Wpływ kormorana czarnego na stan ichtiofauny Zbiornika Koronowskiego i obwodu rybackiego rzeka Wisła nr 1 Ekspertyza dotowana przez: Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Toruniu Ekspertyza wykonana przez: dr inż. Bogdan Wziątek Wydział Ochrony Środowiska i Rybactwa UWM w Olsztynie Olsztyn 2011
Spis treści 1 Metodyka badań...3 1.1 Obserwacje terenowe...3 1.2 Analiza składu pokarmu...3 1.3 Straty rybackie...6 2 Wyniki...8 2.1 Liczebność populacji, miejsca noclegowe...8 2.1.1 Miejsca noclegowe na Zalewie Koronowskim...8 2.1.2 Liczebność populacji kormoranów na Zalewie Koronowskim.... 11 2.1.3 Szkody w drzewostanach powodowane przez kormorany na obszarze Zalewu koronowskiego.... 12 2.2 Miejsca noclegowe kormoranów na obszarze obwodu rybackiego rzeka Wisła nr 1 14 2.2.1 Liczebność kormoranów.... 16 2.3 Pokarm... 18 2.3.1 Skład jakościowy pokarmu w Zbiorniku Koronowskim... 18 2.3.2 Zmiany sezonowe składu pokarmu... 18 2.3.3 Wielkość ofiar... 21 2.3.4 Konsumpcja kolonii... 24 2.4 Skład pokarmu kormoranów w obwodzie rybackim rzeka Wisła nr 1... 25 2.4.1 Skład jakościowy pokarmu... 25 2.4.2 Zmiany sezonowe... 25 2.4.3 Wielkość ofiar... 26 2.4.4 Biomasa pokarmu... 27 3 Kormoran a gospodarka rybacka... 29 3.1 Udział w pokarmie gatunków ryb o istotnym znaczeniu dla gospodarki rybackowędkarskiej prowadzonej w obwodzie rybackim Jeziora Koronowskiego i rzeki Wisły nr 1. 29 3.2 Zmiany sezonowe... 30 3.3 Wielkość i masa ofiar... 31 3.4 Jezioro Koronowskie... 31 3.5 Rzeka Wisła nr 1... 33 3.6 Szkody Rybackie... 35 3.6.1 Szkody bezpośrednie... 35 4 Zarządzanie populacją kormorana... 37 4.1 Jezioro Koronowskie... 37 4.2 Obwód rybacki rzeki Wisła nr 1... 38 5 Metody minimalizacji szkód i ochrona populacji kormoranów... 39 2
1 Metodyka badań 1.1 Obserwacje terenowe Obserwacje terenowe prowadzono w czasie wyjazdów w okresie od kwietnia do października na terenie obwodu rybackiego Zbiornika Koronowskiego oraz w okresie od maja do listopada 2011 roku w obwodzie rybackim rzeki Wisły nr 1. W trakcie wyjazdów inwentaryzowano: liczebnośd populacji kormoranów w poszczególnych miesiącach roku, miejsca nocowania ptaków, miejsca odpoczynku ptaków, główne miejsca żerowania, zniszczenia w drzewostanach powodowane przez kormorany, Dla dokładnego opisu obserwacji wykorzystano urządzenie GPS etrex Vista HCX (Garmin). Uzyskane dane nanoszono następnie na mapę wykorzystując w tym celu program MapSource z dołączoną mapą topograficzną Polski (GP TopoMapa 2011, Garmin). Dane zapisane na urządzeniu transponowano następnie do programu Google Earth i nanoszono na zdjęcia satelitarne. Szacowania liczebności populacji kormoranów dokonywano, co najmniej raz w miesiącu. Liczenie ptaków wykonywano późnym popołudniem na zidentyfikowanych miejscach noclegowych. Dla dokładnego określenia liczebności, noclegowiska fotografowano a następnie zliczano widoczne na zdjęciach ptaki. W obwodzie rybackim Wisła nr 1 szacowania liczebności dokonywano licząc ptaki wracające do noclegowiska w rejonie tamy Zbiornika Włocławskiego poza obwodem rybackim. W trakcie badao terenowych określano także powierzchnię obszarów zajmowanych przez noclegowiska. Dzięki temu uzyskiwano pośrednie informacje co do liczby kormoranów. Przyjęto prze tym założenie, że wzrost powierzchni noclegowiska jest ściśle związany ze wzrostem liczebności kormoranów. 1.2 Analiza składu pokarmu Analizę składu pokarmu oparto głównie o: ryby wyksztuszone oraz wypluwki, czyli niestrawione elementy kostne wyksztuszone przez ptaki (Fot.1 i 2). 3
Fot. 1. Wypluwka kormorana z widocznymi kośćmi gardzielowymi płoci. Fot. 2. Szczupak wyksztuszony przez kormorana - noclegowisko Dęby 03.09.2011. Ponieważ badania i obserwacje terenowe wykazały, że kormorany żerujące w obwodzie rybackim rzeki Wisły nr 1 nocują w noclegowisku zlokalizowanym przy tamie we 4
Włocławku. Łącznie w okresie od kwietnia do października przeanalizowano wypluwek kormoranów. Ryby-ofiary oznaczano na podstawie otolitów kości gardzielowych dolnych, płytek żujących i kości szczęk (Fot 3.). Fot. 3. Elementy kostne znajdowane w wypluwkach kormoranów na przykładzie lina i płoci. Wielkośd ryb ofiar określano albo na podstawie bezpośrednich pomiarów (ryby wyksztuszone przez kormorany (Fot.2.), albo na podstawie zależności pomiędzy długością elementu kostnego a długością ciała ryby, wyrażonej ogólnym wzorem: lc a dł. elementu b gdzie: lc długośd ciała ofiary, dł. elementu długośd elementu kostnego na podstawie, którego odtworzono wielkośd ryby, a i b współczynniki równia charakterystyczne dla danego gatunku ryby. Masę ofiar określano na podstawie zależności pomiędzy długością a ciężarem ciała ryby-ofiary. 5
