Plan działania dla branży budowlanej

Plan działania dla branży budowlanej Zespół autorski: dr hab. Prof. US Piotr Niedzielski dr Joanna Markiewicz Uniwersytet Szczeciński MBN Sp. z o.o. Szczecin 2010 1

Spis treści Wstęp... 3 1. Charakterystyka branży budowlanej w Polsce.... 4 1.1 Budownictwo w świetle dostępnych danych statystycznych.... 4 1.2 Warunki mieszkaniowe w Polsce... 14 1.3 Kształcenie kadr i oferta B+R na potrzeby branży.... 17 2. Charakterystyka branży budowlanej w województwie zachodniopomorskim... 22 2.1 Budownictwo w świetle dostępnych danych statystycznych... 22 2.2 Warunki mieszkaniowe w regionie.... 29 2.3 Budownictwo a specyfika gospodarcza regionu.... 32 2.4 Klaster budowlany jako szczególna forma współpracy firm budowlanych w regionie zachodniopomorskim... 33 3. Analiza SWOT dla branży budowlanej w kontekście kraju i regionu zachodniopomorskiego... 37 4. Propozycje planu działań dla branży budowlanej regionu zachodniopomorskiego... 43 Podsumowanie... 52 Literatura... 52 Spis wykresów... 53 Spis tabel... 53 Spis rysunków... 53 2

Wstęp Struktura analizy Plan działania dla branży budowlanej opracowanej ramach projektu Transfer wiedzy w regionie poprzez rozwój sieci współpracy została oparta na wytycznych określonych przez zleceniodawcę (Północną Izbę Gospodarczą w Szczecinie) w zapytaniu ofertowym. W związku z powyższym opracowanie obejmuje ogólną charakterystykę branży budowlanej w Polsce z uwzględnieniem dostępnych danych statystycznych z zakresu produkcji budowlano-montażowej, struktury firm oraz warunków mieszkaniowych. Autorzy uznali za zasadne przedstawienie dodatkowo oferty edukacyjnej oraz badawczo-rozwojowej. Kolejnym etapem rozważań jest analiza sytuacji branży budowlanej w województwie zachodniopomorskim. Posługując się dostępnymi danymi statystycznymi, zaprezentowano ogólną sytuację w branży w porównaniu z innymi województwami w Polsce, warunki mieszkaniowe, a także przybliżono czynniki mające wpływ na rozwój budownictwa w regionie, które wynikają ze specyfiki gospodarczej regionu zachodniopomorskiego. Dodatkowo omówiono funkcjonowanie Komisji Budownictwa Klastra Budowlanego działającego przy Północnej Izbie Gospodarczej w Szczecinie. Następnie dokonano oceny sytuacji w branży budowlanej w kontekście kraju oraz regionu zachodniopomorskiego za pomocą popularnego narzędzia analitycznego jakim jest analiza SWOT. W ostatniej części analizy zaprezentowano strategię i plan działań dla branży budowlanej województwa zachodniopomorskiego z uwzględnieniem specyfiki regionalnej oraz sytuacji branży w Polsce. Autorzy 3

1. Charakterystyka branży budowlanej w Polsce. Przystępując do analizy branży budowlanej w Polsce należy bardzo wyraźnie wskazać silne jej związki z ogólną sytuacją na rynku. Szczególnie dotyczy to budownictwa mieszkaniowego, które bardzo wyraźnie i mocno reaguje na wszelkie wahnięcia ogólnej sytuacji ekonomicznej. Koniunktura lub dekoniunktura rynku odbija się w tym segmencie wyraźnie, powodując natychmiastową reakcję, szczególnie wśród małych podmiotów, które mają mniejsze zdolności do przetrwania nawet chwilowych załamań. Dodatkowo segment budownictwa mieszkaniowego bardzo wrażliwy jest na wszelkie zmiany i utrudnienia w dostępie do kapitału. Dostępność kredytów warunkuje powstawanie wielu nowych inwestycji, a wśród deweloperów niewielu jest zdolnych do realizacji inwestycji ze środków własnych, bez udziału banków lub też potencjalnych kupców budowanych mieszkań. W niniejszym opracowaniu autorzy posługują się danymi Głównego Urzędu Statystycznego dostępnymi na stronie GUS www.stat.gov.pl oraz opracowaniami GUS, m.in. Informacje bieżące: Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r., Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach 2000-2010 z dnia 27 sierpnia 2010 r., Biuletyn Statystyczny nr 8/2010, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010, Rocznik Statystyczny Województw 2009, Rocznik Statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego 2009, Województwo Zachodniopomorskie 2009 Podregiony, Powiaty, Gminy oraz pochodzące z Banku Danych Regionalnych umieszczonego w serwisie internetowym GUS http://www.stat.gov.pl/bdr_n/app/strona.indeks 1.1 Budownictwo w świetle dostępnych danych statystycznych. Produkcja budowlano-montażowa (obejmująca roboty o charakterze inwestycyjnym i remontowym) zrealizowana w 2009 r. na terenie kraju przez przedsiębiorstwa budowlane (łącznie z szacunkowymi danymi dla przedsiębiorstw budowlanych o liczbie pracujących do 9 osób) była o 3,2% wyższa niż w 2008 r. (w 2008 r. wzrost o 12,1%). Produkcja zrealizowana przez jednostki sektora prywatnego była o 4,0 % wyższa niż w 2008 r., a jej udział w ogólnej 4

