Scenariusz lekcji Scenariusz lekcji powtórzeniowej do podręczników PULS ZIEMI 1 i PLANETA NOWA 1 45 min Ziemia we Wszechświecie lekcja powtórzeniowa t Hasło programowe: Ziemia we Wszechświecie/Ruchy Ziemi. t Zakres treści: Ziemia w Układzie Słonecznym, ruch obiegowy Ziemi i jego następstwa, ruch obrotowy Ziemi i jego następstwa, czas (kalendarz). t Cel ogólny: Usystematyzowanie i utrwalenie wiadomości z działu II Ziemia we Wszechświecie / Ruchy Ziemi. t Cele szczegółowe: odczytać czas urzędowy w danym miejscu na podstawie mapy stref czasowych. D Uczeń potrafi: posługując się schematem, wyjaśnić zjawiska zaćmienia Słońca i zaćmienia księżyca, określić, jaki dzień tygodnia nastąpi po przekroczeniu międzynarodowej linii zmiany daty. Postawy Kształcenie umiejętności pracy w grupie. Kształcenie umiejętności wyszukiwania i selekcji informacji pochodzących z różnych źródeł. t Formy pracy: Wiadomości indywidualna, grupowa, zbiorowa. A Uczeń zna: rodzaje ciał niebieskich znajdujących się w Układzie Słonecznym, nazwy planet Układu Słonecznego, daty występowania równonocy i przesileń, czas trwania jednego obiegu Ziemi wokół Słońca, długość trwania jednego pełnego obrotu Ziemi wokół własnej osi, zasady kalendarza gregoriańskiego (PZ1). B Uczeń wyjaśnia: znaczenie terminów: ruch obiegowy Ziemi, równonoc, przesilenie, ruch obrotowy Ziemi, południe słoneczne, doba, dzień, noc, czas słoneczny, czas strefowy, czas urzędowy, potrzebę wprowadzenia stref czasowych oraz międzynarodowej linii zmiany daty. t Metody: Umiejętności C Uczeń potrafi: wymienić kolejność ułożenia planet Układu Słonecznego względem Słońca (od najbliższej do najdalszej), wymienić najważniejsze następstwa ruchu obiegowego Ziemi, podać cechy ruchu obiegowego Ziemi, scharakteryzować strefy oświetlenia Ziemi, wymienić najważniejsze następstwa ruchu obrotowego Ziemi, podać cechy ruchu obrotowego Ziemi, wskazać kierunek obrotu Ziemi wokół własnej osi, posługiwać się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i czasu słonecznego na Ziemi, obliczyć kąt, o jaki obraca się Ziemia w określonym czasie, obliczyć wysokość Słońca nad widnokręgiem, obliczyć czas słoneczny w danym miejscu na podstawie położenia Słońca, praca z podręcznikiem, mapa mentalna, metoda praktyczna (wykonywanie obliczeń). t Środki dydaktyczne: podręcznik (PZ1: s. 39 56; PN1: s. 34 45), atlas geograficzny (mapa stref czasowych), zeszyt ćwiczeń, plansze dydaktyczne, tablica multimedialna lub foliogramy do wyświetlania pytań. t Przebieg lekcji: Faza wprowadzająca 1. Czynności organizacyjne. 2. Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zajęć i przedstawia cele lekcji. 3. Następnie omawia sposób pracy na lekcji i dzieli klasę na pięć grup, które będą brały udział w konkursie. Uczniowie wybierają lidera odpowiedzialnego za pracę grupy. Strony z podręczników Planeta Nowa 1 i Puls Ziemi 1 Planeta Nowa 1, s. 45 Puls Ziemi 1, s. 56
