Michał Orzechowski Zakład Urządzania Lasu KULGiEL SGGW Leśnictwo w Gospodarce Przestrzennej Podstawy prawne Regulacja gospodarki planowanie Plan urządzenia gospodarstwa leśnego Mapy leśne (źródła informacji o lasach) Wykład 2 Systemizacja budowy lasu (ewidencja, ochrona i element regulacji pozyskania) Podstawy prawne Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435) Art. 3. Lasem w rozumieniu ustawy jest grunt: 1) o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) drzewami i krzewami oraz runem leśnym lub przejściowo jej pozbawiony: a) przeznaczony do produkcji leśnej lub b) stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo c) wpisany do rejestru zabytków, 2) związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne. 1
Podstawy prawne Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435) Ochrona przeciwpożarowa lasów Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów (Dz.U. 2006 nr 58 poz. 405) Plan urządzania lasu Rozporządzenie Ministra Środowiska z listopada 2012 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu sporządzania planu urządzenia lasu, uproszczonego planu urządzenia lasu oraz inwentaryzacji stanu lasu (Dz.U. 2005 nr 256 poz. 2151) Zasady zbioru płodów runa leśnego Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony i zbioru płodów runa leśnego oraz zasad lokalizowania pasiek na obszarach leśnych (Dz.U. 1999 nr 6 poz. 42) Nabywanie gruntów do zalesiania Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 25 maja 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad nabywania przez kierowników jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych lasów, gruntów przeznaczonych do zalesienia oraz innych nieruchomości stanowiących własność osób fizycznych i prawnych (Dz.U. 1998 nr 69 poz. 450) Lasy ochronne Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 25 sierpnia 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu uznawania lasów za ochronne oraz szczegółowych zasad prowadzenia w nich gospodarki leśnej (Dz.U. 1992 nr 67 poz. 337) Służba leśna Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 stycznia 2003 r. w sprawie stanowisk, stopni służbowych oraz zasad wynagradzania w Służbie Leśnej (Dz.U. 2003 nr 11 poz. 123) Mandaty za wykroczenia Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 września 2002 r. w sprawie zakresu wykroczeń, za które uprawnieni pracownicy Lasów Państwowych, pracownicy parków narodowych oraz strażnicy łowieccy są upoważnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz.U. 2002 nr 174 poz. 1432) (Podstawa prawna: Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia Dz.U. 2001 nr 106 poz. 1148) Nabywanie gruntów do zalesienia Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 25 maja 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad nabywania przez kierowników jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych lasów, gruntów przeznaczonych do zalesienia oraz innych nieruchomości stanowiących własność osób fizycznych i prawnych Podstawy prawne Ustawa z 16 kwietnia 2004 r.o ochronie przyrody (tekst jednolity na 1.08.2005 Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 z późn. zm.,) Rośliny chronione Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin Grzyby chronione Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną Zwierzęta chronione Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt Obce rośliny i zwierzęta mogące zagrozić gatunkom rodzimym Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym Pan ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody Klasyfikacja rezerwatów Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody Kary za usuwanie drzew i krzewów Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 września 2004 r. w sprawie trybu nakładania administracyjnych kar pieniężnych za usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia oraz za zniszczenie terenów zieleni, zadrzewień albo drzew lub krzewów Stawki za usunięcie drzew Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 października 2004 r. w sprawie stawek opłat dla poszczególnych rodzajów i gatunków drzew Zwaloryzowane stawki za usunięcie drzew i krzewów na rok 2012 Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 13 października 2011 r. w sprawie stawek opłat za usunięcie drzew i krzewów oraz stawek kar za zniszczenie zieleni na rok 2012 2