Masa k lc n gdzie: Masa masa ciała ryby ofiary, k i n współczynniki równia charakterystyczne dla gatunku. Uzyskane wyniki opracowano metodami udziału wagowego i liczbowego. Określono także częstośd występowania poszczególnych ofiar w pokarmie. W przypadku ryb drapieżnych na podstawie otolitów określano także wiek ofiar. 1.3 Straty rybackie Ogólną biomasę wyjadanych przez kormorany ryb wyliczono w oparciu o dane przedstawione przez van Dam i in. (1995), oraz Crass a i in. 2005. Stosując w tym celu równanie: C DRP N Dn gdzie: C łączna konsumpcja kormoranów, DPR dobowa racja pokarmu w miesiącu (van Dam i in. (1995) oraz Crass a i in. 2005), N liczba kormoranów w miesiącu, Dn liczba dni żerowania w miesiącu, Na podobnej zasadzie obliczono wielkośd konsumpcji kormoranów w poszczególnych miesiącach roku. Biomasę poszczególnych gatunków ofiar w ogólnej konsumpcji kolonii kormoranów obliczono na podstawie równania: C C % gi W gi Gdzie: C gi biomasa gatunku ryby w pokarmie kormoranów, C ogólna biomasa ryb zjadanych przez kormorany, % Wgi procent wagowy danego gatunku ofiary w pokarmie kormoranów 6
Na podobnej zasadzie wyznaczono biomasę poszczególnych gatunków ofiar w poszczególnych miesiącach roku, przyjmując, że: C gi biomasa danego gatunku ofiary zjadana przez kormorany w danym miesiącu, C biomas ryb ofiar w danym miesiącu, % Wgi udział wagowy danego gatunku ofiary w miesiącu. Uzyskane tą drogą wartości posłużyły do określenia wysokości strat rybackich powstałych w wyniku drapieżnictwa kormoranów. Dla określenia wymiaru finansowego strat przyjętą w przypadku: 1. materiału zarybieniowego - cennik materiału zarybieniowego dla obszaru wodnego RZGW Gdaosk obowiązujący w roku 2011, 2. - w przypadku pozostałych ryb ceny zbytu ryb odławianych na zbiorniku. Ubytek w dostępnej w przyszłości populacji łownej gatunków cennych gospodarczo, powodowany wyjadaniem przez kormorany ryb młodocianych narybku, obliczono na podstawie równania: Zg N g Og Pg, (Wziątek i in. 2011) i w którym: ΣZ g ubytek w populacji danego gatunku wynikający z wyżerowywania ryb niewymiarowych, N gi ilośd sztuk narybku lub kroczka danego gatunku o określonej masie, zjedzonych przez kormorany w ciągu sezonu (granice poszczególnych klas masy, określono na podstawie odpowiednich norm branżowych); O przyrost jednostkowy sztuki, P przeżywalnośd ryb o określonej wielkości do uzyskania wielkości pierwszego odłowu (w wyliczeniach przyjęto dane dotyczące przeżywalności przedstawione przez: Szczerbowski i Mamcarz 1985, oraz Guziur 2001. Dane dotyczące wieku ryb niewymiarowych głównie gatunków drapieżnych uzyskano na podstawie odczytu wieku otolitów (rozdział 1.2) 7
2 Wyniki 2.1 Liczebność populacji, miejsca noclegowe 2.1.1 Miejsca noclegowe na Zalewie Koronowskim Na podstawie obserwacji terenowych na obszarze zbiornika Koronowskiego zlokalizowano 3 noclegowiska kormoranów (Mapa 1, Rys. 1 i 2). Spośród nich jedno Zacisze było zasiedlane przez ptaki przez cały okres badao od maja listopada. Długośd linii brzegowej na której nocowały kormorany zawierała się w przedziale od 131 m w maju do 154 m we wrześniu. 8
Mapa 1. Lokalizacja noclegowisk kormoranów na obszarze Zalewu Koronowskiego.
Noclegowisko Dęby Ośrodek wypoczynkowy Zacisze Noclegowisko Zacisze Rys. 1. Lokalizacja noclegowiska Zacisze. Pozostałe dwa noclegowiska Dęby i Wysepki były zasiedlane przez ptaki od drugiej połowy sierpnia. (Fot. 4, Mapa 1). Noclegowisko wysepki Rys. 2. Lokalizacja noclegowisk Dęby i Wysepki. W porównaniu do roku 2009 kormorany zasiedliły pozostałe dwa noclegowiska wcześniej bo już około połowy sierpnia. Przy czym w roku 2011 większą liczebnośd ptaków
obserwowano w noclegowisku Dęby. Było ono także wcześniej zasiedlone niż noclegowisko Wysepki. Prowadzone obserwacje terenowe wykazały, że ptaki przebywały we wszystkich noc legowiskach do listopada. Fot. 4. Kormorany wypłoszone, z noclegowiska Wysepki 03. 09. 2011. 2.1.2 Liczebność populacji kormoranów na Zalewie Koronowskim. Przeprowadzone badania terenowe wskazują, że liczebnośd populacji kormoranów przebywających na zbiorniku ulega bardzo dużym wahaniom sezonowym (Tab. 1, Rys. 3). Tabela 1. Zmiany liczebności kormoranów obserwowanych na zbiorniku koronowskim w poszczególnych miesiącach roku. Miesiąc Liczba ptaków Maj 120 Czerwiec 120 Lipiec 120 Sierpieo 70 Wrzesieo 470 Październik 380 Listopad 58 11
200 180 160 140 120 100 80 60 Zacisze Dęby Wysepki 40 20 0 Rys. 3. Zmiany liczebności kormoranów w poszczególnych noclegowiskach w poszczególnych miesiącach roku. W okresie od maja do lipca na Zbiorniku przebywa stale około 120 kormoranów. W pierwszej dekadzie sierpnia liczebnośd populacji zmniejszyła się nieznacznie do około 70 sztuk. Ponowny wzrost liczebności zanotowano w trzeciej dekadzie sierpnia, zaś od września do października na Zbiorniku przebywało około 470 kormoranów. W połowie października liczba ptaków przebywających na Zbiorniku zmniejszyła się do około 380. Stwierdzono przy tym, że były to w większości tegoroczne ptaki, przy czym pochodziły one nie tylko z usytuowanej niedaleko kolonii lęgowej. 2.1.3 Szkody w drzewostanach powodowane przez kormorany na obszarze Zalewu koronowskiego. Ilośd drzew poddanych bezpośredniemu oddziaływaniu kormoranów przedstawiono w tabeli 2. Przeprowadzona inwentaryzacja dendrologiczna wykazała, że działaniu odchodów kormoranów poddanych zostało około 158 drzew należących do 4 gatunków. 12
