O D L E G Ł OŚC II Ś R O D K Ó W Ź R E N II C II Ś R O D K Ó W S O C Z E W E K O K U L A R O W Y C H Pomiar odległości źrenic do liŝy Przy prawidłowym ustawieniu oczu, do patrzenia w dal, osie ou oczu ustawiają się równolegle względem sieie, tak y orazy oserwowanego przedmiotu padały na środek plamki w kaŝdym oku. MoŜna przyjąć, Ŝe odległość środków źrenic ou oczu jest równa odległości środków gałek ocznych a takŝe ich punktów orotu. Gdy przedmiot, na którym skupiamy wzrok zliŝa się, oie gałki oczne oracają się tak, y osie widzenia przechodziły od oserwowanego przedmiotu przez środek orotu oka i padały na środek plamki. Oczy wykonują ruch nastawczy zwany konwergencją, zliŝając źrenice do sieie. Rysunek 1 Ruch nastawczy źrenic do liŝy B - przedmiot oserwacji N - Nos O - Środek oka - odległość punktu oserwacji od środka oka r - odległość źrenicy od środka orotu oka p - odległość środka oka od środka nosa z - przesunięcie źrenicy przy patrzeniu do liŝy α - kąt konwergencji oka Z BNO wynika, Ŝe tgα = p /, Odległość źrenic strona 1 z 5 Piotr Michałowski paź-2010 zaś stąd z OEG tgα z / r p z r przy załoŝeniu symetrii oczu P.D. 2 z r w talicy 1 przedstawiono ruch nastawczy źrenic ou oczu 2 z przy róŝnych rozstawach źrenic do dali i róŝnej odległości przedmiotu oserwacji w [mm] Talica 1 Ruch nastawczy źrenic ou oczu przy oserwacji liskich przedmiotów 2 z Odległość źrenic Odległość punktu oserwacji P.D. w [cm] przyjęto przy patrzeniu w dal 25 35 50 r = 11 mm 60 2.6 1.9 1.3 64 2.8 2.0 1.4 70 3.1 2.2 1.5 W wielu podręcznikach okulistyki podaje się, Ŝe źrenice zliŝają się do sieie o 2 mm. Jest to duŝe przyliŝenie nie uwzględniające ani odległości od oserwowanego przedmiotu, ani odległości źrenic do dali. Odległość źrenic zmniejsza się tym ardziej, im liŝszy jest przedmiot i im większy ył rozstaw źrenic do dali. z talicy wynika Ŝe konwergencja oydwu źrenic waha się od 1.3 mm (dla odległości przedmiotu 50 przy P.D. 60 mm) do 3.1 mm(dla odległości przedmiotu 25 cm przy P.D. 70 mm). Receptę na okulary wypisuje się pacjentowi, ale właściwie słuŝy ona optykowi do prawidłowego wykonania okularów. Dla potrze optyka okularowego nie jest jednak potrzena znajomość odległości źrenic, ale środków optycznych szkieł. Przy okularach do dali te wielkości pokrywają się, ale przy okularach do pracy z liska i oddaleniu szkieł od rogówki o odległość kilkunastu milimetrów te róŝnice są tak znaczne, Ŝe nie sposó ich pominąć.
