Komponent nr : 1 Działanie nr: 3 Data:

Farm Standards KWESTIE TECHNICZNE Komponent nr : 1 Działanie nr: 3 Data: 19.12.2002 Autor / osoba odpowiedzialna: Andrzej Głaszczka - IBMER Tytuł: Porównanie polskich i unijnych przepisów analiza prawna w celu wypracowania standardów w zakresie nawozu naturalnego Instytucje realizujące: Instytut Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa Polska i Duńskie Centrum Doradztwa Rolniczego Dania Spis treści 1. Wprowadzenie 2. Dane wyjściowe 3. Podstawowe uwarunkowania formalno-prawne polskie i ich odniesienie do dyrektyw UE 3.1 Definicje 3.2 Inwestycje do intensywnego chowu zwierząt i przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko 3.3 Wydawanie zezwoleń na budowlę rolniczą 3.4 Przechowywanie nawozów naturalnych 3.5 Stosowanie nawozów naturalnych na pole 4. Akty prawne związane pośrednio z tematem Nawozy naturalne 5. Podsumowanie polskich uwarunkowań formalno-prawnych Publikacja sfinansowana ze środków pomocowych Unii Europejskiej. Publikacja ta odzwierciedla poglądy instytucji realizujących projekt i nie musi być tożsama z oficjalnym stanowiskiem UE. Strona 1 z 16

1. WPROWADZENIE Odchody zwierzęce w każdej postaci są cennymi nawozami naturalnymi i mają duże znaczenie nie tylko w żywieniu roślin, ale również w kształtowaniu struktury gleb. Występują one w postaci obornika i gnojówki lub gnojowicy. Zawartość składników nawozowych w oborniku może się zmieniać w zależności od żywienia zwierząt, sposobu ich utrzymania, ilości używanej ściółki, a przede wszystkim od gatunku zwierząt oraz sposobu przechowywania obornika. Sposób przechowywania obornika wpływa na jego wartość nawozową. Podczas składowania obornika w pryzmach na gruncie występują duże straty składników nawozowych, które osiągają nawet 50% substancji organicznej, 35% azotu, 20% fosforu i 50% potasu. Dość dużą wartość nawozową ma także gnojówka, natomiast znacznie mniejszą woda gnojowa. Niewłaściwe przechowywanie tych naturalnych nawozów (składowanie obornika na gruncie oraz brak odpowiednich, szczelnych zbiorników do zbierania i przechowywania gnojówki i wód gnojowych) powoduje nie tylko straty składników nawozowych w nich zawartych, ale jest również jednym z głównych źródeł zanieczyszczania środowiska naturalnego powodowanym przez rolnictwo, a przede wszystkim zanieczyszczania wód gruntowych i powierzchniowych. Przeciwdziałać stratom składników nawozowych, a równocześnie chronić środowisko przed zanieczyszczaniem można tylko poprzez właściwe składowanie i magazynowanie odchodów zwierzęcych, a następnie racjonalne ich rolnicze wykorzystanie. 2. DANE WYJŚCIOWE Roczna produkcja nawozów naturalnych w Polsce Dla zilustrowania skali problemu podano roczną ilość nawozów naturalnych w Polsce w poniższej tabeli. Ilość odchodów wydalanych przez zwierzęta, podobnie jak ich skład chemiczny, zależy od żywienia zwierząt, ich stanu fizjologicznego i innych czynników. Strona 2 z 16

