WYTYCZNE W SPRAWIE POLITYKI UE WOBEC PAŃSTW TRZECICH DOTYCZĄCEJ TORTUR ORAZ INNEGO OKRUTNEGO, NIELUDZKIEGO LUB PONIŻAJĄCEGO TRAKTOWANIA ALBO KARANIA (aktualizacja wytycznych) CEL Celem niniejszych wytycznych jest dostarczenie UE narzędzia operacyjnego używanego na wszystkich szczeblach w kontaktach z państwami trzecimi, jak również na wielostronnych forach zajmujących się prawami człowieka, w celu wspierania i umacniania nieustających wysiłków na rzecz zapobiegania torturom oraz złemu traktowaniu i na rzecz wyeliminowania tych zjawisk we wszystkich częściach świata. Określenie tortury jest używane w niniejszych wytycznych zgodnie z definicją zawartą w art. 1 Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. Do celów niniejszych wytycznych złe traktowanie oznacza wszelkie formy okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania, włączając kary cielesne, które narusza fizyczną lub psychiczną integralność jednostki. Choć głównym celem niniejszych wytycznych jest zajęcie się problemem tortur i złego traktowania, przyczynią się one również do ogólnego wzmocnienia polityki UE w dziedzinie praw człowieka. WPROWADZENIE Unia Europejska opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego. Zasady te są wspólne dla państw członkowskich. Poszanowanie praw człowieka należy do głównych celów wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE (WPZiB). 1
Tortury i złe traktowanie należą do najbardziej odrażających form naruszania praw człowieka i godności ludzkiej. Zgodnie z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka nie wolno nikogo torturować ani karać lub traktować w sposób okrutny, nieludzki lub poniżający. Prawo międzynarodowe nie dopuszcza żadnych wyjątków od tej zasady. Wszystkie państwa zobowiązane są przestrzegać bezwarunkowego zakazu stosowania wszelkich form tortur i złego traktowania. Mimo wysiłków wspólnoty międzynarodowej, we wszystkich częściach świata nadal występują przypadki tortur i złego traktowania. W wielu państwach sprawcy tortur i złego traktowania pozostają w dalszym ciągu bezkarni. Działania na rzecz zapobiegania wszelkim formom tortur i złego traktowania w UE oraz na całym świecie i wyeliminowania tych zjawisk cieszą się zdecydowanym poparciem wszystkich państw członkowskich UE. Wspieranie i ochrona tego prawa należy do priorytetów polityki UE w dziedzinie praw człowieka. W działaniach na rzecz zapobiegania torturom i złemu traktowaniu i wyeliminowania tych zjawisk UE kieruje się właściwymi międzynarodowymi i regionalnymi normami oraz standardami praw człowieka, wymiaru sprawiedliwości oraz prowadzenia konfliktów zbrojnych zawartymi, między innymi, w następujących instrumentach: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych ONZ (MPPOP) wraz z dwoma protokołami fakultatywnymi Konwencja ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (CAT) wraz z protokołem fakultatywnym Konwencja ONZ o prawach dziecka (CRC) wraz z dwoma protokołami fakultatywnymi Międzynarodowa konwencja ONZ w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej (CERD) Konwencja ONZ w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (CEDAW) wraz z protokołem fakultatywnym Międzynarodowa konwencja ONZ o ochronie wszystkich osób przed wymuszonym zaginięciem Konwencja ONZ praw osób niepełnosprawnych wraz z protokołem fakultatywnym 2
Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności wraz z protokołami nr 6 i 13 do tej konwencji, jak również właściwym orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu (CPT) Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Rwandy Konwencje genewskie o ochronie ofiar wojny wraz z dołączonymi do nich protokołami, jak również zwyczajowe normy prawa humanitarnego obowiązujące w przypadku konfliktu zbrojnego. Dodatkowy wykaz właściwych norm i standardów, na które UE może powoływać się w kontaktach z państwami trzecimi, został przedstawiony w załączniku do niniejszych wytycznych. WYTYCZNE OPERACYJNE Część operacyjna niniejszych wytycznych ma na celu określenie metod i środków skutecznego działania w ramach WPZiB na rzecz zapobiegania torturom i złemu traktowaniu. Przykładem środków, które w realizacji tego celu zostały już podjęte w ramach WPZiB, jest przyjęcie rozporządzenia UE z 30 lipca 2005 r. w sprawie handlu sprzętem wykorzystywanym do zadawania tortur. Zakaz okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego karania w oczywisty sposób ogranicza możliwość stosowania kary śmierci. Stąd niniejsze wytyczne są także dopełnieniem wytycznych w sprawie polityki UE wobec państw trzecich dotyczącej kary śmierci. UE aktywnie wspiera działania właściwych podmiotów (Komitetu przeciwko torturom, Komitetu Praw Człowieka, Komitetu Rady Europy ds. zapobiegania torturom, Podkomitetu ds. zapobiegania torturom, jak również specjalnych mechanizmów ONZ oraz innych właściwych podmiotów). UE będzie aktywnie zabiegać o to, by obowiązujące gwarancje międzynarodowe i regionalne przeciwko torturom i złemu traktowaniu były wzmacnianie i efektywnie realizowane. 3
Monitorowanie i sprawozdawczość W swoich okresowych sprawozdaniach szefowie misji UE będą przedstawiali analizę przypadków stosowania tortur i złego traktowania oraz środków przyjętych w celu zwalczania tego zjawiska. Szefowie misji będą również przedstawiali okresową ocenę skutków i wpływu działań UE. Szefowie misji będą mieli możliwość wysyłania przedstawicieli ambasady w charakterze obserwatorów na rozprawy sądowe, w przypadku, gdy istnieje podejrzenie, że oskarżeni zostali poddani torturom lub złemu traktowaniu. Ocena Grupa Robocza ds. Praw Człowieka w Radzie (COHOM) oraz właściwe grupy robocze posiadające kompetencje w poszczególnych obszarach geograficznych na podstawie sprawozdań szefów misji oraz innych właściwych informacji, takich jak sprawozdania i zalecenia specjalnych sprawozdawców ONZ, organów traktatowych jak również organizacji pozarządowych, ustalają przypadki wymagające interwencji UE oraz uzgadniają dalsze działania lub przedstawiają zalecenia organom wyższego szczebla. Rada będzie dokonywać przeglądu wytycznych co najmniej raz na trzy lata. Działania UE w ramach stosunków z państwami trzecimi Celem UE jest nakłonienie państw trzecich do podjęcia skutecznych środków przeciwko torturom i złemu traktowaniu oraz zadbania o to, by zakaz tortur i złego traktowania był przestrzegany. W ramach kontaktów z państwami trzecimi, UE, jeżeli zajdzie taka konieczność, wskaże na kategoryczną potrzebę przyjęcia i przestrzegania przez wszystkie państwa właściwych norm i standardów międzynarodowych oraz konsekwentnie podkreślać będzie, że tortury i złe traktowanie są zakazane przez prawo międzynarodowe. UE przedstawi swoje cele jako integralny element swojej polityki w dziedzinie praw człowieka oraz będzie podkreślać znaczenie, jakie przywiązuje do zapobiegania torturom i złemu traktowaniu w celu ich wyeliminowania w skali globalnej. 4