produkcji budowlano-montażowej wyniósł 98,8% (przed rokiem wzrost o 11,7%, udział - 98,0%). Poziom produkcji budowlano-montażowej zrealizowanej w sektorze publicznym obniżył się o 35,2% (przed rokiem wzrost o 41,5%). Produkcja budowlano-montażowa zrealizowana w 2009 r. na terenie kraju przez przedsiębiorstwa budowlane o liczbie pracujących powyżej 9 osób była o 5,1% wyższa niż przed rokiem (w 2008 r. wzrost o 14,7%). Wzrost ten był wynikiem zwiększenia sprzedaży robót o charakterze inwestycyjnym - o 8,2%, przy nieznacznym spadku robót remontowych - o 1,3%. Lepsze wyniki odnotowano w jednostkach, których podstawowym rodzajem działalności jest budowa obiektów inżynierii lądowej i wodnej - o 15,2% (wobec wzrostu o 17,1% przed rokiem) oraz roboty budowlane specjalistyczne - o 4,8% (wzrost o 14,3%). Natomiast spadek produkcji budowlano-montażowej wystąpił w dziale budownictwa związanym ze wznoszeniem budynków o 2,0% (wobec wzrostu o 13,1% przed rokiem), przy czym w dominującej w nim grupie przedsiębiorstw (98,3% produkcji budowlanej zrealizowanej w tym dziale) - zajmujących się głównie budową budynków mieszkalnych i niemieszkalnych - wyniósł 2,5% (przy spadku udziału o 2,7 pkt., tj. z 44,7% w 2008 r. do 42,0% w 2009 r.). Spośród przedsiębiorstw zajmujących się głównie robotami związanymi z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej największy wzrost sprzedaży odnotowano w jednostkach wykonujących roboty związane z budową pozostałych obiektów inżynierii lądowej i wodnej o 27,8%, przy wzroście udziału o 0,9 pkt. (z 4,5% w 2008 r. do 5,4% w 2009 r.). Wzrost wystąpił także w podmiotach zajmujących się robotami związanymi z budową rurociągów, linii telekomunikacyjnych i elektroenergetycznych - o 14,5% (ich udział wzrósł o 0,6 pkt., tj. z 7,7% do 8,3%) oraz robotami związanymi z budową dróg kołowych i szynowych - o 12,7%, przy wzroście ich udziału o 1,0 pkt. (z 20,2% do 21,2%). W dziale związanym z wykonywaniem specjalistycznych robót budowlanych lepsze efekty odnotowano w jednostkach wykonujących rozbiórki i przygotowanie terenu pod budowę - o 27,3% (przy wzroście udziału z 1,7% w 2008 r. do 2,1% w 2009 r.), pozostałe specjalistyczne roboty budowlane - o 9,4% (wzrost z 5,6% do 5,8%) oraz roboty budowlane wykończeniowe o 3,0% (ich udział obniżył się z 2,0% do 1,9%). W jednostkach wykonujących instalacje elektryczne, wodno-kanalizacyjne i pozostałe instalacje budowlane produkcja budowlano-montażowa utrzymała się na tym samym poziomie co w 2008 r., chociaż jej udział obniżył się z 13,1% do 12,6%) W 2009 r., w 5

