ORGANIZATOR/ORGANISER: Stowarzyszenie Muzyka Dawna w Jarosławiu

1

ORGANIZATOR/ORGANISER: Stowarzyszenie Muzyka Dawna w Jarosławiu WSPÓŁORGANIZATORZY/CO-ORGANISERS: Urząd Miasta Jarosławia Klasztor Ojców Dominikanów WSPÓŁPRACA ORGANIZACYJNA: Opactwo.pl BIURO ORGANIZACYJNE/FESTIVAL OFFICE: Rynek 6, 37-500 Jarosław, tel./fax +48/16/6216451 e-mail: festiwal@jaroslaw.pl; www.festiwal.jaroslaw.pl Piotr Kaplita, Damian Ziemba, Paweł Iwan, Kornel Polit WSPARCIE BIURA/SUPPORT: Asia Banaś, Basia Błażej, Gosia Szymuś, Paweł Wojdyło, Piotr Wawrzkiewicz, Filip Polit KSIĘGOWOŚĆ/ACCOUNTANT: Teresa Kotylak KONTAKT Z MEDIAMI/MEDIA SERVICE: Marzena Mikosz PROJEKT KATALOGU I PLAKATU/ FOLDER AND POSTER DESIGN: Marianna Oklejak DORADCA/ADVISER: Marcin Bornus-Szczyciński DYREKTOR FESTIWALU/FESTIVAL DIRECTOR: Maciej Kaziński

ZREALIZOWANO PRZY POMOCY FINANSOWEJ/ WITH FINANCIAL AID OF: Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego SPONSORZY/SPONSORS: Włoski Instytut Kultury w Krakowie Instytut Francuski w Krakowie Fundacja Hereditas Pro Futuro Fundacja Janusza Palikota PLUS O-I Polska Ambra S.A. PSS Społem Restauracja Azjatycka San Pajda Szarek Zakład Przetwórstwa Mięsnego Centrum Kulturalne w Przemyślu SPONSOR WYDAWNICTW/PRINTS THANKS TO: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków PATRONAT MEDIALNY/MEDIA: Polskie Radio Program 2 Gość Niedzielny TVP Rzeszów Radio Rzeszów Nowiny Przemyski Przegląd Kulturalny Życie Podkarpackie Gazeta Jarosławska WWW HOSTING: Informel.pl

Według tradycji, Oświeciciele Słowian bracia Cyryl i Metody jako pierwsze przełożyli z greki na język słowiański zdanie Janowej Ewangelii Na początku było Słowo... zapisując je ułożonym przez siebie na potrzeby słowiańskiego języka alfabetem. Dokonali przekładu Ewangelii, Dziejów Apostolskich i Psałterza, oraz niektórych tekstów liturgicznych. Opracowali też słowiańską liturgię, a wszystko po to, aby w naszym własnym języku prawdziwą wiarę chrześcijańską wykładać. Obecność obrządku słowiańskiego na terenach Polski datuje się na lata 880. a więc niemal wiek przed oficjalnym łacińskim chrztem Polski w roku 966. Świadectwa są nieliczne i budzące kontrowersje: zapiski w kronikach, zachowane artefakty, odkrycia archeologiczne. W świetle przeanalizowanych faktów historycznych zarówno reakcja pogańska w latach 1030. i spór biskupa Stanisława z Bolesławem Szczodrym może mieć w istocie zupełnie inne tło, niż przywykliśmy sądzić. Walka o dominację obrządku łacińskiego nad słowiańskim miała swój aspekt polityczny ryt i sposób organizacji Kościoła decydował o strefach wpływów ówczesnych potęg, definiował sprzymierzeńców i określał przeciwników. Spory na tym polu pociągały za sobą ofiary. Forma łacińska, jak się wydaje, była przyjmowana przez lud niechętnie. W przeciwieństwie do kierujących się pragmatyzmem władców, świadomych jej znaczenia cywilizacyjnego, Słowianie nie tylko na terenach Polski odczuwali ją jako obcą, narzuconą, sprzeczną z ich wrażliwością i mentalnością. Na skutek odgórnych działań politycznych, działań nierzadko brutalnych, obrządek słowiański przestał w Polsce praktycznie istnieć. Słowiański język liturgii powraca dopiero w XIV wieku, lecz już w swojej bizantyjsko-ruskiej formie, jako efekt polsko-litewskiej unii i włączenia do organizmu państwowego obszarów zdominowanych przez prawosławie. 8