Największe oddziaływanie negatywne kormoranów na drzewa stwierdzono w noclegowisku Dęby gdzie liczna grupa ptaków przesiadywała i nocowała na dębach na granicy rezerwatu przyrody (Tab. 2). Inwentaryzacja terenowa wykazała, że uszkodzeniu uległo 29 drzew tego gatunku. Powierzchnia lasu poddana oddziaływaniu kormoranów w tym noclegowisku wynosiła w okresie maksymalnej liczebności - listopad 1100 m 2 (Tab. 3) Tabela 2 Liczba i wielkość drzew poddanych oddziaływaniu odchodów kormoranów. Gatunek Pierśnica >60 cm 61-100 Łącznie Sosna - 46 46 Olcha 12 12 24 Brzoza 39 23 61 Dąb 29-29 Fot. 5. Widok noclegowiska Zacisze widoczne wyraźne uszkodzenia drzew i dolnych pięter lasu 15 listopada 2011. Drugim noclegowiskiem, w którym wyraźnie widoczny był negatywny wpływ noclegowiska na las było Zacisze (Fot. 5, Tab. 3) Ptaki przesiadywały tam wyłącznie na 13
sosnach a powierzchnia runa leśnego zniszczona na skutek opadania odchodów wynosiła 980 m 2. Relatywnie najmniejsze oddziaływanie kormoranów odnotowano na obszarze noclegowiska Wysepki. Pomimo tego że ptaki zasiedlały stosunkowo długi odcinek linii brzegowej 170 m oraz wysepkę o powierzchni 100 m 2 nie zaobserwowano tam zniszczenia dolnych pięter lasu ponieważ większośd odchodów padała bezpośrednio do wody (Tab. 3). Łączna powierzchnia lasu uszkodzona w wyniku pobytu kormoranów wynosiła 1994 m 2. Tabela 3. Powierzchnia lasu uszkodzona na obszarze poszczególnych noclegowisk. Zacisze Dęby Wysepki Łącznie Powierzchnia lasu w m 2 980 1110 326 2460 2.2 Miejsca noclegowe kormoranów na obszarze obwodu rybackiego rzeka Wisła nr 1 Na obszarze obwodu rybackiego rzeka Wisła nr 1, nie stwierdzono stałych noclegowisk kormoranów. Obserwowano natomiast przebywanie dużych grup ptaków na obszarze obwodu zwłaszcza w rejonie granicy obwodu z obwodem rybackim Zbiornika Włocławek. Prowadzone obserwacji terenowe wskazują, że przebywające w obwodzie kormorany nocowały na skarpie Zbiornika Włocławskiego zaś Wisła na obszarze obwodu stanowiła dla nich miejsce żerowania i odpoczynku (Mapa 2. Rys. 5, Fot. 6). 14
Mapa 2. Lokalizacja noclegowisk i miejsc odpoczynku kormoranów na obszarze obwodów rybackich rzeka Wisła nr 5 i rzeka Wisła nr 1.
Obszar zasiedlony przez kormorany Włocławek Rys. 4 Obszar zasiedlony przez kormorany w obwodzie rybackim rzeka Wisła nr 1. 2.2.1 Liczebność kormoranów. Prowadzone badania terenowe wskazują, że pojawienie się kormoranów w obwodzie rybackim rzeka Wisła nr jeden jest skorelowane z zasiedlaniem noclegowiska przy zaporze we Włocławku. W roku 2011 obecnośd kormoranów w noclegowisku stwierdzono w trzeciej dekadzie sierpnia. Przy czym w obwodzie rybackim rzeka Wisła nr 1. Obserwowano wtedy około 200 ptaków. We wrześniu wraz ze wzrostem liczby kormoranów nocujących przy tamie we Włocławku wzrosła również liczba kormoranów przebywających w dzieo w obwodzie Wisła nr. 1. Liczenie przeprowadzone w dniu 18 września wykazało że przebywa tam około 700 kormoranów, które odpoczywają na umocnieniach brzegowych (Fot.6.). Mniejsze grupy kormoranów obserwowano także na Wiśle w rejonie miejscowości Bobrowniki oraz w okolicy Ciechocinku. Podobnych obserwacji dokonano również w październiku i listopadzie. Stad też liczebnośd populacji stale przebywającej w obwodzie określono na 700 osobników.
Fot. 6. Kormorany odpoczywające na umocnieniach brzegowych w obwodzie rybackim rzeka Wisła nr 1. 17
2.3 Pokarm 2.3.1 Skład jakościowy pokarmu w Zbiorniku Koronowskim W pokarmie kormoranów żerujących na Zalewie Koronowskim stwierdzono występowanie 15 gatunków ryb. Gatunkami dominującymi w pokarmie były płod 24,1% wagowo i 43,1% ilościowo, okoo 17,2 i 20,9% oraz lin 14,3 i 3,4% (Tab. 4). Spośród gatunków cennych gospodarczo oprócz lina największy udział w pokarmie maiły: boleo 10,0% wagowo, szczupak 9,3% wagowo i jaź 6,1% wagowo. Płod i okoo były także najczęściej chwytanymi przez kormorany ofiarami. Płod stwierdzono w 61 prób, zaś okonia w 37,6 %. Tabela 4. Skład pokarmu kormoranów żerujących na Zbiorniku Koronowskim. Gatunek ofiary UW [%] UL [%] Cz.W. [%] Jazgarz 1,0 2,7 10,6 Karp 2,4 0,9 1,4 Karaś 1,3 0,7 1,4 Krąp 4,7 7,9 15,6 Leszcz 4,7 2,8 13,5 Lin 14,3 3,4 10,6 Okoń 17,2 20,9 37,6 Płoć 24,1 43,1 61,0 Sandacz 0,4 0,3 1,4 Boleń 10,0 1,1 3,5 Jaź 6,1 1,1 2,1 Szczupak 9,3 0,7 3,5 Ukleja 2,6 13,7 12,8 Węgorz 0,0 0,0 4,3 Wzdręga 2,1 0,8 10,6 Łącznie 63944,08 kg 1476 szt. ofiar 282 wypluwki 2.3.2 Zmiany sezonowe składu pokarmu W trakcie sezonu pokarm kormoranów podlegał istotnym zmianom. Zmiany te były najbardziej widoczne jesienią. W okresie od września do listopada w pokarmie kormoranów żerujących na zbiorniku zaznaczała się duży udział gatunków cennych gospodarczo zwłaszcza lina (Rys. 6.). Zjawisko to było szczególnie widoczne we wrześniu i październiku kiedy to lin stanowił wyraźnie wybieraną przez kormorany ofiarę. We wrześniu istotną pozycję w diecie ptaków stanowiły także: szczupak oraz boleo. W październiku w pokarmie zanotowano także duży udział karpia, który stanowił wagowo 10,1%. 18
