EGZAMIN MATURALNY 2005

EGZAMIN MATURALNY 2005 Biuletyn OKE nr 2.8/2004 Informacja po próbnym egzaminie maturalnym z historii i wiedzy o społeczeństwie Kraków, sierpień 2004

Spis treści: 1. Wstęp 3 2. Próbny egzamin maturalny z historii 3 2.1. Ogólna informacja o wynikach egzaminu z historii. 3 2.2. Podstawowe dane statystyczne dotyczące zadań egzaminacyjnych z historii 4 2.3. Charakterystyka zadań egzaminu z historii i odpowiedzi młodzieży 5 2.4. Wskazówki do pracy z młodzieżą 20 2.5. Błędy, których można było uniknąć 21 3. Próbny egzamin maturalny z wiedzy o społeczeństwie 22 3.1. Ogólna informacja o wynikach egzaminu z wiedzy o społeczeństwie. 22 3.2. Podstawowe dane statystyczne dotyczące zadań egzaminacyjnych z wos-u 23 3.3. Charakterystyka zadań z wiedzy o społeczeństwie i odpowiedzi młodzieży 24 3.4. Wskazówki do pracy z młodzieżą 31 3.5. Błędy, których można było uniknąć 32 Arkusze egzaminacyjne zastosowane podczas próby oraz modele oceniania prac egzaminacyjnych znajdują się na stronie www.oke.krakow.pl W serwisie internetowym OKE w Krakowie dostępne są elektroniczne wersje biuletynów z serii Egzamin maturalny 2005. Opracował: Henryk Palkij 2

1. Wstęp Próbny egzamin maturalny z historii i wiedzy o społeczeństwie przeprowadzony został w dniu 9 czerwca 2004. Arkusze egzaminacyjne zostały przygotowane zgodnie z ustaleniami dotyczącymi tworzenia arkuszy egzaminacyjnych do egzaminu maturalnego w 2005 roku. Zadania zostały opracowane w OKE w Łodzi i OKE w Krakowie. Uwzględniono wymagania zapisane w Podstawie programowej, Standardach wymagań egzaminacyjnych i Informatorze maturalnym od 2005 roku. Arkusze zostały poddane analizie przez specjalistów przedmiotowych. Tak przygotowane arkusze przesłane zostały do wszystkich szkół ponadgimnazjalnych województw lubelskiego, małopolskiego, podkarpackiego, które chciały przeprowadzić maturę próbną. Próbny egzamin maturalny miał na celu przybliżenie uczniom klas II formy egzaminu, z jaką spotkają się w maju 2005 roku. Informacja o próbnym egzaminie zawiera opracowanie wyników uzyskanych po ocenie prac nadesłanych ze szkół (dwie prace ze szkoły) z historii i wiedzy o społeczeństwie. Czytając te informacje należy mieć pod ręką arkusze egzaminacyjne. Można je ściągnąć ze stron internetowych OKE Kraków. 2. Próbny egzamin maturalny z historii 2.1. Podstawowe dane statystyczne dotyczące wyników egzaminu Analizie poddane zostało 877 prac. Próbny egzamin maturalny z historii obejmował pierwszy arkusz na poziomie podstawowym. Zadania zawarte w nim: - obejmowały zakres chronologiczny do I wojny światowej (ze względu na wielość programów i zróżnicowany stopień zaawansowania realizacji materiału w szkołach) - sprawdzały wiedzę ze starożytności i średniowiecza 16 zadań, z epoki nowożytnej 17 zadań oraz z XIX wieku i początku XX wieku 7 zadań - sprawdzały znajomość podstawowej faktografii, terminologii i pojęć - uwzględniały wszystkie standardy wymagań egzaminacyjnych, a szczególnie sprawdzały umiejętności: - uporządkowania chronologicznego faktów i wydarzeń, - identyfikacji elementów dziedzictwa kulturowego, - charakterystyki przemian państwa i społeczeństwa polskiego, - selekcji informacji, - wskazania przyczyn i skutków, - uogólniania, - formułowania oceny i uzasadnienia własnych opinii, - samodzielnego konstruowania wniosków. Poniżej, w tabeli 1 przedstawiono podstawowe dane statystyczne dotyczące wyników próbnej matury z historii: Tabela 1. Podstawowe dane statystyczne Liczba ocenianych prac 877 Łatwość (p) 0,51 Średnia punktów 51, 45 Najwyższy wynik 92 Najniższy wynik 11 3

Łatwość arkusza zastosowanego na próbie wyniosła 0,51 czyli przygotowany egzamin okazał się umiarkowanie trudny. Rzetelność całego arkusza była dość wysoka i wynosiła 0,87. Rysunek 1. Rozkład wyników egzaminu próbnego z historii 4 3 2 1 0 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 100 0 2 4 6 2.2. Podstawowe dane statystyczne dotyczące zadań egzaminacyjnych z historii Poniżej przedstawiono podstawowe dane statystyczne dotyczące czterdziestu zadań próby matury z historii. Tabela 2. Zróżnicowanie wskaźnika łatwości (p) zadań o numerach od 1 do 40 łatwość 0-0.19 0.20-0.49 0.50-0.69 0.70-0.89 0.90-1.00 zadania 12,40 4,10,15,23,25,35,38,39 1,2,6,7,8,9,11,13,14,19,20,21,22, 24,26,27,28,30,31,32,33,34,36 bardzo trudne trudne Interpretacja zadania umiarkowanie trudne Liczba zadań 5,16,17,29,37 3,18, łatwe 2 8 23 5 2 Liczba punktów (procent) 4 19 60 14 3 bardzo łatwe Łatwość zadania (p) wynosi 0, gdy żaden uczeń danej populacji nie uzyskał punktu (nie rozwiązał zadania, nie podał poprawnej odpowiedzi, nie spełnił kryterium); p = 0,25, gdy w populacji zebrano jedną czwartą punktów możliwych do uzyskania; p = 0,5 gdy zebrano połowę. Łatwość równa 1 oznacza, że wszyscy w danej populacji rozwiązali zadanie. Widzimy, że w prezentowanym arkuszu egzaminacyjnym większość stanowiły zadania umiarkowanie trudne, za które można było uzyskać łącznie 60 punktów. Za zadania łatwe i bardzo łatwe zdający mógł uzyskać 18 punktów. Tylko dwa zadania były bardzo łatwe i dwa bardzo trudne. Zgodnie z rozporządzeniem MENiS, aby zdać egzamin należy uzyskać 30% punktów. W przypadku egzaminu próbnego z historii okazało się, że 7,19 % (czyli 63 osoby) z tych, których prace oceniono przez egzaminatorów zewnętrznych nie zdałoby egzaminu. Z analizy danych wynika, że statystyczny uczeń uzyskał tylko połowę punktów możliwych do uzyskania. 4

Zaproponowany arkusz egzaminacyjny sprawdzał wymagania zawarte we wszystkich standardach wymagań, ale głównym celem było sprawdzenie podstawowych umiejętności, więc większość zadań (24 zadania) odnosiła się do standardu II. Rysunek 2. Rozkład punktów w odniesieniu do standardów 70 60 50 40 30 20 10 0 standard I standard II standard III 2.3. Charakterystyka zadań egzaminu z historii i odpowiedzi młodzieży Poniżej przedstawiamy krótko treść każdego zadania, badaną czynność, model odpowiedzi, łatwość i krótki komentarz, w którym wykorzystano spostrzeżenia egzaminatorów zewnętrznych oceniających prace przesłane do komisji. Zadanie 1. (2 Kpt.) Dopisz literę A do wydarzenia chronologicznie pierwszego, a literę B do ostatniego. 1. Rozpad monarchii Aleksandra Macedońskiego 2. Powstanie państwa egipskiego 3. Rozkwit demokracji ateńskiej 4. Założenie państwa rzymskiego Zadaniem piszącego było chronologiczne uporządkowanie najważniejszych form państwa w starożytności. 1. B; 2. A Łatwość 0,68 Zadanie okazało się umiarkowanie trudne, ale na uwagę zasługuje fakt, że mniej niż połowa piszących potrafiła uzyskać dwa punkty. Najwięcej kłopotów sprawiało im umiejscowienie w czasie rozpadu monarchii Aleksandra Macedońskiego Zadanie 2. (3 pkt) Wpisz pod rysunkami nazwy porządków (stylów) architektury greckiej, do których należą przedstawione kapitele kolumn. Zadnie sprawdzało znajomość najważniejszych pojęć z zakresu dziedzictwa kulturowego. Rysunek 1 styl dorycki Rysunek 2 styl koryncki Rysunek 3 styl joński Łatwość 0,52 Okazało się, że co drugi uczeń rozwiązał poprawnie to zadanie, a tylko co trzeci nazwał wszystkie prządki architektoniczne. 5