Przypomnijmy tu, że najbardziej czczonym w Polsce cudownym obrazem jest bizantyjska ikona Matki Boskiej Częstochowskiej, zaś najczcigodniejszy i najstarszy polski hymn Bogurodzica zawiera elementy charakterystyczne dla wschodniego typu religijności. Geniusz Cyryla i Metodego, łączących naukową wiedzę i znajomość greckich pism z duchowym doświadczeniem, pozwolił na stworzenie języka liturgii, który był zrozumiały dla większości Słowian; Bóg, życie, duch, ojciec, syn, chleb, woda, grzech, zbawienie jakże istotne dla nas słowa ich wersje w języku cerkiewnosłowiańskim mają kształt niemal identyczny. Inne, jak, umilenie, błagość, smirenie, pokajanie będące bardziej pojęciami teologicznymi, niosą ze sobą szczególną wymowę duchową. Zatem nasze pytanie o korzenie o to, co było przed czy na początku przenosi się tu na zupełnie inny poziom: antropologiczny. W jaki sposób funkcjonuje człowiek śpiewający modlitwy i uczestniczący w Bożej Liturgii, gdy jej materią jest słowo bliskie? Co dzieje się, gdy wymawiane przez nas i słuchane teksty psalmów, modlitw, formuł liturgicznych to język wprawdzie hieratyczny, dostojny, lecz niezrozumiały? Co pozostało z naszej słowiańskiej wrażliwości religijnej? Czy wielowiekowa obecność łaciny (nie kwestionując funkcji cywilizacyjnej i kulturowej tego języka) nie stworzyła dystansu pomiędzy życiem codziennym i liturgicznym aktem religijnym? A może właśnie ów uświęcony wiekami i starożytnymi korzeniami język może wciąż być mistagogicznym wehikułem pozwalającym na rozważanie Boskich i zbawczych prawd? Dogodną okazją, aby doświadczyć długiej i złożonej łacińskiej formy liturgicznej będzie wigilia uroczystości M.B. Częstochowskiej, zwieńczona Mszą św. w rycie trydenckim. Prezentacje gości z Rosji i Serbii mają nam zaś przybliżyć utraconą formę słowiańskiego obrządku. Kantorów rumuńskich zapytamy o to, jakie konsekwencje miała zmiana języka w ich liturgii i jak funkcjonuje dwujęzyczność obecna w rumuńskiej tradycji liturgicznej. 9

Drugi wyraźny wątek tegorocznego festiwalu to poezja i muzyka epoki karolińskiej. Tworząc swoje imperium sięgające od Iberii do Łaby, Karol Wielki, świadom unifikacyjnej roli religii i obrządku, przeprowadził na tym polu szereg reform, narzucając jednolity kształt łacińskiej liturgii w całym rozległym państwie. Za panowania Karola Wielkiego dokonała się świadoma identyfikacja historycznokulturalna, stare słowo Europa pojawia się w zmienionym znaczeniu. Pojęcie to zaczyna być używane niemalże jako określenie cesarstwa Karola Wielkiego; wyrażało ono świadomość ciągłości a jednocześnie czegoś nowego (słowa przyszłego papieża Benedykta XVI). Ta legitymizująca odnowione cesarstwo ciągłość wyrażała się w świadomym nawiązaniu do Antyku; w powrocie do autorów klasycznych, do antycznego humanizmu i spuścizny Ojców Kościoła. Był to swoisty zwrot ku korzeniom. Dwór Karola gościnnie przyjmował myślicieli, poetów, teologów, wszelkiego rodzaju artystów współtworzących kształt opartej na kontynuacji, lecz nowej wizji państwa, społeczeństwa i Kościoła. Wspólnym językiem liturgii, literatury i polityki stała się oczyszczona z barbarzyńskich naleciałości, kultywowana i skrupulatnie nauczana łacina. Program Dulces Exuviae ukazuje te tendencje: pośrodku mrocznego średniowiecza pojawiają się rozświetlone południowym słońcem Antyku frazy Wergiliusza i Horacego. Inne zgoła oblicze germańsko-frankońskiego świata, wyrastającego wszak z barbarii i pogańskiej mitologii, przedstawiają Fragmenty na koniec czasów : zaskakująca jest tu zbieżność obrazów mitologicznej wizji końca świata z Objawieniem św. Jana. Światy: słowiański, grecki i łaciński spotkają się znowu w Jarosławiu. Nie chodzi tu o współzawodnictwo, konkurencję czy epatowanie formalną atrakcyjnością poszczególnych idiomów. Chodzi raczej o refleksję nad bogactwem i różnorodnością tradycji, o poszerzanie własnej przestrzeni duchowej wrażliwości, o namysł nad różnymi sposobami celebrowania i zbliżania się do Świętych Tajemnic. 10