Faza realizacyjna 1. Uczniowie z poszczególnych grup siadają razem. 2. Nauczyciel przedstawia zasady konkursu: Każda grupa odpowiada na 5 pytań (za każdym razem wybierając pytanie za 1 p. (załącznik nr 1) lub za 2 p. (załącznik nr 2). Grupa otrzymuje punkty tylko za prawidłową, pełną odpowiedź. Lider kierujący pracą grupy wskazuje osobę, która będzie udzielać odpowiedzi. Grupy mają jednorazową możliwość zamiany pytania na zadanie (załącznik nr 3). Za prawidłowe wykonanie zadania otrzymują 3 p. Jeżeli grupa nie zacznie udzielać odpowiedzi w ciągu 15 s traci kolejkę. Wyniki są zapisywane na tablicy lub w innym widocznym miejscu. Jeżeli grupa udzieliła błędnej odpowiedzi lub nie odpowiedziała na pytanie, to może je przejąć inna grupa. Jeśli grupa przejmująca pytanie odpowie na nie prawidłowo otrzymuje połowę (½ lub 1) przewidzianych za nie punktów. Zadania natomiast nie przechodzą na inną grupę. Podczas trwania konkursu uczniowie mogą korzystać z dostępnych materiałów, np. podręcznika, zeszytu ćwiczeń, plansz dydaktycznych itp. Po podsumowaniu punktów nauczyciel ocenia pracę grupy. Klucz odpowiedzi do zestawów pytań oraz zadań znajduje się w załączniku nr 4. Faza podsumowująca 1. Nauczyciel zapisuje na środku tablicy hasło: Ziemia we wszechświecie. Chętni uczniowie dopisują skojarzenia związane z tym hasłem. Efektem pracy uczniów będzie mapa mentalna. Przykładowo uzupełniona mapa mentalna załącznik nr 5. 2. Nauczyciel ocenia indywidualną pracę uczniów na lekcji. Załącznik nr 5. Przykładowo uzupełniona mapa mentalna gazowe olbrzymy, np. Jowisz typu ziemskiego, np. Ziemia Planety Księżyc Słońce Układ Słoneczny ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE Ruch obrotowy Ruch obiegowy 24 h czas dzień i noc obrót z zachodu na wschód ~ 365 dni 6 h pory roku noc polarna słoneczny strefowy urzędowy letni zimowy
Załącznik nr 1. Zestaw pytań za 1 punkt 1. Jakie znasz trzy następstwa ruchu obrotowego Ziemi? 2. Jakie istnieją rodzaje czasu na Ziemi? 3. Który ruch Ziemi nazywa się inaczej ruchem wirowym? 4. Którego dnia i miesiąca występuje równonoc jesienna? 5. W której strefie oświetlenia Ziemi znajduje się Polska? 6. Czy rok 1592 był rokiem przestępnym? 7. Jakie znasz trzy następstwa ruchu obiegowego Ziemi? 8. Na jakiej szerokości geograficznej znajduje się zwrotnik Raka? 9. Na czym polega i jak długo trwa ruch obrotowy Ziemi? 10. Jak nazywa się teoria budowy wszechświata, którą ogłosił Mikołaj Kopernik? 11. W którym kierunku obraca się Ziemia podczas ruchu obrotowego? 12. Którego dnia i miesiąca występuje przesilenie zimowe? 13. W jaki sposób przesuwamy wskazówki zegara w marcu? 14. Jakie rodzaje ciał niebieskich wyróżniamy w Układzie Słonecznym? 15. Na ile stref czasowych podzielono kulę ziemską? 16. Na czym polega i jak długo trwa ruch obiegowy Ziemi? 17. Która strefa oświetlenia Ziemi jest najcieplejsza? 18. Ile stopni długości geograficznej obejmuje jedna strefa czasowa? 19. Jakie strefy oświetlenia wyróżniamy na kuli ziemskiej? 20. Wzdłuż którego południka poprowadzono linię zmiany daty? 21. Czy rok 1900 był rokiem przestępnym? 22. Jak nazywa się teoria budowy wszechświata, według której Ziemia znajduje się w jego centrum? 23. Jaką szerokość geograficzną mają koła podbiegunowe? 24. Jaką szerokość geograficzną ma biegun północny? 25. Jak długo trwa obrót Ziemi wokół własnej osi o 180º?
