Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych nr 30, 2007 r. Wojciech Mill, Adrian Schlama

Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych nr 30, 2007 r. Wojciech Mill, Adrian Schlama ANALIZA MOŻLIWOŚCI WYKONANIA PRZEZ POLSKĘ PRZEJŚCIOWEGO CELU EKOLOGICZNEGO DYREKTYWY PUŁAPOWEJ ANALYSIS OF THE CAPACITY TO DECREASE AREAS OF CRITICAL LOAD EXCEEDANCE OF ACIDITY SET BY THE NEC DIRECTIVE Słowa kluczowe: Dyrektywa Pułapowa, ładunki krytyczne, ochrona ekosystemów leśnych, strategie ochrony powietrza. Key words: NEC Directive, critical loads, protection of forest ecosystems, strategies for air protection. An analysis has been performed to assess the capacity of achieving the interim environmental quality targets of the NEC Directive in Poland. It was stated that in the target year 2010 and at the emission ceilings set by the Directive the ecological interim target will be achieved on all the territory of state except the area of Higher Silesia. The progress of meeting the ecological target is strongly influenced by the transboundary sulphur and nitrogen fluxes in western and southern boundary regions. The implementation of the NEC Directive will effect in 80 % reduction in areas of exceeded critical loads of acidity to compare with 1990. 1. WPROWADZENIE Traktat o przystąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej (Dz. Urz. L 236 z 23 września 2003) zobowiązuje Polskę do wykonania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2001/81/WE z dnia 23 października 2001 r. w sprawie krajowych pułapów emisji niektórych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego tzw. Dyrektywy Pułapowej. 43

Wojciech Mill, Adrian Schlama Wynikające z tej dyrektywy zobowiązania dla Polski, dotyczące dozwolonych limitów emisji SO 2, NO X, NH 3 i LZO, odpowiadają wymaganiom Protokółu w sprawie zwalczania zakwaszenia, eutrofizacji i ozonu przyziemnego, do Konwencji Europejskiej Komisji Gospodarczej Narodów Zjednoczonych (EKG ONZ) w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości, sporządzonej w Genewie dnia 13 listopada 1979 r. (Dz. U. z 1985 r. nr 60, poz. 311 i z 1988 r. nr 40, poz. 313), tzw. Protokółu z Göteborga. W Dyrektywie Pułapowej określono przejściowy cel ekologiczny trwałe zmniejszenie do roku 2010 w każdej komórce sieci EMEP o wymiarze 150 150 km o 50% (w porównaniu z rokiem 1990) obszaru, na którym są przekraczane ładunki krytyczne zakwaszenia. Tak sformułowany przejściowy cel ekologiczny odnoszony jest do obszaru Wspólnoty Europejskiej jako całości. W publikowanym opracowaniu przedstawiono analizę możliwości osiągnięcia zmniejszenia powierzchni terenów o przekraczanych ładunkach krytycznych kwasowości w Polsce w wymiarze określonym w Dyrektywie Pułapowej. 44 2. DANE WEJŚCIOWE 2.1. DEPOZYCJA KWAŚNA Zgodnie z definicją, przekroczenia ładunków krytycznych kwasowości oblicza się poprzez odjęcie od rzeczywistej średniej dla danego roku depozycji kwaśnej ładunku krytycznego kwasowości dla każdej elementarnej powierzchni rozważanego ekosystemu lądowego lub wodnego. W analizowanym przypadku, rozważany jest ekosystem leśny pokrywający komórkę siatki przestrzennej EMEP o rozmiarze 1x1 km. Depozycję kwaśną wylicza się za pomocą macierzy przejścia od emisji do depozycji, wyznaczanych na podstawie modeli transportu atmosferycznego. Macierze te dla emitorów zagranicznych i krajowych zostały opracowane w [Olendrzyński i Bartnicki 1999] i przez EMEP zaktualizowane w 2002 r. za pomocą eulerowskiego modelu UNIFIED [Simpson i in., 2003]. Bezpośrednią daną wejściową do obliczeń przekroczeń ładunków krytycznych jest zatem emisja z krajów europejskich i z krajowych emitorów tlenków siarki, tlenków azotu i amoniaku prekursorów depozycji kwaśnej. Druga grupa danych wejściowych to ładunki krytyczne kwasowości. Ponieważ na wielkość depozycji kwaśnej składają się jednocześnie depozycja tlenków siarki i depozycja azotu, nie można tej depozycji opisać jedną wartością, lecz tzw. funkcją ładunków krytycznych opisaną trzema parametrami: maksymalnym ładunkiem krytycznym siarki CL max (S), minimalnym ładunkiem krytycznym azotu

