ODWZOROWANIE SYTUACJI TAKTYCZNEJ WOJSK OPL Z WYKORZYSTANIEM SYSTEMU CAx

Dr inż. Jacek WARCHULSKI Dr inż. Marcin WARCHULSKI Mgr inż. Witold BUŻANTOWICZ Wojskowa Akademia Techniczna ODWZOROWANIE SYTUACJI TAKTYCZNEJ WOJSK OPL Z WYKORZYSTANIEM SYSTEMU CAx Streszczenie: W referacie przedstawiono możliwości wykorzystania systemu CAx w procesie odwzorowania sytuacji taktycznej Wojsk OPL. Opracowano przykłady wprowadzania znaków taktycznych OPL w postaci bloków dynamicznych z zastosowaniem języka AutoLISP oraz interfejsu automatyzacji OLE (platformy FireMonkey 2 pakietu RAD Studio XE3). VISUALIZATION OF TACTICAL SITUATION OF ADA UNITS USING CAx SOFTWARE Abstract: In this paper the possibilities of using CAx systems in the automation process of tactical situation visualization of ADA units are described. The authors present examples of military symbols entries (as dynamic blocks) in AutoLISP programming language via OLE Automation interface (FireMonkey 2 platform of Embarcadero RAD Studio XE3 environment). Słowa kluczowe: znaki taktyczne, bloki dynamiczne, OLE, AutoCAD Keywords: military symbols, dynamics blocks, object linking and embedding, AutoCAD 1. WPROWADZENIE Tworzenie, edycja i wymiana dokumentacji technicznej w formie elektronicznej stały się współcześnie powszechną praktyką. Przyjęcie standardów tworzenia dokumentacji znacząco ułatwia późniejszy proces edycyjny, przez co umożliwia efektywniejszą współpracę z innymi użytkownikami bądź współtwórcami projektu. Ponadto łatwiejsze staje się korzystanie z utworzonej dokumentacji w późniejszych fazach prac projektowych. Bardzo ważnym zagadnieniem normalizacyjnym w tym procesie jest zastosowanie różnych technik tworzenia i wykorzystania bloków. Techniki tworzenia elementów znormalizowanych oraz zasady związane ze standaryzacją dokumentacji w formie elektronicznej mogą znaleźć praktyczne zastosowanie w zagadnieniach związanych z odwzorowaniem sytuacji taktycznej wojsk obrony przeciwlotniczej (OPL) na mapie. Odpowiednie instrukcje NATO, np. Allied Procedural Publication 6A Military Symbols for Land Based Systems (APP-6A) [1], w sposób szczegółowy definiują wygląd znaków taktycznych, ich kolorystykę czy wykorzystywane style linii. Członkostwo w Pakcie Północnoatlantyckim nakłada na Polskie Siły zbrojne obowiązek stosowania jednakowych z pozostałymi państwami Paktu znaków taktycznych. Po zdefiniowaniu zasad tworzenia elementów znormalizowanych, można wykorzystać je do stworzenia biblioteki znaków taktycznych wojsk OPL. Korzystanie z takich bibliotek znacząco przyspieszyłoby prace z mapami, szkicami i rozkazami bojowymi, które w wielu przypadkach nadal wykonuje się ręcznie [2]. 801

Podczas nanoszenia znaków taktycznych na mapę stosuje się następujące kolory: niebieski dla znaków graficznych i wszelkich opisów na dokumentach dotyczących wojsk własnych, związanych z ich położeniem, zadaniami i sposobami działania, czerwony dla znaków graficznych i wszelkich opisów na dokumentach dotyczących wojsk przeciwnika, położenia jego sił i środków oraz przewidywanego charakteru jego działań, zielony dla wojsk neutralnych, żółty dla wojsk nieznanych czy nierozpoznanych. Poza kolorem, znak może także swoim kształtem wskazywać na przynależność danego pododdziału, oddziału, rodzaju sprzętu: Tab. 1. Znaczniki przynależności Swój Przeciwnik Neutralny Nieznany Znaki taktyczne są wielokrotnie połączeniem symbolu i informacji tekstowej w postaci modyfikatorów. Dla danych informacji, modyfikatory mają ściśle określone położenie. Rys. 1. Położenie modyfikatorów obiektów Symbol AB A B C D E F G H Tab. 2. Modyfikatory obiektów Opis wskaźnik manewru mylącego/makiety obszar zajmowany przez ramkę, wypełnienie i ikonę wskaźnik wielkości ilość sprzętu wskaźnik sił zadaniowych? prawdopodobnie wrogi, J prawdopodobnie treningowy, K kontrolny (+) wzmocniony, ( ) osłabiony komentarz sztabowy informacje dodatkowe 802