60 50 40 30 20 10 karp karaś leszcz lin okoo płod sandacz boleo jaź szczupak pozostałe 0 maj czerwiec lipiec sierpieo wrzesieo październik listopad Rys. 5. Zmiany sezonowe udziału wagowego głównych gatunków ofiar kormoranów żerujących na jeziorze Koronowskim. Dane uzyskane z bezpośrednich badao składu pokarmu potwierdzała także analiza statystyczna. Na jej podstawie stwierdzono, że we wrześniu i październiku udział w pokarmie ryb o dużym znaczeniu gospodarczym był zdecydowanie większy niż przeciętna dla całego okresu badao (Rys. 7.). W miesiącach tych wartośd CPU przypadająca na jeden kormoranodzieo dla tej grupy ryb była zdecydowanie wyższa niż w miesiącach letnich. Było to szczególnie widoczne w przypadku lina, szczupaka i bolenia (Rys. 8, 9 i 10). Zjawisko to było także silnie skorelowane z zasiedlaniem przez ptaki noclegowisk Dęby i Wysepki położonych w rejonie tamy zbiornika. 19
Zmiana wartości CPU [g/kormorano-dzieo] 0,2 0,15 0,1 0,05 0-0,05 maj czerwiec lipiec sierpieo wrzesieo październik listopad -0,1-0,15-0,2-0,25 cenne małocenne karpiowate Rys. 6.Względne zmiany udziału w biomasie pokarmu kormoranów poszczególnych grup ryb. Linia przechodząca przez punk o współrzędnych 0,0 jest przeciętną dla całego okresu badań 0,08 0,06 0,04 0,02 0-0,02-0,04-0,06 czerwiec lipiec sierpieo wrzesieo październik listopad Rys. 7. Względne zmiany udziału w biomasie pokarmu kormoranów lina. 0,16 0,14 0,12 0,1 0,08 0,06 0,04 0,02 0-0,02 maj czerwiec lipiec sierpieo wrzesieo październik listopad -0,04 Rys. 8. Względne zmiany w biomasie pokarmu kormoranów szczupaka. 20
0,08 0,06 0,04 0,02 0-0,02 maj czerwiec lipiec sierpieo wrzesieo październik listopad -0,04-0,06 Rys. 9. Względne zmiany udziału w biomasie pokarmu kormoranów bolenia. 2.3.3 Wielkość ofiar Uzyskane dane wskazują, że przeciętna masa ofiary kormorana wynosiła 119,8 g zaś długośd 13,6 cm (Tab. 5). Duże różnice pomiędzy przeciętną długością i masą ciała ofiar poszczególnych gatunków wynikały z obecności w pokarmie ryb dużych rozmiarów. Tabela 5. Przeciętne długości i masy ofiar kormoranów żerujących na Jeziorze Koronowskim. Gatunek Długośd [cm] Masa [g] Jazgarz 8,7 16,2 Karp 14,8 110,0 Karaś 10,8 80,1 Krąp 9,6 22,6 Leszcz 14,9 71,4 Lin 15,0 153,5 Okoo 11,9 81,2 Płod 10,0 25,3 Sandacz 14,6 61,3 Boleo 23,4 356,0 Jaź 12,5 135,7 Szczupak 18,9 431,1 Ukleja 9,1 8,3 Wzdręga 14,3 90,8 Przeciętna 13,6 119,8 Kormoran żerujące na zbiorniku w najmniejsze ofiary chwytały w okresie letnim. Wiosną i jesienią wielkość zjadanych przez ptaki ofiar zwiększała się wyraźnie, a prawidłowość ta dotyczyła większości gatunków ofiara, a zwłaszcza: szczupaka, lina i bolenia. Uzyskane na podstawie wyliczeń wyniki potwierdziły także obserwacje 21
przeprowadzone w noclegowiskach. Jesienią znajdowano tam bowiem ryby dużych rozmiarów, które zostały wyksztuszone przez ptaki (Fot. 2) 22
Tabela 6 Przeciętna masa [g] i przeciętna długość [cm] ryb zjadanych przez kormorany w poszczególnych miesiącach roku. Przeciętna masa [g] maj czerwiec lipiec sierpieo wrzesieo październik listopad Przeciętna Jazgarz 17,5 11,9 18,0 12,9 20,4 16,2 Karp 110 110 Karaś 99,1 61,1 80,1 Krąp 8,4 24,2 11,4 42,3 16,2 32,8 22,6 Leszcz 71,8 88,3 8,0 177,0 42,0 41,2 71,4 Lin 24,8 94,1 193,2 310,4 172,3 126,3 153,5 Okoo 405,3 21,2 17,9 15,8 23,1 30,1 55,3 81,2 Płod 30,3 29,3 17,8 18,5 14,4 25,5 41,3 25,3 Sandacz 11,6 111,1 61,3 Boleo 124,6 596,8 75,3 794,9 282,0 262,2 356,0 Jaź 32,2 65,3 309,7 135,7 Szczupak 159,8 702,3 431,1 Ukleja 4,5 4,5 10,9 11,2 8,0 6,6 12,0 8,3 Wzdręga 148,6 33,0 90,8 Przeciętna długośd [cm] maj czerwiec lipiec sierpieo wrzesieo październik listopad Przeciętna Jazgarz 9,1 7,7 8,7 8,1 9,9 8,7 Karp 14,8 14,8 Karaś 11,8 9,8 10,8 Krąp 7,4 10,1 8,1 11,6 9,0 11,1 9,6 Leszcz 15,6 17,4 8,1 20,9 14,0 13,6 14,9 Lin 9,3 14,2 17,0 17,9 16,3 15,3 15,0 Okoo 23,5 9,1 10,0 9,4 9,2 10,7 11,3 11,9 Płod 9,2 10,8 9,9 9,3 8,6 10,8 11,4 10,0 Sandacz 9,3 19,8 14,6 Boleo 18,4 30,1 15,7 29,2 23,8 23,3 23,4 Jaź 12,0 15,0 23,0 16,7 Szczupak 23,2 0,0 33,5 18,9 Ukleja 7,7 7,7 10,2 10,2 9,2 8,6 10,3 9,1 Wzdręga 17,1 11,4 14,3