Zadanie 3. (1 pkt) Ilustracja przedstawia zwierzę, symbol jednego z państw mocarstw świata starożytnego. Pod ilustracją wpisz nazwę tego państwa. Należało podać nazwę państwa, którego symbolem była wilczyca. Państwo rzymskie (dopuszczalne są także inne formy nazwy np. imperium rzymskie, starożytny Rzym, Rzym, itp.). Łatwość 0,96 Zadanie było bardzo łatwe. Prawie wszyscy odpowiedzieli poprawnie. Zadanie 4. (2 pkt) Na mapie literami A i B zaznaczone zostały dwie krainy. Dopasuj te litery do umieszczonych niżej nazw. 1. Galia... 3. Romania... 2. Etruria... 4. Wielka Grecja... Zadanie sprawdzało umiejętność przyporządkowanie nazw historycznych regionów do obszarów umieszczonych na mapie starożytnej Italii. 2. A; 4. B Łatwość 0,31 Zadnie okazało się trudne. Tylko co trzeci piszący częściowo rozwiązał to zdanie, a tylko 13% potrafiło przyporządkować obydwie nazwy. Zadanie 5. (1 pkt) Poniżej zacytowany został fragment dzieła współczesnego historyka o jednym z wybitnych rzymskich wodzów. Podaj imię tego wodza. Zadanie sprawdzało umiejętność identyfikacji autora słów: niech kości zostaną rzucone (alea iacta est). Gajusz Juliusz Cezar (dopuszczalne formy Juliusz Cezar, Cezar). Łatwość 0,82 Zadanie było łatwe. Zadanie 6. (4 pkt) Do podanych niżej imion wodzów dopisz literę oznaczającą bitwę, w której brali oni udział. A) Akcjum D) Plateje C) Maraton B) Kanny E) Termopile Wódz: 1. Hannibal 2. Leonidas 3. Marek Antoniusz 4. Miltiades Miejsce bitwy: Zadanie sprawdzało umiejętność identyfikacji najważniejszych postaci i wydarzeń historycznych z okresu starożytności. 1. B; 2. E; 3. A; 4. C Łatwość 0,57 Zadanie było umiarkowanie trudne. Na uwagę zasługuje fakt, że tylko 27% piszących potrafiło przyporządkować wszystkie imiona do bitew, a 17% potrafiło przyporządkować jednego dowódcę do bitwy. 6

Zadanie 7. (3 pkt) Poniżej przytoczony został list mnicha Alkuina skierowany do króla Franków Karola Wielkiego. Po jego przeczytaniu odpowiedz na dwa pytania. A) Kogo miał na myśli Alkuin pisząc o dwóch pierwszych osobach w świecie? Pierwsza osoba... Druga osoba... B) Napisz, z czego zdaniem Alkuina wynikała szczególna pozycja Karola Wielkiego? Zadanie sprawdzało umiejętność selekcji informacji ze źródła. A. I osoba papież (dopuszczalna odpowiedź Leon III biskup Rzymu), II osoba cesarz, Karol Wielki. Za podanie osoby 1 punkt. B. Szczególna pozycja wynika z tego, że Bóg powierzył mu pozycję opiekuna Kościoła oraz: obrońca wiary, inicjator chrystianizacji, inne. Łatwość 0,61 Zadanie było umiarkowanie trudne, ale na uwagę zasługuje fakt, że żaden z piszących nie uzyskał trzech punktów. Piszący nie mieli problemów z prostą selekcją - wskazaniem osób (część A), ale wiele kłopotów sprawiło im wyjaśnienie pozycji Karola Wielkiego. Nie potrafili znaleźć i samodzielnie uzasadnić wszystkich źródeł jego pozycji. Oznacza to, że nieuważnie czytali tekst. Zadanie 8. (2 pkt) Na zamieszczonej niżej mapie literami A i B zaznaczone zostały ziemie zamieszkiwane w X w. przez plemiona prapolskie. Dobierz te litery do umieszczonych niżej nazw. 1. Mazowszanie... 3. Polanie... 2. Pomorzanie... 4. Wiślanie... Piszący miał przyporządkować zaznaczone na mapie obszary zamieszkiwania plemion polskich z podanymi nazwami. 1. B; 2. A Łatwość 0,53 Zadnie okazało się umiarkowanie trudne. Zauważono wielką przypadkowość wpisów, a co czwarty zdając nie potrafił uzyskać ani jednego punktu. Zadanie 9. (4 pkt) Na podstawie informacji zawartych w poniższej tabeli podaj imiona i przydomki władców Polski z dynastii Piastów, których dotyczą podane informacje. Charakterystyka A. Książę Polski; prowadził długotrwałe wojny o opanowanie Pomorza Zachodniego, jego drugą żoną była Oda, z którą doczekał się trzech synów; zmarł w 992. B. Król Polski; poślubił siostrzenicę cesarską Rychezę; w 1031 pokonany przez wojska cesarskie i ruskie, schronił się w Czechach. C. Książę Polski a później król; utracił zwierzchnictwo nad Pomorzem Gdańskim, popierał Grzegorza VII w sporze z Henrykiem IV; wygnany z kraju w 1079. D. Od 1267 książę brzesko-kujawski, od później król Polski; jeden z głównych kandydatów do tronu polskiego, prowadził długotrwałe walki o zjednoczenie dzielnic. Władca: 7

Na podstawie krótkich not piszący miał zidentyfikować imiona i przydomki władców Polski z dynastii Piastów. A. Mieszko I B. Mieszko II C. Bolesław Śmiały D. Władysław Łokietek Łatwość 0,53 Zadanie było umiarkowanie trudne. Bardzo mało spośród piszących (co dziesiąty zidentyfikowało czterech władców. Brak wiedzy widoczny był szczególnie w tym, że co czarty uczeń rozpoznał tylko jednego władcę. Zadanie 10. (2 pkt) Uzupełnij poniższy graf przedstawiający schematyczną strukturę społeczeństwa feudalnego w średniowiecznej Europie, wpisując w wykropkowane pola odpowiednie nazwy.... wasal wasal wasal Wasal niższego szczebla Wasal niższego szczebla... Zadanie sprawdzało wiedzę z zakresu historii społecznej struktura społeczeństwa feudalnego w średniowiecznej Europie. A. Senior (dopuszczalna odpowiedź suzeren). B. Chłopi (dopuszczalna odpowiedź poddani). Należy akceptować także liczbę pojedynczą, np. chłop. Łatwość 0,49 Zadanie było umiarkowanie trudne, ale tylko co piąty uczeń potrafił wskazać dwa elementy struktury społeczeństwa feudalnego. W odpowiedziach panowało wielkie pomieszanie pojęć i brak umiejętności uogólniania. Zadanie 11. (3 pkt) Poniżej zamieszczony został tekst średniowiecznego dokumentu. Po jego przeczytaniu wykonaj dwa polecenia: A) Podaj dwa uprawnienia, jakie uzyskał na mocy tego dokumentu Klemens z Ruszczy: B) Napisz, jaką nazwę nosił w średniowieczu wymieniony w dokumencie przywilej nadawany przez władcę feudałom świeckim i duchownym? 8