J K L M N P Q R S T W X Y Z wskaźnik oceny szacunkowej efektywność bojowa Sprzęt sygnałowy wykrywalne sygnały elektroniczne (tylko przeciwnika) numer jednostki wyższego szczebla oznaczenie literowe przeciwnika ( ENY ) IFF/SIF, identyfikacja trybów i kodów wskaźnik kierunku ruchu obrazowe przedstawienie mobilności wskaźnik stanowiska dowodzenia nazwa alfanumeryczna identyfikująca dany znak pole daty i czasu wysokość w metrach sprzętu lub budowli długość i szerokość geograficzna prędkość Linie stosowane do kreślenia położenia wojsk i obiektów: linia ciągła położenie rzeczywiste, linia przerywana położenie zapasowe, pozorne, w budowie, przy czym zapasowe i pozorne oznacza się literami Z i P. Ogólne zasady opisywania dokumentów i map: wielkość napisów na mapach i planach zależy od ich przeznaczenia oraz szczebla dowodzenia, np.: napis bplot powinien być mniejszy od dr, wysokość liter w nagłówkach jest zależna od formatu arkusza, ale nie powinna przekraczać 60 mm, a pozostałych napisów 2/3 wysokości napisu głównego, opisy wykonuje się pismem technicznym (prostym lub pochyłym), równolegle do linii poziomych siatki współrzędnych lub dolnej ramki szkicu. Znaki taktyczne dzielą się na: punktowe przeznaczone do zobrazowania obiektów, których nie można przedstawić w skali mapy np.: pojedyncze środki ogniowe, stanowiska dowodzenia, pojazdy, liniowe i konturowe przeznaczone do zobrazowania linii i obiektów, które można przedstawić w skali mapy np.: sektory odpowiedzialności, linie rozwinięcia, sektory ześrodkowania, objaśniające służą do objaśnienia właściwości i charakteru różnych obiektów, jednostek, sprzętu. Rys. 2. Przykład znaku liniowego i konturowego Przykłady punktowych znaków taktycznych stosowanych w Wojskach Obrony Przeciwlotniczej (WOPL) przedstawia poniższa tabela. 803

OPIS Tab. 3. Wybrane znaki taktyczne WOPL ZNAK NIEZNANY WŁASNY NEUTRALNY PRZECIW- NIKA Znak ogólny jednostek OPL Jednostka artylerii OPL Stanowisko dowodzenia 2. DEFINIOWANIE ZNAKÓW TAKTYCZNYCH W SYSTEMIE CAx Jedną z wielu funkcji wspomagających proces projektowania w programie AutoCAD są więzy. Tworzenie geometrii z zastosowaniem więzów geometrycznych i wymiarowych nazywamy projektowaniem parametrycznym. Projektowanie parametryczne polega na tworzeniu geometrii i nadawaniu jej elementem ściśle określonych wartości długości, średnicy itp. oraz przypisywaniu do poszczególnych elementów zależności geometrycznych (równoległość, współśrodkowość itp.). Zaleca się, aby najpierw zastosować więzy geometryczne w celu określenia kształtu projektu, a następnie zastosować więzy wymiarowe w celu określenia wielkości obiektów w projekcie. Więzy geometryczne i wymiarowe dostępne są na pasku głównym w menu Parametryczne, albo z poziomu palet narzędzi użytkownika. Rodzaje więzów geometrycznych przedstawione są w poniższej tabeli. Tab. 4. Więzy geometryczne Więzy geometryczne Zastosowanie Ogranicza położenie dwóch punktów względem siebie Powoduje że dwie wybrane linie zostaną ustawione pod kątem 90 względem siebie Powoduje że dwie wybrane linie będą równoległe względem siebie 804