porównaniu z 2008 r., nastąpiły istotne zmiany w strukturze obiektowej produkcji budowlanomontażowej zrealizowanej przez przedsiębiorstwa o liczbie pracujących powyżej 9 osób. Nastąpiło znaczne zmniejszenie udziału budynków - o 7,5 pkt., tj. z 52,0% do 44,5%, na rzecz obiektów inżynierii lądowej i wodnej. W zakresie budynków niemieszkalnych spadek udziału wyniósł 3,8 pkt. i dotyczył budynków przemysłowych i magazynowych - o 3,2 pkt., handlowo-usługowych - o 1,1 pkt., a także hoteli i budynków zakwaterowania turystycznego oraz biurowych po 0,3 pkt. Wzrósł natomiast udział robót zrealizowanych na ogólnodostępnych obiektach kulturalnych, budynkach edukacyjnych, opieki medycznej i kultury fizycznej (o 0,9 pkt.) oraz nieznacznie na pozostałych budynkach niemieszkalnych. Spadek udziału budynków mieszkalnych wyniósł 3,7 pkt. i dotyczył głównie budynków o dwóch mieszkaniach i wielomieszkaniowych 2,9 pkt., a w zakresie budynków jednomieszkaniowych i zbiorowego zamieszkania wyniósł, odpowiednio 0,5 pkt. i 0,4 pkt. Na 7,5-punktowy wzrost udziału sprzedaży robót budowlano-montażowych związanych z realizacją obiektów inżynierii lądowej i wodnej 3,8 pkt przypadało na autostrady, drogi ekspresowe, ulice i drogi pozostałe. Udział tych obiektów w ogólnej wartości sprzedaży produkcji wyniósł w 2009 r. 23,6% (wobec 19,8% w 2008 r.). Wzrost udziału produkcji zrealizowanej na innych obiektach inżynierii lądowej i wodnej miał znacznie mniejszą skalę i dotyczył głównie: rurociągów sieci rozdzielczej i linii kablowych rozdzielczych - o 2,2 pkt. (w tym oczyszczalni wód i ścieków o 0,9 pkt), budowli sportowych i rekreacyjnych o 1,4 pkt oraz rurociągów i linii telekomunikacyjnych oraz linii elektroenergetycznych przesyłowych o 0,4 pkt. Spadek udziału produkcji odnotowano natomiast min. w zakresie dróg szynowych, dróg kolei napowietrznych lub podwieszanych o 0,9 pkt. W 2009 r. oddano do użytkowania 91421 nowych budynków tj. o 14049 budynków mniej niż w 2008. W 2009 r. oddano do użytkowania 160002 mieszkania, tj. o 5187 mieszkań (o 3,1%) mniej niż w 2008 r. Mieszkania przekazane do użytkowania w nowych budynkach mieszkalnych - (całych i w części pierwszej oddawanych etapami) stanowiły 95,4% ogółu mieszkań oddanych do użytkowania (w 2008 r. 94,4%), w części drugiej i dalszych 0,8% (w 2008 r. 0,7%), mieszkania uzyskane z przebudowy i adaptacji w budynkach mieszkalnych 1,7% (przed rokiem 2,5%), z rozbudowy budynków mieszkalnych, podobnie jak w 2008 r. 1,8%, natomiast w budynkach niemieszkalnych oraz budynkach zbiorowego zamieszkania 0,3% (przed rokiem 0,6%). 6

W 2009 r. na terenie miast zrealizowano 69,6% ogólnej liczby mieszkań oddanych do użytkowania (wobec 66,3% w 2008 r.) a ich przeciętna powierzchnia użytkowa wyniosła 81,8m2 i była o 5,1m2 mniejsza niż przed rokiem. Przeciętna powierzchnia użytkowa jednego mieszkania oddanego do użytkowania na wsi wyniosła 140,3m2 (o 2,6m2 więcej niż w 2008 r.) i była o 58,5m2 większa od przeciętnej powierzchni użytkowej jednego mieszkania przekazanego w mieście (przed rokiem o 50,8m2). W 2009 r. rozpoczęto budowę 142901 mieszkań, tj. o 31785 mieszkań (o 18,2%) mniej niż w 2008 r. Budownictwo mieszkaniowe w Polsce w okresie I-VII 2010 r. W Polskiej Klasyfikacji Obiektów Budowlanych, wprowadzonej Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 30.12.1999 r., budynki mieszkalne stanowią te, w których co najmniej połowa całkowitej powierzchni użytkowej jest wykorzystywana do celów mieszkalnych. Definicja mieszkania określa, że jest to lokal przeznaczony na stały pobyt ludzi wybudowany lub przebudowany w celach mieszkalnych, konstrukcyjnie wydzielony trwałymi ścianami w obrębie budynku, do którego prowadzi niezależne wejście klatki schodowej, ogólnego korytarza, wspólne sienie bądź bezpośrednio z ulicy, podwórza lub ogrodu. Za mieszkanie uznawany jest tylko lokal przeznaczony na stałe zamieszkiwanie właściciela, zarządcy lub pracowników obiektu, a także rodzin prowadzących odrębne gospodarstwa domowe. 1 W ostatnich latach na polskim rynku budowlanym obserwowany był dynamiczny wzrost ilości budowanych mieszkań. W okresie od 2006 do 2009 roku wartość produkcji budowlano-montażowej w Polsce wzrosła o ok. 57%, wynosząc w 2009 roku prawie 80 mld zł. Budownictwo mieszkaniowe w tym samym roku zostało oszacowane na wartość 11,5 mld zł, co stanowiło ponad 14% produkcji budowlanej. Porównując tę wartość do roku poprzedzającego (2008), można zaobserwować spadek wartości inwestycji mieszkaniowych o ok. 23% w 2008 wartość ta wyniosła ok. 15 mld zł. 1 Źródło: Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r. 7