podziękowania dla o. Grzegorza Przechowskiego OP za długie lata opieki nad wspólnym festiwalowym dziełem

niedziela, 23 sierpnia godz. 20.00 CERKIEW GRECKO-KATOLICKA SIRIN (Moskwa) Złoty wiek staroruskiej sztuki śpiewaczej Staroruski śpiew jednogłosowy i wczesna polifonia XVI XVII wieku PROGRAM: Благослови душе моя Господа Chwal duszo moja Pana (bolszoj znamiennyj raspiew XVI w.) Стихира Первая Евангельская Pierwsza stychira ewangeliczna (opracowanie Fiodora Kriestjanina, XVI w.) Хвалите Господа с небес Chwalcie Pana z niebios (znamiennyj raspiew XVI w.) Днесь висит на древе Dziś oto wisi na drzewie krzyża (znamiennyj raspiew XVI w.) Господу, восходящу Ти на крест Panu, wstępującemu na krzyż (znamiennyj raspiew z rękopisu mnicha Christofora, 1601 r) Вечери Твое тайное Twoja mistyczna wieczerza (znamiennyj raspiew, klasztor w Supraślu) Приидох лета моя Nadeszły moje lata (znamiennyj raspiew, klasztorny psalm pokutny, XVI w.) Откуду начну плакати Odkąd będę opłakiwać (znamiennyj raspiew, klasztorny psalm pokutny, XVI w.) 14

Покаяния отверзи ми двери Pokuty otwórz mi drzwi (putiewoj raspiew, dwugłosowy, XVII w.) На реках Вавилонских Nad rzekami Babilonu (putiewoj raspiew, dwugłosowy) Возбранной воеводе Wybranej przewodniczce w boju (znamiennyj raspiew, klasztor w Supraślu) Днесь благодать Святаго Духа нас собра Zebrało nas dziś błogosławieństwo Ducha Świętego (putiewoj raspiew, trzygłosowy, XVII w.) Днесь Христос в Вифлееме рождается Dziś Chrystus rodzi się w Betlejem (putiewoj raspiew, trzygłosowy, XVII w.) Свете тихий Pogodna światłości (putiewoj raspiew, trzygłosowy, Sobór Uspieński moskiewskiego Kremla). Достойно есть Godne jest (putiewoj raspiew, dwugłosowy z izonem). Многие лета Wiele lat (diemiestwiennyj raspiew, czterogłosowy, XVII w.) KONSTANTIN SIERGIEJEWICZ ISAJEW ALEKSANDR PŁATONOWICZ MANOCKOW ARKADIJ WŁADIMIROWICZ SAGAJDAK PAWIEŁ ANATOLIEWICZ SUCZKOW JEWGIENIJ ALEKSANDROWICZ SKURAT IGOR NIKOŁAJEWICZ SIERIEDKIN ANDRIEJ NIKOŁAJEWICZ KOTOW kier. 15

NIEDZIELA, 23 SIERPNIA SIRIN Zespół nasz rozpoczął swoje istnienie w wigilię Bożego Narodzenia 1990 roku. Był to koncert w Muzeum Staroruskiej Kultury i Sztuki im. Andrieja Rublowa. Powodów do powołania zespołu było co najmniej trzy: spontaniczna, gorąca neoficka potrzeba poznania Boga, patriotyczna potrzeba odrodzenia narodowego idiomu śpiewaczego, awangardowa i modernistyczna potrzeba zadziwienia świata nowym odczytaniem i podejściem do dawnych rękopisów oraz poezji religijnej. Wszystkie te inspiracje wsparte były wielką mnogością idei i eksperymentów, według nas odpowiednich do tego, aby w toku właściwej pracy praktycznej mogły one współgrać z rozwojem, kształceniem się i kreatywnością. W skład zespołu weszli młodzi profesjonalni muzycy, gotowi w nowy sposób spojrzeć na sens i istotę swojego zawodu, a także inni czyści, jak niezapisana karta. Idąc za myślą mediewistów z Domu Puszkina, przyjęliśmy nazwę zespołu: Sirin. СИРИН Наш ансамбль появился на свет в сочельник Рождества Христова 1990 года. Это был концерт в музее древнерусского искусства и архитектуры им. А.Рублева. Причин для его возникновения было, по меньшей мере, три: 1. Неофитская потребность в стремительном богопознании. 2. Патриотическое стремление к возрождению национального певческого языка. 3. Авангардно-модернистское стремление удивить мир новым прочтением древних рукописей, и духовной поэзии. Все эти побуждения были подкреплены некоей массой идей и экспериментов, способных, на мой взгляд, при правильной практической разработке срезонировать в некоем творческом образовании. В состав ансамбля вошли молодые профессиональные музыканты, способные по- 16

