... pieczątka nagłówkowa szkoły... kod pracy ucznia KONKURS BIOLOGICZNY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH ETAP SZKOLNY Drogi Uczniu! Witaj na I etapie konkursu biologicznego. Przeczytaj uważnie instrukcję i postaraj się prawidłowo odpowiedzieć na wszystkie pytania. Arkusz liczy 14 stron i zawiera 18 zadań. Przed rozpoczęciem pracy sprawdź czy Twój test jest kompletny. Jeżeli zauważysz usterki, zgłoś ten fakt Komisji Konkursowej. Zadania czytaj uważnie i ze zrozumieniem. Odpowiedzi wpisuj czarnym lub niebieskim długopisem bądź piórem. Dbaj o czytelność pisma i precyzję odpowiedzi. Nie używaj korektora. Oceniane będą tylko odpowiedzi, które zostały umieszczone w miejscu do tego przeznaczonym. Brudnopis nie będzie oceniany. Czas pracy: 60 minut Liczba punktów możliwych do uzyskania: 75 Pracuj samodzielnie. Powodzenia!
Zadanie 1. (0-2 pkt) Systemy klasyfikacji organizmów dzielą się na: 1. oparte na łatwych do wykorzystania kryteriach morfologicznych i anatomicznych; 2. oparte na związkach pokrewieństw ewolucyjnych między organizmami. A. Dopasuj opis systemu klasyfikacji organizmów do odpowiedniej nazwy (wystarczy w odpowiednich miejscach wpisać cyfry 1 i 2). System naturalny System sztuczny B. Z którym systemem należy połączyć nazwisko Linneusz? Zadnie 2. (0-6 pkt) Obecnie każdy organizm możemy zakwalifikować do jednego z pięciu królestw czyli jednostek klasyfikacji biologicznej o najwyższej randze. A. Podane niżej gatunki wpisz do odpowiedniej kolumny tabeli, zgodnie z ich przynależnością systematyczną. widłoząb miotlasty, mąklik otrębiasty, koral szlachetny, łuskiewnik różowy, prątek Kocha, zaraza ziemniaczana, nadecznik stawowy, rzęsistek pochwowy, morszczyn pęcherzykowaty, pałeczka krztuśca BAKTERIE PROTISTY GRZYBY ROŚLINY ZWIERZĘTA B. Spośród wymienionych organizmów, wypisz wszystkie pasożyty. Strona 2 z 14
Zadanie 3. (0-6pkt) W komórkach występują różnego rodzaju związki chemiczne. Ze względu na budowę i właściwości tych związków dzielimy je na związki organiczne i nieorganiczne. Oceń poprawność zamieszczonych w tabeli stwierdzeń dotyczących składu chemicznego komórek, wpisując w odpowiednich miejscach literę P (prawda) lub F (fałsz). Stwierdzenie 1. Głównymi pierwiastkami występującymi w kwasach nukleinowych są węgiel, wodór, tlen, azot i fosfor. P/F 2. Białka zbudowane są z aminokwasów, których w organizmach występuje 30 rodzajów o odmiennych właściwościach fizykochemicznych. 3. Tłuszcze wraz z białkami budują błony komórkowe. 4. Tłuszcze mogą być w komórkach spalane podczas oddychania wewnątrzkomórkowego, dostarczając w tym procesie ponad dwa razy więcej energii, niż ta sama ilość węglowodanów. 5. U roślin transportową formą cukru jest sacharoza, a u zwierząt glukoza. 6. Błonnik to białko, które nie jest trawione w organizmie człowieka, jednak spożywane we właściwej ilości zapobiega m. in. nowotworom jelita grubego. 7. Witaminy regulują przebieg wielu procesów w organizmach oraz dostarczają niewielkie ilości energii. Napisz, które związki chemiczne, wymienione w tym zadaniu należą do grupy związków organicznych, a które z nich to związki nieorganiczne? Strona 3 z 14
Zadanie 4. (0-3pkt) Przeprowadzono doświadczenie z jednokomórkowymi protistami euglenami zielonymi. Badano wrażliwość tych organizmów na światło. Wyniki doświadczenia przedstawia schematyczny rysunek. Zapoznaj się z nim, a następnie postaraj się odpowiedzieć na pytania. Dlaczego eugleny przemieszczają się w kierunku dobrze oświetlonego miejsca? Jaki składnik komórki eugleny pomaga jej orientować się w oświetleniu? Czy eugleny mogłyby przeżyć, jeśli pozostałyby w zaciemnionej części akwarium? Odpowiedź uzasadnij. Zadanie 5. (0-6 pkt) Poniżej znajduje się logogryf, który jest już rozwiązany. A. Postaraj się stworzyć opisy do poszczególnych haseł logogryfu. Wszystkie opisy powinny być tak skonstruowane, aby osoba, która chciałaby rozwiązać pusty logogryf, nie miała wątpliwości jakie hasło powinna wpisać. 6. 1. P Ą C Z K O W A N I E 2. K O M Ó R C Z A K 3. G R Z Y B N I A 4. O W O C N I K 5. S T R Z Ę P K I S A P R O F I T Y 7. G R Z Y B I C A 1. 2. Strona 4 z 14