A) Aby osiągnąć powyższe cele UE podejmie, między innymi, następujące działania: Dialog polityczny W ramach dialogu politycznego poświęconego prawom człowieka prowadzonego przez UE z państwami trzecimi i organizacjami regionalnymi omawiane są, w odpowiednich przypadkach, kwestie tortur i złego traktowania. Démarche UE będzie kierować démarche i wydawać publiczne oświadczenia wzywające państwa trzecie do podjęcia efektywnych działań przeciwko torturom i złemu traktowaniu. W razie potrzeby UE zażąda informacji o domniemanych przypadkach stosowania tortur i złego traktowania. UE będzie także reagować na pozytywny rozwój sytuacji w omawianych kwestiach. We właściwie udokumentowanych indywidualnych przypadkach zastosowania tortur i złego traktowania, UE będzie wywierać naciski (poprzez poufne lub publiczne démarche), by władze danego państwa zapewniły bezpieczeństwo fizyczne, zapobiegły nadużyciom, dostarczyły informacji oraz stosowały właściwe gwarancje. Działania, jakie należy podjąć w indywidualnych przypadkach, będą określane stosownie do okoliczności danego przypadku i mogą stanowić element ogólnego démarche. Współpraca dwustronna i wielostronna Zwalczanie tortur i złego traktowania i zapobieganie tym zjawiskom będzie traktowane jako priorytet w ramach dwustronnej i wielostronnej współpracy na rzecz wspierania praw człowieka, w tym we współdziałaniu ze społeczeństwem obywatelskim, także w dziedzinie prawnej i dziedzinie szkoleń. Szczególną wagę należy przywiązywać do tego rodzaju współpracy realizowanej w ramach europejskiego instrumentu na rzecz demokracji i praw człowieka (EIDHR). B) W ramach działań podejmowanych przeciwko torturom, UE wezwie państwa trzecie do realizacji, między innymi, następujących środków: Zakaz i potępienie tortur i złego traktowania wprowadzenie zakazu stosowania tortur i złego traktowania w przepisach, w tym w prawie karnym; potępienie na najwyższym szczeblu wszelkich form tortur i złego traktowania; 5
podjęcie skutecznych środków ustawodawczych, administracyjnych, sądowych oraz innych środków w celu zapobieżenia stosowaniu tortur i złemu traktowaniu na terytorium znajdującym się pod jurysdykcją danego państwa; zapobieganie wykorzystywaniu, produkcji i handlowi sprzętem przeznaczonym do zadawania tortur lub poddawania innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu oraz zapobieganie wykorzystywaniu w tym samym celu innego sprzętu. Przestrzeganie międzynarodowych norm i procedur przystąpienie do UNCAT, MPPOP oraz właściwych instrumentów regionalnych, jak również pozytywne rozważenie przystąpienia do protokołu OPCAT; pozytywne rozważenie przystąpienia do Międzynarodowej konwencji o ochronie wszystkich osób przed wymuszonym zaginięciem; wycofanie zastrzeżeń niezgodnych z założeniami i celem CAT oraz MPPOP; rozważenie wycofania pozostałych zastrzeżeń do CAT i MPPOP oraz innych odpowiednich układów; rozważenie możliwości zezwolenia na wnoszenie skarg indywidualnych i międzypaństwowych na podstawie CAT, CEDAW i MPPOP; przystąpienie do Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego; realizacja wniosków o ustanowienie przejściowych środków ochronnych, orzeczeń, decyzji i zaleceń międzynarodowych organizacji ochrony praw człowieka; współpraca z właściwymi mechanizmami ONZ, w szczególności ze specjalnym sprawozdawcą ONZ ds. tortur, specjalnym sprawozdawcą ONZ ds. przemocy wobec kobiet, specjalnym sprawozdawcą