SIRIN Jest to imię apokryficznego rajskiego ptaka, który śpiewa niewysłowione pieśni o duszach zbawionych i szczęśliwych. Wyjątkowe cechy zespołu Sirin przejawiają się w szczególnym podejściu do idei dźwięku. Polega ona na posługiwaniu się techniką mistrzów autentycznego śpiewu w kontekście i w ścisłym związku z liturgią i przestrzenią paraliturgii. Jako widomy tego rezultat, głównym źródłem brzmiącego Słowa staje się dla nas niepodzielne trwanie w kontekście dzieła (prostszymi słowami zanim wydasz dźwięk, pomyśl, co on wyraża). Poprzez istnienie tego właśnie związku można zasadniczo objaśnić różnorodność repertuaru zespołu. Oto jego główne tematy: staroruskie liturgiczne pieśni cerkiewne wieków XV XVIII: znamiennyje, putiewoje, diemiestwiennyje raspiewy, wczesne partesy, strocznaja i znamiennaja wielogłosowość, koncertowe partesy. Staroruska tradycja śpiewacza sama w sobie stanowi unikalne zjawisko w kulturze światowej. Nie jest sposobem новому взглянуть на смысл своей профессии или чистые, как белый лист. С легкой руки медиевистов из Пушкинского Дома мы нарекли себя «Сирином» по имени апокрифической райской певчей птицы, что «поет неизреченные песни о спасшихся душах». Исключительной особенностью «Сирина» является особый подход к идее звука, который заключается в использовании техники мастеров аутентичного пения в контексте богослужения и паралитургического пространства. В конечном итоге главным для нас является причина звучащего Слова, недвойственное существование в контексте произведения \ проще прежде, чем издашь звук, подумай, что он выражает. Этим во многом объясняется разнообразие репертуара ансамбля. Вот его основные темы: Древнерусские богослужебные песнопения 15 18 веков: знаменный, путевой демественный роспевы, ранний партес, строчное и знаменное 17

NIEDZIELA, 23 SIERPNIA wyrażania samego siebie, lecz wizerunkiem modlitwy danym nam w śpiewie. Ideałem śpiewu liturgicznego jest podobieństwo do śpiewu aniołów, a jego podstawę stanowi stan wewnętrzny wykonawcy, określający zarówno styl śpiewu, jak i wpływający na sam dźwięk. pieśni religijne (duchownyje stichi): pozaliturgiczne pieśni o treści religijnej, wyrażające istotę i sens prawosławnej wizji świata, obecnej w różnych społecznych warstwach i kontekstach. Pierwsze zanotowane przykłady spotyka się w klasztornych rękopisach z XV wieku. Jednakowoż, pieśni religijne gatunek bardzo niegdyś rozpowszechniony wyróżniają się rozmaitością form, w których przedziwnie mieszają się muzyczne i poetyckie tradycje różnych wieków i narodów. muzyka autorska: Paleta dźwiękowa zespołu Sirin jest bardzo różnorodna, co zawsze przyciągało ku niemu uwagę czołowych kompozytorów współczesnych. Jednakże, wierny swojej koncepcji Sirin nader wybiórczo odnosi się do autorskich propozycji, starając się w miarę możliwości unikać pustych i jałowych stylizacji. многоголосье, партесный концерт. Древнерусская певческая традиция представляет собой уникальное явление в мировой культуре. Это не способ самовыражения, а образ молитвы, данный нам в пении. Идеал богослужебного пения подобие пению Ангелов, и его основа внутреннее состояние, определяющее и манеру и звук. Духовные стихи: внелитургические песни духовного содержания, отражающие сущность православного миропонимания в различных социальных континиумах. Первые фиксированные образцы встречаются в монастырских рукописях 15 века, однако, духовные стихи жанр некогда очень распространенный, отличаются разнообразием форм, где причудливо смешиваются музыкальные и поэтические традиции разных веков и народов. Авторская музыка: Звуковая палитра «Сирина» очень разнообразна, что привлекало и продолжает привлекать к нему внимание ведущих композиторов. Однако, верный 18