Wykres 1. Wartość inwestycji w budownictwie mieszkaniowym w Polsce w latach 2006-2009 16000 14964 Wartość inwestycji 14000 12000 10000 8000 6000 4000 7419 10227 11490 2000 0 2006 2007 2008 2009 Źródło: Dane GUS, Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r. W latach 2006-2009 obserwowany był także znaczący wzrost ilości budowanych mieszkań. W 2006 roku oddano do użytku ponad 115 tys. mieszkań, rok później liczba ta wyniosła ponad 133 tys., a w 2008 roku sięgnęła ponad 165 tys. Rok później wartość ta spadła o ok. 4% do 160 tys. z czego m.in. 72 tys. dotyczyły budownictwa indywidualnego, 72,3 tys. mieszkań przeznaczonych na sprzedaż lub wynajem, a 7,3 tys. realizowanych było przez spółdzielnie mieszkaniowe. 8

Wykres 2. Mieszkania wybudowane w Polsce w latach 2006 2009 (w tys.) 180 160 165 160 140 134 120 115 Ilość mieszkań 100 80 60 40 20 0 2006 2007 2008 2009 Źródło: Dane GUS, Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r. W okresie od stycznia do lipca 2010 roku w całej Polsce do użytku zostało oddanych 74 180 mieszkań, co stanowi liczbę o 19% mniejszą niż w roku 2009 i o 11,6% niższą w porównaniu z okresem styczeń- lipiec 2008 r. Po zmniejszonej aktywności inwestorów w zakresie nowych inwestycji mieszkaniowych w latach 2008-2009, liczba mieszkań, których budowa została rozpoczęta, systematycznie wzrasta od początku 2010 r. W okresie od stycznia do lipca 2010 r. rozpoczęto budowę 97 403 mieszkań, co stanowi wartość o 20,6% większą od analogicznego okresu roku poprzedniego. Natomiast spadkowa tendencja widoczna jest w ilości wydanych 9

pozwoleń na budowę. W okresie pierwszych siedmiu miesięcy 2010 roku wydano pozwolenia na budowę 98 721 mieszkań, tj. o 7,6% mniej niż w roku 2009. Wykres 3. Ilość mieszkań oddanych do użytkowania w okresach od I do VII 2009 i 2010 (w tys.) 90 88,3 Ilość mieszkań 85 80 75 70 65 74,2 2009 2010 Źródło: Dane GUS, Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r. Największy udział w przyroście zasobów mieszkaniowych w okresie I-VII 2010 r. spowodowany został działalnością inwestorów indywidualnych, którzy przez okres siedmiu miesięcy wybudowali 38 537 mieszkań. Co prawda była to ilość o 4,1% niższa od tej przed rokiem, jednak pozwoliła na osiągnięcie procentowo największej części przyrostu wynoszącej ok. 52%. Podczas badanego okresu widoczny był również spadek zainteresowania uzyskaniem pozwoleń ba budowę wśród inwestorów indywidualnych. Ilość uzyskanych pozwoleń wyniosła 59 752 i była o 3,7% niższa niż przed rokiem. Niewielki spadek zaobserwowano także ilości mieszkań, których budowę rozpoczęto. Liczba ta była niższa o 0,9% w porównaniu z analogicznym okresem w roku 2009. 10

Drugą, co do wielkości grupę pod względem oddanych do użytku mieszkań stanowili deweloperzy, którzy przygotowali 29 084 mieszkania. Niniejsza liczba stanowiła 39,2% ogólnej liczby mieszkań oddanych do użytku i była o 33,5% niższa niż w roku ubiegłym. W okresie od stycznia do lipca 2010 roku w tej grupie inwestorów rozpoczęta została budowa36 862 mieszkań, co stanowiło o 77,2% więcej w stosunku do roku poprzedniego. Spadła natomiast liczba mieszkań, na których budowę uzyskano pozwolenia 33 170, tj. o 8,1%. Kolejną, trzecią grupą z branży mieszkaniowej były spółdzielnie mieszkaniowe, które w okresie od stycznia do lipca 2010 roku oddały do użytku 2 884 lokale mieszkalne. Liczba ta była o 29,8% niższa w porównaniu do roku poprzedniego. Ponadto zmniejszyła się liczba pozwoleń uzyskanych przez spółdzielnie mieszkaniowe z 2 682 do 1 765. Pozostali inwestorzy (budownictwo społeczne czynszowe, komunalne i zakładowe) oddali do użytku w okresie siedmiu miesięcy łącznie 3 675 mieszkań, tj. o 2% więcej niż rok wcześniej. Wykres 4. Udział poszczególnych grup w przyroście zasobów mieszkaniowych w okresie I-VII 2010 r. 11