ONZ ds. handlu ludźmi, specjalnym sprawozdawcą ONZ ds. propagowania i ochrony praw człowieka w trakcie zwalczania terroryzmu, specjalnym sprawozdawcą ONZ ds. pozaprawnych, doraźnych i arbitralnych egzekucji, specjalnym sprawozdawcą ONZ ds. współczesnych form rasizmu, specjalnym sprawozdawcą ONZ ds. współczesnych form niewolnictwa, grupą roboczą ds. arbitralnych zatrzymań, grupą roboczą ds. przymusowych lub wymuszonych zaginięć oraz, w stosownych przypadkach, ze specjalnym sprawozdawcą ONZ wyznaczonym dla danego państwa; 6
współpraca z podkomitetem ds. zapobiegania torturom i zgoda na opublikowanie sprawozdań podkomitetu z wizyt w danym państwie; dopilnowanie, by żadna osoba nie była zmuszana do powrotu do państwa, gdzie grożą jej tortury lub złe traktowanie; w państwach nadal stosujących karę śmierci dopilnowanie, by oprócz spełnienia wymogów zawartych w art. 6 MPPOP, egzekucje, jak również więzienie osoby skazanej na śmierć, odbywały się w warunkach powodujących możliwie najmniejsze cierpienia fizyczne i psychiczne; współpraca z właściwymi mechanizmami Rady Europy, w szczególności podporządkowanie się orzeczeniom Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz zaleceniom Komitetu Zapobiegania Torturom oraz wyrażenie zgody na opublikowanie sprawozdań komitetu sporządzonych po inspekcji w danym państwie. Przyjęcie i realizacja gwarancji i procedur dotyczących miejsc zatrzymania przyjęcie i realizacja gwarancji prawnych i proceduralnych w sprawie zakazu stosowania tortur i złego traktowania, mających zagwarantować, że osoby pozbawione wolności będą bezzwłocznie doprowadzane przed oblicze sędziego oraz będą miały dostęp do pomocy prawnej i medycznej bezzwłocznie po zatrzymaniu i regularnie w późniejszym okresie a także zadbanie o to, by osoby pozbawione wolności miały bezzwłocznie możliwość powiadomienia o tym swojej rodziny oraz innych właściwych stron trzecich; zakazanie utrzymywania tajnych miejsc zatrzymań i zadbanie tym samym o to, by wszystkie osoby pozbawione wolności były przetrzymywane w oficjalnie uznanych miejscach zatrzymania i by był znany ośrodek, w którym się znajdują; dopilnowanie, by procedury zatrzymania i prowadzenia przesłuchań odpowiadały właściwym standardom międzynarodowym i regionalnym; poprawa warunków panujących w miejscach przetrzymywania osób pozbawionych wolności, w celu spełnienia międzynarodowych i regionalnych standardów. Ustanowienie krajowych gwarancji prawnych dopilnowanie, by zeznania wymuszone torturami lub złym traktowaniem nie mogły zostać wykorzystane w charakterze dowodu w żadnym postępowaniu, za wyjątkiem postępowania prowadzonego przeciwko osobie oskarżonej o stosowanie tortur, gdy będą dowodem złożenia takich zeznań; zniesienie możliwości orzekania przez sąd jakichkolwiek kar cielesnych; 7
dopilnowanie, by żadne okoliczności wyjątkowe, w tym stan wojny lub zagrożenia wojną, wewnętrzna niestabilność polityczna lub inne przypadki zagrożenia publicznego, nie mogły usprawiedliwiać stosowania tortur lub złego traktowania; dopilnowanie, by nie można było powoływać się na rozkaz zwierzchnika lub organu publicznego jako usprawiedliwienia dla tortur lub złego traktowania; dopilnowanie, by funkcjonariusze organów ochrony porządku publicznego, wojskowi, personel medyczny i członkowie innych właściwych służb nie byli karani za odmowę wypełnienia rozkazu dokonania czynów noszących znamiona tortur lub złego traktowania. Zwalczanie