Zadanie sprawdzało umiejętność selekcji informacji ze źródła (A) oraz znajomości pojęcia opisywanego w źródle (B). A. Uprawnienia: - zwolnienie dóbr dziedziczonych od opłat na rzecz skarbu książęcego (podatków), - prawo do sądzenia (sprawowania sądów), - prawo do wznoszenia grodów, miast i warowni (zamków obronnych) w swoich dobrach. Za jedno uprawnienie 1 punkt. B. Immunitet Łatwość 0,50 Uczniowie nie mieli większych trudności z selekcją informacji (p. A) p=0,83, ale tylko co dziesiąty potrafił wskazać odpowiednie pojęcie (p. B). W tym przypadku chodziło o immunitet. Oznacza to, że piszący nie potrafią zastosować swej wiedzy, mają problemy z uogólnieniem zjawiska historycznego. Zadanie 12. (1 pkt) Mapa przedstawia obszar państwa polskiego za panowania: A) Bolesława Chrobrego B) Kazimierza Odnowiciela C) Przemysła II D) Kazimierza Wielkiego Zadanie sprawdzało umiejętność umieszczenia w czasie kształtu terytorialnego państwa polskiego. D Łatwość 0,46 Zadanie okazało się bardzo trudne. Ponad połowa piszących nie potrafiła zidentyfikować kształtu państwa za Kazimierza Wielkiego. Ten fakt zastanawia, bowiem jest to jedna z map, która jest najczęściej zamieszczana w podręcznikach. Może świadczyć o tym, że uczniowie przywiązują do mapy bardzo mało uwagi. Zadanie 13. (2 pkt) Poniżej przedstawiony został plan jednej z najsłynniejszych bitew stoczonych w średniowieczu przez rycerstwo polskie. Na jego podstawie podaj: A) miejsce stoczenia bitwy:... B) dokładną jej datę (dzień, miesiąc, rok):... Zadanie sprawdzało umiejętność identyfikacji wydarzeń historycznych. A. Grunwald (dopuszczalne inne formy odpowiedzi zawierające nazwę miejscowości np. pola pod Grunwaldem). B. 15 lipca 1410 Łatwość 0,49 Zadanie okazało się zaskakująco trudne. Piszący nie mieli większych problemów ze wskazaniem miejsca bitwy. Natomiast bardzo wiele błędów pojawiło się przy podawaniu pełnej daty. Najczęściej mylnie podawano dzień i miesiąc bitwy. 9

Zadanie 14. (3 pkt) Rysunek przedstawia Chapelle Royale w Vincennes (Francja). Podaj trzy argumenty, które potwierdzają, że obiekt ten można zaliczyć do zabytków architektury gotyckiej. Zadanie sprawdzało umiejętność wskazania cech charakterystycznych poszczególnych epok na podstawie dzieł sztuki. Odpowiadający może zwrócić uwagę (i wymienić) elementy architektury gotyckiej widoczne na ilustracji: ostre łuki, pinakle, rozeta, łuki przyporowe, witraże, portal. Może także wymienić ogólne cechy architektury gotyckiej, np. strzelistość, wysmukłość obiektu. Za każdy poprawnie podany element 1 punkt Łatwość 0,58 Zadanie okazało się umiarkowanie trudne, jednak tylko co piąty piszący podał poprawnie trzy argumenty. Większość ograniczała się do ogólnikowych sformułowań. Zadanie 15. (1 pkt) Wpisz na schemacie nazwy odpowiednich części trójpolówki: Łatwość 0,45 Wskazanie właściwych form gospodarowania w wybranej epoce historycznej, czyli sprawdzało znajomość cech charakterystyczne dla danej epoki. Zboże jare, ozime, ugór (ewentualnie pastwisko). Kolejność jest dowolna. Zadanie było umiarkowanie trudne. Jest jednak charakterystyczne, że wiele piszących nie podejmowało nawet próby rozwiązania tego zadania. Zadanie 16. (3 pkt) Poniżej przytoczony został fragment umowy zawartej w Krewie w 1385 r. Wypisz z dokumentu po jednym postanowieniu dotyczącym: A) osoby Jagiełły B) państwa polskiego C) państwa litewskiego Zadanie polegało na selekcji informacji ze źródła. Uwaga: we wszystkich trzech wypadkach należy akceptować jedynie te odpowiedzi, które wynikają ze źródła, a nie z wiedzy ogólnej odpowiadającego. A. Postanowienia dla Jagiełły: - małżeństwo z Jadwigą, - przeznaczenie własnych skarbów na odzyskanie utraconych ziem, - odzyskanie ziem utraconych przez Polskę. B. Postanowienia dla Polski: - uwolnienie polskich jeńców, - odzyskanie utraconych uprzednio ziem, - przyłączenie ziem litewskich i ruskich. C. Postanowienia dla Litwy: - przyłączenie do Polski, (ewentualnie wydanie jeńców wojennych). Łatwość 0,88 Piszący nie mieli problemów z selekcją informacji. Zadanie było łatwe. 10

Zadanie 17. (3 pkt) Wymień trzy przyczyny wypraw zamorskich Europejczyków u schyłku XV i w XVI wieku. Zadanie sprawdzało znajomość przyczyn wydarzeń historycznych. Przyczyny wypraw zamorskich Europejczyków m.in.: - chęć znalezienia nowej drogi morskiej do Indii, - poszukiwanie cennych kruszców oraz przypraw (tzw. korzeni), - kryzys społeczny na Półwyspie Iberyjskim, - ujemny bilans handlowy w handlu ze Wschodem, - chęć szerzenia chrześcijaństwa, - żądza bogactwa i sławy. Dopuszcza się także inne odpowiedzi zgodne z prawdą historyczną. Za każdą poprawnie podaną przyczynę 1 punk Łatwość 0,73 Zadanie okazało się. Piszący nie mieli problemów ze skazaniem przyczyn i często wskazywali poprawnie 2-3 przyczyny. Zadanie 18. (2 pkt) Niżej zamieszczona została reprodukcja jednego ze słynnych dzieł malarskich renesansu. Podaj: A) Imię i nazwisko autora:... B) Tytuł obrazu:... Zdanie sprawdzało wiedzę z zakresu dziedzictwa kultury. A. Leonardo da Vinci B. Mona Lisa, Gioconda Łatwość 0,95 Było to jedno z najłatwiejszych zadań. Załączony przykład nie stwarzał problemów identyfikacyjnych. Zadanie 19. (2 pkt) Mapa przedstawia szlak jednej z najważniejszych podróży podjętych przez Europejczyków w początkach XVI wieku. Po jej przeanalizowaniu odpowiedz na pytania. A) Kto był dowódcą wyprawy:... B) Na czym polegało jej szczególne (historyczne) znaczenie: Zadanie sprawdzało umiejętność określenia wydarzenia historycznego oraz wskazania jego znaczenia. A. Ferdynand Magellan (wystarczy podanie samego nazwiska). B. Znaczenie wyprawy polegało na tym, że była to pierwsza wyprawa dookoła świata, przez co potwierdziła ona teorię o kulistości Ziemi. Należy akceptować te odpowiedzi, które zawierają stwierdzenie o potwierdzeniu teorii o kulistości ziemi. Łatwość 0,68 Zdający poprawnie wskazywali na nazwisko dowódcy wprawy, ale mieli problemy z wskazaniem znaczenia wyprawy. Argumenty były nieudolnie formułowane, uproszczone. 11