Analiza Ochrona możliwości Środowiska wykonania przez i Zasobów Polskę Naturalnych przejściowego nr celu 30, ekologicznego 2007 r.... CL min (N) i maksymalnym ładunkiem krytycznym azotu CL max (N). Podstawy metodyczne wyznaczania funkcji ładunków krytycznych kwasowości zostały obszernie wyłożone przez Milla [2002]. 2.2. DANE O EMISJI I DEPOZYCJI Dane emisyjne pochodzą ze specjalistycznej bazy EMEP o nazwie WebDab i są danymi najaktualniejszymi, opracowanymi w ramach ostatniego przeglądu inwentaryzacji [Vestreng i in., 2005]. W ramach analizowanej pracy należało przeprowadzić aktualizację dotąd posiadanych baz danych o emisjach tlenków siarki, azotu i amoniaku zarówno w skali krajów europejskich, jak i wybranych emitorów krajowych. Dane o emisji podano w rozdzielczości przestrzennej 50x50 km. Jest to w chwili obecnej najwyższa rozdzielczość przestrzenna, dla której EMEP zweryfikował swoje modele atmosferycznego transportu zanieczyszczeń powietrza. Oficjalne scenariusze emisji odnoszą się do sum rocznych w gigagramach SO 2, NO x i NH 3 dla lat od 1980 do 2003 oraz dla perspektywy roku 2010. W każdym scenariuszu są zawarte dane dla całych krajów europejskich oraz dla emitorów z samej Polski. Na rysunku 1 pokazano trendy czasowych zmian emisji tlenków siarki, tlenków azotu i amoniaku z Polski, a na rysunku 2 z Europy. Trendy emisji rozważanych zanieczyszczeń powietrza obserwowane dla Polski i Europy są mocno zbliżone, przy czym spadek emisji SO 2 w Polsce w latach 1989 1995 jest wyraźnie większy. Zwraca uwagę widoczna różnica trendów zmian SO2 NOx NH3 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2010 Rys. 1. Emisje z Polski [Gg/rok] Fig. 1. Emissions from Poland [Gg year -1 ] 45

Wojciech Mill, Adrian Schlama SO2 NOx NH3 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2010 Rys. 2. Emisje z Europy [Gg/rok] Fig. 2. Emissions from Europe [Gg year -1 ] emisji poszczególnych zanieczyszczeń, zarówno w Polsce, jak i w Europie. Redukcja emisji tlenków siarki w okresie 1980 2002 wyniosła ok. 62% w Polsce, a w Europie ok. 61%. W porównaniu z tak zdecydowaną redukcją emisji tlenków siarki, redukcja emisji tlenków azotu jest nieznaczna, a wielkość emisji amoniaku można uznać wręcz za stabilną w całym dwudziestoleciu. Prognoza dla roku 2010 pochodzi z ustaleń Protokółu z Göteborga i opartej o te ustalenia Dyrektywy Pułapowej. 2.3. ŁADUNKI KRYTYCZNE KWASOWOŚCI W związku z planowanym przeglądem realizacji postanowień Protokółu z Göteborga, w grudniu 2004 r. Centrum Koordynacyjne ds. Oddziaływań ICP Modelowania i Kartowania skierowało do wszystkich krajowych centrów koordynacyjnych wezwanie o przeprowadzenie aktualizacji krajowych map ładunków krytycznych. Polskie Centrum Koordynacyjne, działające przy Instytucie Ochrony Środowiska, wykonało to zadanie wiosną 2005 r. W ramach zadania uaktualniono wartości jednej z ważnych danych wejściowych, tj. depozycji kationów zasadowych, oraz dokonano korekty depozycji kationów zasadowych ze względu na obecność soli morskich [Mill i in. 2005]. Aktualną mapę maksymalnych ładunków krytycznych siarki przedstawiono na rysunku 3. 46

