Prof. Dr hab. Andrzej Stoff Wykaz zagadnień oraz spis lektur do egzaminu z teorii literatury i poetyki dla studentów polonistyki WYKAZ ZAGADNIEŃ Z TEORII LITERATURY I POETYKI I. Teoria literatury jako nauka humanistyczna 1. Wiedza o literaturze; nauka o literaturze a krytyka literacka 2. Filozoficzne (Platon, Arystoteles), teoretyczne (Arystoteles) i filologiczne (biblioteka aleksandryjska) źródła nauki o literaturze 3. Filologia jako historyczne źródło zagadnień i metod nauki o literaturze 4. Teoria literatury jako dział nauki o literaturze: a. przedmiot, problematyka, metoda i cel badań b. teoria literatury a historia literatury i metodologia badań literackich 5. Poetyka jako dyscyplina teoretycznoliteracka: a. poetyka sformułowana i poetyka immanentna b. poetyka opisowa i poetyka historyczna c. poetyka opisowa i poetyka normatywna d. działy poetyki i dyscypliny z niej wyrosłe 6. Inne nauki zainteresowane literaturą nauki wykorzystywane w badaniach literackich II. Dzieło literackie 1. Dzieło literackie jako wytwór człowieka i element nowej rzeczywistości humanistycznej 2. Pojęcie twórczości 3. Autor: osoba czy podmiot czynności twórczych? 4. Analogiczna teoria dzieła literackiego
5. Sposób istnienia dzieła literackiego 6. Językowe tworzywo dzieła literackiego 7. Dzieło literackie a tekst: problemy ontologiczne i praktyczne 8. Wyznaczniki literackości, ich historyczny charakter 9. Dwuwymiarowa budowa dzieła literackiego 10. Dzieło literackie jako przedmiot komunikacji literackiej 11. Funkcje dzieła literackiego 12. Dzieło literackie w literaturze i kulturze: a. dzieło literackie wobec innych sztuk i dziedzin kultury b. rodzaje relacji międzytekstowych c. konwencja literacka d. tradycja literacka e. kultura literacka 13. Problematyka teoretyczna periodyzacji dzieł i zjawisk literackich (proces historycznoliteracki, epoka, prąd, szkoła, pokolenie) III. Poznawanie dzieła literackiego 1. Dzieło literackie i jego konkretyzacje 2. Konkretyzacja jako przedmiot estetyczny 3. Filologiczne opracowanie tekstu 4. Analiza dzieła literackiego 5. Interpretacja dzieła literackiego: czynność i przedmiot 6. Wartościowanie: a. status wartościowania w badaniach literackich b. aksjologiczny model dzieła literackiego: wartości rezydentne, sytuacyjne i nabywane c. wartości artystyczne i wartości estetyczne d. wartości estetyczne i nadestetyczne 7. Teorie badań literackich jako historyczne próby wyjaśnienia faktu dzieła literackiego i zjawiska literatury [Obowiązuje znajomość kierunków wskazanych przez osoby prowadzące konwersatoria] IV. Morfologia dzieła literackiego 1. Jak rozumieć pojęcia treści i formy?
3 2. Temat jako wykładnik uporządkowania zawartości treściowej dzieła i wskazanie odniesień do rzeczywistości 3. Pojęcie podmiotu literackiego; stosunek tej kategorii do autora 4. Kategoria świata przedstawionego: a. zastosowanie zasady analogiczności do jego rozumienia b. składniki świata przedstawionego c. relacje między składnikami świata przedstawionego 5. Literackie formy podawcze 6. Kategoria odbiorcy; różne poziomy jej przejawiania się V. Kompozycja dzieła literackiego 1.Kompozycja jako wykładnik jedności i gwarancja tożsamości dzieła 2. Dzieło literackie jako struktura artystyczna 3. Pojęcie kompozycji: a. aspekt strukturalny b. aspekt motywacyjny c. aspekt komunikacyjny 4. Historyczny charakter wzorców kompozycyjnych i typów kompozycji 5. Kompozycja a budowa dzieła literackiego VI. Elementy stylistyki 1. Estetyczna waloryzacja wszystkich poziomów organizacji językowej tekstu dzieła literackiego 2. Pojęcie stylu; odmiany stylów 3. Stylizacja: jej istota, odmiany i funkcje 4. Główne rodzaje środków stylistycznych 5. Metafora: a. metaforyczność jako naturalna właściwość mowy i jej wykorzystanie w literaturze; funkcje metafory i mechanizmy jej przemian b. teorie metafory c. rodzaje metafor 6. Fonostylistyka: organizacja brzmieniowa tekstu literackiego VII. Elementy wersologii
