WODA I BUTELKI WYZWANIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU Rosnący trend konsumpcji wody butelkowanej widać wszędzie: w domach, biurach, szkołach, kawiarniach, na trybunach sportowych. Kampanie marketingowe przekonały Polaków do wygodnej i łatwo dostępnej wody w butelce w jednorazowej. Wolumen produkcji wody butelkowanej wzrasta średnio 5% skali roku, a Polacy pijąc jej ok. 95 litrów rocznie, szybko zbliżają się do zachodnioeuropejskiej średniej czyli 120 litrów na mieszkańca. Woda w butelce kojarzy nam się ze zdrowiem, krystaliczną czystością i górskimi krajobrazami, ale rzeczywistość jest zupełnie inna. Polska zwyczajnie nie radzi sobie z plastikowymi butelkami: pijemy już o 40% więcej wody butelkowanej niż 5 lat temu, a tylko 24% opakowań oddajemy do recyclingu. Transport takiego wolumenu wody i odpadów po niej znacząco przyczynia się do wzrostu zanieczyszczenia powietrza w polskich miastach. ROSNĄCA KONSUMPCJA WODY BUTELKOWANEJ KOSZTY EKOLOGICZNE zanieczyszczenie środowiska, emisja gazów cieplarnianych i hałas związany z transportem KOSZTY FINANSOWE wydatki na paliwa i gospodarkę odpadami OBNIŻENIE JAKOŚCI ŻYCIA W MIEŚCIE zaśmiecenie przestrzeni publicznych, smog; sąsiedztwo składowisk odpadów, większe zakorkowanie miast Wzrost konsumpcji wody butelkowanej powoduje wzrost wprowadzania na rynek odpadów opakowaniowych, które są zagospodarowywane przez jednostki samorządu terytorialnego. Wzrastająca ilość opakowań i odpadów, które muszą być sortowane, transportowane, składowane lub utylizowane w mieście lub w jego pobliżu, wiąże się z ponoszeniem przez mieszkańców wysokich kosztów ekologicznych i finansowych, a także skutkuje pogorszeniem jakości życia w miastach. WODA W JEDNORAZOWEJ BUTELCE Jeśli codziennie wypijasz 1,5 l wody butelkowanej WODA Z KRANU 648 zł ROCZNIE WYDATEK 2,10 zł ROCZNIE 2 700 LITRÓW WODY DO PRODUKCJI TEJ WODY ZOSTANIE ZUŻYTE DO PRODUKCJI WODY I JEJ TRANSPORTU ZOSTANIE WYKORZSYTANE 540 LITRÓW WODY 4 266 MJ ENERGII ROCZNIE 2,7 MJ ENERGII ROCZNIE 378 kg CO 2 ROCZNIE PRZYCZYNIASZ SIĘ DO EMISJI CO 2 0,2 kg CO 2 ROCZNIE DO PRODUKCJI OPAKOWAŃ WODY ZOSTANIE ZUŻYTYCH: 252 l wody 108 kg paliwa 14,4 kg tworzywa sztucznego Wyrzucasz 14,4 kg PLASTIKU z czego jedynie 3,6 kg trafi do recyklingu Zobacz ile zyskujesz w skali roku pijąc wodę z kranu!!! NIE ZUŻYWASZ DODATKOWYCH ZASOBÓW CHRONISZ ŚRODOWISKO! CZAS ROZKŁADU PLASTIKOWEJ BUTELKI TO NAWET 450 LAT Źródło: http://wodawolnaodbutelek.sendzimir.org.pl/kalkulator/ www.sendzimir.org.pl 1
WODA Z KRANU W KAWIARNIACH I RESTAURACJACH Kampania Fundacji Sendzimira WODA WOLNA OD BUTELEK W Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich, kranówka mogłaby być serwowana powszechnie w restauracjach i kawiarniach. Dzbanek wody i bagietka na koszt firmy to popularna praktyka w lokalach Paryża czy Rzymu. We Francji restaurator ma wręcz obowiązek podania za darmo wody z kranu, jeśli zażyczy sobie tego klient. Włosi, Niemcy czy Brytyjczycy nie boją się gasić pragnienia wodą wodociągową, wiedząc, że w całej Unii Europejskiej musi ona spełniać wysokie standardy jakości. Polacy ciągle boją się kranówki w lokalach gastronomicznych: w odróżnieniu od zachodnich turystów nie proszą o karafkę wody do posiłku. Obawy przed podawaniem wody klientom mają też restauratorzy, mimo że badanie jakości wody jest warunkiem prowadzenia przez nich działalności. Popularyzowanie serwowania wody z kranu jako zachowania proekologicznego, prowadzącego do zmniejszenia ilości odpadów opakowaniowych jest celem kampanii Wpłyń na wolną wodę skierowanej do lokali gastronomicznych i ich gości. Punkty gastronomiczne, które przyłączyły się do akcji podawania i popularyzowania wody z kranu dostają piktogramy nalepki informujące o serwowaniu kranówki. Ich klienci wraz z karafką kranówki i menu otrzymują broszurę dotyczącą zalet i jakości wody z kranu. Akcji towarzyszy promowana w mediach kampania fotograficzna, w której mogą wziąć udział