Analiza Ochrona możliwości Środowiska wykonania przez i Zasobów Polskę Naturalnych przejściowego nr celu 30, ekologicznego 2007 r.... Rys. 3. Przestrzenny rozkład wartości maksymalnego ładunku krytycznego siarki dla ekosystemów leśnych Polski [eq ha -1 rok -1 ] Fig. 3. Spatial distribution of maximum critical loads of sulphur values for Polish forest ecosystems [eq ha -1 year -1 ] 3. MODYFIKACJA PROGRAMU SONOX Obliczenia depozycji, ładunków krytycznych i ich przekroczeń oraz kartograficzną wizualizację otrzymywanych wyników zautomatyzowano za pomocą komputerowego programu SONOX-AC, opisywanego we wcześniejszych pracach IOŚ [Mill i Schlama 2000]. Na użytek niniejszej pracy program ten wymagał modyfikacji, a opracowana wersja otrzymała nazwę SONOX-DP, od skrótu nazwy: Dyrektywa Pułapowa. Strukturę programu SONOX-DP przedstawiono na rysunku 4. Jest to struktura modułowa złożona z czterech modułów: modułu emisji, modułu depozycji, modułu ładunków krytycznych oraz modułu przekroczeń ładunków krytycznych. Struktura pierwszych trzech modułów nie była modyfikowana, jedynie bazy danych, które je obsługują zostały zamienione na aktualne, a więc baza danych 47

Wojciech Mill, Adrian Schlama Modu³emisjisiarkiiazotu (Scenariusze redukcji emisji) ANALIZA SCENARIUSZY REDUKCJI EMISJI Modu³ transportu atmosferycznego i depozycji (Macierze przejœcia) Modu³ oceny wra liwoœci ekosystemów na zakwaszenie (Funkcje ³adunków krytycznych) Modu³ oceny zagro enia ekosystemów przez zakwaszenie (Przekroczenia ³adunków krytycznych w okach siatki EMEP 150x150 km) MODYFIKACJA SCENARIUSZY REDUKCJI EMISJI Rys. 4. Struktura programu SONOX_DP Fig. 4. Structure of the SONOX_DP software o emisji tlenków siarki i azotu oraz amoniaku w module emisyjnym, macierz przejścia od emisji do depozycji w module transportu atmosferycznego i parametry funkcji ładunków krytycznych w module oceny wrażliwości. Główne zmiany konstrukcji programu SONOX-DP w stosunku do oryginalnej jego wersji dotyczą modułu oceny przekroczeń ładunków krytycznych kwasowości. Zmiany te polegały na reorganizacji struktury przestrzennej danych wynikowych, tj. przekroczeń ładunków krytycznych oraz wielkości obszarów, w których te przekroczenia występują. Wyniki obliczeń są prezentowane na mapie Polski w systemie przestrzennym EMEP, z elementarnym okiem siatki o rozmiarze 150x150 km i z podaniem w każdym z tych ok jego współrzędnych przestrzennych, liczby ekosystemów chronionych, liczby ekosystemów niechronionych i procentu zmian powierzchni o przekroczonych ładunkach krytycznych w porównaniu z rokiem 1990. 48