1. Organizacja wierszowa jako uporządkowanie naddane 2. Elementy konstytutywne wiersza polskiego 3. Wiersz a proza 4. Systemy wiersza polskiego 5. Wiersze nieregularne i wolne 6. Funkcje wiersza 7. Organizacja wierszowa wobec problemów języka w poezji współczesnej VIII. Genologia literacka 1. Przedmiot zainteresowania genologii: poziom przedmiotów, pojęć i terminów genologicznych 2. Kategorie genologiczne 3. Kryteria wyróżniania rodzajów i gatunków 4. Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy oraz zjawiska pokrewne 5. Współczesne rewizje tradycji genologicznej IX. Epika 1. Wyróżniki rodzajowe epiki: a. narrator i narracja b. postać literacka jako imago homini (obraz człowieka): funkcje w utworze i techniki kreowania c. świat przedstawiony organizacja czasu i przestrzeni c. epickie formy wypowiedzi d. właściwości stylistyczne epiki 2. Epika a proza narracyjna 3. Historyczne gatunki epickie 4. Powieść i jej odmiany 5. Gatunki piśmiennictwa użytkowego w funkcji literackiej (dziennik, pamiętnik) X. Liryka 1. Rozróżnienie pojęć: liryka, poezja, wiersz 2. Liryka jako zobiektywizowany w języku subiektywny obraz świata 3. Wyróżniki rodzajowe liryki:
5 a. podmiot liryczny b. sytuacja liryczna c. typowe formy wypowiedzi lirycznej i ich ewolucja w liryce współczesnej d. właściwości stylistyczne e. organizacja wersyfikacyjna utworów lirycznych i jej funkcje 4. Historyczne gatunki liryki 5. Poklasyczne propozycje klasyfikacyjne utworów lirycznych 6. Sytuacja genologiczna w liryce współczesnej XI. Dramat 1. Status genologiczny dramatu 2. Dramat a teatr: historyczne ukształtowanie relacji i ich znaczenie dla poetyki dramatu 3. Typ sytuacji ludzkich przedstawianych przez dramat 4. Dialog jako forma umożliwiająca prezentację konfliktu 5. Wyznaczniki rodzajowe dramatu jako dzieła literackiego: a. postać jako bohater dramatu i jako rola teatralna b. sposoby organizacji zdarzeniowości w dramacie: pojęcie zdarzenia, sytuacji, akcji, intrygi c. osobliwość istnienia świata przedstawionego w dramacie d. organizacja czasu i przestrzeni e. formy wypowiedzi dramatycznej 6. Teatralność wpisana w strukturę dramatu 7. Główne gatunki dramatyczne
SPIS LEKTUR Z TEORII LITERATURY I POETYKI Wykaz skrótów najczęściej przywoływanych antologii: GP = Genologia polska, oprac. E. Miodońska-Brookes i inni, Warszawa 1983. PTL 1 = Problemy teorii literatury, [seria 1], wyb. dok., H. Markiewicz, Wrocława 1967 i wyd. nast. PTL 2 = Problemy teorii literatury, seria 2, wyb. dok. H. Markiewicz, Wrocław 1976 i wyd. nast. PTL 3 = Problemy teorii literatury, seria 3, wyb. dok. H. Markiewicz, Wrocław 1988. PTLPM = Problemy teorii literatury w Polsce międzywojennej, wyb. dok. H. Markiewicz, Wrocław 1982. Podręczniki i opracowania ogólne Arystoteles, Poetyka, przekł. i oprac. H. Podbielski, Wrocław 1983 (BN seria II, nr 209). Ze Wstępu fragmenty pośw. mimesis i katharsis, s. XLV LXXXIX oraz samodzielnie wybrane i przemyślane jedno zagadnienie z Poetyki w kontekście propozycji współczesnych. R. Wellek, A. Warren, Teoria literatury, Warszawa 1970 i wyd. nast.: cz. III: Zewnętrzna problematyka literatury; cz. IV: rozdz. 12: Sposób istnienia dzieła literackiego. Nauka o literaturze T. Czeżowski, O naukach humanistycznych, w: tenże, Odczyty filozoficzne, Toruń 1969. S. Skwarczyńska, Systematyka głównych kierunków w badaniach literackich, t. 1, Łódź 1948, rozdz. 1: Filologia.