Zadanie 20. (2 pkt) Na podstawie zamieszczonego niżej fragmentu tekstu pracy historycznej sformułuj dwa wnioski dotyczące przemian dokonujących się w strukturach społeczeństwa polskiego w XVI wieku. Zadanie sprawdzało umiejętność formułowania samodzielnych wniosków na podstawie otrzymanych informacji. Wnioski mogą przybrać różną postać, np.: - mieszczaństwo polskie (poza miastami portowymi) nie brało udziału w rozwoju gospodarczym Polski, a więc traciło na znaczeniu, - pogłębienie się rozwarstwienia stanu szlacheckiego, - główną grupą społeczną, która skorzystała na koniunkturze gospodarczej byli wielcy właściciele ziemscy (magnaci), a więc rosło znaczenie tej grupy społecznej. Należy uznać także i inne odpowiedzi, o ile wynikają one ze źródła. Za sformułowanie jednego wniosku 1 punkt. Łatwość 0,53 Piszący mieli problem z wyciagnięciem poprawnych wniosków i uogólnieniem. Wydaje się, że głównym powodem było nieuważne czytanie tekstu, który okazał się trudnym do analizy. Wskazuje to na niedostatki w czytaniu literatury historycznej. Ponadto często przyczyną był brak wystarczającej wiedzy z zakresu historii społecznej i gospodarczej. Zadanie 21. (3 pkt) Przytoczony niżej tekst to fragment jednego z najsłynniejszych traktatów politycznych w dziejach nowożytnej Europy. Jego autor udzielał w nim rad panującemu (księciu), co do sposobów postępowania z poddanymi. Na jego podstawie podaj: A) dwie cechy, którymi powinien odznaczać się władca: B) nazwę postawy, która została utworzona od nazwiska autora cytowanego traktatu. Zadanie sprawdzało umiejętność analizy źródła i uogólnienia informacji. A. Cechy: - surowość (okrucieństwo?), stanowczość, srogość, bezwzględność - umiarkowanie w konfiskacie mienia (poszanowanie własności prywatnej). Za jedną cechę 1 punkt. Uwaga: należy akceptować te odpowiedzi, w których cechy te zostały nazwane inaczej, lecz ich sens jest taki sam. B. Makiawelizm Łatwość 0,69 Piszący mieli problemy z dokładnym wykonaniem zadania tylko co piąty potrafił wskazać dwie cechy władcy zamieszczone w źródle. Wydaje się, że głównym powodem było niedokładne czytanie tekstu oraz brak umiejętności uogólniania. Bardzo duże problemy sprawiało im także zastosowanie właściwego pojęcia (tylko 16% poprawnych odpowiedzi). Jest charakterystyczne, że bardzo wiele osób w ogóle nie podejmowało próby rozwiązania zadania i opuszczało je. 12

Zadanie 22. (4 pkt) Podane niżej zdania zakwalifikuj jako prawdę lub fałsz. Dopisz obok nich w tabeli odpowiednio literę P (prawda) lub F (fałsz). A. Wystąpienie Lutra doprowadziło we Francji do niepokojów społecznych, do których należała tzw. wielka wojna chłopska. B. Noc św. Bartłomieja była jednym z przejawów wojen religijnych trapiących Niemcy w XVI wieku. C. Jedną najważniejszych przyczyn ustanowienia w Anglii kościoła narodowego było dążenie króla Henryka VIII do unieważnienia małżeństwa z Katarzyną Aragońską. D. Sukcesy reformacji na północy Europy zostały w XVI wieku powstrzymane przez władców Szwecji, którzy opowiedzieli się za katolicyzmem. Zadanie sprawdzało umiejętność analizy przyczyn i skutków. A. Fałsz; B. Fałsz; C. Prawda; D. Fałsz Łatwość 0,69 Zadanie okazało się stosunkowo łatwe. Większość uczniów potrafiła wskazać trzy-cztery poprawne odpowiedzi. Zadanie 23. (2 pkt) Spośród wymienionych dokumentów jeden odegrał szczególną rolę w rozwoju demokracji szlacheckiej w Polsce. Podkreśl jego nazwę i uzasadnij swój wybór: A) przywilej warcki C) statuty piotrkowskie B) przywilej jedlneńsko-krakowski D) konstytucja Nihil Novi Zadanie sprawdzało umiejętność uzasadnienia i argumentacji. Prawidłowa odpowiedź: D. Uzasadnienie powinno zawierać jeden (lub więcej) z wymienionych niżej elementów: - konstytucja oznaczała równouprawnienie obu izb sejmu walnego, - w pewnym stopniu ograniczała pozycję senatu i króla - dawała szlachcie możliwość wpływu na decyzje władz państwowych. Punktacja: - za wybór możliwości C 1 punkt, - za uzasadnienie 1 punkt. Łatwość 0,49 Zadanie okazało się trudne. Na podkreślenie zasługuje fakt, że piszący nie potrafili podać odpowiednich argumentów, ograniczali się do krótkiego, uproszczonego uzasadnienia, podania pewnego rodzaju formułki. Tylko co czwarty uczeń uzyskał pełną liczbę punktów. Zadanie 24. (3 pkt) Uzupełnij tekst: W XVII wieku Rzeczpospolita prowadziła liczne wojny. Groźna okazała się..., z którą przez wiele lat toczono spór o Inflanty. Na południowym wschodzie Rzeczpospolita graniczyła z Turcją. Tutaj powodem konfliktów były najazdy... lenników tureckich. Innym przeciwnikiem okazała się Rosja. I chociaż rozejm z roku 1619 zwarty w... spowodował, że Rzeczypospolita zyskała ziemię smoleńską i siewierskoczernihowską, to jednak konflikt trwał nadal. 13

Zadanie sprawdzało znajomość najważniejszych wydarzeń z historii politycznej Polski. Szwecja, Tatarzy, Dywilinie [Deulino] Za każde poprawne uzupełnienie 1 punkt. Łatwość 0,52 Zadanie okazało się umiarkowanie trudne. Wyraźnie widać brak wiedzy, dlatego tylko co dziesiąty piszący potrafił wskazać wszystkie trzy fakty. Zadanie 25. (1 pkt) Podkreśl nazwę sejmu zwoływanego w Rzeczypospolitej w celu ustalenia warunków przyszłej elekcji. Był to sejm: A) elekcyjny B) konwokacyjny C) koronacyjny Zadanie sprawdzało znajomość najważniejszych wydarzeń z historii ustroju Polski. B Łatwość 0,50 Zadanie okazało się zaskakująco trudne, chociaż sprawdzało wiedzę odnoszącą się do podstawowych faktów z zakresu ustroju Polski. Zadanie 26. (2 pkt) Zaznacz na mapie Rzeczypospolitej w XVII wieku obszar: A) Wielkiego Księstwa Litewskiego B) Prus Książęcych Zadanie sprawdzało umiejętność posługiwania się mapą wskazania granic państwa polskiego.. W obu przypadkach zaznaczenie powinno pokrywać się z obszarami na mapie. Zaznaczenie dokonane przez opowiadającego winno obejmować większą część danego obszaru (terytorium) oraz zawierać odpowiednią literę. Punktacja: za zaznaczenie jednego obszaru 1 punkt. Łatwość 0,58 Zadanie było umiarkowanie trudne. Należy zwrócić uwagę na to zadanie. Piszący mieli duże trudności często już przy zaznaczaniu granic Wielkiego Księstwa Litewskiego, które pokazywane są w podręcznikach bardzo często ( od XIV do XVIII wieku). Zadanie 27. (2 pkt) W XVII w. narodził się w Polsce obyczaj polityczny, nazwany liberum veto. Panuje przekonanie, że okazał się on zgubny w skutkach dla Rzeczypospolitej. Podaj dwa argumenty potwierdzające słuszność tego stwierdzenia. Zadanie sprawdzało umiejętność uzasadnienia postawionej tezy. Możliwe do użycia argumenty- m.in.: - dawało możliwość manipulowania obradami sejmowymi, - wzmacniało polityczną pozycję magnaterii, a z czasem także 14