Źródło: Opracowanie własne, na podstawie danych GUS, Budownictwo mieszkaniowe w okresie I-VII 2010 r. z dnia 17 sierpnia 2010 r. 12

Tabela 1. Mieszkania oddane do użytkowania, mieszkania, których budowę rozpoczęto oraz wydane pozwolenia na budowę mieszkań I-VII 2010 Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010. 13

1.2 Warunki mieszkaniowe w Polsce. Zasoby mieszkaniowe kraju stanowiły na koniec grudnia 2008 r. 13,2 mln mieszkań, w których znajdowało się 48,7 mln izb o powierzchni użytkowej 923,4 mln m2. W 2008 r. w porównaniu z ubiegłym rokiem przybyło 156,6 tys. mieszkań (tj. o 1,2%), 16186,2 tys. m2 (o 1,4%) powierzchni użytkowej i 663,8 tys. (o 1,8%) izb. Przyrost mieszkań był m. in. efektem inwestycji w budownictwie, rozbudowy i przebudowy budynków istniejących, jak również zmiany charakteru przeznaczenia powierzchni niemieszkalnych. Z ogólnej puli zasobów mieszkaniowych, ponad 67% lokali mieszkalnych zlokalizowanych było na terenach miast. Dynamika przyrostu mieszkań kształtowała się na tym samym poziomie zarówno w miastach jak i na terenach wiejskich. W miastach liczba mieszkań wzrosła o 1,2% (co stanowi wzrost o 108,2 tys.), natomiast na terenach wiejskich przybyło ich 48,4 tys. tj. 1,1%. W pięciu największych miastach tj.: Warszawie, Krakowie, Łodzi, Wrocławiu i Poznaniu, gdzie mieszka ok. 18,9% ludności miejskiej, skupionych było 21,9% mieszkań spośród wszystkich zasobów miejskich (co daje o 0,1% więcej niż przed rokiem) Największy rozwój budownictwa mieszkaniowego wystąpił na obszarze centralnej i północnej Polski. Województwami dominującymi są województwa mazowieckie i pomorskie (wzrost o 1,9% i 1,8% w stosunku do 2007 r.). Natomiast najmniejszy przyrost mieszkań odnotowano w województwach świętokrzyskim (0,6%) i opolskim (0,5%). Podstawowymi wskaźnikami pozwalającymi określić warunki mieszkaniowe w Polsce są wskaźniki ilustrujące przeciętną: liczbę izb w mieszkaniu, liczbę osób przypadającą na mieszkanie i na izbę oraz powierzchnię użytkową mieszkania. Przeciętna liczba izb przypadająca na 1 mieszkanie wyniosła 3,70, w tym w miastach wynosiła ona 3,50, a na wsi 4,12. Podobnie jak w ubiegłym roku zaobserwowano, że im większe miasto, tym mniejsza liczba izb w mieszkaniu, np. w miastach poniżej 10 tys. ludności przeciętnie w mieszkaniu znajdowało się 3,87 izb, a w miastach powyżej 200 tys. ludności - 3,28. Średnia wielkość mieszkania w Polsce wynosiła w grudniu 2008 r. 70,2 m2 i wzrosła ona o 0,4 m2 w porównaniu do roku poprzedniego. Natomiast mieszkania na wsi były średnio o 24,5 m2 większe niż na terenach miast (odpowiednie wskaźniki wynoszą dla wsi 86,7 m2 a dla miast 62,2 m2). W dziewięciu województwach powierzchnia użytkowa mieszkań nie 14

przekroczyła 70 m2. Największe mieszkania znajdowały się w województwach: podkarpackim (78,0 m2),wielkopolskim ( 77,5 m2) i opolskim (77,3 m2). Rysunek 1. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w układzie przestrzennym w 2008 r. (w m 2 ) Źródło: Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010. Natomiast przeciętna powierzchnia użytkowa przypadająca na 1 osobę wzrosła w porównaniu z rokiem ubiegłym o 0,4 m2 i wyniosła 24,2 m2 (w miastach z 23,2 m2 do 23,6 m2, na wsi z 24,7 m2 do 25,1 m2). Wskaźnik ten w układzie regionalnym wahał się od 21,8 m2 w województwie warmińsko-mazurskim do 25,8 m2 w mazowieckim. Dysproporcje pomiędzy miastem a wsią dotyczą również stopnia zaludnienia mieszkań. Mieszkania wiejskie są bardziej zaludnione od mieszkań miejskich, i tak np. na 1 15