SIRIN W 1994 roku Władimir Martynow specjalnie dla zespołu napisał Płacz Jeremii (Lamentacje Jeremiasza), utwór jednoczący w sobie dawną chrześcijańską tradycję śpiewaczą oraz technikę minimalistyczną. Zespół z dużym powodzeniem wykonywał i nadal wykonuje inne utwory Martynowa: Requiem, Igry angiełow i ludiej (Zabawy aniołów i ludzi), fragmenty Apokalipsy, Zapowiedi Błażenstw (Błogosławieństwa ewangeliczne). Spośród innych utworów, napisanych specjalnie dla zespołu Sirin, można wymienić Muzyku dla rożdestwa (Muzykę na Boże Narodzenie) oraz Słowo Pawła Karmanowa, muzykę do spektaklu Szynel (Płaszcz) Aleksandra Bakszego. Szczególne miejsce w repertuarze zespołu zajmują aranżacje autorskie i improwizacje jego członków Walentyny Georgijewskiej, Andrieja Kotowa, Aleksandra Manockowa i innych (o czym można przeczytać na stronie internetowej zespołu Sirin www.sirinensemble.ru) Dokonania teatralne: Poważna współpraca zespołu Sirin z teatrem rozpoczęła się od propozycji wybitnego rosyjskiego reżysera Anatolija Wasiliewa, aby wystawić своей концепции «Сирин» весьма «привередливо» относится к авторским предложениям, стараясь, по возможности избегать пустых стилизаций. В 1994 году Владимир Мартынов специально для ансамбля написал «Плач Иеремии», объединяющий в себе древние христианские певческие традиции и минималистическую технику. Ансамбль с большим успехом исполнял и исполняет другие произведения Вл. Мартынова: «Реквием», «Игры ангелов и людей», фрагменты «Апокалипсиса», «Заповеди Блаженств». Из других произведений, написанных специально для «Сирина» можно отметить «Музыку для рождества» и «Слово» Павла Карманова, музыку к спектаклю «Шинель» Александра Бакши. Особое место в репертуаре ансамбля занимают авторские аранжировки и импровизации его участников Валентины Георгиевской, Андрея Котова, Александра Маноцкова и др. \ об этом отдельно на сайте «Сирина»\. 19

NIEDZIELA, 23 SIERPNIA Lamentacje Jeremiasza. W wyniku rocznej pracy pod kierunkiem Nikołaja Czindiakina, układów ćwiczeń, w 1996 roku światło dzienne ujrzał słynny spektakl, w którym wszystkie role wykonywali śpiewacy zespołu. Lamentacje Jeremiasza otrzymały wysoką ocenę światowej społeczności teatralnej. W Rosji w 1997 roku przedstawienie zdobyło nagrodę Złotej Maski jako najlepszy spektakl. Twórcza współpraca z Anatolijem Wasiliewem była kontynuowana w spektaklu Mozart i Salieri, gdzie zespół Sirin wykonał Requiem W. Martynowa oraz tańce. Pogłębione studia dawnych rękopisów oraz więź z narodową prawosławną tradycją pozwoliły zespołowi, nie wpadając w amatorską teatralność, zbliżyć się do zrozumienia średniowiecznego misterium. W 1996 roku ukazał się program Christos rożdajetsia, sławitie! (Chrystus się rodzi, wychwalajcie Go!), do którego ułożenia wykorzystano dramat misteryjny Car Irod (Król Herod). Театральные работы: Серьезное сотрудничество с театром началось для «Сирина» с предложения выдающегося российского режиссера Анатолия Васильева поставить «Плач Иеремии». В результате года работы под руководством Николая Чиндяйкина, системы тренингов в 1996 году на свет появился знаменитый спектакль, все роли в котором исполняли певцы ансамбля. «Плач Иеремии» получил самую высокую оценку мировой театральной общественности. В России он получил «Золотую маску» 1996 года, как лучший спектакль. Творческий союз с Анатолием Васильевым и продолжился в спектакле «Моцарт и Сальери», где ансамбль пел «Реквием» Вл.Мартынова, танцевал. Серьезное изучение древних рукописей, общение с народной православной традицией позволило ансамблю, не впадая в «самодеятельную театральность» приблизиться к пониманию средневековой мистерии. В 1996 появилась 20