Analiza Ochrona możliwości Środowiska wykonania przez i Zasobów Polskę Naturalnych przejściowego nr celu 30, ekologicznego 2007 r.... W nowej wersji programu listę scenariuszy emisji SO 2, NO x i NH 3 ograniczono do okresu 1990 2002 i do perspektywy roku 2010. Ma to związek z tym, że rok 1990 jest rokiem odniesienia dla Dyrektywy Pułapowej, a także dla Protokółu z Göteborga, rok 2010 zaś rokiem docelowym. Dla programu SONOX-DP opracowano i zaimplementowano dodatkowy moduł dokonujący kilkuwariantowej statystyki uzyskiwanych wyników przetwarzań danych. 4. WYNIKI OBLICZEŃ I DYSKUSJA 4.1. ZASADY OBLICZEŃ Przejściowy cel ekologiczny Dyrektywy Pułapowej jest odnoszony do obszaru całej Wspólnoty Europejskiej, dlatego zasadnicze obliczenia zmian wielkości obszarów przekroczeń ładunków krytycznych kwasowości na obszarze Polski prowadzono przy depozycji związków siarki i azotu pochodzących z łącznej emisji ze źródeł zagranicznych i krajowych. Za interesujące uznano jednak także trendy zmian tych przekroczeń, które ukształtowałyby się, jeśliby rozważać depozycję zanieczyszczeń kwasogennych, powstałą wyłącznie z krajowych źródeł emisji. Taka wersja obliczeń pozwala ocenić efekt transgranicznego napływu zanieczyszczeń na obszar Polski na zakres i szybkość osiągania zakładanego efektu ekologicznego. 4.2. ZMIANY PRZEKROCZEŃ ŁADUNKÓW KRYTYCZNYCH KWASOWOŚCI PRZY CAŁKOWITEJ DEPOZYCJI SIARKI I AZOTU Punktem wyjścia do analizy możliwości osiągnięcia przejściowego celu ekologicznego Dyrektywy Pułapowej w Polsce jest stan wielkości przekroczeń ładunków krytycznych kwasowości w 1990 r. Z rysunku 5, ilustrującego ten stan, wynika, że z wyjątkiem jednej komórki siatki o adresie [23/22], we wszystkich pozostałych występowały przekroczenia ładunków krytycznych w znacznie zróżnicowanym stopniu. Zgodnie z istotą przejściowego celu ekologicznego określonego w Dyrektywie Pułapowej, bezpośrednim przedmiotem analizy jest dochodzenie w czasie do kryterialnej, 50-procentowej redukcji wielkości obszarów o przekroczonych ładunkach krytycznych względem sytuacji z roku 1990 w każdej z komórek siatki EMEP o wymiarze 150x150 km. Na rysunku 6 pokazano, na przykładzie wybranych lat, czasową ewolucję osiągania przejściowego celu ekologicznego w Polsce w każdej z komórek siatki 49

Wojciech Mill, Adrian Schlama Rys. 5. Rozkład przestrzenny przekroczeń ładunków krytycznych kwasowości w Polsce w bazowym 1990 r. Fig. 5. Spatial distribution of exceedance of critical loads of acidity in Poland in 1990 przestrzennej. Dzięki programowi SONOX-DP można wykonać taki przegląd w odniesieniu do wszystkich lat z okresu 1990 2003 oraz dla roku docelowego 2010 (rys. 7). Za pomocą dołączonego do programu SONOX-DP modułu statystycznego jest możliwa także prezentacja czasowej zmienności osiągania zakładanego efektu ekologicznego w poszczególnych komórkach siatki. Pokazano to na przykładzie trzech komórek o zróżnicowanych uwarunkowaniach redukcji przekroczeń ładunków krytycznych na rysunkach 8 10. Wyniki przeprowadzonych obliczeń prowadzą do następujących spostrzeżeń: 1) w roku 2010, po wykonaniu zobowiązań Protokółu z Göteborga i Dyrektywy Pułapowej, przejściowy cel ekologiczny zostanie osiągnięty na całym terytorium Polski z wyjątkiem obszaru zajętego przez komórkę siatki o współrzędnych [25/19] (rys. 7); jest to obszar Górnego Śląska, gdzie w roku docelowym wielkość terenu o przekroczonych ładunkach krytycznych kwasowości wyniesie 33,1 % wielkości tego obszaru notowanego w 1990 r.; 2) szybkość dochodzenia do 50-procentowej, kryterialnej redukcji wielkości obszarów o przekroczonych ładunkach krytycznych w stosunku do sytuacji z roku 1990 jest mocno zróżnicowana w odniesieniu do poszczególnych ko- 50

Analiza Ochrona możliwości Środowiska wykonania przez i Zasobów Polskę Naturalnych przejściowego nr celu 30, ekologicznego 2007 r.... 1991 1995 1999 2003 Rys. 6. Czasowa ewolucja osiągania przejściowego celu ekologicznego w Polsce w warunkach sumarycznej depozycji związków siarki i azotu Fig. 6. Temporal evolution of the achievement of interim ecological target in Poland under the simultaneous deposition of sulphur and nitrogen 51

