uznaje się zasadniczo, Ŝe prawa człowieka pojawiają się w sferze relacji pomiędzy jednostką a państwem. I nawet jeśli róŝne wymiary naszego Ŝycia - praca, przyjaźń, sąsiedzi - mogą wywoływać wiele zobowiązań i odpowiedzialności, nie moŝna ich nazywać prawami człowieka. Przestrzeganie praw człowieka nie ogranicza się do zapobiegania morderstwu i torturze, ale usiłuje równieŝ wprowadzić standardy zachowań, które zabezpieczą nas przed dyskryminacją i poniŝaniem. Jest to jedno z zadań, jakiemu musi sprostać państwo. Tego celu nie da się osiągnąć natychmiast. JednakŜe skuteczne procedury zapewnione przez państwo pomagają chronić prawa. Ale to nie jest idealne rozwiązanie. Sądy działają powoli a prawda moŝe okazać się słabsza niŝ wpływy czy pieniądze. Wprowadzenie praw człowieka jest procesem a nie aktem. Czas potrzebny na ten proces zaleŝy od wszystkich ludzi, równieŝ od nas. Przyspieszamy ten proces, kiedy nikogo nie poniŝamy, a równieŝ wówczas, gdy domagamy się, aby nas traktowano w ludzki sposób. Co znaczy być traktowanym 'jak człowiek' w biurze, na sali sądowej, w szpitalu lub spółdzielni mieszkaniowej? Oznacza to, Ŝe moŝesz uzyskać zrozumiałą i pełną informacje na temat swojej kondycji, praw i obowiązków, a takŝe zapobieganie dezinformacji. Osoby przekazujące informacje muszą odpowiadać za swoje słowa. Prawa człowieka funkcjonują nie tylko w retoryce polityków, ale równieŝ w naszym codziennym Ŝyciu i sposobie, w jaki jesteśmy traktowani i w jaki traktujemy inne osoby. 5