Łatwość 0,56 ambasadorów obcych mocarstw, - osłabiało centralną władzę państwową, - paraliżowało działanie władz państwowych, - dawało możliwość realizacji prywatnych interesów. Dopuszcza się także inne odpowiedzi zgodne z prawdą historyczną. Za każdy argument 1 punkt. Piszący mieli problemy z formułowaniem argumentów. Większość z nich podawała tylko jeden argument i nie podejmowała próby formułowania następnych. Tylko co czwarty piszący potrafił podać dwa poprawne argumenty. Sposób formułowania argumentów często był nieporadny. Zadanie 28. (2 pkt) Ilustracja przedstawia jeden z najsłynniejszych kompleksów pałacowych wzniesionych w XVII wieku. Podaj: A) nazwę miejscowości, w której ów pałac się znajduje... B) imię władcy, który był jego twórcą... Zadanie sprawdzało podstawową wiedzę z dziejów kultury. A. Wersal B. Ludwik XIV Łatwość 0,50 Zadanie okazało się trudne. Tylko 40% piszących wskazało poprawnie na Wersal, a jeszcze mniej wymieniło Ludwika XIV (30%). Tylko co piąty piszący poprawnie wskazał obydwa elementy. Ponadto bardzo dużo piszących opuszczało to zadnie nie podejmując nawet próby rozwiązania. Zadanie 29. (4 pkt) Podane niżej zdania zakwalifikuj jako prawdę lub fałsz. Dopisz obok nich w tabeli odpowiednio literę P (prawda) lub F (fałsz). A B C D Główną przyczyną zwołania Sejmu Wielkiego było dążenie Stanisława Augusta do zapewnienia sobie dziedziczności tronu w Rzeczypospolitej. Ponieważ podczas obrad Sejmu Wielkiego stronnictwo hetmańskie nie chciało dopuścić do reform ustrojowych w Polsce, za głównego swego sojusznika wybrało Prusy. Uchwalenie Konstytucji w dniu 3 maja 1791 r. było możliwe dzięki porozumieniu zawartemu miedzy królem a przywódcami stronnictwa patriotycznego. Konfederaci targowiccy zwrócili się do Katarzyny II z oficjalną prośbą o pomoc, co doprowadziło do wybuchu wojny z Rosją. Zadanie sprawdzało umiejętność wskazana przyczyn i skutków. A. Fałsz; B. Fałsz; C. Prawda; D. Prawda Łatwość 0,71 Zdający nie mieli problemu z poprawnym rozwiązaniem zadania. Większość potrafiła wskazać 3-4 poprawne odpowiedzi. 15

Zadanie 30. (2 pkt) Dopisz literę A do wydarzenia chronologicznie pierwszego, a literę B do ostatniego. 1. Uchwalenie Konstytucji 3 Maja 2. I rozbiór Polski 3. Powstanie kościuszkowskie 4. Abdykacja Stanisława Augusta Poniatowskiego Zadanie sprawdzało umiejętność umieszczenia wydarzeń w czasie. 2. A; 4. B Łatwość 0,57 Zadanie okazało się umiarkowanie trudne. Pomimo, że w zadaniu umieszczono podstawowe fakty z ważnego okresu w historii Polski to piszący mieli problem z prawidłową datacją i to tylko wydarzeń skrajnych. Można postawić tezę, że w przypadku konieczności chronologicznego uporządkowania wszystkich wymienionych wydarzeń, zadanie sprawiłoby większy problem. Zadanie 31. (2 pkt) Przeanalizuj podane niżej przyczyny. Na ich podstawie: A) nazwij wydarzenie, do którego one doprowadziły... B) podaj jego datę roczną... Trudności z pokryciem deficytu budżetowego państwa. Klęski nieurodzaju. Niepopularność monarchy i jego żony w społeczeństwie. Niezadowolenie stanu trzeciego z położenia prawnego i politycznego. Zadanie sprawdzało wiedzę i umiejętność uogólniania faktów. A. Rewolucja francuska [wybuch rewolucji] B. 1789 Łatwość 0,61 Zadanie było umiarkowanie trudne. Jednak okazało się, że prawie połowa piszących opuszczała je zwłaszcza podpunkt B. Tylko co czwarty piszący potrafił wskazać prawidłową datę roczną rewolucji. Zadanie 32. (4 pkt) Poniżej zamieszczone zostały fragmenty konstytucji dwóch państw: Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego. Na ich podstawie odpowiedz na umieszczone pod tekstami pytania. A) Kto był władcą Księstwa Warszawskiego? B) Kto był władcą Królestwa Polskiego? C) Kto miał zastępować władcę Księstwa w wypadku jego nieobecności w państwie? D) Kto miał zastępować władcę Królestwa w wypadku jego nieobecności w państwie? Zadanie sprawdzało umiejętność odnajdywania informacji w źródle. A. Król Saksonii (król saski) Fryderyk August Wettin. Odpowiadający nie musi wymieniać imienia, wystarczy jeśli wymieni funkcję. B. Car (cesarz) Rosji Aleksander I. Odpowiadający nie musi wymieniać imienia, wystarczy jeśli wymieni funkcję. C. Wicekról, a także prezes rady ministrów. Do zaliczenia konieczne jest podanie dwóch osób. 16

D. Namiestnik. Łatwość 0,65 Jako całość zadanie nie stwarzało większych problemów. Prawie połowa piszących potrafiła odnaleźć 3-4 informacje. Jeśli chodzi o poszczególne części zadania, to najwięcej problemów przysparzał podpunkt C, a następnie A i B. Trudności te wskazywałyby na nieuważne czytanie źródła. Zadanie 33. (3 pkt) Zamieszczony niżej fragment wspomnień zawiera między innymi ocenę sytuacji politycznej w Europie po klęsce Napoleona w Rosji. A Podkreśl zdanie zawierające tę ocenę. B. Sformułuj dwa argumenty potwierdzające jej słuszność. Zadanie sprawdzało umiejętność formułowania oceny. A. Odpowiadający powinien podkreślić ostatnie zdanie. Za poprawne podkreślenie 1 punkt. B. Wśród argumentów mogą się pojawić rozmaite sformułowania, m.in.: - po klęsce w Rosji powstała kolejna koalicja antynapoleońska, - klęska była znakiem dla podbitych państw i narodów, że potęga Napoleona chyli się ku upadkowi, - odstąpiła od Napoleona część dotychczasowych sojuszników. Należy uznać także inne odpowiedzi zgodne z prawdą historyczną, a wynikające z analizowanego tekstu. Za każdy wniosek zgodny z prawdą historyczną 1 punkt. Łatwość 0,60 W tym zadaniu kolejny raz zauważamy bardzo charakterystyczne zjawisko. Część zadania wyszukanie odpowiedniego zdania (podpunkt A) nie sprawiła piszącym problemu 72% wykonała je poprawnie, natomiast część B sformułowanie własnej opinii wypadła o wiele gorzej. Tylko co czwarty zdający potrafił ją sformułować. Piszący często podawali jeden argument lub opuszczali zadanie. Swoją opinię formułowali nieporadnie. Zadanie ujawnia brak umiejętności formułowania oceny i niezrozumienia polecenia. Zadanie 34. (3 pkt) Na podstawie danych z tabel nr 1 i 2 odpowiedz na pytania: A) W której z części Wielkiej Brytanii najszybciej następował w XIX wieku przyrost liczby mieszkańców? B) W którym roku nastąpiło zahamowanie wzrostu liczby mieszkańców Irlandii? C) Podaj przyczynę tego załamania. Zadanie sprawdzało umiejętność odczytania i interpretacji danych statystycznych. A. Anglia i Walia. B. 1851 [1841-1851) C. Emigracja Łatwość 0,62 Podobnie jak w poprzednim zadaniu piszący nie mieli trudności z wyszukaniem prostych informacji. Problem stanowił tylko podpunkt C - wyraźnie zaznaczył się brak odpowiedniej wiedzy. 17