Wymusza zachowanie punktu styczności przez dwie krzywe Powoduje, że linie lub pary punktów leżą równolegle względem osi X bieżącego układu współrzędnych Powoduje, że linie lub pary punktów leżą równolegle względem osi Y bieżącego układu współrzędnych Powoduje, że co najmniej dwa segmenty linii leżą wzdłuż tej samej prostej Ogranicza łuki, okręgi lub elipsy względem tego samego punktu środkowego Wymusza przyleganie splajnu i zachowanie ciągłości z innym splajnem, linią, łukiem lub polilinią Powoduje, że dwa obiekty zostaną symetrycznie ograniczone względem wybranej osi symetrii Powoduje wymuszenie na liniach lub promieniach tej samej długości Powoduje zablokowanie punktów lub krzywych w ustalonym położeniu Typy więzów wymiarowych i ich zastosowanie przedstawione są w poniższej tabeli. Więzy wymiarowe Tab. 5. Więzy wymiarowe Zastosowanie Ogranicza odległość dwóch punktów Ogranicza odległość X dwóch punktów Ogranicza odległość Y dwóch punktów Ogranicza kąt między segmentami linii lub polilinii, kąt przeciągnięty między segmentem łuku polilinii lub łukiem albo kąt między trzema punktami obiektu Ogranicza promień okręgu lub łuku Ogranicza średnicę okręgu lub łuku Poniżej przedstawiona zostanie metodyka definiowania bloku dynamicznego ugrupowania baterii przeciwlotniczej OSA AK. Skład baterii zostanie uproszczony do 4 wozów bojowych (PRWB), 2 samochodów transportowo-załadowczych (STZ) oraz stanowiska dowodzenia w postaci wozu dowodzenia (WD-2001) REGA 1 na podwoziu HONKER 2001. Blok będzie można wstawić w dowolne miejsce projektu, ponadto będzie możliwość zmiany położenia każdego PRWB i STZ względem WD-2001 oraz wyłączenia widoczności STZ. Na początku 805

utworzone zostaną bloki poszczególnych wozów, a następnie połączone w jeden blok dynamiczny. 1. Stworzyć obiekty, które wejdą w skład bloku znaku taktycznego PRWB. 2. Za pomocą polecenia Blok stworzyć blok i zapisać z wybraną nazwą np. blok_prwb. 3. Analogiczne postąpić, tworząc kolejne bloki: blok_wd2001 oraz blok_stz. PRWB, WD, STZ 4. Usunąć wszystkie obiekty z obszaru modelu. 5. Wstawić w dowolne miejsce blok wozu dowodzenia WD-2001. 6. Przejść do Edytora bloku, np. za pomocą polecenia bedycja, wybierając z listy: <Bieżący rysunek>. 7. Wskazać parametr Punkt bazowy i umieścić go w środku podstawy podwozia wozu dowodzenia. Ustalenie punktu wstawienia 8. Umieścić w projekcie w pobliżu WD-2001 wóz PRWB. 9. Wybrać z zakładki Zestawy parametrów polecenie Przesuwanie biegunowe. 10. Wskazać kolejno środek podstawy wozu dowodzenia oraz PRWB OSA. Przypisanie zestawu parametrów Przesuwanie biegunowe. 11. Kliknąć PPM (prawy przycisk myszy) na symbol operacji i wybrać Zbiór wskazań operacji Nowy zbiór wskazań operacji. 12. Wskazać znak taktyczny PRWB, wybór zatwierdzić klawiszem Enter. 13. Operację od 8 do 12 powtórzyć analogicznie 5 razy dla 3 PRWB i 2 STZ. 806

Parametry i operacje przypisane do wozów baterii 14. Z listy parametrów wybrać widoczność. 15. Umieścić parametr w dowolnym miejscu projektowanego bloku. 16. W zakładce Edytor bloku kliknąć na polecenie Stany widoczności. 17. Nazwać aktualny stan widoczności, po czym dodać nowy, również nadając mu żądaną nazwę. 18. Wybory zatwierdzić dwukrotnie przyciskiem OK. Określenie stanów widoczności 19. Będąc w stanie widoczności bez STZ, wybrać polecenie Ukryj i wskazać kolejno oba STZ. 20. Wybór zatwierdzić klawiszem Enter. 21. W polu Otwórz/Zapisz rozwinąć dodatkową listę i wybrać polecenie Zapisz blok jako 22. Nadać blokowi nazwę i wybór zatwierdzić przyciskiem OK. 23. Zamknąć edytor bloku. Po zdefiniowaniu bloku, możemy go wstawić w dowolnym miejscu aktywnego projektu. Zapisanie go na dysku pozwoli skorzystać z niego w dowolnym innym projekcie. Tak zdefiniowany blok, po wstawieniu daje możliwość przemieszczenia całego ugrupowania uchwytem znajdującym się pod wozem dowodzenia WD-2001 albo pojedynczych PRWB 807

