Temat: Meandry psychiki bohaterów filmu M. Malca Cicha przystań oraz Rodiona Raskolnikowa, bohatera Zbrodni i kary F. Dostojewskiego. Opracowanie: Katarzyna Czubińska Etap edukacyjny: liceum, z możliwością wykorzystania scenariusza w gimnazjum (analiza treści i struktury filmu) Jednostka metodyczna: j. polski kl. II LO, wiedza o kulturze, j. polski gimnazjum Czas: 2h LO, 1h GM (bez treści dotyczących Zbrodni i kary ) Cele: zna problematykę filmu Cicha przystań, wie na czym polegały przemiany w polskim filmie dokumentalnym po 1989 roku, potrafi rozwinąć skróty AK, WiN, krótko scharakteryzować organizacje, zna podstawowe pojęcia języka filmu, określa postawę Rodiona Raskolnikowa na postawie fragmentu tekstu, określa wpływ sytuacji społeczno-politycznej na jednostkę. Metody pracy: wykorzystanie nowych technologii: praca z google.doc oraz padlet.com prezentacja, praca w grupach, dyskusja sterowana, Materiały dydaktyczne: film M. Malca, Cicha przystań, Polska 1995. F. Dostojewski, Zbrodnia i kara, Warszawa 2002, s.400-403. scena do analizy - http:///lekcja-film-film,98,50054,151 komentarz prof. M. Hendrykowskiego - http:///lekcjatemat,98,195 Pojęcia kluczowe: dokument filmowy, zbliżenie, detal, perspektywa żabia, miasto-demon, człowiek podziemny Przed zajęciami: Zadaniem domowym uczniów przed zajęciami jest obejrzenie filmu Cicha przystań, wynotowanie krótkich informacji na temat bohatera filmu (ułatwi to pracę w trakcie lekcji, a także zapewni uważne oglądanie filmu przez uczniów), oraz zamieszczenie komentarza do filmu w dokumencie udostępnionym przez nauczyciela na google.doc. Narzędzie umożliwia sprawdzenie czy wszyscy uczniowie obejrzeli film, każdy komentarz wyświetla się w kolorze przyporządkowanym do danego ucznia, to również sposób na zmotywowanie młodzieży do przemyślenia obejrzanego filmu. Nauczyciel umieszcza w dokumencie jedynie krótkie pytanie:

Co sądzisz na temat filmu, bohatera lub sytuacji, w której się znalazł? Najciekawsze komentarze odczytuje na lekcji. Jest w stanie zorientować się również, który z uczniów zainteresowała się tematem i poczytał nieco na temat filmu. Początki mogą być trudne, ale gdy tylko uczniowie zauważą, iż ich głos liczy się w dyskusji, a nauczyciel wykorzystuje go w trakcie analizy filmu, na pewno chętnie włączą się do pracy. Narzędzie wymaga założenia konta mailowego gmail. Drugie zadanie dotyczy dwóch/ trzech osób chętnych, które przy pomocy narzędzia dostępnego bezpłatnie w Internecie tworzą tzw. ścianę z informacjami na temat filmu, dokumentalistyki po 1989 roku, AK,WiN-u. Przebieg zajęć: 1. Lekcję rozpoczynamy od rozgrzewki czyli komentarzy uczniów zamieszczonych we wspólnie stworzonym dokumencie, nauczyciel po zmoderowaniu dokumentu wyświetla jedynie te komentarze, które przedstawiają ciekawe wypowiedzi mogące rozwinąć dyskusję prosi uczniów o ustosunkowanie się do zdań kolegów, być może ktoś zmienił zadanie od czasu umieszczenia komentarza. (Około 5 min) 2. Grupa trzech osób wyświetla i omawia przygotowane informacje dotyczące: dokumentu po 1989 roku, reżyser czas powstania filmu, informacje o AK w latach 1944-45 informacje o organizacji WiN. Przygotowujemy uczniów do tworzenia prezentacji o jak najmniejszej ilości tekstu, zawierających jedynie hasła, które zobrazują pozostałym sytuację oraz uzupełnione zostaną komentarzem autorów prezentacji w ten sposób uczymy świadomego tworzenia prezentacji. (około 10 min) Przykładowa ściana do podanego tematu http://padlet.com/wall/ozk6lgquv3 W ten sposób wykonana prezentacja może zostać zrobiona zdalnie przez kilka osób, a także rozesłana wśród uczniów i modyfikowana przez nich po zajęciach, np. jako praca domowa. W przypadku braku czasu lub chętnych zamiast prezentacji można wykorzystać również komentarz prof. M. Hendrykowskiego do filmu, zawierający część informacji, uzupełnić własnymi wiadomościami, około 4 min. 3. Centralna część lekcji opiera się na pracy w grupach, uczniowie przydzieleni do grup losowo, otrzymują zadania, które mają pomóc im scharakteryzować bohatera filmu. W trakcie pracy wykorzystują opracowane podczas oglądania filmu materiały. Uczniowie przedstawiają efekty pracy. (Czas około 10-15 min.)