znakowane lokale. Mapa Woda wolna od butelek (http://mapabezbutelek.sendzimir.org.pl/mapa-1/) Wszystkie miejsca, w których można otrzymać zarówno bezpłatnie, jak i odpłatnie wodę bez butelek, można odnaleźć na mapie i w aplikacji mobilnej, które ułatwiają zainteresowanym dotarcie do miejsc przyjaznych kranówce. ODPADY W LOKALACH TO WCIĄŻ WYZWANIE Korzystanie z dużej liczby opakowań o małej pojemności, ograniczona sprzedaż napojów z dystrybutorów, plastikowe naczynia i brak selektywnej zbiórki to tylko część czynników, które powodują wzrost ilości odpadów wytwarzanych przez lokale gastronomiczne. Jednocześnie w opinii restauratorów pozbywanie się odpadów opakowaniowych po napojach nie jest problemem. Twierdzi tak ponad 80% badanych. Odpady odbierane są sprawnie i poza nielicznymi wyjątkami badani restauratorzy nie potrafili podać kosztów ponoszonych w związku z odbiorem odpadów ze swoich lokali, co wskazuje na brak motywacji ekonomicznej do zmian w gospodarowaniu odpadami. Jeśli prowadzący lokale nie zwracają tak bardzo uwagi na środowisko, mają możliwość rezygnacji z segregacji w zamian za niewiele wyższe opłaty. Dlatego też tylko niewielka grupa respondentów uważa, że wprowadzenie wody z kranu jako alternatywy dla wody butelkowanej mogłoby być jednym ze sposobów na zmniejszenie strumienia odpadów opakowaniowych z gastronomii. Jedynie około 1/3 właścicieli lokali gastronomicznych stosuje szklane butelki zwrotne. Wyniki są rezultatami badania przeprowadzonego latem 2015 r. wśród 94 lokali gastronomicznych z Krakowa, Warszawy i Łodzi oraz w listopadzie 2015 wśród 74 lokali pod Wawelem. www.sendzimir.org.pl 2
DOBRE PRAKTYKI Bezpłatny, nieograniczony dostęp do wody w szkole warunkiem zdrowego żywienia Woda jest najzdrowszym i niedostarczającym kalorii napojem. Zdrowa i bezpieczna jest też na wyciągnięcie ręki: po prostu w kranie! Uczniowie powinni ją pić regularnie, przez cały dzień, niezależnie od odczuwania pragnienia; zawsze przed i po aktywności fizycznej, nie obciążając rodzicielskiego portfela argumentują samorządy, które finansują poidełka dla szkół i wprowadzają kranówkę do programów polityki zdrowotnej. fot. materiały prasowe SNG Zapewnienie uczniom powszechnego dostępu do bezpłatnej wody jest istotnym elementem programów zdrowego odżywania i jednym z najprostszych sposobów zapobiegania otyłości jednej ze współczesnych chorób cywilizacyjnych, coraz bardziej rozpowszechnionej również wśród polskich nastolatków. Zasady udostępniania wody z kranu w szkołach Akcję finansowania poidełek dla uczniów w szkołach rozpoczęły w 2013 r. władze Gdańska, przekonane, że dzięki zdrojom mniej dzieci będzie zaspokajać pragnienie kolorowymi, gazowanymi napojami. W pierwszym roku, realizujące miejski program wodociągi zamontowały 20 urządzeń, w kolejnym 22, a w rekordowym 2015 r. aż 70. Kiedy rozpoczynaliśmy program, świadomość, że woda płynąca z kranu jest smaczna, zdrowa i spełniająca wszystkie wymogi była jeszcze niewielka. Ale z roku na rok picie wody z poidełek w szkołach stało się bardzo popularne, stąd decyzja o kontynuacji na tak dużą skalę podkreśla Paweł Adamowicz, prezydent Gdańska. >> Zasady udostępniania wody wodociągowej dzieciom w placówkach szkolno-wychowawczych regulują wytyczne Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny. Według NIH najważniejsze korzyści wynikające z udostępniania wody wodociągowej uczniom i przedszkolakom to: utrzymanie optymalnego nawodnienia organizmu; ograniczenie spożycia słodzonych napojów i w ten sposób zmniejszanie spożycia cukrów prostych i przeciwdziałanie próchnicy uzębienia oraz nadwadze i otyłości; zmniejszenie ilości odpadów, powstających w wyniku korzystania przez dzieci z napojów słodzonych w opakowaniach jednostkowych. Bezwzględnym wymogiem dla udostępnienia wody z kranu dzieciom jest zapewnienie odpowiedniego stanu instalacji wodociągowej w budynku. Nie powinien on budzić zastrzeżeń ani wymagać instalacji urządzeń