2.3.4 Konsumpcja kolonii Oszacowana biomasa pokarmu kormoranów wyjadanego z Zalewu koronowskiego wynosiła w roku 2011 łącznie 18.500 kg. Największą biomasę pokarmu obserwowano we wrześniu i październiku kiedy to wynosiła ona odpowiednio 5850 i 6820 kg. Najmniejszą natomiast w listopadzie około 750 kg (Tab. 7). Tabela 7. Biomasa pokarmu wyjadanego przez kormorany ze Zalewu Koronowskiego. Miesiąc Łączna liczebnośd DRP [kg] Liczba dni żerowania Biomasa pokarmu [kg] Maj 70 0,5 31 1085 Czerwiec 70 0,5 30 1050 Lipiec 70 0,5 31 1085 Sierpieo 120 0,5 31 1860 Wrzesieo 390 0,5 30 5850 Październik 440 0,5 31 6820 Listopad 100 0,5 15 750 Łącznie 18500 Spośród gatunków o dużym znaczeniu gospodarczym największą biomasę zanotowano w przypadku: lina, bolenia i szczupaka (Tab. 8). Było to łącznie 6956 kg. Tabela 8. Biomasa poszczególnych gatunków ofiar stwierdzanych w pokarmie kormoranów, żerujących na Koronowskim Zbiorniku Zaporowym. Maj Czerwiec Lipiec Sierpieo Wrzesieo Październik Listopad Łącznie Jazgarz - 27-24 49 70 6 175 Karp - - - - - 689-689 Karaś - - - 200 - - 11 212 Krąp 5 129-23 87 203 69 516 Leszcz 130 134-11 364 150 19 808 Lin 15 36 391 1064 1388 69 2962 Okoo 245 105 229 96 349 1887 181 3090 Płod 494 378 302 884 811 1166 184 4219 Sandacz - - - 8 - - 10 18 Boleo 75 227-51 1090 505 24 1972 Jaź - 12-44 - - 169 225 Szczupak 96 - - - 1926 - - 2022 Ukleja 24 554 129 110 230 3 1051 Wzdręga - - - - - 532 6 538 Łącznie 1085 1048 1085 1860 5850 6820 750 18498
2.4 Skład pokarmu kormoranów w obwodzie rybackim rzeka Wisła nr 1 2.4.1 Skład jakościowy pokarmu W składzie pokarmu kormoranów stwierdzono występowanie trzynastu gatunków ryb. Dominujący składnik pokarmu stanowił jazgarz, którego udział wagowy wynosił 16,1% zaś liczbowy 38,1 %, dalsze miejsca zajmowały: płod 16,7 i 25,4 %, okoo 10,8 i 15,9% oraz sandacz 9,7 i 6,6%. Pozostałe gatunki ryb miały marginalny udział w diecie kormoranów. Pod względem udziału wagowego istotną pozycję w diecie stanowił także lin 7,2%, niski był natomiast jego udział liczbowy (Tabela 9.). Tabela 9 Skład pokarmu kormoranów żerujących w obwodzie rybackim rzeki Wisły nr 1. Gatunek UL UW 1. Jazgarz 38,1 16,1 2. Karaś 0,6 2,3 3. Krąp 3,1 4,7 4. Leszcz 2,8 6,7 5. Lin 1,1 7,2 6. Okoń 15,9 10,8 7. Płoć 25,4 16,7 8. Sandacz 6,6 9,7 9. Babka 0,5 0,1 10. Boleń 0,5 4,9 11. Jaź 0,2 0,4 12. Szczupak 0,8 18,8 13. Ukleja 4,6 1,7 Łącznie 653 [szt.] 16345,3 [g] 2.4.2 Zmiany sezonowe Pokarm kormoranów wykazywał znaczną zmienność sezonową. W sierpniu istotną pozycję w pokarmie ptaków stanowiły: płoć, lin i szczupak. We wrześniu były to okoń, szczupak i sandacz. W październiku i listopadzie natomiast jazgarz, okoń i sandacz (Rys.11.) 25
50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 karaś leszcz lin okoo płod sandacz boleo jaź szczupak pozostałe 0 sierpieo wrzesieo październik listopad Rys. 10. Zmiany sezonowe udziału wagowego głównych gatunków ofiar kormoranów żerujących w obwodzie rybackim rzeka Wisła nr 1. We wrześniu w pokarmie zaobserwowano także występowanie babki byczej (Neogobius melanostomus) gatunku nie notowanego wcześniej na tym obszarze (Fot.7). Fot. 7. Babka bycza (Neogobius melanostomus ) wyksztuszona przez kormorana na łasze wiślanej w obwodzie rybackim Wisła 1 2.4.3 Wielkość ofiar W pokarmie kormoranów dominowały ryby małe przeciętna wielkość ofiary wynosiła 13,1 cm zaś masa 124,5 g. Wśród poszczególnych gatunków ofiar do największych należały 26
szczupak 473,0 g i 30,5 cm, boleń 336,1 g i 21,4 cm i lin 193,2g i 15,9 cm. Wielkość sandaczy zjadanych przez kormorany wynosiła od 11,6 g w sierpniu do 50,4 g w listopadzie (Tab. 10). Tabela 10. Przeciętne masy [g] ofiar kormoranów żerujących w obwodzie rybackim rzeka Wisła nr 1. Gatunek Sierpieo Wrzesieo Październik Listopad Przeciętna Jazgarz 11,9 11,0 9,9 12,1 11,2 Karaś 99,1 80,5 89,8 Krąp 11,4 77,9 50,9 36,7 44,2 Leszcz 8,0 140,7 106,3 30,1 71,3 Lin 193,2 193,2 Okoo 15,8 26,9 11,7 26,2 20,1 Płod 18,5 37,9 28,0 57,9 35,6 Sandacz 11,6 33,8 32,1 50,4 32,0 Boleo 75,3 596,8 336,1 Jaź 65,3 253,3 0,0 106,2 Szczupak 688,7 257,2 473,0 Ukleja 11,2 11,2 Przeciętna 59,5 158,8 117,4 35,6 124,4 sa pokarmu 2.4.4 Bioma Łączna biomasa pokarmu wyjadanego przez kormorany w obwodzie rybackim rzeki Wisła nr 1 wynosiła 33.350 kg. Najmniejszą wartośd biomasy pokarmu stwierdzono w sierpniu około 1500 kg. W pozostałych miesiącach badao była ona znacznie większa i wynosiła około 10.000 kg. Wiązało się to ze znaczącym wzrostem liczby kormoranów i intensywną penetracją przez nie badanego obszaru (Tab. 11). Tabela 11. Biomasa pokarmu wyjadanego przez kormorany w obwodzie rybackim rzeka Wisła nr 1. Miesiąc Łączna liczebnośd DRP [kg] Liczba dni Biomasa pokarmu żerowania [kg] Sierpieo 200 0,5 15 1500 Wrzesieo 700 0,5 30 10500 Październik 700 0,5 31 10850 Listopad 700 0,5 30 10500 Łącznie 33350 Biomasa szczupak wyjadanego przez kormorany wynosiła 5960 kg, lina 1468 kg, zaś sandacza 4155 kg (Tab. 12). Gatunek sierpieo wrzesieo październik listopad Łącznie Jazgarz 19 1073 3816 2527 7435 27
Tabela 12. Karaś 162-170 - 332 Krąp 19 1113 755 895 2781 Leszcz 9 804 450 1153 2416 Lin 315 - - - 315 okoo 77 1843 1042 3009 5971 płod 713 162 771 807 2452 sandacz 6 1208 2039 2110 5363 boleo 41 1263-1304 jaź 36 362 - - 397 szczupak 0 3935 544-4480 Ukleja 104 - - - 104 Łącznie 1500 10500 10850 10500 33350 poszczególnych gatunków ofiar w pokarmie kormoranów żerujących w obwodzie rybackim rzeka Wisła nr 1. Biomasa 28