bezkarności doprowadzenie osób odpowiedzialnych za tortury i złe traktowanie przed oblicze sprawiedliwości w ramach rozpraw, które odpowiadają międzynarodowym normom sprawiedliwego procesu i wykluczają stosowanie kary śmierci, lub też przeprowadzenie ekstradycji takich osób i poddanie oskarżeniu w państwie, gdzie spełniane są wymienione gwarancje; prowadzenie szybkich, obiektywnych i efektywnych dochodzeń odnośnie wszelkich doniesień o stosowaniu tortur, zgodnie z regułami przyjętymi w Stambule, dołączonymi do rezolucji Komisji Praw Człowieka ONZ nr 2000/43; zadbanie w najszerszym z możliwych zakresie o to, by uchwalane amnestie nie obejmowały przestępstw polegających na stosowaniu tortur, a także, by amnestie nie pozbawiały pokrzywdzonych prawa do uzyskania rzeczywistego zadośćuczynienia, w tym odszkodowania pieniężnego i rehabilitacji. Grupy wymagające szczególnej ochrony ustanowienie i wdrożenie standardów i środków dotyczących kobiet, dzieci, uchodźców, osób ubiegających się o azyl, przesiedleńców wewnętrznych, imigrantów oraz pozostałych grup wymagających specjalnej ochrony przed torturami i złym traktowaniem. Dopuszczenie krajowych procedur wnoszenia skarg i zgłaszania przypadków tortur i złego traktowania ustanowienie i realizacja skutecznych procedur krajowych w zakresie reagowania i prowadzenia dochodzeń w odpowiedzi na skargi i zgłoszenia dotyczące przypadków tortur i złego traktowania, zgodnie z regułami stambulskimi; zadbanie o to, by domniemane ofiary tortur i złego traktowania, świadkowie, osoby prowadzące dochodzenie i ich rodziny były chronione przed przemocą, groźbami użycia przemocy oraz wszelkimi innymi formami zastraszania i zemsty, jakie mogą mieć związek z dokonanym zgłoszeniem lub prowadzonym dochodzeniem. 8
Zapewnienie zadośćuczynienia i rehabilitacji ofiarom zapewnienie zadośćuczynienia ofiarom tortur i złego traktowania oraz osobom będącym na ich utrzymaniu, w tym sprawiedliwego i odpowiedniego odszkodowania finansowego, jak również właściwej opieki medycznej oraz socjalnej i medycznej rehabilitacji; coroczne dokonywanie wkładu w dobrowolny fundusz Organizacji Narodów Zjednoczonych na rzecz ofiar tortur, najlepiej znacznie zwiększając wysokość wkładów. Zezwolenie na inspekcje krajowe zezwolenie na przeprowadzanie inspekcji w miejscach przetrzymywania osób pozbawionych wolności przez odpowiednio wykwalifikowanych przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego i przez organy niezależne. Ustanowienie instytucji krajowych rozważenie utworzenia i prowadzenia oraz, w stosownych przypadkach, wzmocnienia niezależnych instytucji krajowych (np. rzeczników praw człowieka lub komisji praw człowieka) mogących podejmować efektywne działania na rzecz zapobiegania torturom i złemu traktowaniu. Zapewnienie efektywnych szkoleń przeprowadzenie szkoleń funkcjonariuszy organów ochrony porządku publicznego, wojskowych, jak również personelu medycznego (cywilnego i wojskowego) zgodnie z właściwymi standardami międzynarodowymi; zapewnienie szkoleń dla sędziów, prokuratorów i adwokatów na temat odpowiednich standardów międzynarodowych; dopilnowanie, by dostawy sprzętu i szkolenia na potrzeby wojska, służb bezpieczeństwa lub policji nie stanowiły pomocy w stosowaniu tortur i złym traktowaniu; zadbanie o to, by w programach szkoleń funkcjonariuszy organów ochrony porządku publicznego uwzględniono szkolenia dotyczące zapobiegania przemocy wobec kobiet, praw dziecka oraz dyskryminacji na takim tle jak rasa czy orientacja seksualna. Wspieranie prac personelu medycznego stworzenie personelowi medycznemu warunków do obiektywnej i poufnej pracy podczas przygotowywania ekspertyz dotyczących domniemanych przypadków tortur i złego traktowania; chronienie lekarzy, ekspertów medycyny sądowej i przedstawicieli innych medycznych specjalności, którzy zgłoszą przypadki tortur i złego traktowania. 9