Wojciech Mill, Adrian Schlama Rys. 7. Rozkład przestrzenny przekroczeń ładunków krytycznych kwasowości w Polsce w docelowym 2010 r. Fig. 7. Spatial distribution of critical loads of acidity exceedance in Poland in target year 2010 Rys. 8. Czasowa zmienność osiągania zakładanego efektu ekologicznego w komórce siatki o współrzędnych [24/22] Fig. 8. Temporal changeability of the achievement of assumed ecological effect in grid cell of [24/22] co-ordinates 52

Analiza Ochrona możliwości Środowiska wykonania przez i Zasobów Polskę Naturalnych przejściowego nr celu 30, ekologicznego 2007 r.... Rys. 9. Czasowa zmienność osiągania zakładanego efektu ekologicznego w komórce siatki o współrzędnych [24/18] Fig. 9. Temporal changeability of the achievement of assumed ecological effect in grid cell of [24/18] co-ordinates Rys. 10. Czasowa zmienność osiągania zakładanego efektu ekologicznego w komórce siatki o współrzędnych [25/19] Fig. 10. Temporal changeability of the achievement of assumed ecological effect in grid cell of [25/19] co-ordinates 53

Wojciech Mill, Adrian Schlama Rys. 11. Stopień osiągnięcia w 2010 roku przejściowego celu ekologicznego Dyrektywy Pułapowej we wszystkich komórkach Fig. 11. Degree of achievement in 2010 of the interim ecological target of the NEC Directive in all grid cells mórek siatki przestrzennej, np. w komórce [24/22] w północno-wschodniej Polsce już w 1992 r. kryterium ekologiczne Dyrektywy Pułapowej zostało osiągnięte (rys. 8), w komórce o współrzędnych [24/18], eksponowanej na transgraniczny strumień tlenków siarki i azotu z Niemiec i Republiki Czeskiej, osiągnięcie tego kryterium nastąpiło w 1995 r. (rys. 9), w komórce [25/19] zaś, obejmującej obszar Śląska, kryterium nie zostanie w ogóle osiągnięte do 2010 r. (rys. 10). Rysunek 11 przedstawia przegląd stopnia osiągnięcia rozważanego kryterium we wszystkich komórkach w roku docelowym 2010. 4.3. ZMIANY PRZEKROCZEŃ ŁADUNKÓW KRYTYCZNYCH KWASOWOŚCI PRZY KRAJOWEJ DEPOZYCJI SIARKI I AZOTU Tą samą sekwencję obliczeń, co dla sumarycznej depozycji transgranicznej i krajowej, w odniesieniu do uwarunkowań dyktowanych wyłącznie krajową depozycją związków siarki i azotu przeprowadzono przyjmując ten sam punkt wyjścia, tj. przekroczenia ładunków krytycznych w 1990 r. wywołane wypadkową depozycją siarki i azotu. A zatem na rysunkach 12 i 13 pokazano odpowiednio: 1) mapy osiągania przejściowego celu ekologicznego dla lat pośrednich pomiędzy 1990 a 2010; 54

Analiza Ochrona możliwości Środowiska wykonania przez i Zasobów Polskę Naturalnych przejściowego nr celu 30, ekologicznego 2007 r.... 1991 1995 1999 2000 Rys. 12. Czasowa ewolucja osiągania przejściowego celu ekologicznego w Polsce w warunkach krajowej depozycji związków siarki i azotu Fig. 12. Temporal changeability of the achievement of assumed ecological effect in Poland under the simultaneous deposition of sulphur and nitrogen 55

Wojciech Mill, Adrian Schlama Rys. 13. Mapa osiągnięcia przejściowego celu ekologicznego w 2010 r. w warunkach krajowej depozycji związków siarki i azotu Fig. 13. Map of achievement of the interim ecological target in 2010 under the national deposition of sulphur and nitrogen compounds Tabela 1. Horyzonty czasowe osiągnięcia przejściowego celu ekologicznego Table 1. Time horizons of the achievement of interim ecological target Adres komórki Rok osiągnięcia celu ekologicznego przy: depozycji łącznej depozycji krajowej Różnica 23/18 1998 1990 8 23/19 1998 1990 8 23/20 1995 1990 5 24/18 1995 1990 5 26/20 1998 1993 5 23/21 1994 1990 4 26/19 1994 1990 4 24/19 2000 1997 3 24/21 1993 1990 3 26/21 1993 1990 3 22/19 1992 1990 2 24/22 1992 1990 2 25/18 1992 1990 2 25/20 2000 1998 2 25/22 1992 1990 2 26/22 1992 1990 2 27/20 1992 1990 2 22/20 1991 1990 1 22/21 1991 1990 1 24/20 2000 1999 1 27/21 1991 1990 1 56