Załącznik nr 2. Zestaw pytań za 2 punkty 1. Kto decyduje o wprowadzeniu czasu urzędowego na danym obszarze? 2. W jakim miejscu Ziemi Słońce świeci w zenicie 22 grudnia? 3. Jakiego wzoru użyjesz przy obliczaniu wysokości Słońca nad widnokręgiem w dniach równonocy? 4. Jakie zjawisko występuje 2 listopada na biegunie północnym? 5. O ile stopni obraca się Ziemia wokół własnej osi w ciągu 2 minut? 6. Następstwem którego ruchu są zmiany długości dnia i nocy w ciągu roku? 7. Pod jakim kątem oś ziemska jest nachylona do płaszczyzny orbity? 8. Jakie nazwy mają strefy czasowe, w których obrębie jest położona Europa? 9. W jakiej kolejności od Słońca są ułożone planety Układu Słonecznego? 10. Jaka astronomiczna pora roku trwa 25 marca w Nowym Jorku? 11. Jakie strefy oświetlenia Ziemi wyróżniamy na półkuli południowej? 12. Dlaczego rok przestępny przypada co 4 lata? 13. Jaką strefę oświetlenia Ziemi opisuje poniższy tekst? W tej strefie występują dni i noce polarne. Na granicy tej strefy jest tylko jeden dzień w roku 22 grudnia lub 22 czerwca kiedy Słońce nie zachodzi przez całą dobę. 14. W której strefie czasowej leży Londyn? 15. Ile razy w ciągu roku Słońce świeci w zenicie nad Polską? 16. W której strefie oświetlenia Ziemi występują wyraźne pory roku? 17. Następstwem którego ruchu jest występowanie po sobie dnia i nocy? 18. Ile dokładnie trwa rok astronomiczny? 19. Czym różni się gwiazda od planety? 20. Dlaczego w Polsce wprowadza się czas letni? 21. Ile razy w ciągu roku Słońce świeci w zenicie nad zwrotnikiem Koziorożca? 22. Na czym polega zaćmienie Słońca? 23. Jak musiałyby być położone dwie miejscowości, aby miały ten sam czas słoneczny? 24. Kto był twórcą geocentrycznej teorii budowy wszechświata? 25. Jaka astronomiczna pora roku jest aktualnie w Melbourne (Australia)? Załącznik 3. Zadania 1. Określ położenie miasta B, wiedząc, że miasto A leży na 20ºE i obowiązuje tam czas słoneczny o 1 godzinę wcześniejszy niż w mieście B. 2. Oblicz, o ile stopni obraca się Ziemia wokół własnej osi w ciągu 26 minut. 3. Oblicz wysokość Słońca nad widnokręgiem w Toruniu (53ºN) w dniu 22 czerwca. 4. Oblicz godzinę czasu słonecznego w Sydney (151ºE), wiedząc, że w Londynie jest wówczas południe słoneczne. 5. Określ, która godzina czasu urzędowego jest w Pekinie, jeżeli w São Paulo jest 11.00.