Kim jest bohater? Na czym polega jego działalność w WiN-ie? W jaki sposób opowiada o akcjach? Jakie uczucia wyraża? Jak wpłynęła na niego młodzieńcza działalność? 4. Kolejne zadanie grup to analiza fragmentu Zbrodni i kary dotycząca postawy Rodiona Raskolnikowa. Uczniowie otrzymują tekst oraz zestaw pomocniczych pytań, tworzą portret bohatera - człowieka podziemnego. (około 20 min) Na czym polega teoria Raskolnikowa na temat ludzi? Dlaczego zabija? Wymień powody, które podaje. Prawdziwa przyczyna zabójstwa lichwiarki? Jak funkcjonowanie jego teoria w praktyce? Dlaczego okazuje się być wszą? 5. Różnice i podobieństwa bohaterów filmu oraz książki praca w grupach (około 10 min) Bohater filmu 1944-1995 rok Rodion Raskolnikow wiek XIX Podobieństwa uważają siebie za jednostki uprawnione do odbierania życia, brak skrupułów, brak wyrzutów sumienia, ponownie wróciliby do czynów, które wykonywali, Różnice Zabija w ramach organizacji WiN Zabija w imię idei, którą sam stworzył Zabójstwa zacierają w nim człowieczeństwo, świadczą o tym słowa sekcja to dla mnie jak Zabicie niewinnej Lizawiety wytrąca go z

splunąć równowagi, niszczy jego plan Nie analizuje swoich czynów, nawet jeśli do nich wraca uważa je za słuszne, chciałby powrócić do wykonywania wyroków : wróciłbym do WiN-u żeby zrobić porządek z bandytami i złodziejami. Nie potrafi przejść do porządku dziennego po tym co zrobił, okazuje się być wszą a nie nadczłowiekiem, zgodnie ze swoją teorią ponosi klęskę. Omówienie efektów pracy. 6. Dyskusja na temat czynników determinujących bohaterów do takich działań? Jaki wpływ ma na bohaterów sytuacja społeczno-polityczna? (około 10 min) W przypadku bohatera filmu możemy mówić o przedwczesnym dojrzewaniu. Czas wojny, a także okres powojenny, spowodował iż musiał on dojrzeć znacznie szybciej niż jego rówieśnicy. Mając 17 lat zabija bez skrupułów pracowników UB w imię zemsty, wszystkie te wydarzenia mają nieodwracalny wpływa na jego psychikę. Zabijając innych, zabija w sobie człowieczeństwo, co słychać w bezbarwnym głosie mężczyzny, w trakcie całego filmu. Rodion Raskolnikow to człowiek, który również w imię idei, którą sam tworzy, daje sobie prawo do zabijania ludzi, rzekomo dla polepszenia warunków życia zarówno swoich jaki społeczeństwa rosyjskiego. Co doprowadza go do takiego stanu? Niewątpliwie ma na to wpływ sytuacja społeczna w Rosji, niesprawiedliwość, bieda, niemożność wyrwania się z niej, brak pracy, nieludzkie warunki mieszkaniowe, to wszystko wpływa destrukcyjnie na psychikę bohaterów, a także kształtuje negatywne postawy wśród bohaterów zamieszkujących biedną część Petersburga. Miasto nazwane jest miastem demonem miastem skazanym na zagładę, życie miasta jest piekłem, w którym giną najsłabsi i najwrażliwsi. 7. Analiza środków filmowych w oparciu o scenę http:///lekcja-filmfilm,98,50054,151 lub inny wybrany fragment filmu. Uczniowie oglądają fragment i samodzielnie opisują scenę odpowiadając na pytania: W jaki sposób został przedstawiony bohater? Na czym skupia się operator kamery filmując otoczenie? Jak ustawia kamerę? Wprowadzamy pojęcia z zakresu języka filmu: detal wycinek zbliżenia, który w powiększeniu przedstawia jakiś element np. oko, odcisk palca na szybie czy kolczyk w uchu, maksymalne zbliżenie kamery do obiektu zazwyczaj ma wskazywać wagę elementu dla przedstawionego zdarzenia (Słownik filmu, pod. red. R. Syski, Kraków 2010.)