Tab. 1. Roczna szacunkowa ilość nawozu naturalnego (mln ton świeżej masy) ILOŚĆ NAWOZÓW NATURALNYCH SZACOWANA WG POGŁOWIA ZWIERZĄT W 2001 R. GATUNEK ZWIERZĄT Nawóz płynny gnojowica gnojówka (system (system bezściółkowy) ściółkowy) Nawóz stały odchody na obornik pastwiskach Bydło mleczne 17,9 16,2 32,0 3,6 Bydło mięsne 4,0 4,0 8,2 - Owce/kozy - 0,5 1,0 - Konie - 3,6 7,3 - Trzoda chlewna 12,1 7,7 18,9 - Kury nioski 0,2-1,1 - Drób pozostały 0,3-0,9 - Razem 34,5 32,0 69,4 3,6 Źródło: Romaniuk W., Rogulska M. Overview of livestock farming in Poland. Matresa programme - Processing strategies for farm livestock manures to enable maximize nutrient use with minimum environmental problems - water/air/soil pollution, disease risks and odour nuisance, IBMER, Warszawa, 2002, pp.9. Strona 3 z 16

3. PODSTAWOWE UWARUNKOWANIA FORMALNO-PRAWNE POLSKIE I ICH ODNIESIENIE DO DYREKTYW UE 3.1. DEFINICJE Dyrektywa Rady z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniem powodowanym przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych. (91/676/EWG). Artykuł 1 wskazuje na cele dyrektywy: zmniejszenie zanieczyszczenia wody spowodowanego lub wywołanego przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu. Artykuł 2 definiuje użyte w dyrektywie określenia. Punkt (c) tego artykułu, jako związek azotu określa każdą substancję zawierającą azot z wyjątkiem gazowego azotu cząsteczkowego. Pkt (e) mianem nawóz określa każdą substancję zawierającą związek azotu lub związki azotu wykorzystywaną rolniczo w celu zwiększania wzrostu roślinności; może on także obejmować odchody zwierzęce, pozostałości z gospodarstw rybnych oraz osady ściekowe. Pkt (g) definiuje odchody zwierzęce jako wszelkie odchody wydalane przez inwentarz żywy lub mieszaninę ściółki i odchodów, wydalanych przez inwentarz, nawet w formie przetworzonej. Pkt (h) Rolnicze wykorzystanie oznacza dodanie materiałów do gleby przez rozprowadzenie na powierzchni albo wprowadzenie do gruntu, umieszczenie pod powierzchnią gruntu lub zmieszanie z wierzchnimi warstwami gruntu. Pkt (j) zanieczyszczenie oznacza bezpośredni lub pośredni zrzut związków azotu ze źródeł rolniczych do środowiska wodnego, którego skutkiem może być zagrożenie zdrowia ludzkiego, szkody w zasobach żywych i ekosystemach wodnych, pogorszenie walorów rekreacyjnych oraz zaburzenie innych usankcjonowanych prawem sposobów wykorzystania wody. Dyrektywa ta nie posiada określenia nawozy naturalne. DzU RP nr 89 poz. 991. Ustawa z dnia 26 lipca 2000 o nawozach i nawożeniu. Art. 2 podaje określenia użyte w ustawie. Pkt 1) Nawozy produkty przeznaczone do dostarczania roślinom składników pokarmowych i zwiększania żyzności gleb. Pkt 3) Nawozy naturalne definiuje jako odchody zwierząt, obornik, gnojówkę i gnojowicę, przeznaczone do rolniczego wykorzystania. Wniosek: Ustawa z dnia 26 lipca 2000 o nawozach i nawożeniu (DzU RP nr 89 poz. 991) jest zgodna z Dyrektywą Rady z dnia 12 grudnia 1991 r. dotyczącą ochrony wód przed zanieczyszczeniem powodowanym przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych. (91/676/EWG). Strona 4 z 16