Analiza Ochrona możliwości Środowiska wykonania przez i Zasobów Polskę Naturalnych przejściowego nr celu 30, ekologicznego 2007 r.... oraz 2) mapę osiągnięcia przejściowego celu ekologicznego w roku docelowym 2010. Dla każdej komórki przestrzennej porównano ponadto horyzonty czasowe osiągnięcia przejściowego celu ekologicznego przy depozycji łącznej i krajowej, z zamiarem oceny wpływu napływu transgranicznego na tempo osiągania tego celu (tab. 1). Z porównania tego wycofano komórkę o adresie [25/19], dla której było ono niemożliwe ze względu na nieosiągnięcie efektu ekologicznego nawet w 2010 r. Przedstawione w tabeli 1 różnice w czasie dochodzenia do kryterialnej redukcji powierzchni przekroczeń ładunków krytycznych wskazują wielkość oddziaływania transgranicznego napływu zanieczyszczeń kwasogennych w poszczególnych komórkach przestrzennych. Im ta różnica jest większa, tym większy wpływ na szybkość osiągania przejściowego celu ekologicznego ma depozycja siarki i azotu pochodząca spoza kraju. Wyniki przeprowadzonych obliczeń prowadzą do następujących spostrzeżeń: 1) przy działaniu depozycji siarki i azotu pochodzącej wyłącznie z krajowych źródeł emisji, przejściowy cel ekologiczny Dyrektywy Pułapowej zostałby osiągnięty na całym obszarze Polski i to już w 2000 r. (rys. 12); oczywiście, tym bardziej zostałby on osiągnięty w roku docelowym 2010 (rys. 13); 2) szybkość dochodzenia do 50-procentowej, kryterialnej redukcji wielkości obszarów o przekroczonych ładunkach krytycznych względem sytuacji z 1990 r. jest wyraźnie większa niż w odniesieniu do sumarycznych depozycji transgranicznej i krajowej; i tak, w komórce [24/22] odnotowanoby brak przekroczeń ładunków krytycznych już w roku bazowym 1990 a nie w 1992, w komórce [24/18] kryterialna redukcja obszaru przekroczeń nastąpiłaby także już w 1990 r. zamiast w 1995 r., zaś w komórce [25/19] w roku 1999, podczas gdy przy depozycji sumarycznej nie nastąpiłaby w ogóle do 2010 r.; 3) przedstawione w tabeli 1 różnice czasowe w osiąganiu docelowego efektu ekologicznego w warunkach sumarycznej i krajowej depozycji związków siarki i azotu wskazują, że są one największe w komórkach położonych przy zachodniej granicy państwa ([23/18], [23/19] i w dalszym ciągu [23/20] oraz [24/18]) oraz granicy południowej ([26/19] i [26/20]); oznacza to, że w obszarach objętych tymi komórkami wpływ transgranicznego napływu zanieczyszczeń kwasogennych jest największy; taka struktura rozmiaru i zasięgu oddziaływania tego napływu jest całkowicie zgodna z przestrzennym ukształtowaniem strumieni depozycji z zagranicy; 4) analiza czasowego trendu zmian powierzchni ekosystemów leśnych chronionych i niechronionych przed zakwaszeniem w warunkach depozycji krajowej 57