oraz STZ uchwytami znajdującymi się pod każdym z wozów oraz ukrywania widoczności STZ. Rys. 3. Blok dynamiczny baterii OSA AK 3. PRZYKŁAD APLIKACJI WPROWADZAJĄCEJ ZNAKI TAKTYCZNE WOJSK OPL Z WYKORZYSTANIEM INTERFEJSU TYPU KLIENT-SERWER W programie AutoCAD istnieją możliwości programowania czynności związanych z obsługą danych, automatyzacją zadań grafiki, wykonywaniem i dzieleniem informacji o rysunku z innymi aplikacjami. Napisanie programu do realizacji szczegółowego zadania zwykle wymaga na początku większego nakładu pracy, jednak wysiłek ten przy późniejszym wielokrotnym wykorzystaniu napisanego programu jest opłacalny. Pisanie aplikacji dla programu AutoCAD w środowisku Windows jest możliwe za pomocą wbudowanych narzędzi programistycznych (np. środowisko programowania Visual LISP oparte na języku AutoLISP) i języków programowania ogólnego zastosowania (Delphi czy C++) [3, 4]. W związku z wydaniem przez firmę Embarcadero najnowszej wersji oprogramowania RAD Studio XE3 wraz z nową platformą FireMonkey 2 [9], przetestowano możliwość współpracy tej platformy z systemem CAx. W środowisku RAD Studio XE3 użytkownicy mają do wyboru dwie platformy komponentowe. Oprócz biblioteki VCL (Visual Component Library) znanej z wcześniejszych wersji Delphi i C++ Buildera, pojawiła się nowa wersja platformy komponentowej FireMonkey 2. Platforma FireMonkey 2, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom programistów, pozwala na kompilację aplikacji z jednego kodu dla wielu systemów operacyjnych. Rys. 4. Wybór platformy VCL i FireMonkey 2 oraz możliwość kompilacji projektu na różne systemy operacyjne 808

Ponieważ systemy operacyjne różnią się znacznie pomiędzy sobą, stworzenie środowiska które z tego samego kodu będzie tworzyło kod natywny dla różnych systemów operacyjnych, jest bardzo trudne. Stąd narodziła się idea, aby korzystając ze standardu kart graficznych, rozdzielić obsługę grafiki od kompilacji kodu niegraficznego. Zdecydowano się powierzyć obsługę grafiki w tworzonej aplikacji karcie graficznej (a nie procesorowi) tak jak ma to miejsce w przypadku gier komputerowych. Dzięki tej operacji, kompilacja kodu pod różne systemy operacyjne stała się znacznie prostsza. Biblioteka FireMonkey powstała z myślą o kompilacji pod różne systemy operacyjne. Grafika jest tworzona z wykorzystaniem technologii Direct2D, Direct3D, OpenGL, a komponenty niegraficzne i cały kod są kompilowane (cross-compiling) przez kompilatory dedykowane poszczególnym platformom sprzętowym. W wersji RAD Studio XE3 mamy możliwość kompilacji pod następujące systemy operacyjne: Windows 32-bitowy, Windows 64-bitowy (tylko Delphi) oraz OS X (Macintosh). Automatyzacja zadań związanych z wprowadzaniem znaków taktycznych wojsk OPL możliwa jest między innymi za pomocą wykorzystania interfejsu automatyzacji OLE. Przez pojęcie automatyzacji OLE definiuje się możliwość programowego sterowania obiektami innego programu oraz protokół, za pomocą którego dany program może uzyskać dostęp do obiektu znajdującego się w innym programie. Automatyzacja umożliwia zatem sterowanie jedną lub wieloma aplikacjami przy użyciu innych aplikacji. Aplikację sterowaną nazywa się serwerem ze względu na to, że to ona udostępnia obiekty automatyzacji OLE. Natomiast aplikację sterującą, wykorzystującą obiekty aplikacji sterowanej, nazywa się klientem. Nawiązanie połączenia z serwerem OLE programu AutoCAD zostało przedstawione m.in. w pracy [4], więc nie będzie tu szczegółowo omawiane. Przykład automatyzacji dotyczył będzie wprowadzania w obszarze modelu programu AutoCAD: obiektów graficznych (mapa terenu w formie grafiki rastrowej), obiektów typu blok dynamiczny (przedstawiających wybrany znak taktyczny wojsk OPL). Wygląd i działanie programu testującego wykorzystanie platformy FireMonkey 2 pokazane są na rysunkach nr 5 i 8, natomiast fragmenty kodu procedur wprowadzających obiekty typu blok i bitmapa pokazano na rysunkach 6 i 7 [8]. Rys. 5. Interfejs programu Test_OPL.exe 809