3.2. INWESTYCJE DO INTENSYWNEGO CHOWU ZWIERZĄT I PRZEDSIĘWZIĘĆ MOGĄCYCH ZNACZĄCO ODDZIAŁYWAĆ NA ŚRODOWISKO Dyrektywa Rady 96/61/EC z dn. 24 września 1996 w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń w Aneksie I, punkt 6.6 za instalacje do intensywnego chowu drobiu i świń uznaje obiekty posiadające ponad: (a) 40 000 miejsc dla drobiu, (b) 2 000 miejsc dla świń rzeźnych (ponad 30 kg), (c) 750 miejsc dla macior. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 września 2002 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko. (Dz. U. dnia 29 października 2002 r. nr 179, poz. 1490) 1. Rozporządzenie określa: 1) rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, wymagających sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko; 2) rodzaje przedsięwzięć, dla których obowiązek sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko może być wymagany; 3) szczegółowe kryteria związane z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko. 2. 1. Sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, o którym mowa w 1 pkt 1, wymagają następujące rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko: 7) w rolnictwie i leśnictwie - chów lub hodowla zwierząt w liczbie nie niższej niż 240 dużych jednostek przeliczeniowych inwentarza (DJP); współczynniki przeliczeniowe sztuk zwierząt na DJP są określone w załączniku do rozporządzenia; Strona 5 z 16

2. Sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko wymagają przedsięwzięcia: 1) realizowane na terenie zakładu lub obiektu zaliczonego do przedsięwzięć wymienionych w ust. 1, będące przedsięwzięciami: a) wymienionymi w 3 ust. 1, b) nie wymienionymi w ust. 1 lub w 3 ust. 1, jeżeli ich realizacja spowoduje: - zaliczenie zakładu lub obiektu do - przedsięwzięcia wymienionego w ust. 1 lub - wzrost emisji o nie mniej niż 20%, lub - wzrost zużycia surowców (w tym wody), materiałów, paliw, energii, o nie mniej niż 20%; 3. Przedsięwzięcia, o których mowa w ust. 1, jeżeli są powiązane technologicznie, kwalifikuje się jako jedno przedsięwzięcie, także gdy jest realizowane przez różne podmioty. 3. 1. Sporządzenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko mogą wymagać następujące rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko: 8) w rolnictwie i leśnictwie: e) chów lub hodowla zwierząt, w liczbie nie niższej niż 50 dużych jednostek przeliczeniowych inwentarza (DJP), nie wymienione w 2 ust. 1 pkt 7, 12) pozostałe przedsięwzięcia: r) chów lub hodowla zwierząt, w liczbie nie niższej niż 50 dużych jednostek przeliczeniowych inwentarza, nie wymienione w pkt 8 lit. e oraz w 2 ust. 1 pkt 7 i pkt 9 lit. h; 13) przedsięwzięcia wymienione w 2 ust. 1, realizowane wyłącznie lub głównie w celu opracowania lub wypróbowania nowych metod lub nowych produktów, w okresie nie dłuższym niż dwa lata. 4. Szczegółowymi kryteriami (uwarunkowaniami) związanymi z kwalifikowaniem przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko, wymienionego w 3 ust. 1, są: Strona 6 z 16

1) rodzaj i charakterystyka przedsięwzięcia, z uwzględnieniem: a) skali przedsięwzięcia i wielkości zajmowanego terenu oraz ich wzajemnych proporcji, b) powiązań z innymi przedsięwzięciami, w szczególności nakładania się oddziaływań, c) wykorzystywania zasobów naturalnych, d) emisji i występowania innych uciążliwości, e) ryzyka wystąpienia poważnej awarii, przy uwzględnieniu używanych substancji i stosowanych technologii; 2) usytuowanie przedsięwzięcia - ze zwróceniem uwagi na możliwe zagrożenie środowiska - zwłaszcza przy istniejącym użytkowaniu terenu, zdolność samooczyszczania się środowiska i odnawianie się zasobów naturalnych, walory przyrodnicze i krajobrazowe oraz uwarunkowania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego - uwzględniające: a) obszary wodno-błotne oraz inne obszary o płytkim zaleganiu wód podziemnych, b) obszary wybrzeży, c) obszary górskie lub leśne, d) obszary objęte ochroną, w tym strefy ochronne ujęć wód i obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych, e) obszary wymagające specjalnej ochrony ze względu na występowanie gatunków roślin i zwierząt i ich siedlisk oraz siedlisk przyrodniczych objętych ochroną, f) obszary, na których standardy jakości środowiska zostały przekroczone, g) obszary zamieszkałe przez ludność, h) obszary o krajobrazie mającym znaczenie historyczne, kulturowe lub archeologiczne; 3) rodzaj i skala możliwego oddziaływania rozważanego w odniesieniu do uwarunkowań wymienionych w pkt 1 i 2, wynikające z: a) zasięgu oddziaływania - obszaru geograficznego i liczby ludności, na którą przedsięwzięcie może oddziaływać, b) transgranicznego charakteru oddziaływania przedsięwzięcia na poszczególne elementy przyrodnicze, Strona 7 z 16