mieszkanie w miastach przypadało przeciętnie 2,63 osoby, zaś na wsi 3,45, przy przeciętnej dla Polski 2,90. Najwięcej osób w 1 mieszkaniu występuje w województwach podkarpackim - 3,42 i wielkopolskim - 3,15, najmniej natomiast w województwach centralnych: w łódzkim - 2,67,a w mazowieckim - 2,69 osoby na 1 mieszkanie. W 2008 r. gminy przekazały inwestorom ok. 1857 ha gruntów, z ok. 78% przeznaczeniem pod budownictwo mieszkaniowe jednorodzinne. W miastach pod budownictwo to zostało przekazanych 59,3% gruntów, zaś na wsi 92,6%. Najmniej gruntów przeznaczono pod budownictwo i spółdzielcze (1,8%) i towarzystw budownictwa społecznego (4,2%). Najwięcej gruntów pod budownictwo mieszkaniowe zostało przekazanych w województwach: zachodniopomorskim (15,4%), warmińsko-mazurskim (14,9%) i wielkopolskim (13%), najmniej zaś w małopolskim (1,6%), podlaskim oraz opolskim (po 1,9%). 16

1.3 Kształcenie kadr i oferta B+R na potrzeby branży. Zreformowany system edukacji w Polsce składa się z dwóch części: systemu oświaty, systemu szkolnictwa wyższego. Trzy pierwsze szczeble systemu oświaty, czyli przedszkole, szkoła podstawowa i gimnazjum dają niezróznicowaną ofertę edukacyjną dla dzieci w wieku od 6 do16 lat. Różnica w ofercie rozpoczyna się dopiero na szczeblu szkół ponadgimnazjalnych, które obejmują: szkołę zawodową o okresie nauczania 2-3 lata, trzyletnie licea ogólnokształcące, trzyletnie licea profilowane, kształcące w profilach kształcenia ogólnozawodowego, czteroletnie technikum, dwuletnie liceum uzupełniające, dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, trzyletnie technikum uzupełniające, dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, szkoły policealne o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku, trzyletnie szkoły specjalne przysposabiające do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi. Sporym problemem jest tu trwająca od początku lat 90 stopniowa likwidacja zasadniczych szkół zawodowych. Powody takiego postępowania miały swoje źródło głównie w upadku lub restrukturyzacji zakładów państwowych, które to przeważnie prowadziły szkoły przyzakładowe oraz zdecydowanym wzroście aspiracji edukacyjnych społeczeństwa. Jednocześnie, w okresie tym wzrastała liczba techników a także liceów ogólnokształcących, z których część powstawała na bazie szkół zawodowych. Zmiany w szkolnictwie średnim silnie stymulował rozwój szkolnictwa wyższego absolwenci szkół średnich zyskali szersze możliwości kontynuacji nauki. Zaznaczyć tu należy, że znacznemu 17

ilościowemu ograniczeniu szkolnictwa zawodowego nie towarzyszyła praca nad jego modernizacją i dostosowaniem do potrzeb rynku pracy. Wielokrotnie powielane sygnały pochodzące ze środowisk gospodarczych, a wskazujące na potrzebę wzmocnienia tego segmentu szkolnictwa były ignorowane, co doprowadziło do dzisiejszej sytuacji, gdzie na rynku pracy poszukiwani są specjaliści, wykształceni w kierunkach technicznych (niekoniecznie ze średnim, czy wyższym wykształceniem), natomiast istnieje wyraźna nadpodaż absolwentów szkół wyższych o profilach humanistycznych. Tabela 2. Szkoły i uczniowie w szkolnictwie ponadgimnazjalnym Zasadnicze szkoły zawodowe Technika, technika uzupełniające i licea profilowane Uczniowie w tys. 1999/2000 2002/2003 2005/2006 szkoły 2408 2227 1778 uczniowie 590,4 265,1 232,5 szkoły 5658 6395 4641 uczniowie 965,9 815,1 753,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS, Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010. Jak już wspomniano, główny problem szkolnictwa zawodowego w Polsce to niedostosowanie oferty edukacyjnej do struktury, zarówno rynku pracy, jak i szerzej pojmowanej rzeczywistości ekonomicznej kraju, ale i Europy. Technika najczęściej kształcą w zawodzie ekonomisty, kucharza oraz sprzedawcy. W roku szkolnym 2005/2006 wśród 102 tys. absolwentów techników było tylko 5 tys. techników budownictwa. Na powyższe problemy nakłada się brak nowoczesnych programów nauczania, niska jakość kształcenia zawodowego, a także a może przede wszystkim deprecjacja szkolnictwa zawodowego w oczach społeczeństwa. Rosnące aspiracje społeczeństwa, możliwości finansowe, dostępność i różnorodność oferty kształcenia spowodowała, że zdobycie konkretnego, często nawet dobrze płatnego zawodu, uważane jest za mniej atrakcyjne od zdobycia nawet najmniej przydatnego dyplomu ukończenia jakiejkolwiek uczelni wyższej. 18