Zadanie 35. (3 pkt) Oceń wpływ wydarzeń międzynarodowych na podjęcie przez spiskowców decyzji o wybuchu powstania w 1830 r.: Zadanie sprawdzało umiejętność oceny i powiązania wydarzeń międzynarodowych z dziejami Polski Jeśli odpowiadający: wymienił wydarzenia, które miały wpływ na sprawy polskie (np. rewolucja lipcowa we Francji, powstanie belgijskie, powstanie greckie) 1 punkt, postawa zaborców i Świętego Przymierza określił wielkość wpływu (użył określeń: duży, wielki itp.) 1 punkt, Łatwość 0,21 Zadanie okazało się bardzo trudne. Piszący nie potrafili sformułować własnej oceny. Mieli także duże trudności z powiązaniem historii powszechnej z historią Polski. Wystarczy dodać, że tylko 19 piszących (na 877 badanych) uzyskało maksymalną ilość punktów w tym zadaniu. Zadanie 36 (2 pkt) Dopisz literę A do wydarzenia chronologicznie pierwszego, a literę B do ostatniego. 1. Powstanie listopadowe 2. Wiosna Ludów 3. Powstanie styczniowe 4. Kongres wiedeński Zadanie sprawdzało umiejętność posługiwania się chronologią. 3. B; 4. A Łatwość 0,58 Tak prosta czynność okazała się umiarkowanie trudna. Piszący mieli problemy z ułożeniem w porządku chronologicznym najważniejszych wydarzeń z XIX wieku. Problem jest tym większy, jeśli weźmie się pod uwagę, że sprawdzano tylko umiejętność wskazania wydarzenia pierwszego i ostatniego, a nie umiejętność prawidłowego ułożenia wszystkich elementów.. Zadanie 37. (3 pkt) Na podstawie cytowanego fragmentu wymień trzy skutki mechanizacji produkcji na ziemiach polskich: Zadanie sprawdzało umiejętność określenia skutków wydarzeń. Skutki mechanizacji: - zmiany w zapotrzebowaniu na siłę roboczą (ludzką i zwierzęcą), - powstanie nowych możliwości pracy dla kobiet i dzieci (nieletnich), - uniezależnienie produkcji od warunków naturalnych. Za podanie jednego skutku 1 punkt. Łatwość 0,73 Piszący nie mieli problemów z tym zadaniem większość piszących potrafiła podać 2-3 poprawne skutki. 18

Zadanie 38. (3 pkt) Uzupełnij tabelę wpisując w odpowiednich pozycjach Tak (T) lub Nie (N). Uwłaszczenie ludności chłopskiej na ziemiach polskich w XIX wieku Warunek uwłaszczenia: Zabór pruski Zabór austriacki Zabór rosyjski Uwłaszczenie rozłożone na wiele lat Zadanie sprawdzało wiedze. Warunek uwłaszczenia: Zabór Zabór Zabór pruski austriacki rosyjski Uwłaszczenie rozłożone na wiele lat Tak Nie Nie Za poprawne wypełnienie jednej komórki tabeli 1 punkt. Łatwość 0,49 Zadanie okazało się trudne, ale biorąc pod uwagę, że dotyczyło problematyki gospodarczej, to wypadło ono raczej dobrze. Zadanie 39. (3 pkt) Na podstawie mapy linii kolejowych na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX wieku, sformułuj trzy wnioski na temat sytuacji gospodarczej tych ziem w owym czasie. Zadanie sprawdzało umiejętność sformułowania samodzielnej oceny. Przykładowe wnioski: - poziom rozwoju gospodarczego ziem polskich był zróżnicowany, - gęstość linii kolejowych świadczy o poziomie rozwoju gospodarki, - stopień nasycenia liniami kolejowymi wskazuje na przewagę cywilizacyjną zaboru pruskiego, - część zachodnia ziem polskich była lepiej rozwinięta niż wschodnia. Dopuszcza się także inne odpowiedzi zgodne z prawdą historyczną. Za sformułowanie jednego wniosku 1 punkt. Łatwość 0,40 Kolejne zadanie, w którym występowała konieczność samodzielnej oceny okazało się trudne. Stopień trudności powiększyła jeszcze treść zadania, która odnosiła się do spraw gospodarczych. Zadanie 40. (3 pkt) Poniżej zamieszczone zostały podobizny trzech cesarzy władających na przełomie XIX i XX wieku państwami zaborczymi. Wpisz pod ilustracjami ich imiona: Zadanie sprawdzało umiejętność identyfikacji najważniejszych postaci z dziejów polskich. A. Mikołaj II B. Franciszek Józef I C. Wilhelm II Łatwość 0,14 Zadanie okazało się bardzo trudne. Bardzo wiele osób nie podejmowało nawet próby rozwiązania tego zadania. Piszący najłatwiej identyfikowali cara Mikołaja II 13%. Franciszka Józefa zidentyfikowało 3% a Wilhelma II mniej niż 1% piszących. 19

2.4. Wskazówki do pracy z młodzieżą Przedstawiona powyżej analiza zadań arkusza egzaminacyjnego z historii pozwala na wskazanie kilku problemów, które mogą pojawić się w pracy dydaktycznej z młodzieżą. Można je pogrupować w kategorie zgodne z obowiązującymi standardami wymagań egzaminacyjnych. Standard I: Wiadomości i rozumienie, czyli znajomość faktografii i terminologii historycznej w stopniu umożliwiającym rozumienie przeszłości w odniesieniu do różnych obszarów przeszłości. Należy uświadomić młodzieży, że arkusz egzaminacyjny dla poziomu podstawowego obejmuje: - cały zakres chronologiczny nauczania historii w szkole - wiele dziedzin przeszłości wymienionych w tym standardzie, czyli min.: politykę, kulturę, gospodarkę, ustrój w zakresie dziejów świata, Europy i Polski, oraz - wymaga znajomości najważniejszych dat, wydarzeń, pojęć, terminów. Przydatne może okazać się przypomnienie uczniom, że w Informatorze na stronach 19-21 opisano wymagania egzaminacyjne odnoszące się do tego standardu. Sposób zapisu wymagań może ułatwić opanowanie treści, które będą sprawdzane na egzaminie. Wymieniono tam najważniejsze punkty, według których uczący się może kształtować swoje rozumienie historii. Nie bez znaczenia będzie także przypomnienie, że znaczną część informacji, faktów, terminologii znają już z gimnazjum, że powinni odwoływać się do nich. Niektóre zadania można było bowiem rozwiązać na podstawie już dawniej dobytej wiedzy. Zaproponowane zadania ujawniły kilka prawidłowości. Piszący nie mieli problemu ze wskazaniem przyczyn, skutków wydarzeń, identyfikacją najważniejszych cech okresów historycznych. Największe trudności mieli trudności mieli natomiast: - z podstawowymi datami, czego symbolicznym wyrazem może być zadnie 13 i trudności z podaniem dziennej daty bitwy pod Grunwaldem, czy zadania nr 9, 30, 31, 36 - ze znajomością i stosowaniem pojęć historycznych właściwie w całym zakresie chronologicznym. Odnosiło się to tak do umiejętności samodzielnego wyjaśnienia znaczenia pojęcia jak i do rozpoznania właściwego pojęcia na podstawie materiałów załączonych do pytania - z wiedzą faktograficzną umożliwiającą opisanie różnych dziedzin przeszłości, często była ona zbyt ogólnikowa. Standard II: Korzystanie z informacji, czyli stosowanie faktografii i terminologii historycznej do wyjaśnienia procesu historycznego. Zauważamy duże zróżnicowanie umiejętności uczniów, które ujawniało się w różnych zadaniach. Największe problemy sprawiała piszącym: - umiejętność posługiwania się mapą piszący nie potrafili wskazać regionów, kształtu terytorialnego państwa, granic (zadania 4, 8, 12, 26) - umiejętność umieszczenia wydarzeń w czasie przykładem mogą służyć zadania na uporządkowanie (np. zadanie 1, 30) - uogólnianie faktów (np. zadanie 11) szczególnie raziła nieumiejętność językowa, nadmierny minimalizm w argumentowaniu, zdawkowość wypowiedzi - wyjaśnianie zjawisk (np. zadanie 7) - wskazywanie cech charakterystycznych (np. zadanie 14) także w tym przypadku, największe problemy mieli piszący z prawidłowym formułowaniem swoich wypowiedzi. 20