c) wielkości i złożoności oddziaływania, z uwzględnieniem obciążenia istniejącej infrastruktury technicznej, d) prawdopodobieństwa oddziaływania, e) czasu trwania, częstotliwości i odwracalności oddziaływania. 5. Do spraw wszczętych, a nie zakończonych ostatecznie przed dniem wejścia w życie niniejszego rozporządzenia, stosuje się, nie dłużej niż do dnia 30 czerwca 2003 r., przepisy rozporządzenia, o którym mowa w 6. 6. Traci moc rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 14 lipca 1998 r. w sprawie określenia rodzajów inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi albo mogących pogorszyć stan środowiska oraz wymagań, jakim powinny odpowiadać oceny oddziaływania na środowisko tych inwestycji (Dz. U. z 1998 r. Nr 93, poz. 589). Załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 września 2002 r. (poz. 1490) zawiera współczynniki przeliczeniowe sztuk zwierząt na duże jednostki przeliczeniowe inwentarza (DJP). Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 14 lipca 1998 r. w sprawie określenia rodzajów inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi albo mogących pogorszyć stan środowiska oraz wymagań, jakim powinny odpowiadać oceny oddziaływania na środowisko tych inwestycji (Dz. U. z 1998 r. Nr 93, poz. 589). ustala, że budowle zaliczające się do szczególnie szkodliwych dla środowiska ( 1, pkt.25 inwestycje związane z hodowlą zwierząt w liczbie ponad 500 DJP) oraz mogące pogorszyć stan środowiska ( 2, pkt. 1 a - inwestycje związane z hodowlą zwierząt w liczbie 50 500 DJP, 100-500 DJP trzymanych na ściółce, 10-500 DJP zwierzęta mięsożerne. Ustala też wartość DJP dla poszczególnych zwierząt. Rozporządzenie powyższe (Dz.U. z 1998 r. nr 93, poz. 589) traci moc na rzecz rozporządzenia cytowanego wcześniej (Dz.U. z dnia 29 października 2002 r. nr 179, poz. 1490), z wyjątkiem spraw zgłoszonych, a nie rozpatrzonych przed wejściem w życie rozporządzenia (Dz.U. z dnia 29 października 2002 r. nr 179, poz. 1490). Wniosek: Prawodawstwo polskie podaje graniczne wielkości przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, wymagających sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko, wyrażone w DJP (w Dużych Jednostkach Przeliczeniowych), Strona 8 z 16