Załącznik 4. Odpowiedzi Odpowiedzi do zestawu pytań za 1 punkt 1. Jakie znasz trzy następstwa ruchu obrotowego Ziemi? np. występowanie dnia i nocy, rachuba czasu, siła Coriolisa, spłaszczenie Ziemi przy biegunach, pozorna wędrówka Słońca i gwiazd nad widnokręgiem 2. Jakie istnieją rodzaje czasu na Ziemi? czas słoneczny, czas strefowy, czas urzędowy 3. Który ruch Ziemi nazywa się inaczej ruchem wirowym? ruch obrotowy 4. Którego dnia i miesiąca występuje równonoc jesienna? 23 (22) września 5. W której strefie oświetlenia Ziemi znajduje się Polska? w strefie umiarkowanej 6. Czy rok 1592 był rokiem przestępnym? tak 7. Jakie znasz trzy następstwa ruchu obiegowego Ziemi? np. zmiany długości dnia i nocy, występowanie pór roku, zmiany miejsca wschodu i zachodu Słońca na widnokręgu, występowanie dni i nocy polarnych, zmiany oświetlenia Ziemi w ciągu roku 8. Na jakiej szerokości geograficznej znajduje się zwrotnik Raka? 23º27 N (23º26 N) 9. Na czym polega i jak długo trwa ruch obrotowy Ziemi? ruch obrotowy to obrót Ziemi wokół własnej osi; trwa ok. 24 godz. 10. Jak nazywa się teoria budowy wszechświata, którą ogłosił Mikołaj Kopernik? teoria heliocentryczna 11. W którym kierunku obraca się Ziemia podczas ruchu obrotowego? Ziemia obraca się z zachodu na wschód 12. Którego dnia i miesiąca występuje przesilenie zimowe? 22 (21) grudnia 13. W jaki sposób przesuwamy wskazówki zegara w marcu? o jedną godzinę do przodu, najczęściej z godz. 2.00 w nocy na 3.00 14. Jakie rodzaje ciał niebieskich wyróżniamy w Układzie Słonecznym? np. gwiazda, planeta, księżyc, planetoida (meteor), kometa 15. Na ile stref czasowych podzielono kulę ziemską? na 24 strefy czasowe 16. Na czym polega i jak długo trwa ruch obiegowy Ziemi? ruch obiegowy to obrót Ziemi wokół Słońca; trwa ok. 365 dni i 6 godz. 17. Która strefa oświetlenia Ziemi jest najcieplejsza? strefa międzyzwrotnikowa (gorąca) 18. Ile stopni długości geograficznej obejmuje jedna strefa czasowa? jedna strefa czasowa obejmuje 15 19. Jakie strefy oświetlenia wyróżniamy na kuli ziemskiej? strefa międzyzwrotnikowa (gorąca), strefy umiarkowane, podbiegunowe (zimne) 20. Wzdłuż którego południka poprowadzono linię zmiany daty? linię zmiany daty wyznacza południk 180 21. Czy rok 1900 był rokiem przestępnym? nie 22. Jak nazywa się teoria budowy wszechświata, według której Ziemia znajduje się w jego centrum? teoria geocentryczna
23. Podaj szerokość geograficzną kół podbiegunowych. 66 33' (66 34') 24. Jaką szerokość geograficzną ma biegun północny? 90 N 25. Jak długo trwa obrót Ziemi wokół własnej osi o 180? 12 godzin Odpowiedzi do zestawu pytań za 2 punkty 1. Kto decyduje o wprowadzeniu czasu urzędowego na danym obszarze? władze danego państwa, np. rząd 2. W jakim miejscu Ziemi Słońce świeci w zenicie 22 grudnia? na zwrotniku Koziorożca 3. Jakiego wzoru użyjesz przy obliczaniu wysokości Słońca nad widnokręgiem w dniach równonocy? h = 90º ϕ, gdzie ϕ oznacza szerokość geograficzną miejsca obserwacji 4. Jakie zjawisko występuje 2 listopada na biegunie północnym? noc polarna 5. O ile stopni obraca się Ziemia wokół własnej osi w ciągu 2 minut? o pół stopnia (30') 6. Następstwem którego ruchu są zmiany długości dnia i nocy w ciągu roku? jest to następstwo ruchu obiegowego Ziemi 7. Pod jakim kątem oś ziemska jest nachylona do płaszczyzny orbity? 