MECHANIK 7/2013 Rys. 6. Fragment kodu programu pozwalającego na wstawienie obiektu typu blok Rys. 7. Fragment kodu programu pozwalającego na wstawienie obiektu typu bitmapa Rys. 8. Wynik działania programu Test_OPL.exe 810

4. PRZYKŁAD APLIKACJI WPROWADZAJĄCEJ ZNAKI TAKTYCZNE WOJSK OPL Z WYKORZYSTANIEM JĘZYKA AutoLISP AutoLISP jest odmianą języka programowania LISP (List Processing), wbudowanego w pełną wersję programu AutoCAD. Język AutoLISP umożliwia przeprowadzanie działań na liczbach rzeczywistych, przetwarzanie zmiennych z liczbowych, obsługę plików oraz wprowadzanie obiektów graficznych przy wykorzystaniu interpretera graficznego programu AutoCAD. Dzięki wykorzystaniu języka AutoLISP użytkownik ma możliwość rozszerzenia funkcji programu AutoCAD przez dodanie własnych poleceń, które mogą być wywoływane tak jak standardowe polecenia programu AutoCAD. Do napisania programu w języku AutoLISP wystarczy zwykły edytor tekstowy, jednak w praktyce warto skorzystać z dołączonego do programu AutoCAD edytora Visual LISP. Posiada on własny kompilator oraz narzędzia wspomagające debugowanie kodu źródłowego. Programy napisane w języku AutoLISP są zwykłymi plikami tekstowymi aby z nich skorzystać, należy załadować je do interpretera AutoLISP. Podczas ładowania programu następuje jego weryfikacja pod kątem poprawności składni, a podczas wykonywania następuje weryfikacja od strony formalnej. Poniżej przedstawiony został kod źródłowy programu napisanego w języku AutoLISP realizujący funkcje związane z automatyzacją wstawiania znaków taktycznych. Nowo utworzone polecenie bateria wstawia w aktywnym projekcie wcześniej utworzony i zapisany na dysku blok ugrupowania bojowego baterii PRWB OSA AK. Rys. 9. Program wprowadzający baterię OSA AK Zadania realizowane przez poszczególne linie programu omówione zostały w poniższej tabeli. Linia programu 1. 2. 3. Tab. 6. Działanie polecenia bateria Realizowane zadania Komenda defun tworzy nowe polecenie programu AutoCAD o nazwie bateria pozbawione parametrów wejściowych. Zmiennej systemowej cmdecho, odpowiadającej za wyświetlanie komunikatów w linii poleceń programu AutoCAD, zostaje nadana wartość równa 0 za pomocą komendy setvar. Powoduje to wyłączenie wyświetlania historii poleceń. Komenda setq powoduje przypisanie zmiennej pomocniczej STL (Stałe Tryby Lokalizacji) wartość zmiennej systemowej osmode odpowiedzialnej za 811

MECHANIK 7/2013 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. naprowadzanie na punkty charakterystyczne, która jest odczytana za pomocą komendy getvar. Zmiennej systemowej attidia nadana zostaje wartość 1, co powoduje że przy wstawianiu bloku z atrybutami, wartości atrybutów będą wprowadzane w oknie dialogowym, a nie w linii poleceń. Zmiennej pomocniczej punkt_wstawienia, która jest definiowana poleceniem setq, przyporządkowana zostaje wartość: podaj punkt wstawienia baterii PRWB OSA AK za pomocą funkcji getpoint, która pobiera punkt wskazany przez użytkownika. Komenda setq przypisuje zmiennej pomocniczej x, pierwszą wartość pobraną z elementu punkt_wstawienia za pomocą funkcji car. Komenda setq przypisuje zmiennej pomocniczej y, drugą wartość pobraną z elementu punkt_wstawieniaza za pomocą funkcji cadr. Zmiennej systemowej cmdecho przypisana zostaje na wartość 1 za pomocą komendy setvar, skutkuje to przywróceniem wyświetlania historii poleceń. Wartość zmiennej osmode zostaje ustawiona na 16384 na pomocą komendy setvar. Powoduje to wyłączenie naprowadzania na punkty charakterystyczne obiektów. Polecenie _insert powoduje wstawienie bloku o nazwie blok_bat_osa w punkcie o wcześniej zdefiniowanych współrzędnych x oraz y, które zawierała lista o nazwie list. Polecenia 1 1 pause powodują zdefiniowanie skali o wartości 1, skali proporcjonalnej o wartości 1 oraz oczekiwanie na wprowadzenie kąta obrotu bloku. Zmiennej systemowej osmode zostaje nadana wartość STL zapisana przed rozpoczęciem działania zasadniczej części programu. W linii poleceń zostaje wypisana aktualna wartość zmiennej pomocniczej STL za pomocą komendy princ. Działanie polecenia bateria przedstawione jest na poniższym rysunku. Rys. 10. Działanie polecenia bateria języka AutoLISP 812