których współczynniki podane są w załączniku do rozporządzenia dla poszczególnych gatunków i grup zwierząt. Prawo polskie w stosunku do dyrektyw UE podaje niższe pułapy koncentracji zwierząt, które należy uwzględnić przy projektowaniu inwestycji i nie koliduje z dyrektywami UE. 3.3. WYDAWANIE ZEZWOLEŃ NA BUDOWLĘ ROLNICZĄ Art. 6. Dyrektywy Rady 96/61/EC dotyczący części składowych wniosków o wydanie zezwolenia na budowlę rolniczą zawiera podobne elementy co prawodawstwo polskie (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 września 2002 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko. (Dz. U. dnia 29 października 2002 r. nr 179, poz. 1490) Natomiast art. 7 dyrektywy 96/61/EC o zintegrowanym podejściu do wydawania zezwoleń (co przyspiesza wydanie decyzji opisanej w art. 8) nie posiada polskiego odpowiednika, którego wprowadzenie ułatwiłoby koordynację prac, gdy w działanie zaangażowany jest więcej niż jeden organ. Art. 8. Podjęcie przez właściwy organ decyzji o wydaniu lub odmowie wydania zezwolenia na budowlę rolniczą w przypadku nie spełnienia warunków ochrony powietrza, wody i ziemi. Art. 9. Dyrektywy 96/61/EEC z 24 września 1996 o warunkach wydawania zezwoleń. Punkt 3 Aneks III podaje listę głównych substancji zanieczyszczających, jakie należy uwzględnić przy ustalaniu granicznych wartości emisji, natomiast nie podaje ich wartości liczbowych. W prawie polskim te wartości są podane w Rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w sprawie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem (DzU nr 15 poz. 92 z dnia 12 lutego 1990). Dopuszczalne stężenia substancji zanieczyszczających powietrze podano w załączniku nr 1 do niniejszego rozporządzenia. Strona 9 z 16

Wielkość emisji amoniaku: 400,0 µg/m 3 (30 min); 200,0 µg/m 3 (doba); 51,0 µg/m 3 (średnio w roku) W obszarach specjalnie chronionych limity te są odpowiednio 4-krotnie mniejsze. Wielkość emisji azotanów: 200,0 µg/m 3 (30 min); 100,0 µg/m 3 (doba); 25,0 µg/m 3 (średnio w roku) Limity emisji azotanów na obszarach specjalnie chronionych: 50,0 µg/m 3 (30 min); 30,0 µg/m 3 (doba); 10,0 µg/m 3 (średnio w roku) Wielkość emisji dwutlenku azotu: 500,0 µg/m 3 (30 min); 150,0 µg/m 3 (doba); 50,0 µg/m 3 (średnio w roku) Wielkość emisji dwutlenku azotu na obszarach specjalnie chronionych: 150,0 µg/m 3 (30 min); 50,0 µg/m 3 (doba); 30,0 µg/m 3 (średnio w roku) Wielkość emisji siarkowodoru: 30,0 µg/m 3 (30 min); 5,0 µg/m 3 (doba); 1,0 µg/m 3 (średnio w roku) Wielkość emisji siarkowodoru na obszarach specjalnie chronionych: 4,0 µg/m 3 (30 min); 1,0 µg/m 3 (doba); 0,5 µg/m 3 (średnio w roku) Wielkość emisji pyłu zawieszonego: 120,0 µg/m 3 (doba); 50 µg/m 3 (średnio w roku) Wielkość emisji pyłu zawieszonego na obszarach specjalnie chronionych: 60,0 µg/m 3 (doba); 40 µg/m 3 (średnio w roku). Ponadto Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie klasyfikacji wód oraz warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub do ziemi (Dz.U. nr 116 poz.503 z dn. 5.11.1991). określiło ( 14), że od dnia 1 stycznia 2000 r. w ściekach wprowadzanych do śródlądowych wód płynących i do wód morskich w ilościach większych niż 2000 m 3 /d, wartość fosforu ogólnego nie może przekraczać 1,5 mg/l, a wartość Biologicznego Zapotrzebowania Tlenu (BZT 5 ) równe 15 mg/l. Szczegółowe dane dopuszczalnych wartości wskaźników zanieczyszczeń śródlądowych wód powierzchniowych zamieszczono w załączniku nr 1 do niniejszego rozporządzenia. Wniosek: Prawodawstwo polskie spełnia wymagania unijne. Strona 10 z 16