Rysunek 2 B - przedmiot oserwacji F - Środek soczewki do dali N - Nos O - Środek oka S - Środek soczewki do liŝy - odległość punktu oserwacji od środka oka k - odległość środka soczewki okularowej od środka oka p - odległość środka oka od środka nosa w - przesunięcie środka soczewki okularowej do liŝy α - kąt konwergencji oka Z BNO tgα =p / a z OFS tgα =w/ k stąd p w = k przy załoŝeniu symetrii oczu P.D. 2 w = k Ustawienie środków optycznych szkieł do oserwacji liskich przedmiotów W talicy 2 przedstawiono przesunięcie środków optycznych ou soczewek = 2 w przy róŝnych rozstawach źrenic do dali i róŝnej odległości przedmiotu oserwacji. Talica 2 ZliŜenie środków soczewek okularowych do oserwacji liskich przedmiotów 2 w w [mm] Odległość źrenic Odległość punktu oserwacji P.D. w [cm] przyjęto przy patrzeniu w dal 25 35 50 k = 27 mm 60 6.5 4.6 3.2 (12 mm od środka orotu do źrenicy 64 6.9 4.9 3.5 + 15 mm od źrenicy do środka szkła) 70 7.6 5.4 3.8 Widać, Ŝe środki optyczne oydwu szkieł w okularach do liŝy muszą yć przesunięte od 3.2 do 7.6 mm w stosunku do szkieł okularowych do dali Na szczęście pomiar odległości środków optycznych szkieł do liŝy jest duŝo łatwiej wykonać niŝ do dali. Wystarczy owiem przyłoŝyć linijkę przed oczami pacjenta w odległości od rogówki ok. 15 mm (tj. dla najczęściej występującej odległości szkieł ) i ustawić swoje lepsze oko przed środkiem nosa pacjenta. Pacjent powinien patrzeć w adające oko. WaŜne jest ustalenie w jakiej odległości powinno yć oko adającego od pacjenta, o czym zorientować się moŝna w czasie wywiadu pytając pacjenta czy potrzeuje okularów do zwykłego czytania z odległości 30 cm, czy do pracy z monitorem komputera ustawionym w odległości 50 cm, czy do Rysunek 3 Pomiar odległości źrenic do liŝy oka prawego latu przy pracy na stojąco (np. w aptece) oznaczenia jak na rys 2 z odległości 60-70 cm, czy teŝ czytania nut na fortepianie i.t.p. Odległość źrenic strona 2 z 5 Piotr Michałowski paź-2010
Pomiar odległości źrenic do dali Wykonanie pomiaru odległości źrenic do dali jest znacznie trudniejsze ze względu na: trudność w patrzeniu pacjenta w dal w gainecie o ograniczonych wymiarach konieczność spoglądania na odległe przedmioty poprzez zasłaniającego lekarza łąd paralaksy powstający przy patrzeniu na podziałkę miarki pod kątem rozpraszanie pacjenta poprzez lekarza wykonującego skomplikowane czynności wokół oczu. Wykonanie pomiaru linijką okulistyczną jest jednak moŝliwe, ale trzea pamiętać o tym Ŝe przedstawiony poniŝej sposó jest oarczony łędem paralaksy tym większym im większa jest odległość linijki od źrenicy i im większa jest róŝnica rozstawu źrenic pacjenta i lekarza. Pomiar przeprowadzać naleŝy w dwóch etapach - dla kaŝdego oka oddzielnie. Etap I pomiar dla prawego oka 1. Stajemy moŝliwie najdalej naprzeciw pacjenta tak y osie oczu yły naprzeciw lekarza 2. Opieramy linijkę o środek nosa jak najliŝej oczu pacjenta 3. Zamykamy swoje prawe oko 4. Polecamy pacjentowi patrzeć w swoje otwarte lewe oko 5. Odczytujemy lewym okiem na podziałce linijki wartość M 1 odpowiadającą odległości środka prawego szkła P p od środka nosa Etap II pomiar dla lewego oka 1. Stoimy tak jak w etapie I naprzeciw pacjenta tak y osie oczu yły naprzeciw lekarza 2. Trzymamy linijkę nadal opartą o środek nosa jak najliŝej oczu pacjenta 3. Zamykamy swoje lewe oko 4. Polecamy pacjentowi patrzeć w swoje otwarte prawe oko 5. Odczytujemy prawym okiem na podziałce linijki wartość M 2 odpowiadającą odległości środka lewego szkła P l od środka nosa Pacjentowi z duŝym niedowidzeniem trzea zasłaniać drugie oko ay yć pewnym, Ŝe patrzy