SIRIN W 2000 roku zostało wystawione Pieszcznoje diejstwo (Oficjum o Trzech Młodziankach w Piecu Ognistym) według rękopisu z XVII wieku dawne liturgiczne nabożeństwo, które dotarło na Ruś z Bizancjum. Wtedy to żeńska część zespołu pod kierownictwem Walentyny Gieorgijewskiej wystawiła Litanię do Bogurodzicy dawne teksty chwalebne Bogurodzicy do muzyki W. Martynowa. Oba te dzieła były prezentowane na Światowej Olimpiadzie Teatralnej w Moskwie, gdzie otrzymały najwyższą ocenę specjalistów. W 2004 roku miała miejsce premiera spektaklu Płaszcz wystawionego przez Walerija Fokina, gdzie zespół Sirin śpiewał muzykę A. Bakszego. 24 lutego odbyła się premiera spektaklu Nielepaja poemka (Niedorzeczny poemacik) wystawionego przez Kamę Gmikasa, gdzie zespół Sirin również wykonał muzykę A. Bakszego oraz własne improwizacje. Podobnie jak 16 lat temu, i dziś zespół Sirin jest wciąż tak samo młody i niewyczerpany w swojej twórczej energii. программа «Христос рождается, славите!», где структурно используется народная мистериальная драма «Царь Ирод». В 2000 году по рукописям 17 века было восстановлено «Пещное действо» древний богослужебный чин, пришедший к нам из Византии. Тогда же женская группа ансамбля под руководством Валентины Георгиевской поставила «Литании Богородице» древние тексты Похвалы Богородице на музыку Вл. Мартынова. Обе эти работы были представлены на Всемирной театральной Олимпиаде, где получили самую высокую оценку специалистов. В 2004 году вышла премьера спектакля «Шинель» в постановке Валерия Фокина, где «Сирин» поет музыку А.Бакши. 24 февраля состоялась премьера спектакля «Нелепая поэмка» в постановке Камы Гмнкаса, 21

NIEDZIELA, 23 SIERPNIA Łączymy stałe występy i nagrania z pracą badawczą, aktywnie (jak zresztą i zawsze) współpracujemy z licznymi uczonymi, muzykami i reżyserami teatralnymi. Przygotowujemy nowe programy, widowiska, poszukujemy żywego Słowa oraz samych siebie. где «Сирин» так же поет музыку А. Бакши и свои импровизации. Сегодня ансамбль «Сирин» так же молод и творчески не исчерпан, как и 16 лет назад. Мы сочетаем постоянные гастроли, записи с исследовательской работой, активно \как, впрочем, и всегда \ сотрудничаем с множеством ученых, музыкантов и режиссеров. Готовим новые программы, постановки, ищем живое Слово и себя.

SIRIN SIRIN Named after a Bird of Paradise from Russian Christian legends, Sirin Ensemble was formed in 1989 by director Andrey Kotov and a group of professional musicians. Prior to this, Kotov spent many years studying Russian sacred folklore while on expeditions to some of the remotest places of the country where ancient traditions are still preserved. His research has enabled Sirin to develop a unique repertoire ranging from the dark, sonorous style of Old Believers Church to the haunting songs of spiritual wanderers. Sirin also performs early music from other Christian communities that were originally linked to other religions and cultures by important common influences, thus the ensemble s repertoire includes chants from the early Roman, Serbian, Byzantine and Georgian Churches. With appeal that transcends all borders, Sirin presents its interpretation of Russian church and spiritual folk. 23

24

25

poniedziałek, 24 sierpnia, godz. 20.00 KOLEGIATA SEQUENTIA (Kolonia-Paryż) Fragmenty na koniec czasów IX XI w. PROGRAM:...sin tac piqueme, daz er touuan scal FRAGMENT MUSPILLI, PRAWDOP. FULDA (POCZ. IXW.) Unsar trohtin hat farsalt WERSJA INSTR. FREISINGER PETRUSLIED, BAWARIA (KONIEC IXW.) Thes habet er ubar woroltring DE DIE IUDICII Z EVANGELIENBUCH OTFRYDA VON WEISSENBURG (ALZACJA, 875) Gaude coelestis sponsa UTWÓR INSTRUMENTALNY OPARTY NA MELODIACH SEKWENCJI FRANKOŃSKICH (IXW.) Thaer waes swylcra fela LAY OF THE LAST SURVIVOR Z POEMATU EPICKIEGO BEOWULF (ANGLO-SAKSONIA, OK. VIII W.) Cigni UTWÓR INSTRUMENTALNY OPARTY NA MELODIACH SEKWENCJI FRANKOŃSKIEJ (X W.) Iudicii signum PROROCTWO SYBILLI ERYTREJSKIEJ (AKWITANIA, XI W.) Puella turbata UTWÓR INSTRUMENTALNY OPARTY NA MELODII SEKWENCJI FRANKOŃSKIEJ (XW.) Summi regis archangele Michahel SEQUENTIA, QUAM ALCUINUS COMPOSUIT KAROLO IMPERATORI (EINSIEDELN, XW.) A fellr austan um eitrdala PROROCTWO VÖLVY ZE STAROISLANDZKIEJ EDDY (ISLANDIA, XW.) BENJAMIN BAGBY śpiew i harfa NORBERT RODENKIRCHEN flety 26