Artykuł 10. Dyrektywy Rady 96/61/EC o najlepszych dostępnych technikach (BAT) oraz standardach jakości środowiska mówi, że tam, gdzie standard jakości środowiska wymaga warunków surowszych niż te, jakie osiągnąć można poprzez zastosowanie najlepszych dostępnych technik, zezwolenie powinno określać warunki dodatkowe, bez uszczerbku dla innych środków, jakie można podjąć dla spełnienia standardów jakości środowiska. Polskie prawodawstwo nie podaje listy najlepszych dostępnych technik (BAT), natomiast limity wielkości emisji szkodliwych gazów podane są ogólnie dla obszaru całego kraju oraz osobno dla obszarów specjalnie chronionych. (DzU nr 15 poz. 92 z dnia 12 lutego 1990, załącznik 1). Wniosek: W polskim prawodawstwie brak zapisu o najlepszych dostępnych technikach (BAT), w przeciwieństwie do norm unijnych. Art. 11. Dyrektywy 96/61/EEC z 24 września 1996 o zmianach w zakresie najlepszych dostępnych technik. Artykuł ten zobowiązuje państwa członkowskie do aktualizacji listy BAT, na podstawie których właściwy organ dokona aktualizacji zezwolenia lub warunków, a art. 12 i 13 zobowiązuje użytkownika instalacji do informowania kompetentnych organów o każdych planowanych zmianach w eksploatacji. Problem powyższy w Polsce regulują przepisy podane w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz.U. nr 132 poz. 877 z 7.10.1997 r), które w 2 mówi, że przepisy rozporządzenia stosuje się przy projektowaniu, budowie, odbudowie, rozbudowie, nadbudowie, przebudowie, modernizacji i zmianie sposobu użytkowania budowli rolniczych lub ich części, a także związanych z nimi urządzeń budowlanych. Również Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 62, poz.627 z dnia 27.04.2001 r.) (Art. 6. Ust.1.) zobowiązuje osobę podejmującą działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, do zapobiegania temu oddziaływaniu. Strona 11 z 16

Ust. 2. Kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się przezornością, podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze. (Art. 7). Ust. 1. Kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia. Ust. 2. Kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty zapobiegania temu zanieczyszczeniu. Wniosek: Prawodawstwo polskie jest zgodne z unijnym w powyższym zakresie. Art. 14 Dyrektywy 96/61/EEC z 24 września 1996, mówiący o przestrzeganiu warunków zezwolenia na inwestycję, zobowiązuje wprost użytkownika instalacji do informowania właściwych organów o wynikach monitoringu emisji oraz bezzwłocznie o wszelkich incydentach czy awariach w sposób znaczący wpływających na środowisko. Polskie przepisy zobowiązują użytkownika instalacji do przestrzegania warunków zezwolenia na inwestycję, natomiast nie zobowiązują wprost do poinformowania właściwych organów o wystąpieniu awarii. Art. 14. Dyrektywy 96/61/EEC z 24 września 1996 o przestrzeganiu warunków zezwolenia zobowiązuje ponadto operatora instalacji do udzielania przedstawicielom właściwych organów wszelkiej niezbędnej pomocy, umożliwiając im przeprowadzenie inspekcji w obrębie instalacji i pobranie próbek. W polskim prawodawstwie nie znaleziono takiego zapisu. 3.4. PRZECHOWYWANIE NAWOZÓW NATURALNYCH Dyrektywa Rady z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniem powodowanym przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych (91/676/EWG). Załącznik II punkt A, podpunkt (5) wymaga, żeby pojemność i konstrukcja zbiorników na nawóz naturalny zapobiegały zanieczyszczeniu wody Strona 12 z 16