66º33' (66º34') 8. Jakie nazwy mają strefy czasowe, w których obrębie jest położona Europa? Europa leży w obrębie stref czasu zachodnioeuropejskiego, środkowoeuropejskiego, wschodnioeuropejskiego i moskiewskiego 9. W jakiej kolejności od Słońca są ułożone planety Układu Słonecznego? Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran, Neptun 10. Jaka astronomiczna pora roku trwa 25 marca w Nowym Jorku? wiosna 11. Jakie strefy oświetlenia Ziemi wyróżniamy na półkuli południowej? strefy: międzyzwrotnikowa (gorąca), umiarkowana, podbiegunowa 12. Dlaczego rok przestępny przypada co 4 lata? obrót Ziemi wokół Słońca trwa ok. 365 dni i 6 godzin, a rok kalendarzowy ma 365 dni, stąd 4 lata x 6 godz. = 24 godz., co daje dodatkową dobę 13. Jaką strefę oświetlenia Ziemi opisuje poniższy tekst? W tej strefie występują dni i noce polarne. Na granicy tej strefy jest tylko jeden dzień w roku 22 grudnia lub 22 czerwca kiedy Słońce nie zachodzi przez całą dobę. strefa podbiegunowa (zimna) 14. W której strefie czasowej leży Londyn? w strefie południka 0º, czyli strefie czasu zachodnioeuropejskiego 15. Ile razy w ciągu roku Słońce świeci w zenicie nad Polską? nad Polską Słońce nigdy nie świeci w zenicie 16. W której strefie oświetlenia Ziemi występują wyraźne pory roku? pory roku występują w strefie umiarkowanej 17. Następstwem którego ruchu jest występowanie po sobie dnia i nocy? następstwem ruchu obrotowego Ziemi 18. Ile dokładnie trwa rok astronomiczny? 365 dni, 5 godzin, 48 minut i 46 sekund
Scenariusz zajęć terenowych 19. Czym różni się gwiazda od planety? gwiazda emituje własne światło, a planeta świeci światłem odbitym od gwiazdy 20. Dlaczego w Polsce wprowadza się czas letni? ze względów ekonomicznych, m.in. aby zaoszczędzić energię elektryczną używaną do oświetlenia pomieszczeń i ulic 21. Ile razy w ciągu roku Słońce świeci w zenicie nad zwrotnikiem Koziorożca? jeden raz 22. Na czym polega zaćmienie Słońca? gdy Księżyc znajdzie się pomiędzy Ziemią a Słońcem, nie widzimy Słońca, ponieważ Księżyc rzuca cień na naszą planetę 23. Jak musiałyby być położone dwie miejscowości, aby miały ten sam czas słoneczny? powinny być położone na tym samym południku 24. Kto był twórcą geocentrycznej teorii budowy wszechświata? Klaudiusz Ptolemeusz 25. Jaka astronomiczna pora roku jest aktualnie w Melbourne (Australia)? w Australii zawsze występuje różnica dwóch pór roku w stosunku do Polski, np. jeżeli w Polsce jest jesień, to w Melbourne trwa wiosna Odpowiedzi do zadań 1. Określ położenie miasta B, wiedząc, że miasto A leży na 20ºE i obowiązuje tam czas słoneczny o 1 godzinę wcześniejszy niż w mieście B. 20ºE + 1 godz. (czyli 15º) = 35ºE 2. Oblicz, o ile stopni obraca się Ziemia wokół własnej osi w ciągu 26 minut. 1º = 4 min czyli x = 26 : 4 x = 6,5º (6º30') 3. Oblicz wysokość Słońca nad widnokręgiem w Toruniu (53ºN) w dniu 22 czerwca. h = 90º ϕ + 23º26' = 90º 53º + 23º26' = 37º + 23º26' = 60º26' 4. Oblicz godzinę czasu słonecznego w Sydney (151ºE), wiedząc, że w Londynie jest wówczas południe słoneczne. 151ºE 0º = 151º 151 4 = 604 min (10 godz. 4 min) 12.00 + 10 godz. 4 min = 22.04 5. Określ, która godzina czasu urzędowego jest w Pekinie, jeżeli w São Paulo jest 11.00. 11.00 + 11 godz. = 22.00