FRAGMENTY NA KONIEC CZASÓW Od czasów wprowadzenia chrześcijaństwa do Europy aż do końca pierwszego millenium apokaliptyczne wizje Końca Czasów i Sądu Ostatecznego były szeroko rozpowszechnione, zarówno w tekstach literackich, jak i przedstawieniach plastycznych. Wyobrażenia te, oparte zwłaszcza na biblijnym Objawieniu św. Jana noszą czasami osobliwe podobieństwo do pogańskich germańskich opisów zagłady świata podczas strasznej ostatecznej bitwy (Ragnarök) pomiędzy bogami (m. in. Odin, Thor, etc.) i ich śmiertelnymi wrogami olbrzymami. Rozmaite źródła posiadają wspólne cechy: słowa przepowiedni kobiet; donośny dźwięk rogu; armie nacierające z góry i z dołu; załamanie się materialnej rzeczywistości i ostateczne zniszczenia świata ogniem. Apokaliptyczne wyobrażenie, które przychodzi od razu na myśl, kojarzone jest z niepojętą tajemnicą końca czasów pełnego strachu i zniszczenia. Stajemy wobec mrożącego krew w żyłach obrazu czterech jeźdźców bezlitośnie galopujących poprzez skazany na zagładę świat. Jednak greckie słowo apokalypsis oznacza ENDZEIT FRAGMENTE From the time of Christianity s introduction into Europe until the end of the first millennium, apocalyptic images of the End of Days and the Last Judgment were widespread, both in texts and in the visual arts. These images, based largely on the Biblical Revelation of John, at times bear a remarkable similarity to the pagan Germanic descriptions of the world s destruction during the final terrible battle (Ragnarök) between the gods (Odin, Thor, etc.) and their mortal enemies, the giants. These disparate sources share certain characteristics: the words of female oracles; the sounding of the horn; the massing of armies from below and above; the breakdown of material reality and the final destruction of the world by fire. The image of the Apocalypse which most readily comes to mind is associated with the almost incomprehensible mystery of the end of time, filled with terror and destruction. We envision the chilling image of the four horsemen mercilessly riding down upon our doomed world. But the Greek word apokalypsis actually means unveiling, or revelation, an image strongly linked to our mortal desire for access to the 27

PONIEDZIAŁEK, 24 SIERPNIA odsłonięcie czy objawienie pojęcie mocno związane z naszym śmiertelnym dążeniem do przeniknięcia zagadki bytu, z niemal fizyczną tęsknotą do zjednoczenia się ze stworzeniem i boskością. Księga Objawienia św. Jana jest nie tylko wiernym opisem tego, co widział i słyszał na wyspie Patmos, jest też pełna uczucia niecierpliwości i pragnienia. Pełni takich właśnie uczuć, średniowieczni artyści stworzyli szczególnie wymowny zbiór śpiewanej poezji. Utwory te, posługujące się często tajemniczym językiem i zagadkowymi obrazami, wizjonerskimi i prorockimi, miały przygotować zarówno śpiewaka, jak i słuchacza do szczególnej wewnętrznej wędrówki poznania i zrozumienia, miały obudzić duszę, aby mogła doświadczyć widzenia tego, co będzie kiedyś objawione. W prezentowanym dziś programie odkrywamy muzyczny świat tych zaskakujących i pełnych mocy tekstów. Niektóre z nich dotrwały do naszych czasów tylko we fragmentach: staro-wysoko-niemiecki Muspilli, który opisuje przebudzenie zmarłych, dzieła Szatana, walkę mysteries of existence, to our almost physical longing for union with creation and with the deity. John s Book of Revelation is not only a faithful report of what he saw and heard in visions on the island of Patmos, but it is also filled with the feeling of his impatience and desire. In all these senses of the word, medieval artists created an especially powerful body of sung poetry, often in obscure images and language, visionary and prophetic, to prepare the singer and listener alike for a particular inner voyage of comprehension, and to awaken the soul to the experience of seeing that which is one day to be revealed. In this programme, we explore the musical world of these surprising, powerful texts, some of which survive only as fragments: the Old High German Muspilli, which describes the waking of the dead, the workings of Satan, the fight of Elias with Anti-Christ, the call to judgment, and warns of the uselessness wealth and bribery in that final courtroom; the prophecy of the Erythrean Sibyl (an acrostic text surviving only in Augustine s City of God) as sung in Aquitanian cloisters; the Alsatian monk Otfrid s rhyming German verses 28