Pojawiała się tutaj niedbałość. Zamiast podać kilka cech, argumentów, itp., jak wynikało z treści zadania często piszący podawał tylko jeden. Na osobne omówienie zasługuje umiejętność korzystania z różnorodnych źródeł historycznych. Piszący nie mieli problemu z prostą selekcją informacji, wskazaniem odpowiedniej informacji w źródle. Wydaje się, że nie trzeba już poświęcać dużo miejsca na kształtowanie tego elementu na lekcjach historii. Natomiast duże problemy pojawiały się, gdy należało podjąć dokładniejszą analizę, gdy pojawiło się trudniejsze źródło trudniejszy tekst, mapa itp. Jeśli połączymy to podanymi wyżej umiejętnościami, to wyraźnie zaznacza się tendencja do zdawkowej odpowiedzi. Oznaczać to może niedbałość przy udzielaniu odpowiedzi, ale także brak wiedzy i umiejętności umożliwiających pełniejszą wypowiedź, podanie większej ilości argumentów, czy bardziej pogłębioną analizę źródła. W przyszłości może to grozić obniżeniem ilości punktów. Chyba należy zwrócić większa uwagę na ten problem. Standard III: Tworzenie informacji, czyli przedstawienie i ocenienie wydarzenia i zjawiska historycznego w formie przejrzystej i logicznej wypowiedzi pisemnej. Najwięcej trudności ujawniły zadania sprawdzające stopień opanowania tego standardu. Można je podzielić na dwie najważniejsze grupy. Do pierwszej należały trudności z takimi umiejętnościami jak: - dobieranie argumentów - uzasadnianie własnej opinii - wskazywanie odpowiednich cech - wyszukiwanie wszystkich podanych informacji - porównanie wydarzeń - selekcjonowanie faktów dla uzasadnienia własnej tezy. Do drugiej grupy należą problemy związane z konstrukcja własnej wypowiedzi, opinii. Najbardziej raziła nieporadność w skonstruowaniu wypowiedzi, tendencja do zdawkowości, ograniczenie się do jednego argumentu. Piszący nie potrafili często napisać krótkiej wypowiedzi i odpowiednio jej uzasadnić przez podanie kilku argumentów. Tutaj zauważmy także nieporadność językową. Duże problemy rodziło także sformułowanie własnej opinii, zwłaszcza gdy załączone materiały były trochę trudniejsze. 2.5. Błędy, których można było uniknąć Najważniejsze błędy, w wyniku który piszący tracił najwięcej punktów wynikały z: - niedokładnego czytania poleceń wówczas odpowiedź była nie na temat, często niepełna, co powodowało utratę punktów, gdyż na przykład zamiast trzech argumentów, piszący umieszczał tylko jeden. - czytanie tylko części polecenia, bez zwracania uwagi na punktacje zamieszczona przy zadaniu - niedokładne czytanie materiałów źródłowych, zwłaszcza gdy okazywały się bardziej skomplikowane - braku dokładności w odpowiedzi na polecenia - zbytniej skrótowości w uzasadnianiu swojej opinii, która powodował, że nie wspierano jej odpowiednimi argumentami pomimo, że była wystarczająca ilość miejsca - niedokładnym podawaniu imion i nazwisk - niestarannym pisaniu. 21

3. Próbny egzamin maturalny z wiedzy o społeczeństwie 3.1. Ogólna informacja o wynikach egzaminu z wiedzy o społeczeństwie Próbny egzamin maturalny z wiedzy o społeczeństwie pisało około 3 000 uczniów z klas II. Ocenie i analizie poddane zostało 433 prace. Należy pamiętać, że arkusz przygotowywany był pod kątem piszących, którzy często dopiero zaczynali w szkole ten przedmiot. Egzamin próbny obejmował arkusz pierwszy, podstawowy, który sprawdzał wszystkie standardy wymagań egzaminacyjnych: - znajomość i rozumienie zjawisk opisanych w standardzie pierwszym 11 zadań - umiejętność korzystania z informacji, czyli standard drugi 3 zadania - umiejętność tworzenia informacji głównie zadanie 14 i pojedyncze podpunkty w kilku innych zadaniach Poniżej, w tabeli 1 przedstawiono podstawowe dane statystyczne dotyczące wyników próbnej matury z historii: Tabela 1. Podstawowe dane statystyczne Liczba ocenionych prac 433 Łatwość (p) 0,55 Średnia punktów 44 Najwyższy wynik 80 Najniższy wynik 0 Łatwość arkusza egzaminacyjnego wyniosła 0,55, czyli przygotowany egzamin okazał się umiarkowanie trudny. Rzetelność całego arkusza była dość wysoka i wynosiła 0,87. Rysunek 1. Rozkład wyników egzaminu próbnego z wiedzy o społeczeństwie 5 4 3 2 1 0 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 80 0 2 4 6 22

3.2. Podstawowe dane statystyczne dotyczące zadań egzaminu z wiedzy o społeczeństwie. Poniżej przedstawiono podstawowe dane statystyczne dotyczące szesnastu zadań próbnego egzaminu maturalnego z wiedzy o społeczeństwie. Tabela 2. Zróżnicowanie wskaźnika łatwości (p) zadań o numerach od 1 do 16 łatwość 0-0.19 0.20-0.49 0.50-0.69 0.70-0.89 0.90-1.00 zadania 8, 9, 10 4, 5, 6, 11,12, 13, 14, 16 1, 2, 3, 7, 15 bardzo trudne trudne Interpretacja zadania umiarkowanie trudne Liczba zadań łatwe bardzo łatwe 1 2 8 5 Liczba punktów (procent) 3 10 65 22 Widzimy, że w arkuszu większość stanowiły zadania umiarkowanie trudne, za które można było uzyskać 65 punktów. Za zadania łatwe zdający mógł uzyskać 22 punkty. Tylko jedno zadanie było bardzo trudne. Zgodnie z rozporządzeniem MENiS, aby zdać egzamin należy uzyskać 30% punktów. W przypadku egzaminu próbnego z historii okazało się, że 13,63 % uczniów (czyli 59 osoby) nie zdałoby egzaminu. Z analizy danych wynika, że statystyczny uczeń uzyskał ponad połowę punktów możliwych do uzyskania. Egzamin sprawdzał głównie umiejętności zakresu drugiego standardu wymagań, co przedstawia załączony poniżej wykres. Rysunek 2. Rozkład punktów w odniesieniu do standardów Rozkład punktów według standardów iilość punktów 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 1 2 3 standardy 23

3.3. Charakterystyka zadań egzaminu z wiedzy o społeczeństwie i odpowiedzi młodzieży Poniżej przedstawiamy krótko treść każdego zadania, badaną czynność, model odpowiedzi, łatwość i krótki komentarz, w którym wykorzystano spostrzeżenia egzaminatorów zewnętrznych oceniających prace przesłane do komisji. Zadanie 1. (1 pkt) Ile nowych państw zostało przyjętych do Unii Europejskiej w maju 2004 r.? Podkreśl właściwą odpowiedź: A) 4 C) 8 B) 6 D) 10 Zadanie sprawdzało wiedzę z zakresu zjawisk politycznych. D Łatwość 0,70 Piszący bez problemu rozwiązywali to zadanie. Zadanie 2. (1 pkt) Rozmowy prowadzone samodzielnie przez strony konfliktu w celu jego rozstrzygnięcia to: A) arbitraż B) koncyliacja C) mediacja D) negocjacje Zadanie sprawdzało wiedzę z zakresu zjawisk społecznych. D Łatwość 0,87 Zadanie okazało się bardzo łatwe. Zadanie 3. (2 pkt) Na ilustracjach przedstawiono plany obu izb polskiego parlamentu. Podpisz je odpowiednimi nazwami. A. Jest to... B. Jest to... Zadanie sprawdzało umiejętność korzystania z informacji rozpoznania najważniejszych instytucji państwa A. Senat RP [Senat]. Dopuszczalna odpowiedź sala posiedzeń Senatu. B. Sejm RP [Sejm]. Dopuszczalna odpowiedź sala posiedzeń Sejmu. Łatwość 0,85 Piszący nie mieli problemu z rozwiązaniem zadania. Zadanie 4. (1 pkt) Uporządkuj wymienione niżej sądy od najniższej do najwyższej instancji. A) sąd apelacyjny C) Sąd Najwyższy B) sąd okręgowy D) sąd rejonowy Zadanie sprawdzało umiejętność porządkowania faktów. Kolejność: 1. D, 2. B, 3. A, 4. C. Punkt przyznawany za poprawną kolejność. Łatwość 0,65 Zadanie okazało się umiarkowanie trudne. 24