związanych z podczyszczaniem, czy poprawą jakości wody. Określono również parametry badania wody z instalacji wewnętrznej, zasady lokalizowania urządzeń i wymogi dotyczące utrzymania ich czystości oraz standardy stałego nadzoru nad stanem higieniczno-sanitarnym, jak również możliwe do zastosowania rozwiązania do podawania wody: fontanny z wodą do picia; dystrybutory; urządzenia do napełniania butelek; pojemniki i dzbanki z wodą. Źródło: Zasady udostępniania wody wodociągowej dzieciom w placówkach szkolno-wychowawczych. Bezpieczne formy i zalecenia higieniczo-sanitarne. Narodowy Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny; Zakład Higieny Środowiska, Warszawa 2015 www.sendzimir.org.pl 3
DOBRE PRAKTYKI Placówki objęte akcją są wskazywane przez urząd miejski. W każdej szkole zostały przeprowadzone badania laboratoryjne wody w instalacji wewnętrznej w budynku, niezależnie od tego, że woda w sieci miejskiej jest cały czas pod kontrolą. Zdroje najczęściej są montowane w pobliżu sal gimnastycznych, bo właśnie po zajęciach wychowania fizycznego uczniom najbardziej chce się pić. Przeprowadzone w 2015 r. w Gdańsku badania odnotowały najwyższy w historii odsetek gdańszczan pijących wodę bezpośrednio z kranu wzrósł z 26% w 2003 r. do 39% w roku 2015, a aż 59% badanych opowiedziało się za kontynuacją projektu Zdroje w gdańskich szkołach. W 2015 r. sto poidełek pojawiło się też w placówkach oświatowych w stolicy, w ramach kampanii prowadzonej przez urząd miasta Wiem, co jem (www.wiemcojem.um.warszawa.pl), której celem jest organizacja prawidłowego żywienia uczniów w szkołach. Program przewiduje, że w każdej szkole, której organem prowadzącym jest m.st. Warszawa zostanie zainstalowane źródełko do udostępniania wody pitnej z wodociągu. Szkoła, aby przystąpić do programu, musi uzyskać zgodę od społeczności szkolnej (np. w formie ankiety, rozmowy, sondy lub opinii Rady Rodziców) i dostarczyć wynik badania jakości wody. Stacje napełniania butelek w Parku Narodowym Zion (USA) Park Narodowy Zion w Stanach Zjednoczonych odwiedza 2,7 mln turystów rocznie. Wszystkich zwiedzających zachęca się do zabierania ze sobą i picia wody, by zapobiec odwodnieniu organizmu w gorącym i suchym klimacie. Niestety, wdrożony przez Park program recyklingu nie był w stanie sprostać potrzebom odwiedzających, przyzwyczajonym do kupowania wody w butelkach i natychmiastowego wyrzucania pustego opakowania. Ponadto władze parku zastanawiając się jak zwiększyć efektywność gospodarki odpadami, postanowiły zamiast promowania recyklingu wprowadzić zachowania zdecydowanie bardziej korzystne dla środowiska unikanie powstawania odpadów. We współpracy z partnerami Park Zion wprowadził system sprzedaży tanich, wielorazowych bidonów i zapewnił bezpłatne punkty ich napełniania, przy głównych trasach turystycznych. Stacje spełniają również funkcje tablic informacyjnych i edukacyjnych umieszczono na nich informacje dotyczące wpływu butelek jednorazowych na środowisko, bezpieczeństwa i czystości wody serwowanej w Parku, a także zagrożeń związanych z odwodnieniem organizmu. Park szacuje, że udało mu się wyeliminować sprzedaż ponad 60 tysięcy butelek wody rocznie, a tym samym uniknąć wprowadzenia do obiegu odpadów, ok. 2 300 kg tworzywa sztucznego. Oprócz ograniczenia ilości odpadów, najważniejszą korzyścią okazała się edukacja czynnie angażująca zwiedzających, a także ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. B. Zubek W Tatrzańskim Parku Narodowym z terenu udostępnionego dla turystów usuwa się rocznie 15-20 ton odpadów. Najczęściej są to odpady opakowaniowe, zbierane przez wolontariuszy, wynajęte firmy i przez pracowników TPN. Ta ilość nie obejmuje odpadów z punktów biletowych, punktów gastronomicznych, kolei linowych, parkingów i schronisk, które usuwają zarządcy tych obiektów. Źródło: http://www.nps.gov/sustainability/parks/ www.sendzimir.org.pl 4