3 Kormoran a gospodarka rybacka 3.1 Udział w pokarmie gatunków ryb o istotnym znaczeniu dla gospodarki rybacko-wędkarskiej prowadzonej w obwodzie rybackim Jeziora Koronowskiego i rzeki Wisły nr 1. Na podstawie przyjętych założeo biomasę cennych gospodarczo gatunków ryb oszacowana na około 38.450 kg (Tab. 13, Rys. 12). Gatunkami, których udział w biomasie pokarmu był najwyższy stanowiły płod 6671 kg, szczupak 6502 kg, oraz okoo 9061 kg. W obu obwodach stwierdzono że istotną pozycję w biomasie pokarmu stanowił także lin 3277 oraz boleo 3276 kg. Tabela 13. Biomasa cennych gospodarczo gatunków ryb w pokarmie kormoranów żerujących na Jeziorze Koronowskim i rzece Wiśle. Gatunek Biomasa w diecie kormoranów [kg] z jez. Koronowskiego Biomasa[kg] w diecie kormoranów z Wisły Łącznie dla obydwu obwodów [kg] Karp 689 689 Lin 2962 315 3277 Okoo 3090 5971 9061 Płod 4219 2452 6671 Sandacz 18 5363 5381 Boleo 1972 1304 3276 Jaź 225 397 622 Szczupak 2022 4480 6502 Wzdręga 538 538 Łącznie 16756 20282 37038 29
6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 Biomasa w diecie kormoranów *kg+ z jez. Koronowskiego Biomasa w diecie kormoranów *kg+ z Wisły Rys. 11. Biomasa cennych gospodarczo gatunków ryb wyżerowywanych przez kormorany w obwodach rybackich Jez. Koronowskiego i rzeki Wisły nr 1. 3.2 Zmiany sezonowe W przypadku obu zbiorników najwyższy udział gatunków cennych gospodarczo zanotowano jesienią. W okresie wiosennym (Zb. Koronowski) w pokarmie ptaków dominowały gatunki małocenne. W okresie letnim w obydwu obwodach w pokarmie kormoranów zaznaczył się duży udział lina - sierpieo. We wrześniu w pokarmie oprócz lina stwierdzono także istotne znaczenie szczupaka którego biomasa wynosiła odpowiednio 1960 kg (Zb. Koronowski) i 5415 kg (rzeka Wisła). W październiku w Jeziorze Koronowskim nadal obserwowano dużą biomasę lina w pokarmie, zaś u ptaków żerujących na Wiśle istotną rolę ogrywał wtedy sandacz (Rys. 13). 30
6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 listopad Wisła 1 listopad Zb. październik Wisła 1 październik Zb. wrzesieo Wisła 1 wrzesieo Zb. sierpieo Wisła 1 sierpieo Zb. lipiec Zb. Koronowski czerwiec Zb. maj Zb. Koronowski Rys. 12. Zmiany sezonowe biomasy głównych gatunków eksploatowanych w pokarmie kormoranów ze Zbiornika Koronowskiego i rzeki Wisły. 3.3 Wielkość i masa ofiar 3.4 Jezioro Koronowskie Na podstawie zebranych materiałów określono, że wśród ryb o dużym znaczeniu gospodarczym wyżerowywanych przez kormorany z Jeziora Koronowskiego, dominowały ryby niewymiarowe narybek, Jedynie w przypadku jazia dominująca grupę stanowiły ryby starsze sortymentu M - tarlaki. Natomiast w śród płoci i okonia sortyment N (Rys. 14 i 15) 31
udział procentowy udział procentowy 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 szczupak lin boleo jaź karp 1+ 2+ 3+ M S Rys. 13. Udział procentowy poszczególnych grup wiekowych stwierdzonych w pokarmie kormoranów ze Jeziora Koronowskiego. 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 N M S płod okoo Rys. 14. Udział procentowy poszczególnych sortymentów wielkościowych płoci i oknia w pokarmie kormoranów z Jeziora Koronowskiego. W przypadku Zbiornika Koronowskiego stwierdzono także zwiększenie się masy i długości przeciętnej wśród zjadanych ofiar zwłaszcza płoci i okonia. W porównaniu do maja masa przeciętna zjadanych okoni, w listopadzie była o około 120% większa, zaś w przypadku płoci różnica ta wynosiła około 70% (Rys. 16). 32
120 100 80 60 40 20 0-20 -40-60 maj czerwiec lipiec sierpieo wrzesieo październik listopad okoo płod Rys. 15. Względne zmiany przeciętnych mas ciała płoci i okonia w trakcie badań prowadzonych w okresie od sierpnia do listopada na Zalewie koronowskim. 3.5 Rzeka Wisła nr 1 Uzyskane wyniki wskazują, że wśród sandaczy zjadanych przez kormorany dominowały ryby w wieku 0+, wśród szczupaków, linów i boleni w wieku 1+ i starsze (Rys. 17). Wśród płoci i okoni natomiast ryby sortymentu N (rys. 17). Charakterystyczne jest, że podobnie jak w Jeziorze Koronowskim ryby poniżej wymiaru ochronnego stanowiły dominującą grupę wśród ofiar kormoranów. Przy czym w przypadku płoci i okonia nie stwierdzono zmian w wielkości/masie ofiar w czasie (Rys. 18). 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 0+ 1+ 3+ M S 10,0 0,0 szczupak lin boleo sandacz Rys. 16. Udział procentowy poszczególnych grup wiekowych stwierdzonych w pokarmie kormoranów żerujących w obwodzie rybackim rzeki Wisły nr 1 33
100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 N M S okoo płod Rys. 17. Udział procentowy poszczególnych sortymentów wielkościowych płoci i okonia w pokarmie kormoranów żerujących w obwodzie rybackim rzeki Wisły. 34
