Dr Katarzyna Darecka Gdańsk 17. 10. 2014 Konserwator zabytków zabytkoznawca Dział Konserwacji MHMG OPINIA KONSERWATORSKA Dot. zabytkowych wrót i furtek w przejeździe Bramy Nizinnej W Bramie Nizinnej zachowały się dwuskrzydłowe wrota (2 komplety) po obu stronach przejazdu oraz furtki po obu stronach dwóch przejść dla pieszych (4 sztuki). Powstały one w tym samym czasie co brama ok. 1626 r. Wykonane zostały z drewna dębowego w konstrukcji deskowej o układzie pionowym wzmocnione listwami (lub szpungami) w układzie poziomym dodatkowo zespolone licznie nabitymi gwoździami. Stolarkę zawieszono na zawiasach poziomych dekoracyjnie wyciętych z grubych, żelaznych płaskowników. Poza tym na wrotach znajdują się oryginalne kolucha, zasuwki, haczyki, uchwyty i zamki. Stanowią one unikatowy dla historii gdańskiej architektury i rzemiosła przykład wrót bramnych. Stan zachowania wrót i furtek jest bardzo zły. Drewno uległo destrukcji na skutek ciągłego podciągania kapilarnego wody głównie z ziemi i śmieci zalegających w przejeździe bramnym. Dolne partie stolarki były stale wilgotne, miejscowo przegniłe, zaatakowane przez grzyby oraz pleśnie. Okucia miejscowo skorodowały tak silnie, że metal uległ rozwarstwieniu. Wytrzymałość wrót jest na skutek złego stanu zachowania bardzo obniżona. Widoczne było również stopniowe pochylanie się jednego z dużych skrzydeł w głównym przejeździe. Groziło to przewróceniem go na jezdnię. Pod koniec 2012 r. wrota i furtki zostały zdemontowane. Złożono je układając jedne na drugich z przekładkami zapewniającymi wentylację, w specjalnie zbudowanym blaszanym pomieszczeniu na terenie przy Bramie Nizinnej. Ramowy program prac konserwatorskich przy wrotach i furtkach: Celem prac konserwatorskich jest przede wszystkich zahamowanie procesów destrukcyjnych, wzmocnienie strukturalne drewna i metalu, przywrócenie właściwości technicznych stolarce oraz ponowny montaż w przejazdach i przejściach Bramy. Z uwagi na znaczny stopień destrukcji drewna nie należy przywracać zabytkowi ich pierwotnego waloru estetycznego, a pozostawić z widocznymi śladami upływu czasu i użytkowania. Zamontowane wrota po pracach konserwatorskich powinny być traktowane jako ekspozycja, a nie wrota użytkowe. 1. Przewiezienie obiektów do pracowni. 2. Demontaż poluzowanych okuć tych, które dadzą się zdemontować bez zniszczeń. 3. Oczyszczenie powierzchni drewna i metalu.
4. Wykonanie badań konserwatorskich na istnienie oryginalnego sposobu wykończenia powierzchni drewna oraz okuć. Wykonanie badań laboratoryjnych pobranych próbek (ok. 8 szt.). 5. Dezynfekcja, dezynsekcja drewna. Usunięcie produktów korozji metalu. 6. Impregnacja drewna poprzez kąpiele kapilarne podciąganie (zwłaszcza dolnych partii wrót, które najbardziej uległy zniszczeniu i są ciągle mokre) oraz pędzlowanie impregnatem o różnych stężeniach (najpierw mniejszym potem coraz większym). 7. Uzupełnienie większych ubytków oraz wymiana najbardziej zniszczonych części (zwłaszcza w dolnych partiach wrót) drewnem dębowym. Powierzchnię nowego drewna należy spatynować (np. poprzez szczotkowanie) dostosowując estetycznie do drewna starego. 8. Uzupełnienie mniejszych ubytków kitami drzewnymi do stosowania na powierzchnie zewnętrzne (polecane na bazie żywic syntetycznych). Zakres uzupełnień należy wykonać z wyczuciem, pozostawiając ślady użytkowania i naturalnego starzenia się materiałów. Należy na bieżąco uzgadniać to komisyjnie. 9. Wzmocnienie miejsc przymocowania zawiasów (np. wykonanie fleków lub wymiana bardzo zniszczonych i osłabionych fragmentów stolarki na nowe) 10. Naprawa zawiasów, które zostały przepiłowane w czasie demontażu. Zalecane podłożenie płaskownika stalowego pod stare zawiasy. W razie konieczności rekonstrukcja dolnych zawiasów wrót. 11. Konsolidacja pozostawionych resztek korozji metalu poprzez nasączenie taniną. 12. Zabezpieczenie antykorozyjne okuć. Wykończenie ich powierzchni metodą napylania mączką grafitową na tzw. odlip. 13. Konserwacja haków do zawiasów zamontowanych w kamiennych blokach ościeży. Usunięcie pozostawionych po odcięciu fragmentów zawiasów. W przypadku bardzo wyrobionych bolców przy dolnych hakach nałożenie tulejek metalowych lub wymiana ich na nowe. Rekonstrukcja brakującego dolnego haka przy furtce. 14. Montaż okuć zdemontowanych oraz poprawa posadowienia okuć poluzowanych. 15. Scalenie kolorystyczne powierzchni drewna. 16. Zabezpieczenie powierzchni drewna poprzez woskowanie. 17. Montaż wrót i furtek w Bramie (prawdopodobnie konieczne będzie zdjęcie fragmentów nawierzchni ulicy czy chodnika. Po pracach nawierzchnia ta winna być naprawiona, w takim stanie jak obecnie).
1. 2. 3. 4.
5. 6.
7. 8. Fotografie 1-8 ilustrują stan zachowania wrót i furtek przed demontażem w 2012.
9. Usztaplowane w blaszaku zdemontowane wrota i furtki. 10. Zniszczona dolna część wrót
11. Odcięty zawias. 12. Usztaplowane na górze furtki.
13. Hak do zawiasu z pozostawiona odciętą częścią zawiasu. 14, 15. Haki do zawiasów.
16. Kolucho do zasuwki. Widoczne zniszczenia (ubytek i pęknięcie) kamiennego bloku. Fotografie 9-16 stan z 2014 r.