Podstawy i formy współpracy międzynarodowej jednostek samorządu terytorialnego w Polsce prof. dr hab. Bernadetta Nitschke Uniwersytet Zielonogórski
Skuteczny samorząd to coraz częściej samorząd, który potrafi efektywnie funkcjonować w środowisku międzynarodowym: budować partnerstwa pozyskiwać dotacje włączać aktywnie mieszkańców w różnorodne przedsięwzięcia
Priorytety polskiej polityki zagranicznej 2012-2016 (Ministerstwo Spraw Zagranicznych) Dokument ma ( ) służyć koordynacji działań organów administracji rządowej w odniesieniu do polityki zagranicznej państwa oraz stać się podstawą ( ) opracowywanych przez MSZ na kolejne lata Założeń Polskiej Polityki Zagranicznej i planów współpracy zagranicznej, przygotowywanych w innych ministerstwach i urzędach.
Najważniejszym aktem prawnym dopuszczającym możliwość współpracy międzynarodowej jednostek samorządu terytorialnego jest Konstytucja RP: Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo zrzeszania się. Jednostka samorządu terytorialnego ma prawo przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych oraz współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.
Ustawa o samorządzie województwa Współpraca zagraniczna jest nie tylko prawem, ale też obowiązkiem. Do zadań samorządu województwa należy bowiem organizowanie współpracy ze strukturami samorządu regionalnego w innych krajach i z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi. Samorząd województwa, przy formułowaniu strategii rozwoju województwa i realizacji polityki jego rozwoju, współpracuje m.in. z organizacjami międzynarodowymi i regionami innych państw, zwłaszcza sąsiednich.
Sejmik województwa uchwala Priorytety współpracy zagranicznej województwa, określające: główne cele współpracy zagranicznej priorytety geograficzne przyszłej współpracy zamierzenia co do przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń regionalnych
Województwo a organizacja międzynarodowa (Ustawa o zasadach przystępowania jednostek samorządu terytorialnego do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych.) Jednostki samorządu terytorialnego mogą przystępować do zrzeszeń i uczestniczyć w nich w granicach swoich zadań i kompetencji, działając zgodnie z polskim prawem wewnętrznym, polityką zagraniczną państwa i jego międzynarodowymi zobowiązaniami. Decyzja o przystąpieniu jednostki do zrzeszenia międzynarodowego wymaga podjęcia uchwały organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego (rady) przyjętej bezwzględną większością głosów ustawowego składu. Uchwałę należy następnie przesłać do wojewody w celu zaopiniowania. Wojewoda przesyła dokumenty ministrowi właściwemu do spraw zagranicznych.
Samorząd Terytorialny w Polsce a współpraca zagraniczna W Polsce wyodrębnionych jest 2809 jednostek samorządowych, w tym: 1571 gmin wiejskich 314 powiatów 908 miast (w tym 602 miasta na prawach gmin miejsko-wiejskich) 16 województw Współpracę międzynarodową prowadzi prawie trzy czwarte samorządów (72%), w tym: 85% województw, 95% miast, 86% powiatów oraz 52% gmin wiejskich. Ponad jedna czwarta wszystkich samorządów nie ma kontaktów z zagranicą (28%).
Formy i narzędzia realizacji założeń współpracy międzynarodowej (Instytut Spraw Publicznych, ekspertyza 2012 r. ) Współpraca niesformalizowana Wstępne działania i negocjacje w zakresie współpracy międzynarodowej z możliwością podpisywania dokumentów roboczych np. wspólnych oświadczeń, deklaracji, protokołów, listów intencyjnych. Formy współpracy polskich województw: stałe dwu-, trój- lub wielostronne partnerstwa na podstawie podpisanej umowy albo podpisanego listu intencyjnego 87% współpraca w ramach projektów 58% stałe dwu-, trój- lub wielostronne partnerstwo bez podpisanej umowy albo bez podpisanego listu intencyjnego 20% przynależność do organizacji sieci związków zrzeszających podmioty z różnych krajów 18% inne 14% przedstawiciel w innym kraju 5%;
Narzędzia realizacji współpracy międzynarodowej Wzajemne, cykliczne prezentacje dorobku i osiągnięć Konferencje i kongresy Organizacja wspólnych cyklicznych oraz jednorazowych przedsięwzięć międzynarodowych Udział w programach międzynarodowych, w tym programach unijnych i inicjatywach wspólnotowych Udział w targach turystycznych, gospodarczych i inwestycyjnych
Narzędzia realizacji współpracy międzynarodowej Organizacja misji gospodarczych poza granicami, powoływanie forów przedsiębiorców oraz zagranicznych misji Współdziałanie z placówkami dyplomatycznymi w kraju i za granicą, z działającymi w Polsce zagranicznymi Instytutami kultury i z Instytutami polskimi za granicą Współdziałanie z mediami Uczestnictwo w międzynarodowych zrzeszeniach społeczności lokalnych i regionalnych Opracowywanie ramowych, wieloletnich programów współpracy
Rodzaje podejmowanej aktywności oficjalne wizyty przedstawicieli lokalnych władz i urzędników 93% współpraca szkół lub innych placówek oświatowych 84% wspólne projekty 68% współpraca organizacji pozarządowych 60% wspólne wydarzenia sportowe 59% wymiana mieszkańców 48% misje gospodarcze, współpraca podmiotów gospodarczych 23% inne 10%
Główne powody podejmowania współpracy międzynarodowej stworzenie możliwości wymiany międzynarodowej dla mieszkańców gminy (powiatu) 78% promocja gminy (powiatu) na arenie międzynarodowej 75% przeniesienie dobrych praktyk z zagranicznych jednostek samorządowych na grunt lokalny 70% możliwość ubiegania się o fundusze z programów polskich, europejskich i międzynarodowych 57%
rozwój wiedzy i kompetencji urzędników jednostki oraz urzędników z jednostki partnerskiej przez stałą wymianę 51% prestiż 24% dążenie do uzyskania wpływu na decyzje dotyczące samorządów, które są podejmowane przez Instytucje Unii Europejskiej 11% zachęty ze strony polskiej administracji (w tym centralnej) 6%
Priorytetowe dziedziny współpracy zagranicznej kultura, w tym promocja dziedzictwa lokalnego 89% turystyka i sport 67% nauka i edukacja 66% gospodarka 15% inne 14% ochrona środowiska 10% transport 5% służba zdrowia i opieka społeczna 4% demokracja i prawa człowieka 3% poszanowanie energii 3% rynek pracy 2%
Podsumowanie Polskie samorządy są bardzo zróżnicowane w kwestii form i intensywności prowadzonej przez nie współpracy międzynarodowej. Zdecydowanie najaktywniejsze są województwa i miasta. Odpowiedzi sugerują jednocześnie, że samorządy nie zawsze postrzegają swoją działalność zagraniczną jako ściśle związaną z całą polską polityką zagraniczną, choć jednocześnie pojawiają się głosy sugerujące potrzebę większego zaangażowania się władz centralnych na rzecz aktywizacji międzynarodowej partnerów lokalnych.
Dziękuję za uwagę! prof. dr hab. Bernadetta Nitschke Uniwersytet Zielonogórski