3. 4. 5. 6. 7. B. Rozwiązaniem logogryfu są POROSTY. Wszystkie hasła dotyczyły zaś grzybów. Jaki jest związek między grzybami a porostami? Udziel odpowiedzi na to pytanie używając jednego argumentu. Zadanie 6. (0-2 pkt) Uczniowie przeprowadzają obserwacje mikroskopowe. W różnych komórkach chcą zaobserwować jądro komórkowe. Podkreśl, które z niżej wymienionych komórek uczniowie powinni wybrać do obserwacji. Uzasadnij swój wybór. komórki korka, komórki sklerenchymy, erytrocyty człowieka, komórki skórki Uzasadnienie Strona 5 z 14
Zadanie 7. (0-6 pkt) Rysunek przedstawia budowę morfologiczną budowę mchu płonnika. Polecenie 1. Nazwij wskazane elementy: A. B. C. D. Polecenie 2. Porównaj pokolenia X i Y, wypełniając poniższą tabelkę: Porównywalna cecha X Y Nazwa pokolenia Sposób rozmnażania Sposób odżywiania Trwałość pokolenia (krótkotrwałe/długotrwałe) Ranga pokolenia (dominujące/zredukowane) Strona 6 z 14
Polecenie 3. Wyjaśnij, dlaczego mszaków nie argumentu. można zaliczyć do organowców. Użyj jednego Zadanie 8. (0-5 pkt) Wśród obecnie występujących paprotników wyróżniamy m.in. skrzypy. Charakterystyczną cechą skrzypów jest zróżnicowanie pędów. A. Podpisz na rysunku pęd wiosenny i letni skrzypu. B. Podaj po jednej funkcji każdego z pędów. pęd wiosenny pęd letni C. Skąd pochodzi nazwa tych roślin skrzypy? D. Jakie inne (oprócz skrzypów) grupy roślin zaliczane są do paprotników? Strona 7 z 14
Zadanie 9. (0-2 pkt) Przodkowie dzisiejszych roślin lądowych żyli w wodzie, zasiedlenie lądu wymagało więc wykształcenia wielu cech umożliwiających przetrwanie i rozmnażanie w warunkach znacznie odbiegających od panujących w środowisku wodnym. Wyjaśnij, w jaki sposób wykształcenie podanych poniżej elementów budowy umożliwiło życie roślin na lądzie. Kutykula Aparaty szparkowe Zadanie 10. (0-3 pkt) Liście roślin okrytozalążkowych są bardzo zróżnicowane pod względem budowy zewnętrznej. Na rysunkach przedstawiono przykłady liści występujących u różnych roślin tej grupy. Zaproponuj trzy różne kryteria odnoszące się do budowy zewnętrznej liści, na postawie których można dokonać ich podziału na grupy. kryterium I kryterium II kryterium III Strona 8 z 14
Zadanie 11. ( 0-3 pkt) A. Podaj nazwę organu, którego przekrój poprzeczny (budowę pierwotną) pokazuje poniższy rysunek. Przekrój poprzeczny przez. B. Nazwij wskazane na rysunku elementy X i Y. Y X X - Y - C. Jaką nazwę nosi tkanka, która uczestniczy w przyroście wtórnym organu (dzięki jej działalności powstaje drewno wtórne i łyko wtórne)? Zadanie 12. (0-3 pkt) A. Na rysunkach wskaż i podpisz kwiatostany żeńskie i męskie. B. Czy leszczyna i sosna to rośliny jednopienne czy dwupienne? Odpowiedź uzasadnij. Strona 9 z 14
Zadanie 13. (0-5 pkt) Ruch organizmu zwierzęcego oraz różnych substancji w jego wnętrzu odbywa się dzięki skurczom i rozkurczom komórek tkanki mięśniowej. Trzy rodzaje tkanek mięśniowych pełnią w organizmie inne funkcje i mają charakterystyczne cechy budowy. Wypełnij tabelkę: a) wpisując w miejsce symboli literowych A, B i C odpowiednie rodzaje tkanek mięśniowych b) uzupełniając brakujący zapis charakterystycznych cech tkanek mięśniowych ( w wierszach 4, 5, 6) Charakterystyczne cechy. TKANKA MIĘŚNIOWA A. B. C. 1.Kształt włókien wrzecionowate, zwężają się na obu końcach wydłużone, tępo zakończone wydłużone, rozgałęzione 2.Prążkowanie brak występuje występuje 3.Liczba jąder w komórce jedno liczne jedno lub dwa 4.Położenie jąder w komórce 5.Szybkość skurczu kurczy się szybko w środkowej części komórki 6.Zależność skurczu od woli organizmu nie zależy od woli organizmu Zadanie 14. (0-5 pkt) Rozpoznaj organizmy przedstawione na ilustracjach. Pod każdą wpisz nazwę rodzajową zwierzęcia. Następnie odpowiedź na pytania: Strona 10 z 14