WODA I BUTELKI WYZWANIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU Pozytywne trendy w Polsce kranówka coraz częściej podawana jest w urzędach i instytucjach samorządowych np. w Gdańsku, Łodzi, Poznaniu, Słupsku, Wałbrzychu, Warszawie; rosnąca liczba lokali gastronomicznych serwujących wodę z kranu; rosnąca popularność poidełek w szkołach. Zdroje są już w placówkach oświatowych w Bydgoszczy, Gdańsku, Koninie, Legnicy, Lublinie, Raciborzu, Szczecinie, Wałbrzychu, Warszawie; aktywność przedsiębiorstw wodociągowych, wprowadzających najlepsze technologie i promujących wysoką jakość i niski koszt wody pitnej z wodociągu; inicjatywy na rzecz ograniczenia plastikowych butelek na szlakach turystycznych; gotowość 75% ankietowanych mieszkańców miast do picia wody z kranu, jeśli będą do tego zachęcani rzetelną kampanią informacyjną o jakości wody i jej dostępnością w miejscach publicznych.* Wyzwania, które możemy podjąć zwiększenie dostępu konsumentów do zrozumiałej, przejrzystej, rzetelnej i uczciwej informacji na temat składu i jakości konsumowanej wody, zarówno butelkowanej jak i wodociągowej, oraz wpływu, jaki wywiera spożycie wody butelkowanej na środowisko; skuteczniejsze kształtowanie nawyków związanych z prawidłową segregacją odpadów wśród konsumentów, jak i przedsiębiorców; wprowadzanie bardziej ekologicznych rozwiązań na etapie produkcji i logistyki wody butelkowanej; nowe strategie marketingowe kształtujące odpowiedzialne nawyki konsumenckie; powstrzymanie niekontrolowanego strumienia odpadów, np. spalania odpadów z tworzyw sztucznych w paleniskach domowych, porzucania odpadów. tworzenie zachęt do unikania odpadów opakowaniowych wprowadzenie skuteczniejszych regulacji dotyczących odzysku butelek po wodzie, które wyraźnie podniosą poziom odzysku odpadów opakowaniowych; wprowadzenie uregulowań prawnych dotyczących typów tworzyw i materiałów dopuszczalnych do produkcji wody butelkowanej. * źródło: Bariery i uprzedzenia związane z wodą z kranu i wodą w butelkach, TNS Polska, styczeń 2015 http://woda.sendzimir.org.pl/wpcontent/uploads/2015/02/bariery_i_uprzedzenia_związane_z_wodą_z_kranu_2015.pdf JAKIE FORMY WSPÓŁPRACY OFERUJEMY? Kampania Fundacji Sendzimira Woda wolna od butelek jest odpowiedzią na wzrastającą konsumpcję wody, której towarzyszy brak odpowiedniego systemu gospodarowania odpadami opakowaniowymi. Akcja stawia sobie za cel kształtowanie racjonalnego stosowania opakowań jednorazowych na wodę wśród mieszkańców miast, instytucji miejskich oraz firm, w tym również producentów wody butelkowanej. Promocja picia wody z kranu, obok propozycji wprowadzania butelek zwrotnych i wielorazowych, stanowi oś naszej współpracy z samorządami, wodociągami, przedsiębiorstwami oczyszczania oraz producentami wód i opakowań. http://wodawolnaodbutelek.sendzimir.org.pl/woda-i-opakowania/ Kontakt: Fundacja Sendzimira, office@sendzimir.org.pl; tel. 22 350 67 68 Na podstawie dotychczasowych doświadczeń związanych z realizacją działań edukacyjnych, promocyjnych i informacyjnych możemy wesprzeć Państwa poprzez: pomoc w przygotowaniu materiałów edukacyjnych i promocyjnych, w tym dot. zrealizowanych badań; współpracę medialną przy promocji wody z kranu oraz działań środowiskowych związanych ze zmniejszeniem wpływu na środowisko wody butelkowanej; aktywną, bezpłatną promocję instytucji, podmiotów i miejsc serwujących wodę z kranu m.in. z wykorzystaniem interaktywnej mapy internetowej i aplikacji mobilnej; pomoc w organizacji wydarzeń promujących kranówkę; organizację spotkań i warsztatów międzysektorowych, poświęconych zrównoważonej gospodarce odpadami opakowaniowymi z udziałem kluczowych interesariuszy, wsparcie merytoryczne i kontakt z ekspertami zajmującymi się badaniami wody. Publikacja powstała w ramach projektu: Woda wolna od butelek. Kształtowanie proekologicznych postaw konsumenckich w zakresie korzystania z wody w opakowaniach jednorazowych. Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Fundacja Sendzimira. www.sendzimir.org.pl 5