7 Dzieło literackie R. Ingarden, Z teorii dzieła literackiego, w: tenże, Szkice z filozofii literatury; także w antologii: Problemy teorii literatury, [seria 1], wyb. dok. H. Markiewicz, Wrocław 1967 i wyd. nast. W. Stróżewski, Dialektyka twórczości, Kraków 1983, rozdz. 1.1: Twórczość i pojęcia pokrewne, s. 11 17 oraz 4.2.1: Zasadnicze pytania dialektyki twórczości, s. 181 189. A. Okopień-Sławińska, Rola konwencji w procesie historycznoliterackim, w t. zbior.: Proces historyczny w literaturze i sztuce, pod red. M. Janion i A. Piorunowej, Warszawa 1967. M. Głowiński, Tradycja literacka. Próba zarysowania problematyki, w: PTL 1, także w: tenże, Intertekstualność, groteska, parabola, Kraków 2000 (jako Prace wybrane Michała Głowińskiego, t. 5). Funkcje dzieła literackiego A. Stoff, Przemiany funkcji literatury w świecie współczesnym a jej zobowiązania wobec człowieka, w t. zbior.: U progu trzeciego tysiąclecia, pod red. A. Białeckiej i J. J. Jadackiego, Warszawa 2001. K. Rosner, Świat przedstawiony a funkcja poznawcza dzieła literackiego, w: PTL 2; dostępne także jako prwdr. w: Studia Estetyczne t. 7 (1970). Poznawanie dzieła literackiego R. Ingarden, Formy poznawania dzieła literackiego. Pamiętnik Literacki 1936, z. 2; także w: PTLPM. A. Stoff, Temat utworu literackiego, w: Z teorii dzieła literackiego, pod red. A. Stoffa i M. Cyzman, Toruń 2003, s. 121 144 i nadbitka. J. Sławiński, Analiza, interpretacja i wartościowanie dzieła literackiego, w t. zbior.: Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa, pod red. H. Markiewicza i J. Sławińskiego, Kraków 1976, przedr. w: tenże, Próby teoretycznoliterackie, Warszawa 1992 i wyd. nast.
A. Stoff, O pojęciu interpretacji. Acta Universitatis Nicolai Copernici Filologia Polska 41, Toruń 1993 i nadbitka. S. Sawicki, Problematyka aksjologiczna w badaniach literackich, w t. zbior.: Problematyka aksjologiczna w nauce o literaturze, pod red. S. Sawickiego i A. Tyszczyka, Lublin 1992; także w: tenże, Wartość sacrum Norwid, Lublin 1994. Morfologia i kompozycja dzieła literackiego J. Kleiner, Treść i forma, w: tenże, Studia z zakresu teorii literatury, Lublin 1956 oraz w: tenże, W kręgu historii i teorii literatury, Warszawa 1981; również w: PTLPM. S. Sawicki, Między autorem a podmiotem mówiącym. Pamiętnik Literacki 1977, z. 2; także w: tenże, Poetyka interpretacja sacrum, Warszawa 1981. A. Stoff, O pojęciu kompozycji dzieła literackiego, w: Kompozycja dzieła literackiego, pod red. A. Stoffa, Toruń 2004. J. Mukařovsky, Dialog a monolog, w: tenże, Wśród znaków i struktur, Warszawa 1970. J. Sławiński, O opisie. Teksty 1981, nr 1; także w t. zbior.: Studia o narracji, pod red. J. Błońskiego i in., Wrocław 1982 oraz w: tenże, Próby teoretycznoliterackie, Warszawa 1992. Stylistyka H. Kurkowska, S. Skorupka, Stylistyka polska. Zarys, Warszawa 1959 i wyd. nast. (dobra orientacja w szczegółowej problematyce stylistycznej). J. Sławiński, Wokół teorii języka poetyckiego. Twórczość 1961, nr 12, także w: PTL 1 oraz w: tenże, Dzieło. Język. Tradycja, Warszawa 1974 (także w ramach Prac wybranych Janusza Sławińskiego, t. 2). T. Dobrzyńska, Warunki interpretacji wypowiedzi metaforycznych, w t. zbior.: Teoria tekstu, pod red. T. Dobrzyńskiej, Wrocław 1986; przedr. w: taże, Mówiąc przenośnie... Studia o metaforze, Warszawa 1994.