przez spływ i przesiąkanie do wód podziemnych i powierzchniowych, cieczy zawierających odchody zwierzęce i odcieki z przechowywanych materiałów roślinnych, takich jak kiszonka. Załącznik III, pkt.1, podpunkt (2) Pojemność zbiorników do przechowywania odchodów zwierzęcych musi być większa niż pojemność wymagana do przechowywania w najdłuższym okresie, podczas którego stosowanie na gruntach w strefie zagrożenia jest zakazane, z wyjątkiem sytuacji, kiedy może zostać dowiedzione kompetentnemu organowi władzy, iż wszelkie ilości odchodów zwierzęcych, nadmierne w stosunku do rzeczywistej pojemności przechowywania, zostaną usunięte w sposób, który nie będzie szkodliwy dla środowiska. Polska Ustawa o nawozach i nawożeniu (Dz.U. nr 89, poz.991 z dnia 26.07.2000 r.) w rozdziale 4. Przewóz i przechowywanie nawozów, w art. 18. Ust.1. podaje że nawozy naturalne w postaci stałej powinny być przechowywane w pomieszczeniach inwentarskich lub na nieprzepuszczalnych płytach, zabezpieczonych przed przenikaniem wycieku do gruntu oraz posiadających instalację odprowadzającą wyciek do szczelnych zbiorników oraz ust 2. Nawóz naturalny w postaci płynnej należy przechowywać wyłącznie w szczelnych zbiornikach o pojemności umożliwiającej gromadzenie co najmniej 4-miesięcznej produkcji tego nawozu. Wniosek: Brak natomiast zapisu o sposobach kontroli szczelności tych instalacji w trakcie eksploatacji. 3.5. STOSOWANIE NAWOZÓW NATURALNYCH NA POLE Dyrektywa Rady z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniem powodowanym przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych (91/676/EWG), załącznik III pkt.2 obliguje do podjęcia środków zaradczych, aby dla każdego gospodarstwa rolnego lub hodowlanego, ilość odchodów zwierzęcych wykorzystywanych rolniczo w każdym roku nie przekraczała 170 kg azotu (N) na hektar. Strona 13 z 16

Ustawa o nawozach i nawożeniu DzU nr 89, poz. 991 z 2000 r. Art. 11, poz. 1 i 3 określa zastosowaną w ciągu roku dawkę nawozu naturalnego, która nie może zawierać więcej niż 170 kg azotu (N) w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych. W art. 13 zawarto informacje, w jakich warunkach zabrania się stosowania nawozów, a mianowicie na glebach zalanych wodą oraz przykrytych śniegiem lub zamarzniętych do głębokości 30 cm, nawozów naturalnych w postaci płynnej oraz azotowych na glebach bez okrywy roślinnej, położonych na stokach o nachyleniu większym niż 10%, naturalnych w postaci płynnej podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi. W art. 14, poz. 1 powiedziano, że prace polegające na świadczeniu usług w zakresie stosowania nawozów mogą być wykonywane wyłącznie przez osoby posiadające świadectwo ukończenia szkolenia w tym zakresie z wyłączeniem absolwentów szkół rolniczych, zaś art. 15 mówi, kto wydaje szczegółowe rozporządzenia odnośnie stosowania nawozów oraz jednostki organizacyjne upoważnione do prowadzenia szkoleń w zakresie stosowania nawozów. Art. 16 precyzuje sposób przewożenia nawozów, zaś art. 18 mówi o sposobach przechowywania nawozów naturalnych oraz o minimalnym okresie przed upływem którego nie mogą być stosowane. W rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dn. 1.06.2001 r. w paragrafie 2.4 przedstawiono, że nawozy naturalne w postaci stałej oraz płynnej powinny być stosowane w okresie od dn. 1 marca do 30 listopada, z wyjątkiem nawozów stosowanych na uprawy pod osłonami (szklarnia, inspekty, namioty foliowe). W paragrafie 3 przedstawiono czym i w jaki sposób należy stosować nawozy naturalne w różnych postaciach oraz uwarunkowania odległościowe odnośnie miejsce zastosowania tychże nawozów. Podano również, że nawozy naturalne w postaci płynnej mogą być stosowane: - gdy poziom wody podziemnej jest poniżej 1,2 m, - poza obszarami płytkiego występowania skał szczelinowych. Wniosek: Polskie przepisy prawne dotyczące stosowania nawozów naturalnych są zgodne z unijnymi. Strona 14 z 16