Przeprowadzanie autopsji dopilnowanie, by medyczno-prawne autopsje wykonywane były przez odpowiednio wyszkolonych specjalistów medycyny sądowej, zgodnie z powszechnie obowiązującymi standardami międzynarodowymi; zadbanie o to, by we wszystkich przypadkach wystąpienia poważnych obrażeń u osób zatrzymanych przeprowadzona została właściwa obdukcja. Inne inicjatywy UE będzie: w dalszym ciągu podnosić kwestię tortur i złego traktowania na międzynarodowych forach, takich jak ONZ, Rada Europy i OBWE. UE będzie w dalszym ciągu aktywnie wspierać właściwe rezolucje organów ONZ, w tym Zgromadzenia Ogólnego i Rady Praw Człowieka; wspierać właściwe mechanizmy międzynarodowe i regionalne (np. Komitet przeciwko torturom, Podkomitet ds. zapobiegania torturom, europejski komitet ds. zapobiegania torturom oraz właściwe specjalne mechanizmy ONZ), jak również podkreślać potrzebę współpracy państw z tymi mechanizmami; wspierać dobrowolny fundusz ONZ na rzecz ofiar tortur i dobrowolny fundusz założony w ramach protokołu OPCAT oraz nakłaniać do tego samego inne państwa; proponować wspólną lub dwustronną współpracę na rzecz zapobiegania torturom i złemu traktowaniu; wspierać działania edukacji publicznej i kampanii uświadamiających na rzecz zwalczania tortur i złego traktowania; wspierać prace właściwych krajowych i międzynarodowych organizacji pozarządowych na rzecz zwalczania tortur i złego traktowania oraz prowadzić dialog z takimi organizacjami; udzielać dalszego wsparcia finansowego na projekty mające służyć poprawie stopnia wyszkolenia personelu i warunków w miejscach zatrzymania oraz w dalszym ciągu udzielać znacznego wsparcia na rzecz ośrodków rehabilitacji dla ofiar tortur na całym świecie. 10
ZAŁĄCZNIK Obok listy instrumentów zawartej w części wprowadzającej niniejszych wytycznych, UE może w swych kontaktach z państwami trzecimi na temat tortur i złego traktowania powołać się, w odpowiednich przypadkach, na następujące normy, standardy i zasady: Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, w szczególności art. 4 i art. 19 ust. 2 Deklaracja ONZ o ochronie wszystkich osób przed poddawaniem ich torturom lub innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu Deklaracja ONZ o likwidacji przemocy wobec kobiet Konwencja ONZ dotycząca statusu uchodźców Deklaracja ONZ o ochronie wszystkich osób przed wymuszonymi zaginięciami Zasady ONZ w sprawie skutecznego zapobiegania pozaprawnym, arbitralnym i doraźnym egzekucjom i prowadzenia dochodzeń w tej sprawie Wzorcowe reguły minimum ONZ postępowania z więźniami Podstawowe zasady ONZ postępowania z więźniami Ogół zasad ONZ w dziedzinie ochrony wszystkich osób przed wszelkimi formami zatrzymania i uwięzienia Reguły ONZ w dziedzinie ochrony osób nieletnich pozbawionych wolności Deklaracja ONZ o podstawowych zasadach sprawiedliwości dla ofiar przestępstw i nadużycia władzy Podstawowe zasady ONZ w sprawie niezawisłości wymiaru sprawiedliwości Podstawowe zasady ONZ w dziedzinie roli adwokatów Wytyczne ONZ na