System szkolnictwa wyższego obejmuje różnego rodzaju szkoły wyższe państwowe (publiczne) oraz tworzone w dużej ilości i różnorodności, po 1990 r., niepaństwowe szkoły wyższe. Dodatkowo, od 1998 r. powstają również państwowe i niepaństwowe wyższe szkoły zawodowe. Do szkoły wyższej mogą być przyjęte osoby, które uzyskały świadectwo dojrzałości. Studia mogą być prowadzone jako dzienne, wieczorowe, zaoczne i eksternistyczne oraz w systemie e-learning. Obecnie w Polsce istnieje 464 różnego rodzaju szkół wyższych, na które składa się: 18 uniwersytetów, 18 politechnik, 5 akademii ekonomicznych, 6 wyższych szkół pedagogicznych, 7 akademii rolniczych, 6 akademii wychowania fizycznego, 34 państwowych wyższych szkół zawodowych, 7 uczelni teologicznych, 151 niepublicznych uczelni wyższych, 179 niepublicznych wyższych szkół zawodowych, 11 akademii medycznych, 5 uczelni wojskowych, 7 akademii sztuk pięknych, 8 akademii muzycznych, 1 Wyższa Szkoła Policji, 1 Szkoła Główna Służby Pożarniczej. 2 2 Źródło: dane Ministerstwa Edukacji Narodowej. 19

Cechami wyróżniającymi polskie szkolnictwo wyższe jest rozdrobnienie, ogromna skala sektora niepublicznego oraz studiów niestacjonarnych, wysoki udział wydatków prywatnych na szkolnictwo wyższe przy niskim udziale środków publicznych, zatrudnienie kadry akademickiej w wielu uczelniach, nikłe umiędzynarodowienie oraz rozwiązania ustrojowe. Polski system szkolnictwa wyższego coraz bardziej różni się od systemów w rozwiniętych krajach UE, jest też ogromnie zróżnicowany wewnętrznie. Nie stwarza to korzystnych warunków do jego dalszego rozwoju, ale przede wszystkim integracji z potrzebami rynku pracy. B+R Innowacje poprzez wyższą produktywność czynników wytwórczych oraz dyfuzję wiedzy wpływają na konkurencyjność przedsiębiorstw, tym samym determinując jego pozycję na obszarze funkcjonowania. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw jest uzależniona od poziomu wiedzy, znajdującej się w zasobach przedsiębiorstwa, wykorzystywanej technologii, stylu zarządzania, zasobów ludzkich i finansowych. Nakłady na działalność B+R ogółem w 2006 r. wyniosły 5892,8 mln zł i były wyższe niż przed rokiem o 5,7%. Relacja nakładów na działalność B+R do PKB (tzw. GERD/PKB) ukształtowała się na poziomie 0,56% i nadal należała do najniższych w Unii Europejskiej - podał Główny Urząd Statystyczny. 3 W strukturze finansowania nakładów na B+R nadal dominują środki pochodzące z budżetu państwa, ale ich udział w ostatnich latach wyraźnie maleje. Nieznacznie zwiększył się udział nakładów na B+R pochodzących z przedsiębiorstw z 24,5% w 2000 r. na 25,1% w 2006 r. Wzrósł udział środków zagranicznych w nakładach na B+R w analogicznym okresie z 1,8% na 7,0%. Utrzymywała się tendencja spadku zatrudnienia w działalności B+R, wśród zatrudnionych zwiększył się udział pracowników naukowo-badawczych. Odnotowano wzrost udziału kobiet zatrudnionych na stanowiskach naukowo-badawczych. Zatrudnienie w działalności B+R w okresie ostatnich 6 lat zmalało o 4,3 tys. osób, tj o ok. 3,5%. Wzrósł udział pracowników naukowo-badawczych w ogólnej liczbie zatrudnionych w działalności B+R z 70,2% w 2000 r. do 79,5% w 2006 r. W liczbach bezwzględnych 3 Źródło: Dane GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2008, GUS, 23 września 2009. 20

największy przyrost liczby zatrudnionych w tej grupie pracowników w ostatnich 6 latach nastąpił w szkołach wyższych (o 6334 osoby). Najwyższy odsetek osób posiadających wykształcenie minimum ze stopniem doktora występuje w szkołach wyższych. Spośród ogólnej liczby zatrudnionych w sferze B+R 82,9% osób z tytułem profesora przypada na sektor szkolnictwa wyższego; w przypadku osób ze stopniem doktora habilitowanego - odpowiednio 87,7%, zaś doktora 85,2%. 4 4 Źródło: Dane GUS, Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2006-2008, GUS, 23 września 2009. 21