Przedstawiony powyżej przykład bazował na wcześniej utworzonej bibliotece znaków taktycznych wojsk OPL. Znaki taktyczne, zdefiniowane w postaci bloków dynamicznych, mogą być wielokrotnie wstawione na mapie aktywnego projektu. Jeśli biblioteka znaków taktycznych zapisana jest na dysku komputera, należy w programie AutoCAD zdefiniować parametry ścieżki wyszukiwania plików pomocniczych, która określa położenie folderu zawierającego aktualnie wykorzystywaną bibliotekę bloków (patrz poniższy rysunek). 5. WNIOSKI Rys. 11. Określenie ścieżki do plików pomocniczych Przedstawione w referacie zasady tworzenia elementów znormalizowanych mogą zostać wykorzystane w procesie tworzenia bibliotek znaków taktycznych Wojsk Obrony Przeciwlotniczej. Praca na mapach, przy wykorzystaniu bloków znaków taktycznych oraz systemów CAx, może być szybsza i bardziej efektywna. Zastosowanie w tym procesie atrybutów umożliwia natychmiastowe wprowadzanie i edycję informacji odnośnie do wybranych jednostek. Natomiast zastosowanie właściwości dynamicznych pomogłoby uporządkować biblioteki znaków taktycznych poprzez połączenie znaków reprezentujących podobne jednostki czy pododdziały w jeden blok (np. jednostki ze stanowiskami dowodzenia, plutony, baterie i dywizjony, jednostki w marszu oraz w położeniu bojowym itd.). Papierowe mapy mają swoje bezsprzeczne zalety, ale w dobie cyfryzacji należałoby stopniowo przestawiać jednostki wojskowe na pracę z mapami i dokumentami cyfrowymi, gdyż niesie to ze sobą oszczędność, niezwykle cennego dla przeciwlotnika czasu. LITERATURA [1] Allied Procedural Publication 6A Military Symbols for Land Based Systems. [2] Kozłowski P., Kubiński R.: Znaki i skróty taktyczne oraz ich zastosowanie w dokumentach bojowych, Cz. I, Znaki i skróty taktyczne, CSWLąd Poznań, 24/2007. [3] Czyżycki W., Lisowski E.: Automatyzacja zadań grafiki za pomocą Delphi, Helion, 2002. [4] Dudek M.: AutoLISP. Praktyczny kurs, Helion, 1997. 813

[5] Warchulski J., Warchulski M., Szczurko J.: Standaryzacja dokumentacji technicznej w programie AutoCAD, XIII Międzynarodowa Szkoła Komputerowego Wspomagania Projektowania, Wytwarzania i Eksploatacji, Jurata 11-15 maja 2009, Materiały konferencyjne, s. 383-390. [6] Warchulski J., Warchulski M.: Metody tworzenia dokumentacji technicznej w programie AutoCAD, XIV Międzynarodowa Szkoła komputerowego wspomagania projektowania, wytwarzania i eksploatacji, Jurata 10-14 maja 2010, Materiały konferencyjne, s. 507-514. [7] Warchulski J., Warchulski M.: Przykłady automatyzacji zadań grafiki w programie AutoCAD, XIV Międzynarodowa Szkoła komputerowego wspomagania projektowania, wytwarzania i eksploatacji, Jurata 10-14 maja 2010, Materiały konferencyjne, s. 515-522. [8] Warchulski J., Warchulski M., Bużantowicz W.: Program AutoCAD_OPL.exe, Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa, 2013. [9] www.embarcadero.com.pl 814