Podstawy prawne Ustawa z 16 kwietnia 2004 r.o ochronie przyrody (tekst jednolity na 1.08.2005 Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 z późn. zm.,) CD Plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru natura 2000 Plan ochronny dla obszaru Natura 2000 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 Obszary ptasie Natura 2000 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Siedliska przyrodnicze Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 Podstawy prawne Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o leśnym materiale rozmnożeniowym Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o podatku leśnym Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju. Ustawa z dnia 31 marca 2004 r. o klasyfikacji drewna surowego nieobrobionego Ustawa Prawo Ochrony Środowiska aktualny tekst jednolity (1.08.2005) i wiele innych...... 3
Podstawa prawna Ustawa o lasach (1991 r.) (Tekst Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435) Trwale zrównoważoną gospodarkę leśną prowadzi się według planu urządzenia lasu. Plan urządzenia lasu podstawowy dokument gospodarki leśnej opracowany dla określonego obiektu, zawierający opis i ocenę stanu lasu oraz cele, zadania i sposoby prowadzenia gospodarki leśnej. Zakres planu u.l. oraz sposób powstawania i uzgadniania regulowany jest przez: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2012 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu sporządzania planu urządzenia lasu, uproszczonego planu urządzenia lasu oraz inwentaryzacji stanu lasu (Dz. U. z 2012 r. poz. 1302); Instrukcję Urządzania Lasu Załącznik do Zarządzenia nr 43 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dn. 18 kwietnia 2003r.; Instrukcję Urządzania Lasu Załącznik do Zarządzenia nr 55 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 21 listopada 2011 r. Załącznik nr 1 do zarządzenia nr 12 dyrektora generalnego Lasów Państwowych z 9 lutego 2009 r. Wytyczne w sprawie konsultacji społecznych oraz czynności zmierzających do sporządzenia Prognozy oddziaływania na środowisko, o której mowa w art. 51 ustawy z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r., nr 199, poz. 1227), w ramach prac dotyczących sporządzenia planu urządzenia lasu dla nadleśnictwa. 4
plan urządzenia lasu dla nadleśnictwa LP okres obowiązywania 10 lat sposób zatwierdzania planu i jego zmian decyzja ministra właściwego do spraw środowiska uproszczony plan urządzenia lasu zatwierdza starosta plan urządzenia lasu nadleśnictwa 1) Dane inwentaryzacji lasu (część inwentaryzacyjna): dokumentacja prac siedliskowych (wykonywanych raz na 30 50 lat); opis taksacyjny lasu obejmujący charakterystykę lasów i gruntów przeznaczonych do zalesienia, mapy obrazujące wyniki inwentaryzacji lasu: mapa gospodarcza (1:5000), mapy przeglądowe (1:20000): drzewostanów, siedlisk, funkcji lasu oraz mapa sytuacyjna) zestawienia zbiorcze danych inwentaryzacyjnych (raporty w formie tabel i wykazów, w tym tabele klas wieku); pierwsza część ogólnego opisu urządzanego nadleśnictwa, zawierająca ogólną charakterystykę lasów oraz zestawienia zbiorcze danych inwentaryzacyjnych (tzw. elaborat). 5