3.6 Szkody Rybackie Szkody rybackie powodowane przez żerowanie kormoranów na Jeziorze Koronowskim można podzielić na dwie grupy: 1. Szkody bezpośrednie wynikające bezpośrednio ze zjadania przez ptaki ryb o rozmiarach handlowych lub też stanowiących obiekt połowów wędkarskich. 2. Szkody pośrednie powodowane wyjadaniem przez kormorany ryb młodocianych, przed osiągnięciem wieku pierwszej łowności (wymiaru gospodarczego), czyli ubytku w dostępnej w przyszłości populacji łownej. 3.6.1 Szkody bezpośrednie Wartość ryb zjadanych przez kormorany na Zbiorniku Koronowskim i obwodzie rybackim rzeki Wisły nr 1 wyniosła łącznie 378676 złotych. Z tego wartość ryb zjedzonych przez ptaki w obwodzie rybackim Jeziora Koronowskiego wyniosła 108.187 zł. Zaś w obwodzie rybackim rzeka Wisła nr 1 271.335 zł. Wysoka wartość wynikała przede wszystkim z żerowania kormoranów na rybach młodocianych stanowiących materiał zarybieniowy, którego wartość rynkowa znacznie przewyższa ceny ryb handlowych. Dotyczyło to zwłaszcza narybku sandacza, który występował w dużej ilości w pokarmie kormoranów w obwodzie rybackim rzeki Wisłą nr 1. Tabela 14. Wartość szacunkowa ryb wyjadanych przez kormorany z Jeziora Koronowskiego w roku 2011. Wiek [lata] udział w biomasie [%] Biomasa [kg] Cena [zł] Wartość [zł] Szczupak 1+ 60 1213 17 20628 S 40 809 13 10516 Lin 1+ 75 2222 14 31105 M 25 741 13 9628 S 0 0 0 Boleń 1+ 0 0 0 2+ 43 845 13 10985 3+ 57 1127 6 6760 Jaź M 33 75 6 450 S 67 150 6 901 Karp 1+ 100 689 11 7584 Płoć M 11 451 2,5 1128 S 4 159 4,5 716 Okoń M 12 378 8 3027 S 6 189 10 1892 Leszcz M 100 808 2,5 2021 Karaś M 100 212 4 860 Łącznie 108187 35
Tabela 15. Wartość ryb wyjadanych przez kormorany z obwodu rybackiego rzeki Wisły nr 1 w roku 2011. Wiek [lata] udział w biomasie [%] Biomasa [kg] Cena [zł] Wartość [zł] Szczupak 0+ 20 896 20 17918 1+ 40 1792 17 30461 M 40 1792 13 23293 Lin 1+ 67 210 14 2941 M 33 105 13 1365 Boleń 2+ 50 652 13 8476 M 50 652 6 3912 Sandacz 0+ 75 4002 38 152077 1+ 25 1361 16,5 22451 Płoć M 13 310 2,5 775 S 2 56 4,5 254 Okoń M 13 755 8 6039 S 2 137 10 1373 Łącznie 271335 Ceny materiału zarybieniowego w obu tabelach na podstawie cennika RZGW Gdańsk na rok 2011. Ceny ryb handlowych na podstawie danych uzyskanych od użytkownika rybackiego. 36
4 Zarządzanie populacją kormorana Zebrane materiały wskazują, że bytująca na terenie obwodów rybackich Jeziora Koronowskiego i rzeki Wisły nr 1 zwłaszcza w okresie jesiennym może powodowad znaczne straty w ichtiofaunie. Jednocześnie różnice w fenologii kormoranów bytujących na poszczególnych zbiornikach powodują, że sposób zarządzania poszczególnymi populacjami powinien byd odmienny. 4.1 Jezioro Koronowskie Zebrane i opracowane materiały potwierdziły obserwacje prowadzone w 2009. Podobnie jak w poprzednim okresie badań grupa 70 ptaków przybywająca na obszarze obwodu rybackiego w noclegowisku Zacisze, nie wywierała istotnego wpływu na ichtiofaunę zbiornika. Przy takiej liczebności kormorany żerowały głownie na drobnych rybach planktonożernych: płoci, okoniu, uklei i krąpiu, często zainfekowanych larwami tasiemca Ligulla sp. (Fot. 9). Fot. 8. Larwa tasiemca Ligulla sp. w jamie ciała leszcza ( Lc. 12cm), znalezionego w noclegowisku Zacisze 28 czerwca 2009 roku. W okresie przelotów jesiennych i wynikającego z tą wzrostu liczebność populacji w pokarmie wystąpił znaczący wzrost udziału gatunków cennych gospodarczo i przyrodniczo. W związku z tym za celowe należy uznać podtrzymanie zaleceń zaproponowanych w 37
poprzednim raporcie takich jak płoszenie czy też redukcję po przez odstrzał populacji kormoranów w okresie jesiennym jeśli ich liczebność przekroczy 100 szt. i zaczną one zasiedlać noclegowiska położone w rejonie centralnej części zbiornika. Część północna Zbiornika i obszar noclegowiska Zacisze powinny natomiast stanowić dla kormoranów strefę bezpieczną gdzie nie powinny być one narażone na działanie człowieka płoszenie, odstrzał, a także prace leśne w odległości mniejszej niż 200m. Przy założeniu, że liczebność populacji nie przekroczy 100 osobników. Takie działanie pozwala na pogodzenie interesów człowieka i zapewnienie kormoranom miejsca do spokojnej egzystencji, przyczyniając się jednocześnie do zwiększenia bioróżnorodności obszaru. Podtrzymane powinny być również zalecenia co do prowadzonych na zbiorniku zarybień przedstawione w raporcie z 2009. Zebrane materiały wskazują bowiem wyraźnie na spadek znaczenia szczupaka w diecie zwłaszcza w okresie od maja do września oraz całkowity brak suma w pokarmie ptaków. 