Wojciech Mill, Adrian Schlama wskazuje, że w roku 2010 przy spełnieniu wymagań Protokółu z Göteborga i Dyrektywy Pułapowej nastąpiłaby 80-procentowa redukcja powierzchni obszarów o przekroczonych ładunkach krytycznych kwasowości w porównaniu z rokiem 1990; ten stopień redukcji jest mocno zbliżony do tego, którego można się spodziewać w warunkach depozycji sumarycznej z kraju i zagranicy, co wskazuje, że tempo redukcji emisji zanieczyszczeń kwasogennych w Polsce i Europie jest zbliżone; znajduje to potwierdzenie w licznych publikacjach EMEP i Grupy Roboczej ds. Oddziaływań [Vestreng i in. 2004, Working Group on Effects 2004]. 5. WNIOSKI 1. Przejściowy cel ekologiczny wskazany w Dyrektywie Pułapowej, definiowany jako zmniejszenie do 2010 r., w komórkach siatki przestrzennej o wymiarze 150x150 km o 50 % obszarów o przekroczonych ładunkach krytycznych kwasowości w porównaniu z sytuacją w roku 1990 zostanie osiągnięty we wszystkich komórkach pokrywających terytorium Polski z wyjątkiem jednej, obejmującej obszar Górnego Śląska. W komórce tej redukcja rozważanego obszaru w roku docelowy osiągnie 33,1 % w stosunku do obszaru przekroczeń notowanego w 1990 roku. 2. Powyższy wniosek oznacza, że osiągnięcie zakładanego celu ekologicznego wobec obszaru Górnego Śląska wymaga dalszego ograniczenia krajowej i transgranicznej depozycji związków siarki i azotu. 3. Przeprowadzona symulacja możliwości osiągnięcia celu ekologicznego, przy założeniu oddziaływania depozycji wyłącznie z krajowych źródeł emisji, wskazuje, że w przygranicznych obszarach Polski zachodniej i południowej wpływ transgranicznego napływu zanieczyszczeń kwasogennych na szybkość osiągania przejściowego celu ekologicznego określonego w Dyrektywie Pułapowej jest znaczący. Ten fakt powinien determinować przyszłą międzynarodową i krajową strategię redukcji emisji zanieczyszczeń kwasogennych. 4. Wykonanie Dyrektywy Pułapowej przyniesie znaczącą poprawę stanu środowiska w Polsce, odnoszonego głównie do ekosystemów leśnych. Wykazano, że w 2010 r. należy spodziewać się 80-procentowej redukcji powierzchni obszarów o przekroczonych ładunkach krytycznych kwasowości w porównaniu z rokiem 1990. Jest to wartość zbliżona do stopnia redukcji prognozowanego średnio dla całej Europy, co wykazano w tej pracy i co zostało udokumentowane w raportach IIASA, EMEP i WGE. 58

Analiza Ochrona możliwości Środowiska wykonania przez i Zasobów Polskę Naturalnych przejściowego nr celu 30, ekologicznego 2007 r.... PIŚMIENNICTWO Mill W., 2000: Integrated modelling of acidification effects to forest ecosystems model SONOX, 6th International Conference on Acidic Deposition Acid Rain 2000, Tsukuba, Japonia, Water Air and Soil Pollution Vol. 130, 1289 1294. Mill W., 2002: Obciążenia ekosystemów leśnych Polski związkami siarki i azotu według koncepcji ładunków krytycznych, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa. Mill W., Schlama A., 2005: Aktualizacja baz danych o ładunkach krytycznych zakwaszenia i eutrofizacji oraz wyznaczenie tzw. funkcji ładunków docelowych dla ekosystemów leśnych Polski z uwzględnieniem najnowszych map depozycji siarki i azotu EMEP, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa (maszynopis). Olendrzyński K., Bartnicki J., 1999: EMEP data on sulfur and nitrogen emission-deposition for Poland, Oslo (maszynopis). Simpson D., Fagerli H., Jonson J.E., Tsyro S., Wind P., Tuovinen J-P., 2003: Transboundary Acidification, Eutrophication and Ground Level Ozone in Europe. PART I Unified EMEP Model Description. EMEP Report 1/2003. Vestreng V., Adams M, Breivik K., Wagner A., Rozowskaja O., Goodwin J., Pacyna J.M., 2005: Inventory Review 2005 Emission data reported to CLRTAP and under the NEC Directive, Technical Report MSC-W 1/2005. Working Group on Effects«1, 2004: Review and assessment of air pollution effects and their recorded trends. CLRTAP. National Environment Research Council UK. Doc. dr hab. Wojciech Mill, inż. Adrian Schlama Instytut Ochrony Środowiska, Pracownia Modelowania Kompleksowego ul. Grunwaldzka 7B/2, 41-106 Siemianowice Śl. 59