plan urządzenia lasu nadleśnictwa 2) Analiza gospodarki leśnej w minionym okresie 3) Program ochrony przyrody 4) Część planistyczna (w tym określenie etatów) uproszczony plan urządzenia lasu 1) Skrócony opis lasów i gruntów przeznaczonych do zalesienia, obejmujący: powierzchnię poszczególnych drzewostanów, gruntów przejściowo pozbawionych roślinności leśnej, a także gruntów przeznaczonych do zalesienia określonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, określenie głównego gatunku drzewa w drzewostanie, a także wieku, bonitacji i zadrzewienia dla tego gatunku oraz miąższości całego drzewostanu, oznaczenie typu siedliskowego lasu oraz gospodarczego typu drzewostanu, zestawienie powierzchni lasów ochronnych, 2) Opis drzewostanów wraz z zestawieniem powierzchni gruntów i miąższości drzew według gatunków głównych drzew w drzewostanie i ich wieku, 3) Rejestr sporządzony według podmiotów ewidencyjnych (z oznaczeniem numeru działki gruntu), uwzględniający: zestawienie powierzchni lasów według gatunków głównych oraz ich wieku i bonitacji, zadania w zakresie gospodarki leśnej, 4) Kopia lub wyrys mapy ewidencyjnej gruntów z oznaczeniem działek ujętych w uproszczonym planie urządzenia lasu. 6
plan urządzenia lasu nadleśnictwa 1) Dane inwentaryzacji lasu (część inwentaryzacyjna): opis taksacyjny obejmujący charakterystykę lasów, gruntów przeznaczonych do zalesienia i gruntów nieleśnych Opis taksacyjny lasu wg IUL 1994 7
Opis taksacyjny lasu wg IUL 2003 Mapy w Planie Urządzenia Lasu 1. Mapa gospodarcza - 1:5 000 2. Mapy przeglądowe - 1:20 000 1:25 000 (Mapy gospodarczo-przeglądowe 1:10 000) - drzewostanów - siedlisk -cięć - ochrony przeciwpożarowej 3. Mapa sytuacyjno przeglądowa funkcji lasu 1:50 000 4. Mapa sytuacyjna obszaru w granicach terytorialnego zasięgu nadleśnictwa 1:50 000, 1:100 000 8
plan urządzenia lasu nadleśnictwa mapy obrazujące wyniki inwentaryzacji lasu: mapa gospodarcza (1:5000), granice i nr oddziałów wraz z powierzchnią, granice, litery i powierzchnia wyłączeń, powierzchnie nie tworzące wyłączeń (np.: luki, kępy, gniazda) mapa gospodarcza skala1:5000 9
plan urządzenia lasu nadleśnictwa mapy obrazujące wyniki inwentaryzacji lasu: mapy przeglądowe (1:20000): drzewostanów, siedlisk, funkcji lasu oraz mapa sytuacyjna) Mapa gospodarczo przeglądowa drzewostanów (skala 1:10 000) 10
Mapa przeglądowa drzewostanów przykład legendy mapy Mapa przeglądowa siedlisk skala 1:20 000 11
Mapa gleb i siedlisk skala 1:5000 Mapa przeglądowa ochrony lasu skala 1:20 000 12
Mapa przeglądowa cięć skala 1:20 000 13
Mapa przeglądowa ochrony PPOŻ skala 1:20 000 Mapa sytuacyjna skala 1:50 000 14
plan urządzenia lasu nadleśnictwa 2) Analiza gospodarki leśnej w minionym okresie 3) Program ochrony przyrody: kompleksowy opis stanu przyrody w nadleśnictwie, z uwzględnieniem lasów innych form własności w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa; podstawowe zadania z zakresu ochrony przyrody i sposoby realizacji tych zadań; mapę walorów przyrodniczo kulturowych. 15
Mapa sytuacyjno przeglądowa ochrony przyrody i funkcji lasu 1:20 000 (1:50 000) plan urządzenia lasu nadleśnictwa 4) Część planistyczna (w tym określenie etatów) 16
RDLP / RDOŚ Ustalenia w sprawie zawartości strategicznej oceny oddziaływania planu urządzenia lasu na środowisko RDLP zwołuje KZP (komisja założeń planu) ustala Założenia do sporządzenia projektu planu urządzenia lasu wraz z prognozą oddziaływania tego planu na środowisko NTG (narada techniczno gospodarcza) ustala projekt planu Tryb uzgadniania i zatwierdzania PUL Konsultacje społeczne BIP RDLP i lokalna prasa informacje o: przystąpieniu do opracowania projektu planu ul; możliwościach zapoznania się z Założeniami, oraz o miejscu ich wyłożenia do wglądu; sposobie i miejscu składania uwag i wniosków, wskazując jednocześnie termin ich składania (co najmniej 21 dni); właściwości dyrektora RDLP do rozpatrywania uwag i wniosków. Opinia RDOŚ Opinia Woj. Inspektor Sanitarny RDLP zwołuje poprzez ogłoszenie w prasie lokalnej i w BIP RDLP Komisję Projektu Planu (KPP), DEBATA PUBLICZNA Konsultacje społeczne Dyrektor RDLP podaje do publicznej wiadomości informacje o możliwościach zapoznania się z Projektem planu urządzenia lasu wraz z prognozą oddziaływania na środowisko. Zatwierdzenie przez ministra właściwego do spraw środowiska Systemizacja budowy lasu Podział powierzchniowy Budowa ostępowa Podział powierzchniowy przestrzenny podział kompleksu leśnego siecią linii bezdrzewnych (gospodarczych i oddziałowych) na części zwane oddziałami o kształcie z reguły prostokątnym (na nizinach) i średniej wielkości 25 ha. 17