okiem właściwym. Dla technika podanie samej wartości ardzo utrudnia wykonanie pracy. Wykonawca przedmiotu technicznego stawia od razu pytanie z jaką dokładnością naleŝy wykonać kaŝdy z wymaganych wymiarów. Pytanie jest o tyle zasadne, Ŝe wykonanie przedmiotu ez jakiejkolwiek tolerancji jest po prostu niemoŝliwe, a im mniejszy zakres tolerancji wymiarów tym większy nakład pracy i narzędzi, a co za tym idzie i duŝo wyŝsze koszty. Przy wykonywaniu okularów niedokładne ustawienie środków soczewek wywołuje powstanie dodatkowej (nie zamierzonej przez okulistę) mocy pryzmatycznej. Przyjęto w Europie, Ŝe przesunięcie środków optycznych szkieł nie powinno dawać dodatkowej mocy pryzmatycznej większej niŝ 0.5 dioptrii pryzmatycznej pod warunkiem, y aza tego dodatkowego pryzmatu yła ustawiona do nosa. Co oznacza, Ŝe soczewki dodatnie mogą yć zdecentrowane do skroni, a ujemne w kierunku nosa. Wielkości dodatkowego przesunięcia Odległość źrenic strona 3 z 5 Piotr Michałowski paź-2010
zaleŝne od mocy szkła podano w talicy 3. Tolerancje wysokości soczewek powinny yć jeszcze mniejsze i wg norm europejskich nie mogą przekraczać połowy wartości przesunięcia w poziomie czyli 1/4 dioptrii pryzmatycznej. Normy w USA dopuszczają w poziomie 1/3 dioptrii pryzmatycznej, a w pionie 1/6 dptr pryzm Oczywiście Ŝe te wartości wynikają z działania pryzmatycznego i są tolerowane przez oczy pacjenta, ale pozostaje jeszcze aspekt handlowy. Trudno jest przekonać klienta, Ŝe otrzymał produkt najwyŝszej jakości wykonany z niemiecką precyzją, gdy rozstaw soczewek odiega od rozstawu źrenic o kilka milimetrów. Talica 3 Dopuszczalne przesunięcie środków optycznych soczewek okularowych powodujące działanie pryzmatyczne 0.5 dipotrii pryzm. azą ustawioną do nosa Soczewki dodatnie Moc sferyczna tolerancja do skroni [mm] +1.0 4.9 +1.5 3.2 +2.0 2.4 +2.5 1.9 +3.0 1.5 +3.5 1.3 +4.0 1.1 +4.5 1.0 +5.0 0.9 +5.5 0.8 +6.0 0.7 +6.5 0.6 +7.0 0.6 +7.5 0.5 +8.0 0.5 +8.5 0.4 +9.0 0.4 +9.5 0.4 +10.0 0.4 +11.0 0.3 +12.0 0.3 +13.0 0.2 +14.0 0.2 +15.0 0.2 +16.0 0.2 +17.0 0.2 +18.0 0.1 +19.0 0.1 +20.0 0.1 Soczewki ujemne Moc sferyczna tolerancja do nosa [mm] -1.0 5.1-1.5 3.5-2.0 2.6-2.5 2.1-3.0 1.8-3.5 1.6-4.0 1.4-4.5 1.3-5.0 1.1-5.5 1.0-6.0 1.0-6.5 0.9-7.0 0.8-7.5 0.8-8.0 0.8-8.5 0.7-9.0 0.7-9.5 0.7-10.0 0.6-11.0 0.6-12.0 0.6-13.0 0.5-14.0 0.5-15.0 0.5-16.0 0.5 17.0 0.4-18.0 0.4-19.0 0.4-20.0 0.4 Odległość źrenic strona 4 z 5 Piotr Michałowski paź-2010
Widać Ŝe przy większych mocach nie jest moŝliwe wykonanie okularów z zachowaniem dokładności ułamków milimetrów. Stąd firmy i sieci optyczne próują stosować większe tolerancje. Na przykład firma Hoya rozróŝnia dwa kierunki dające dodatkowe działanie pryzmatyczne: azą do nosa i azą do skroni. Talica 4 Kierunki łędów przesunięcia środków soczewek Nadwzroczność Krótkowzroczność odchyłka centracji do nosa do skroni do nosa do skroni Baza pryzmatu do środka krytyczny kierunek na zewnątrz większa tolerancja na zewnątrz większa tolerancja do środka krytyczny kierunek Odchylenie osi widzenia (wergencja) dywergencja konwergencja konwergencja dywergencja Wielkość dopuszczalnego działania pryzmatycznego określono róŝnie: dla mniejszych mocy podonie jak w talicy 3 a dla większych mocy przyjęto większe tolerancje. Talica 5 Dopuszczalne wielkość działania pryzmatycznego wywołanego niedokładnym centrowaniem Dioptrie sferyczne Dioptrie pryzmatyczne horyzontalnie wertykalnie mniej krytyczny kierunek krytyczny kierunek róŝnica R do L do 1 0,5 0,25 0,25 1 6 1 0,5 0,25 6 12 1 0,5 0,5 pow. 12 1,5 1 0,5 Odległość źrenic strona 5 z 5 Piotr Michałowski paź-2010