4. AKTY PRAWNE ZWIĄZANE POŚREDNIO Z TEMATEM NAWOZY NATURALNE Dz.U. RP nr 102 poz. 928 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 maja 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu i kierunków działań oraz sposobów realizacji zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w zakresie gospodarowania środkami pochodzącymi z funduszy Unii Europejskiej Woda wykorzystywana w gospodarstwie przeznaczona dla ludzi i zwierząt oraz do celów technologicznych (np. mycie urządzeń udojowych i do przechowywania mleka) musi być należytej jakości i odpowiadać warunkom podanym w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 4 września 2000 r. w sprawie warunków jakim powinna odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kąpieliskach, oraz zasad sprawowania kontroli jakości wody przez organy Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. Nr 82, poz. 937). Gospodarstwo utrzymujące zwierzęta musi posiadać urządzenia do składowania odchodów zwierzęcych o pojemności odpowiadającej półrocznej ich produkcji (łącznie od wszystkich utrzymywanych w gospodarstwie zwierząt). Dla hodowli zwierząt na płytkiej ściółce konieczna jest płyta obornikowa o powierzchni 3,5 m 2 /DJP oraz szczelny zbiornik na gnojówkę i wodę gnojową o pojemności 3,0 m 3 /DJP. Wartości współczynników DJP podaje załącznik 7 do rozporządzenia. W przypadku utrzymywania zwierząt na ściółce głębokiej potrzeba budowy płyt obornikowych i zbiorników na gnojówkę jest uzależniona od rodzaju i ilości używanej ściółki oraz okresu przechowywania obornika pod zwierzętami. Przy utrzymywaniu zwierząt bez ściółki (systemem bezściółkowym) zaleca się budowę szczelnego zbiornika na gnojowicę o pojemności 11 m 3 /DJP w zbiornikach zewnętrznych (poza budynkiem). Zbiorniki o pojemności do 200 m 3 muszą być zbiornikami zamkniętymi, przy większych pojemnościach - zamkniętymi lub otwartymi (załącznik 8). W nawiązaniu do Ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz.U.nr 89, poz.991 z dnia 26.07.2000 r.), która przewiduje magazynowanie minimum 4 miesiące, w powyższym rozporządzeniu występuje niezgodność (wymóg magazynowania 6 miesięcy), więc istnieje potrzeba zwiększania pojemności zbiorników magazynowych. Ustawa, jako akt prawny wyższego rzędu, ma charakter obligatoryjny. Natomiast powyższe rozporządzenie zostało opracowane do potrzeb przyznawania środków z programu Sapard. Strona 15 z 16

5. PODSUMOWANIE POLSKICH UWARUNKOWAŃ FORMALNO-PRAWNYCH DOTYCZĄCYCH NAWOZÓW NATURALNYCH I PRZEPISÓW UE Polskie przepisy prawne dotyczące nawozów naturalnych nie odbiegają w sposób zasadniczy od przepisów obowiązujących w Unii Europejskiej, w głównych założeniach mieszczą się w ramach dyrektyw: Dyrektywa Rady z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniem powodowanym przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych (91/676/EWG) oraz Dyrektywy 96/61/EEC z 24 września 1996 r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń. Jednakże proponuje się zmienić (uzupełnić) niektóre punkty polskich przepisów: Wprowadzenie zapisu o zintegrowanym podejściu do wydawania zezwoleń na budowle rolnicze, celem ułatwienia koordynacji prac, gdy w działanie zaangażowany jest więcej niż jeden organ, aby przyspieszyć wydanie decyzji; Ustalenie listy najlepszych rozwiązań zalecanych do stosowania przy usuwaniu i magazynowaniu nawozów naturalnych (BAT) zgodnie z zaleceniami UE; Wprowadzenie zapisu o kontroli szczelności zbiorników na gnojowicę; Wprowadzenie zapisu o konieczności informowania przez użytkownika instalacji o zaistniałych awariach, mogących mieć negatywny wpływ na środowisko, odpowiednich władz. Strona 16 z 16