2. Charakterystyka branży budowlanej w województwie zachodniopomorskim 2.1 Budownictwo w świetle dostępnych danych statystycznych. Ożywienie gospodarcze w latach 2004-2008 wywarło istotny wpływ na rozwój branży budowlanej. W 2007 roku w zachodniopomorskim budownictwie wzrost zatrudnienia wyniósł 7,5%. Jednocześnie poziom płac w branży w regionie wzrósł o 16%. Budownictwem zajmowało się aż 11,2% firm województwa. W 2007 roku w branży budowlanej i pokrewnych w województwie zachodniopomorskim powstało 1 520 nowych podmiotów gospodarczych i był to najwyższy przyrost wśród wszystkich branż. Sprzedaż produkcji budowlano-montażowej w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2008 roku wyniosła 3 991 zł, co lokuje województwo na 5. miejscu w Polsce przy średniej krajowej na poziomie 3 583 zł. Na przestrzeni lat 2004-2008 wartość sprzedaży budowlano-montażowej na jednego mieszkańca w województwie oscylowała wokół średniej krajowej, począwszy od roku 2006 nieznacznie ją przekraczając. Od 2004 roku wartość sprzedaży budowlano-montażowej wzrosła ponad dwukrotnie, do poziomu 6 756 mln zł w roku 2008. Pod względem udziału w krajowej sprzedaży region zajmuje 8. miejsce w Polsce. Waha się on pomiędzy 4 a 5%, z tendencją wzrostową. W latach 2005-2008 wzrosła liczba udzielanych pozwoleń na budowę wyrażona jako łączny metraż obiektów. Udział w ogólnej liczbie pozwoleń w kraju w tym okresie wzrósł z 3,16% do 4,66% natomiast suma metrów kwadratowych powierzchni w pozwoleniach z 552 tys. m² do 944 tys. m². Rynek zarówno w ujęciu ilościowym jak i wartościowym zdominowany jest przez podmioty. prywatne. W ujęciu wartościowym produkcja budowlano montażowa zrealizowana przez sektor publiczny została wyceniona na wartość 99,5 mln zł w 2008 r. co stanowiło 3,9 % ogółu wartości produkcji. 22

Budownictwo w województwie zachodniopomorskim W okresie od stycznia do lipca 2010 r. w pięciu województwach został odnotowany wzrost liczby mieszkań oddanych do użytku. Wśród regionów, w których w okresie I-VII 2010 r. zwiększyła się liczba wybudowanych mieszkań w porównaniu z tym samym okresem roku poprzedniego, znalazły się następujące województwa: opolskie 78,9% świętokrzyskie 41% podlaskie 26,8% łódzkie 5,2% warmińsko-mazurskie 2,8% Pozostałych piętnaście województw odnotowało spadek ilości mieszkań oddanych do użytku w okresie od stycznia do lipca 2010 r., w porównaniu do roku 2009. Spadkowa tendencja miała miejsce w województwach: małopolskie - -38,8% mazowieckie - -31,9% lubuskie - -26,7% zachodniopomorskie - -24,5% lubelskie - -18,7% dolnośląskie - -19,2% pomorskie - -17,2% kujawsko-pomorskie - -12,6% wielkopolskie - -9,1% śląskie - -8,9% 23

podkarpackie - -3,0% 5 Wykres 5. Mieszkania oddane do użytkowania wg województw Źródło: Dane GUS, Rocznik Statystyczny Województw 2009. Województwo zachodniopomorskie znalazło się w pierwszej ósemce polskich województw i na jego terenie w okresie I-VII 2010 r. oddano do użytku ok. 3800 mieszkań. Była to liczba o ponad 25% mniejsza niż w roku poprzednim. Jednocześnie region zachodniopomorskie znalazł się wśród pięciu województw o największym spadku ilości budowanych mieszkań. Struktura produkcji budowlano-montażowaj w województwie zachodniopomorskim jest zróżnicowana, a na jej wielkość składa się szeroki wachlarz inwestycji. W 2008 największą część struktury zajmowały budynki niemieszkalne (35%). Drugą co do wielkości 5 Źródło: Dane GUS, Rocznik Statystyczny Województw 2009. 24