A. Do jakiego typu i jakiej gromady zaliczane są te organizmy? typ gromada B. Jaką rolę odgrywają w wodach słodkich, w których żyją? C. U którego z organizmów występuje zjawisko partenogenezy (dzieworództwa)? (wystarczy podać numer) D. Dla którego organizmu 1 czy 2 charakterystyczna jest swobodnie pływająca larwa zwana pływikiem? Zadanie 15. (0-3 pkt) U zwierząt można zaobserwować rozdzielenie wymiany gazowej (układ oddechowy) od transportu gazów (układ krwionośny). A. Podaj nazwę grupy zwierząt, u których układ oddechowy zapewnia nie tylko wymianę gazową, ale również transport gazów do tkanek. B. Jaką nazwę nosi narząd oddechowy u tych zwierząt? C.W jaki sposób zwierzęta te wentylują narząd oddechowy? Zadanie 16. (0-4 pkt) Zamieszczone poniżej rysunki przedstawiają ryby żyjące w morzach. Raja to ryba chrzęstnoszkieletowa, zaliczana do płaszczek. A. Podaj strefy morza, w jakich żyją te ryby. raja tuńczyk konik morski Strona 11 z 14
B. Wskaż, która z tych trzech ryb jest najszybszym i najbardziej wytrwałym pływakiem. Uzasadnij swój wybór. Zadanie 17. (0-6pkt) Do odpowiedniej grupy zwierząt płazów lub gadów przyporządkuj te cechy, które pojawiły się u nich po raz pierwszy (wystarczy wpisać we właściwym miejscu numer cechy). 1. podporowe kończyny 2. wykształcenie błon płodowych 3. błona bębenkowa 4. kończyny pięciopalczaste 5. dwa obiegi krwi 6. płuca gąbczaste z licznymi fałdami 7. sucha skóra 8. częściowa przegroda w komorze serca 9. klatka piersiowa 10. oczy zaopatrzone w powieki 11. serce z 2 przedsionkami 12.obecność dźwigacza i obrotnika 13. płuca workowate - dwóch pierwszych kręgów szyjnych Płazy - Gady - Zadanie 18. (0-5 pkt) Przeczytaj uważnie opisy trzech gatunków zwierząt, prowadzących ziemnowodny tryb życia. Przyjrzyj się ilustracjom, a następnie w wyznaczonych miejscach wpisz nazwę gatunkową (lub rodzajową) zwierząt. 1. Ptak, którego charakterystyczną cechą są dwa pęczki piór na głowie. Dziób ostry, szyja smukła, ogon krótki. Ubarwienie grzbietu i boków ciała rdzawobrązowe, piersi i brzucha białe. Palce nie są spięte błoną pławną, lecz mimo tego doskonale pływa i nurkuje. W poszukiwaniu pokarmu potrafi zanurzyć się do kilkunastu metrów głębokości. Zamieszkuje jeziora i rzeki o leniwym nurcie. Strona 12 z 14
2. Ssak owadożerny z rodziny ryjówkowatych. Długość głowy i tułowia 7-9 cm, ogona ok.6cm. Pysk wydłużony, szpiczasty, oczy bardzo małe, uszy niewielkie, ukryte w sierści. Ciało pokryte gęstym futerkiem, grzbiet czarny, brzuch szarobiały. Zamieszkuje zarośnięte brzegi wód, zwłaszcza płytkich leśnych strumieni i rozlewisk. Dobrze pływa i nurkuje, nory kopie na brzegu. Poluje głównie w wodzie, zdobycz wyszukuje za pomocą dotyku, w tym długich wąsów po bokach pyska. Większe ofiary obezwładnia za pomocą jadu zawartego w ślinie. 3. Ssak drapieżny z rodziny łasicowatych. Długość głowy i tułowia 60-85 cm, ogona 30-50 cm. Głowa spłaszczona, pysk i uszy krótkie, tułów obły, łapy krótkie, palce spięte błoną pławną. Ogon na przekroju okrągły, zwęża się na końcu. Futro gęste, na grzbiecie i bokach brązowe, na spodzie jaśniejsze. W wodzie poluje, a na lądzie urządza sobie kryjówkę. Doskonale pływa i nurkuje, w wodzie potrafi doścignąć każdą rybę. Żyje samotnie lub w rodzinnych grupach złożonych z samicy i młodych. Zamieszkuje czyste rzeki i jeziora o zarośniętych brzegach, bogatych w ryby. Które z opisanych zwierząt jest pod ścisłą ochroną prawną? Strona 13 z 14
BRUDNOPIS Strona 14 z 14