temat roli prokuratorów Minimalne reguły ONZ w dziedzinie środków nie polegających na pozbawieniu wolności Kodeks postępowania ONZ dla funkcjonariuszy organów ochrony porządku publicznego Podstawowe zasady ONZ w dziedzinie stosowania przymusu i broni palnej przez funkcjonariuszy organów ochrony porządku publicznego Zasady ONZ w dziedzinie etyki medycznej dotyczące roli pracowników służby zdrowia, w szczególności lekarzy, w ochronie więźniów i zatrzymanych przed torturami oraz innym okrutnym, nieludzkim i poniżającym traktowaniem albo karaniem 8481/08 ark/aga/ark Załącznik do ZAŁĄCZNIKA I DG E HR LIMITE PL 11
Podstawowe zasady i wytyczne ONZ w dziedzinie prawa do zadośćuczynienia i odszkodowania Zasady prowadzenia efektywnych dochodzeń i dokumentowania w przypadkach tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania (protokół stambulski) stanowiące załącznik do rezolucji Komisji Praw Człowieka ONZ nr 2000/43 Gwarancje ochrony praw osób skazanych na karę śmierci (rezolucja Rady Społecznej i Gospodarczej ONZ nr 1984/50) Wiedeńska deklaracja i program działania Ogólne uwagi Komitetu ONZ przeciwko torturom, w szczególności uwaga nr 1 do art. 3 i uwaga nr 2 do art. 2 Ogólne uwagi Komitetu Praw Człowieka ONZ, w szczególności uwaga nr 20 do art. 7, uwaga nr 21 do art. 10 i uwaga nr 29 do art. 4 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych Zalecenia ogólne nr 12, 14 i 19 Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet Afrykańska karta praw człowieka i ludów Afrykańska karta praw i dobra dziecka Amerykańska konwencja praw człowieka Międzyamerykańska konwencja w sprawie zapobiegania torturom i karania za ich stosowanie Międzyamerykańska konwencja w sprawie wymuszonego zaginięcia Międzyamerykańska konwencja o zapobieganiu przemocy wobec kobiet, karaniu za nią i jej eliminowaniu Zalecenia Komitetu Ministrów Rady Europy: nr R (87) 3 Europejskie przepisy penitencjarne nr R (98) 7 dotyczące aspektów etycznych i organizacyjnych opieki zdrowotnej w więzieniach nr R (99) 3 w sprawie harmonizacji zasad prowadzenia autopsji medyczno-prawnej nr R (99) 22 dotyczące przeludnienia więzień i nadmiernego wzrostu liczby osób uwięzionych nr R (00) 19 dotyczące roli oskarżenia publicznego w wymiarze sprawiedliwości w sprawach karnych nr R (00) 21 dotyczące swobody wykonywania zawodu prawnika nr R (01) 10 dotyczące Europejskiego kodeksu etyki policyjnej nr R (03) 05 dotyczące zasad zatrzymywania osób poszukujących azylu nr R (03) 17 dotyczące wykonywania nr R (03) 20 dotyczące nowych sposobów postępowania w przypadku młodocianych przestępców i roli sądów dla nieletnich nr R (03) 22 dotyczące zwolnienia warunkowego 8481/08 ark/aga/ark Załącznik do ZAŁĄCZNIKA I DG E HR LIMITE PL 12
nr R (03) 23 dotyczące zarządzania przez administrację więzienną wykonaniem wyroków dożywotniego pozbawienia wolności i innych wieloletnich wyroków nr R (04) 10 dotyczące ochrony praw człowieka i godności osób z zaburzeniami psychicznymi nr R (05) 9 dotyczące ochrony świadków i osób współpracujących z wymiarem sprawiedliwości nr R (06) 2 dotyczące europejskich przepisów penitencjarnych nr R (06) 6 dotyczące przesiedleńców wewnętrznych nr R (06) 8 dotyczące pomocy ofiarom przestępstw Rozporządzenia UE w sprawie handlu sprzętem wykorzystywanym do zadawaniu tortur z 30 lipca 2005 r. Kodeks postępowania UE w sprawie wywozu uzbrojenia. 8481/08 ark/aga/ark Załącznik do ZAŁĄCZNIKA I DG E HR LIMITE PL 13