SEQUENTIA Eliasza z Antychrystem, wezwanie na sąd i bezużyteczność materialnych dóbr i przekupstwa wobec ostatecznego trybunału; proroctwo Sybilli Erytrejskiej (akrostych zachowany tylko w Państwie Bożym św. Augustyna) śpiewane w akwitańskich klasztorach; rymowane wersety alzackiego mnicha Otfryda, opisujące okropieństwa ostatecznego dnia; staroangielska Lai ostatniego ocalałego (przechowana wewnątrz anglosaksońskiego eposu Beowulf) opisująca posępny i żałosny koniec bezimiennego plemienia, gdy jego bezużyteczny skarb składany jest w grocie przez samotnego niedobitka czekającego na przybycie smoka; mistrzowska łacińska sekwencja z frankońskiej tradycji wychwalająca archaniołów; instrumentalne interludia oparte na sekwelach nietekstowanych melodiach sekwencji opatrzonych tytułami (jak puella turbata, fistula, cithara) wskazującymi na możliwość ich przedchrześcijańskiego zastosowania; w końcu pochodzący z Eddy, staroislandzkiego zbioru, wstrzącający opis Ragnaroku, kiedy armie Surta i Lokiego przypuszczają ostateczny, śmietelny atak na rodzimych, północnoeuropejskich bogów. which describe the terrible final day; the Old English Lay of the Last Survivor (found embedded in the Anglo-Saxon Beowulf epic) describes the bleak and lonely end to an unnamed tribe, as their useless treasure is heaped in a cave by the lone survivor, to await a dragon s arrival; a masterful Latin sequence from Frankish tradition, praising the archangels; instrumental interludes based on sequelae untexted sequence melodies with titles (such as puella turbata, fistula, cithara) which point to possible pre-christian usages; and finally, from the Old Icelandic Edda collection, the harrowing description of Ragnarök, when the armies of Surt and Loki launch their final, deadly assault on the indigenous northern European gods. INSTRUMENTS The instruments used in this concert include reconstructions of Germanic lyres (based on 7th century instruments from Oberflacht, near Stuttgart), an early medieval triangular harp, and copies of medieval transverse flutes (including a flute made from a swan s bone, based on an 11th century instrument unearthed near Speyer). 29

PONIEDZIAŁEK, 24 SIERPNIA INSTRUMENTY Instrumenty użyte w tym koncercie, to rekonstrukcje germańskich lir (oparte na VII-wiecznych instrumentach z Oberflacht koło Stuttgartu), wczesnośredniowieczna harfa trójkątna i kopie średniowiecznych fletów poprzecznych (wśród nich flet zrobiony z kości łabędzia w oparciu o XI-wieczny instrument wykopany w okalicach Spiry). SEQUENTIA Założona w 1977 roku przez Benjamina Bagby i nieżyjącą już Barbarę Thornton Sequentia jest jednym z najbardziej zasłużonych i nowatorskich zespołów muzyki średniowiecznej. Prowadzona przez Benjamina Bagby Sequentia ma za sobą niemal trzydzieści lat międzynarodowych tras koncertowych, bogatą dyskografię obejmującą całą epokę Wieków Średnich (m.in. wszystkie działa Hildegardy z Bingen), filmowe i telewizyjne produkcje średniowiecznego dramatu muzycznego, a także całe pokolenie młodych wykonawców wykształconych na kursach prowadzonych przez członków zespołu. SEQUENTIA Founded in 1977 by Benjamin Bagby and the late Barbara Thornton, Sequentia is among world s most respected and innovative ensembles for medieval music. Under the direction of Benjamin Bagby, Sequentia can look back on almost thirty years of international concert tours, a comprehensive discography spanning the entire Middle Ages (including the complete works of Hildegard von Bingen), film and television productions of medieval music drama, and a new generation of young performers trained in professional courses given by members of the ensemble. Sequentia has performed throughout Western and Eastern Europe, the Americas, India, the Middle East, East Asia, Africa and Australia, and has received numerous prizes (including a Disque d Or, several Diapasons d Or, two Edison Prizes, the Deutsche Schallplattenpreis and a Grammy nomination) for many of its more than two dozen recordings on the Sony-BMG/Deutsche Harmonia Mundi and Marc Aurel Edition labels. 30