Zadanie 5. (4 pkt) Do podanych w tabeli opisów dopisz pojęcia: ksenofobia, nacjonalizm, patriotyzm, szowinizm. A. Umiłowanie własnego narodu i państwa. Gotowość poświęcenia dlań życia. B. Pogląd uznający nadrzędność interesów własnego narodu nad innymi narodami. Aprobata i sympatia wobec przedstawicieli innych narodów, przekonanie, że C. współdziałanie pozwoli osiągnąć wspólny cel. D. Miłość do własnego narodu, a zarazem wrogość i pogarda wobec innych narodów. Przekonanie, że źródłem wszelkiego zła są cudzoziemcy (przedstawiciele innych E. narodów). Zadanie sprawdzało znajomość i rozumienie procesów społecznych. A. Patriotyzm. B. Nacjonalizm. C. Szowinizm. D. Ksenofobia Łatwość 0,58 Piszący mieli problemy z przyporządkowaniem pojęć do odpowiednich definicji. Tylko co trzeci piszący potrafił poprawnie przyporządkować 3-4 pojęcia. Zadanie 6. (4 pkt) Wśród wymienionych państw europejskich podkreśl cztery monarchie: A) Austria F) Niemcy B) Białoruś G) Norwegia C) Dania H) Szwajcaria D) Francja I) Szwecja E) Holandia J) Włochy Zadanie sprawdzało umiejętność selekcji i porządkowania faktów. C, E, G, I [Dania, Holandia, Norwegia, Szwecja]. Punktacja: po 1 punkcie za każde państwo. Łatwość 0,64 Zadanie okazało się umiarkowanie trudne. Większość piszących potrafiła wskazać ponad dwa państwa. Zadanie 7. (1 pkt) Zaznacz osobę, która występuje w polskim sądzie w roli oskarżyciela publicznego. A) adwokat B) ławnik C) prokurator D) sędzia Zadanie sprawdzało znajomość i rozumienie wiedzy z zakresu prawa C Łatwość 0,79 Piszący nie mieli trudności ze wskazaniem odpowiedniej odpowiedzi. 25

Zadanie 8. (3 pkt) Wymień nazwiska trzech tzw. ojców integracji europejskiej. Zadanie sprawdzało wiedzę z zakresu zjawisk politycznych. Możliwe odpowiedzi: [Konrad] Adeneauer, [Robert] Schuman, [Paul- Henri] Spaak, [Alcide] de Gasperi. Po jednym punkcie za każde nazwisko. Łatwość 0,12 Piszący zwykle opuszczali to zadanie. Nieliczni wskazali jedną z osób, a tylko 9 osób wymieniło trzy osoby. Zadanie 9 (4 pkt) Wyjaśnij znaczenie pojęcia globalizacja. Podaj przykłady dwóch czynników (zjawisk) sprzyjających procesom globalizacyjnym we współczesnym świecie. A. Wyjaśnienia B. Przykłady Zadanie sprawdzało umiejętność rozpoznania problemów kraju i światowych. A. Globalizacja to zjawisko społeczno-ekonomiczne, kulturowe oraz (w pewnym stopniu) polityczne, które polega na postępującej żywiołowo integracji gospodarek państw, rozwoju rynków ponadnarodowych, przy jednoczesnym występowaniu ujednolicania kultury w skali całego świata. Punktacja: - za stwierdzenie o ogólnoświatowym (globalnym) zasięgu tego zjawiska 1 punkt, - za podanie chociaż jego jednej cechy charakterystycznej 1 punkt. B. Czynniki sprzyjające procesowi globalizacji: - rozwój nowoczesnych środków łączności i komunikacji (w tym Internetu), - mobilność kapitału światowego i możliwość inwestowania w różnych krajach, - rozwój nowoczesnych technologii przemysłowych, - rozwój kultury masowej, - presja wzorów kultury zachodniej. Punktacja: za podanie jednego czynnika 1 punkt. Łatwość 0,23 Zadanie okazało się trudne. Piszący nieporadnie opisywali zjawisko mieli problemy z podaniem odpowiednich przykładów tylko co dziesiąty potrafił wskazać dwa czynniki. Zadanie 10. (4 pkt) Napisz w 1 2 zdaniach: A) Na czym polega zasada trójpodziału władzy w państwie? B) Kto i w którym stuleciu ją sformułował? Zadanie sprawdzało znajomość i rozumienie zasad funkcjonowania demokracji oraz lokalizację ważnych wydarzeń i postaci w czasie i przestrzeni. 26

Łatwość 0,34 A. Podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Występuje między nimi równowaga. Punktacja: za wymienienie rodzajów władzy 1 punkt, za określenie wzajemnych relacji miedzy nimi 1 punkt. B. Charles Louis Montesquieu [Monteskiusz], XVIII wiek. Dopuszcza się również odpowiedź John Locke, i w tym wypadku wiek XVII. Punktacja: Za podanie jednego nazwiska (może być bez imienia) 1 punkt, Za podanie wieku 1 punkt. Piszący mieli duże problemy z tym zadaniem. Ponad połowa potrafiła ogólnie wskazać na czym polega zasada, ale tylko nieliczni wiedzieli w który wieku powstała i kto ją sformułował. Zadanie 11. (3 pkt) Na mapce odpowiednimi cyframi zaznacz aktualnych sąsiadów Polski i wpisz nazwy tych państw do legendy. Zadanie sprawdzało lokalizację ważnych wydarzeń w czasie i przestrzeni 1. Białoruś, 2. Czechy, 3. Litwa, 4. Niemcy, 5. Rosja, 6. Słowacja, 7. Ukraina Punktacja: za podanie nazw i poprawne zaznaczenie 0 2 państw 0 punktów, za podanie nazw i poprawne zaznaczenie 3 4 państw 1 punkt, za podanie nazw i poprawne zaznaczenie 5 6 państw 2 punkty, za podanie nazw i poprawne zaznaczenie 7 państw 3 punkty. Łatwość 0,59 Okazało się, że tak łatwe zadanie sprawiło zdającym problem, gdyż tylko co trzeci potrafił prawidłowo wskazać wszystkich sąsiadów Polski. Zadanie 12. (4 pkt) Zaznacz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe, wpisując w odpowiednie miejsce tabelki prawda (P) lub fałsz (F). A. Skrócenie kadencji Sejmu pociąga za sobą skrócenia kadencji Senatu. B. Rada Gabinetowa obraduje pod przewodnictwem Prezydenta RP. C. Prezydent RP desygnuje kandydata na Prezesa Rady Ministrów. D. Sądy i trybunały są władzą zależną od innych władz w RP. Zadanie sprawdzało umiejętność czytania przepisów prawnych. A. Prawda; B. Prawda; C. Prawda; D. Fałsz Łatwość 0,65 Większość piszących potrafiła wskazać prawidłowe trzy odpowiedzi. 27