zbliżenie malarski portret lub zdjęcie paszportowe (akcentowana jest twarz do linii piersi) (Kino bez tajemnic, red. E. Nurczyńska-Fidelska, K. Klejsa, T. Kłys, P. Sitarski, Warszawa 2009, s. 113. żabia perspektywa filmowanie obiektu z dołu, dające efekt monumentalności, podkreślające władzę, dominację, dumę (tamże, s. 112). Ponownie oglądamy scenę prosząc uczniów o wykorzystanie pojęć, które przed chwilą poznali i wskazanie poszczególnych elementów w scenie. Rozmowa o roli muzyki oraz o metaforyce scen przedstawianych w filmie jako tła do wypowiedzi bohatera rola figury Matki Boskiej, widocznej w oku bohatera czy też sceny z kamienicą w perspektywie żabiej. Film nie posiada komentarza odautorskiego, widz kieruje się w nim głównie wypowiedzią bohatera oraz obrazami, które w sposób metaforyczny odnoszą się do narracji prowadzonej przez mężczyznę. Bohater filmu wykreowany został poprzez operowanie głównie zbliżeniem czy też detalem lub zaciemnianie postaci, staje się przez to jeszcze bardziej tajemniczy mężczyzna nie chciał ujawniać swojego wizerunku, nie podał również swego nazwiska. Reżyser zestawiając z wypowiedzią bohatera obrazy figury Matki Boskiej stara się odwołać do sumienia bohatera wypowiadającego się na temat bezwzględnych zabójstw. Słowa bohatera przypominają zdawanie raportu przełożonemu, to suchy, beznamiętny komunikat. (Około 20 min) 8. Wnioski: Co oznacza tytuł Cicha przystań, czy Rodion znalazł taką cichą przystań w swoim życiu? (Około 5 min) Cicha przystań miejsce spokoju, w którym bohater nie musi oglądać się za siebie, obawiać o własne życie. W przypadku bohatera filmu to prosektorium, gdzie wykonuje mechanicznie pracę nie analizując tego co robi w zasadzie jest to oksymoron zestawienie nazwy cicha przystań, którą wypowiada sam bohater z wykonywaną przez niego pracą. Dla Rodiona cichą przystanią staje się miłość Soni, jej wiara w niego i poświęcenie.

Bibliografia: Kino bez tajemnic, red. E. Nurczyńska-Fidelska, K. Klejsa, T. Kłys, P. Sitarski, Warszawa 2009. Polski film dokumentalny po roku 1989, Mirosław Przylipiak, Kwartalnik Filmowy 1998, nr 3. Słownik filmu, pod. red. R. Syski, Kraków 2010. http://culture.pl/pl/dzielo/cicha-przystan http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=426247 http://ipn.gov.pl/obep-krakow/wystawy/wystawy/zrzeszenie-wolnosc-i-niezawislosc-wsluzbie-niepodleglej http://www.mediateka.com.pl/dedal/pdf/nr_6/29-30-droga-filmowca.pdf http://wykleci.ipn.gov.pl/ Strony wykorzystane w prezentacji padlet.com: http:///lekcja-film-galeria,98,50054 http://szukajwarchiwach.pl/35/1099/0/7/195/str/1/1#tabskany http://pl.wikipedia.org/wiki/plik:pol_warsaw_m%c5%82ynarska_domtramwajarzy.jpg http://pl.wikipedia.org/wiki/%c5%bbo%c5%82nierze_wykl%c4%99ci