4.2 Obwód rybacki rzeki Wisła nr 1 Zebrane materiały i przeprowadzone obserwacje wskazują wyraźnie, że ptaki przebywające na terenie obwodu pomimo, że tam nie nocują mogą byd przyczyną znaczących strat w gospodarce rybackiej. Mogą także poprzez stwierdzoną presję na młodociane roczniki sandacza istotnie wpływad na równowagę ekosystemu na całym obszarze obwodu poprzez ograniczanie liczebności tego gatunku oraz silną konkurencję pokarmową ponieważ ich głównymi ofiarami są gatunki ryb stanowiące pokarm sandacza. Zwłaszcza że średnio w obwodzie obserwowano 700 ptaków. Presja kormoranów skupiona była w okresie jesiennym, który jest jednocześnie czasem intensywnych migracji ryb w poszukiwaniu zimowisk, stąd też ich niepokojenie przez kormorany należy uznad za szczególnie szkodliwe. Na podstawie przeprowadzonych badao liczba kormoranów żerująca na obszarze obwodu nie powinna przekraczad 200 osobników. Taka bowiem liczba nie będzie wpływad negatywnie na zespół ryb, a może się wręcz przyczynid do ochrony ekosystemu przed gatunkami inwazyjnymi jak stwierdzona w pokarmie babka bycza. Wskazują na to obserwacje przeprowadzone na Zbiorniku Włocławski, które wskazują, że pokarmem takiej właśnie grupy kormoranów były przede wszystkim ryby babkowate i ciernik, czyli gatunki, których eliminowanie z ekosystemu wpłynie dodatnio na jego stan zachowania, chodby poprzez eliminację gatunków inwazyjnych jak babka bycza, oraz drobnych ryb karpiowatych płod, krąp i ukleja (Fot. ). 38
Fot. 9. Drobne ryby karpiowate których eliminacja z ekosystemu Wisły jest pożądana. Płoszenie ptaków, również poprzez odstrzał powinno się odbywad nie tylko na obszarze obwodu rybackiego ale przede wszystkim w rejonie noclegowiska położonego we Włocławku. Bez działao w jego obrębie bowiem działania podejmowane w obwodzie rybackim Wisła nr 1 nie będą skuteczne. 5 Metody minimalizacji szkód i ochrona populacji kormoranów 1. Zamiana rodzaju materiału zarybieniowego ryb drapieżnych, głownie szczupaka z narybku letniego na formy młodsze. Wprowadzenie wylęgu szczupaka zwiększy presję na wylęg ryb karpiowatych, który nie stanowi pokarmu kormoranów oraz starszych szczupaków. Pozwoli to na zmniejszenie niekorzystnego efektu powodowanego wyjadaniem przez kormorany szczupaków w wieku 1+ oraz okoni powyżej 100g (obligatoryjne drapieżniki). 2. Zmiana terminu prowadzenia zarybień. Z uzyskanych przez danych wynika, że miesiące: maj, czerwiec i lipiec są okresem najmniejszej presji na gatunki drapieżne jak również nocująca populacja kormoranów jest wtedy najmniej liczna. Zarówno na obszarze Zbiornika Koronowskiego, jak też rzeki Wisły. 39
3. Systematyczne zarybienia zbiornika i rzeki narybkiem letnim oraz wylęgiem suma. Gatunek ten jest również drapieżnikiem a jego ofiarami są te same gatunki ryb, co szczupaka okonia i sandacza, zbliżona jest także wielkość ofiar. Sum poluje jednak przede wszystkim w nocy, kiedy kormorany odpoczywają w dzień zaś przebywa w kryjówkach. Jest, więc zdecydowanie mniej podatny na drapieżnictwo kormoranów. Świadczy o tym także brak tego gatunku w pokarmie ptaków ustalonym na podstawie zebranych przez nas materiałów. Wprowadzenie suma w okresie letnim zamiast jesiennym spowoduje, zwiększenie presji drapieżników na ryby w wieku 0+, niebędących ofiarami kormoranów. 4. Prowadzenie zarybień Wisły poniżej miejscowości Bobrowniki, gdzie nie obserwowano bytowania kormoranów o ile płoszenie ptaków z rejonu Włocławka nie przyniesie efektów (czerwony obszar mapa 4). 5. Zaniechanie zarybień Zbiornika Koronowskiego linem i karasiem pospolitym na rzecz karpia o masie powyżej 400g, w mniejszym stopniu narażonego na drapieżnictwo kormorana niż lin. 6. Zintensyfikowanie odłowów rybackich ryb stanowiących podstawę pokarmu kormoranów głównie: drobnego okonia i płoci, jazgarza, i babkowatych (Gobidae) oraz innych drobnych gatunków mogących stanowić bazę pokarmową dla ptaków; 7. Do działań prowadzonych bezpośrednio w obrębie populacji kormoranów należy zaliczyć: a. Populacja kormoranów która może przebywać nad zbiornikiem bez negatywnych konsekwencji nie powinna przekraczać 100 osobników na Zbiorniku Koronowskim i 200 osobników w obwodzie rybackim rzeki Wisły nr 1, powyżej tej wielkości populacja powinna być redukowana także poprzez odstrzał. b. Kormorany powinny być bezwzględnie płoszone z południowej części Zbiornika Koronowskiego gdzie ich żerowanie powoduje największe szkody czerwony obszar mapa - 3. c. Kormorany powinny być bezwzględnie płoszone z górnej części obwodu rybackiego rzeka Wisła nr 1 mapa 4 czerwony obszar, gdzie powodują największe szkody. 40
d. Części północna zbiornika w okolicy noclegowiska Zacisze powinna stanowić strefę bezpieczną dla kormoranów żółty obszar mapa 3. Powinien tam obowiązywać: zakaz odstrzału i ograniczenie prac leśnych w okolicy noclegowiska o ile liczebność populacji ptaków nie przekroczy 100 osobników e. Część obwodu rybackiego Wisły 1 od rejonu Bobrownik powinna być pozostawiona dla kormoranów o ile liczebność ich populacji nie przekroczy 200 szt. żółty obszar mapa 4. Podobnie jak w przypadku Zbiornika koronowskiego ptaki nie powinny być tam płoszone. 41
Obszar bez kormoranów Obszar pozostawiony dla kormoranów Mapa 3. Podział Zalewu Koronowskiego na obszary przeznaczone dla gospodarki rybackiej i kormoranów. Miejsca nie zacienione stanowią strefy buforowe.
Obszar bytowania kormoranów Obszar z którego powinny być płoszone Mapa 4.. Podział obwodu rybackiego Wisła 1 wraz z fragmentem obwodu rybackiego Wisła 4 na obszary przeznaczone dla gospodarki rybackiej i kormoranów. Miejsca nie zacienione stanowią strefy buforowe. 43