Funkcje podziału powierzchniowego 1. Orientacja 2. Udostępnienie drzewostanów 3. Ochrona RODZAJE LINII PODZ. POW. Linie ostępowe (gospodarcze) szer. 4 10 m, przecinają kompleks leśny zgodnie z kierunkiem panujących wiatrów (z reguły z zachodu na wschód) Linie oddziałowe szer. 3 4m, przebiegu prostopadłym do linii ostępowych. Jako linie oddziałowe wykorzystuje się linie naturalne (drogi, cieki). Wykorzystywane są do zrywki i wywozu drewna. ostęp Kw Kc Obszar ograniczony liniami ostępowymi nazywamy pasem ostępowym. Pasy ostępowe dzielą się na ostępy. Ostęp podstawowa jednostka systemizacji lasu. Jest to szereg powiązanych ze sobą drzewostanów, w których stosuje się jeden kierunek cięć. 18
Niekiedy pozyskanie surowca drzewnego wymuszone jest naprawą ładu przestrzennego ROZRĘB, WRĄB Sytuacja wymagają ca rozrę bu Kc III II III Szer. rozrębu 15 30 m III II III III Rozrę b 19
Sytuacja wymagająca wrębu Kc V V V Szer. wrębu równa jest szerokości zrębów stosowanych w danej rębni V V V V Wrąb TYPY Podziału powierzchniowego Nizinny Górski Typy podziału powierzchniowego nizinnego: 1. Naturalny jako linie podziału powierzchniowego prawie wyłącznie wykorzystuje się naturalne istniejące rozgraniczenia (drogi, cieki, linie kolejowe, granice pomiędzy gruntami leśnymi i nieleśnymi). Tak utworzone oddziały mają kształty nieregularne i różną powierzchnię. Zalety: maksymalne wykorzystanie powierzchni produkcyjnej; Wady: utrudniona orientacja w terenie, utrudniona dostępność kompleksu leśnego, trudności w stosowaniu właściwych zabiegów gospodarczych. 20
Nadl Borki Puszcza Borecka Podział Naturalny 2. Sztuczny powstaje przez nałożenie regularnej siatki przebiegu linii gospodarczych i oddziałowych. Linie ostępowe przebiegają zgodnie z kierunkiem panujących wiatrów, oddziałowe prostopadle do nich. Oddziały mają kształt prostokątów o jednakowej powierzchni (z wyjątkiem oddziałów skrajnych). Zalety: duża przejrzystość i łatwość orientacji, stwarza dobre warunki ochrony drzewostanów przed szkodliwymi wiatrami, ułatwione projektowanie i zakładanie działek zrębowych oraz wykonywanie czynności gospodarczych. Wady: wyłączenie znacznej powierzchni z produkcji (nawet 2%). 21
3. Kombinowany wykorzystuje zalety podziałów naturalnego i sztucznego. Linie ostępowe muszą przebiegać przez cały kompleks leśny zgodnie z kierunkiem panujących wiatrów, a ich zadaniem musi być zapewnienie możliwości wytworzenia ścian ochronnych. W przebiegu linii oddziałowych mogą być większe odchylenia, wykorzystuje się naturalne rozgraniczenia istniejące w terenie. 22
4. Sztuczny w modyfikacji Denzina Przebieg linii gospodarczych z północnego wschodu na południowy zachód. Linie oddziałowe prostopadłe do nich. Łączy względy ochronne (przed wywalającymi wiatrami z zachodu) oraz hodowlane (zabezpieczenie odnowień na zrębach przed nadmierną insolacją). 23
Podział powierzchniowy górski oparty na rzeźbie terenu. Linie gospodarcze prowadzone są głównymi grzbietami, potokami, dolinami, tak aby pasy ostępowe zamykały stoki opadające ku głównym szlakom transportu. (grzbietowe; dolinowe; warstwicowe) Linie oddziałowe naturalne rozgraniczenia (żleby, potoki, lub sztuczne po największym spadku). 24
Utrwalenie podziału powierzchniowego w terenie linie podziału powierzchniowego Linie ostępowe zawsze przecięte Linie oddziałowe przecięte lub zaznaczone 25
Utrwalenie podziału powierzchniowego w terenie słupki oddziałowe Oznaczenie linii oddziałowej Oznaczenie linii ostępowej W górach często linie nie są przecinane 26
Podsumowanie: 1. Podstawa prawna 2. PUL jako dokument podstawowy prowadzenia gospodarki leśnej (zawartość, tryb zatwierdzania i zmian, okres obowiązywania) 3. Systemizacja lasu podział powierzchniowy i budowa ostępowa 27