9 M. Głowiński, O stylizacji, w t. zbior.: Problemy socjologii literatury, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław 1971; także w antologii: Stylistyka polska, Warszawa 1973 oraz w: tenże, Style odbioru, Kraków 1977 i Intertekstualność, groteska, parabola, Kraków 2000. K. Górski, Aluzja literacka. Twórczość 1961, nr 8; także w: tenże, Z historii i teorii literatury [seria 2], Warszawa 1964 oraz w antologiach: Stylistyka polska, Warszawa 1973 i PTL 1, [od wyd. 2!], (Tylko część ogólna i tzw. aluzja bezpośrednia). Wersyfikacja M. Dłuska, Wiersz. Język Polski 1962, nr 1/2; także w: PTL 1. S. Sawicki, Wokół opozycji: wiersz-proza, w t. zbior.: Metryka słowiańska, pod red. Z. Kopczyńskiej i L. Pszczołowskiej, Wrocław 1971; także w: PTL 2; oraz w: tenże, Poetyka interpretacja sacrum, Warszawa 1981 (wymiennie z pracą Z. Jarosińskiego). Z. Jarosiński, Postacie poezji, Warszawa 1985, rozdz. Kształt współczesnego wiersza, s.129 160 (wymiennie z pracą S. Sawickiego). Genologia S. Skwarczyńska, Wstęp do nauki o literaturze, t. 3, Warszawa 1965: s. 35 37, 72 75, 312 319, 338 341 [fragmenty dotyczące rozróżnienia przedmiotów, pojęć i terminów genologicznych]. M. Głowiński, Gatunek literacki i problemy poetyki historycznej, w t. zbior.: Proces historyczny w literaturze i sztuce, pod red. M. Janion i A. Piorunowej, Warszawa 1967; także w: PTL 2 i GP. Epika E. Auerbach, Mimesis, Warszawa 1968, t. 1, rozdz. Blizna Odyseusza.
M. Jasińska, Narrator w powieści. Zagadnienia Rodzajów Literackich 1962, z. 1; szerzej dost. w antologiach: PTL 1 i GP. A. Stoff, Imago hominis. Postać w dziele literackim, w: tenże, Zagłoba sum! Studium postaci literackiej, Toruń 2006. A. Stoff, Poetyka i semantyka literackich zobrazowań przestrzeni miasta, w t. zbior.: Miasto kultura literatura, pod red. J. Daty, Gdańsk 1993; przedr. w: tenże, Studia z teorii literatury i poetyki historycznej, Lublin 1997 (cztery zakresy problematyki przestrzeni literackiej). R. Humphrey, Strumień świadomości techniki. Pamiętnik Literacki 1970, z. 4; także w: Studia z teorii literatury. Archiwum przekładów Pamiętnika Literackiego, Wrocław 1977. M. Bachtin, Epos a powieść. Pamiętnik Literacki 1970, z. 3; także w: Studia z teorii literatury. Archiwum przekładów Pamiętnika Literackiego, Wrocław 1977; także w: tenże, Problemy literatury i estetyki, Warszawa 1982. L. Fryde, Problem noweli, w: tenże, Wybór pism krytycznych, Warszawa 1966; także w: Pamiętnik Literacki 1961, z. 1 i w: PTLPM. R. Turasiewicz, St. Stabryła, Wstęp do: Nowele antyczne, Wrocław 1986 (BN seria II, nr 213); (wył. fragm. Wokół pojęcia noweli, s. III VII oraz orientacja co do sposobu występowaniu noweli w innych gatunkach literatury antycznej). Liryka O. Ortwin, O liryce i wartościach lirycznych, w: tenże, Próby przekrojów, Lwów 1936; także w: tenże, Pisma krytyczne, Kraków 1970, t. 2; także w: PTLPM i GP. Cz. Zgorzelski, Historycznoliterackie perspektywy genologii w badaniach nad liryką, Pamiętnik Literacki 1965, z. 2 oraz w: PTL 2 (tylko własna propozycja genologiczna autora rozdz. 2). E. Balcerzan, Sytuacja gatunków, w: tenże, Przez znaki, Poznań 1972 (stąd wstęp: s. 132 133 oraz trzy warianty obecności gatunków w poezji: s. 150 194). Dramat P. Szondi, Teoria nowoczesnego dramatu, Warszawa 1976, rozdz. 1: Dramat.
11 I. Sławińska, Struktura dzieła teatralnego, w: PTL 1; przedr. pt.: Główne problemy struktury dramatu w antologii: Wprowadzenie do nauki o teatrze, oprac. J. Degler, Wrocław 1974 i wyd. nast.; wersja rozszerzona pt.: Czytanie dramatu w: taże, Odczytywanie dramatu, Warszawa 1988. A. Stoff, Dramat i czas. Acta Universitatis Nicolai Copernici Filologia Polska 45, Toruń 1995 oraz nadbitka. J. Błoński, Dramat i przestrzeń. Dialog 1977, nr 8; także w t. zbior.: Przestrzeń i literatura, pod red. M. Głowińskiego i A. Okopień-Sławińskiej, Wrocław 1978 oraz w antologii: Problemy teorii dramatu i teatru, oprac. J. Degler, Wrocław 1988 (wymiennie z pracą H. M. Karasińskiej). H. M. Karasińska, Przestrzeń w dramacie przestrzeń teatralna, Teksty 1977, nr 4 (wymiennie z pracą J. Błońskiego). A. Stoff, Formy wypowiedzi dramatycznej, Toruń 1985 (orientacja w różnorodności zjawisk językowych w dramacie). Toruń, dnia 4 października 2011 roku.