Ocena zmian wybranych parametrów hemodynamicznych po użyciu elektronicznych inhalatorów nikotyny wśród regularnych palaczy papierosów

PRACE ORYGINALNE Jan CZOGAŁA 1 Mateusz CHOLEWIŃSKI 2 Agnieszka KUTEK 2 Wioleta ZIELIŃSKA-DANCH 1 Ocena zmian wybranych parametrów hemodynamicznych po użyciu elektronicznych inhalatorów nikotyny wśród regularnych palaczy papierosów Evaluation of changes in hemodynamic parameters after the use of electronic nicotine delivery systems among regular cigarette smokers 1 Zakład Chemii Ogólnej i Nieorganicznej, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej, Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice Kierownik: Dr hab. n. med. Andrzej Sobczak prof. SUM 2 STN, Zakład Chemii Ogólnej i Nieorganicznej, Śląski Uniwersytet Medyczny, Sosnowiec Kierownik: Dr hab. n. med. Andrzej Sobczak prof. SUM Dodatkowe słowa kluczowe: elektroniczny inhalator nikotyny parametry hemodynamiczne Additional key words: electronic nicotine inhalator haemodynamic parameters Adres do korespondencji: dr hab. n. med. Jan Czogała Zakład Chemii Ogólnej i Nieorganicznej, Wydział Farmaceutyczny, Śląski Uniwersytet Medyczny ul. Jagiellońska 4, 41-200 Sosnowiec tel./fax. 32 364 1568 email: janczogala@wp.pl Stosunkowo nowym urządzeniem, opisywanym przez producentów jako urządzenie pomagające palaczom w zerwaniu z nałogiem, jest elektroniczny inhalator nikotyny (e-papieros). Jego zadaniem jest dostarczenie do organizmu niewielkich dawek nikotyny z zachowaniem ceremonialu palenia Produkt ten jest jednak nie przebadany pod względem skuteczności i toksyczności Celem badań było porównanie działania nikotyny pobieranej z papierosów konwencjonalnych i elektronicznych na zmianę skurczowego i rozkurczowego ciśnienia krwi i częstości akcji serca. Z uwagi na możliwość współdziałania tlenku węgla, zawartego w dymie papierosa konwencjonalnego i nikotyny na zmiany badanych parametrów zamierzano także zbadać zmiany stężenie karboksyhemoglobiny po wypaleniu papierosów i użyciu e-papierosów. Grupę badaną stanowiły 42 osoby, w tym 21 kobiet i 21 mężczyzn w wieku od 18 do 62 lat, którzy deklarowali codzienne palenie papierosów. W przeprowadzonych badaniach stwierdzono, że w wyniku palenia papierosów konwencjonalnych wzrastają wszystkie analizowane parametry hemodynamiczne, Wzrosty te zwykle wiążą się prawdopodobnie z nikotyną pobieraną przez palacza wraz z dymem. Stwierdzono także wyraźny wzrost karboksyhemoglobiny, co związane jest z dużym stężeniem tlenku węgla w dymie papierosowym. W przypadku użycia przez badanych e-papierosów zaobserwowano niewielkie wzrosty ciśnienia rozkurczowego i tętna, jednak żaden z parametrów nie zmienił się w sposób istotny co wskazuje, że albo stosowanie e-papierosa przez badanych nie dostarcza organizmowi przyswajalnej nikotyny albo za wzrost badanych parametrów hemodynamicznych odpowiada nie tylko nikotyna ale także inne składniki dymu współdziałające z nikotyną na organizm palacza jak tlenek węgla. A relatively new device, described by producers as a device to help smokers quit, nicotine inhaler is an electronic (e-cigarette). Its mission is to provide the body with small doses of nicotine behavior ceremonial burning product is not tested for efficacy and toxicity The aim of this study was to compare the effects of nicotine absorbed from cigarette conventional and electronic changes in systolic and diastolic blood pressure and heart rate. Because of the potential interaction of carbon monoxide contained in cigarette smoke and nicotine conventional to changes on the parameters is also going to examine changes in the concentration of carboxyhemoglobin after smoking cigarettes and using e-cigarettes. study group consisted of 42 people, including 21 women and 21 men aged from 18 to 62 years who declared daily cigarette smoking. In this study it was found that as a result of cigarette smoking are increasing all the analyzed conventional hemodynamic parameters, these increases probably normally associated with nicotine absorbed by the smoker with the smoke. It was also a clear increase in carboxyhemoglobin, which is associated with a high concentration of carbon monoxide in cigarette smoke. If you use the e-cigarettes tested were observed increases in diastolic blood pressure and pulse, but none of the parameters did not change significantly, indicating that either the use of e-cigarette by the respondents did not supply the body with absorbable nicotine or for the increase in haemodynamic parameters studied did not correspond only nicotine but also other smoke constituents that interact with nicotine to the smoker body as carbon monoxide 841

Wstęp Palenie papierosów z uwagi na powszechność [17,18] i szkodliwość tego nałogu [8,14,15] jest ogromnym problemem zdrowotnym, społecznym i ekonomicznym, zarówno w skali kraju, jak i całego globu. Od wielu lat próbuje się prowadzić skuteczną walkę z tym nałogiem, w tym także z zastosowaniem środków farmakologicznych. Jedną z powszechnie akceptowanych metod przez świat medyczny jest nikotynowa terapia zastępcza. Stosowanie tej terapii nie jest dla palacza zbyt komfortowe, gdyż nawyk palenia wynika nie tylko z potrzeby zaspokojenia głodu nikotynowego, ale jest także silnie osadzony w nawykach behawioralnych (ceremoniał palenia). Urządzeniem, które dostarcza palaczowi nikotyny bez procesu spalania tytoniu, a jednocześnie zapewnia namiastkę wypalania konwencjonalnych papierosów jest masowo pojawiający się na rynku elektroniczny inhalator nikotyny, powszechnie nazywany papierosem elektronicznym e-papierosem. Zdaniem producentów e-papierosy są skutecznym i nieszkodliwym sposobem wychodzenia z nałogu palenia papierosów. Jednakże w przeciwieństwie do nikotynowej terapii zastępczej są produktem praktycznie niezbadanym pod kątem rzeczywistej skuteczności, a przede wszystkim bezpieczeństwa ich stosowania. WHO zakazała reklamowania tych produktów jako bezpieczne i skuteczne oraz zaleciła dalsze prowadzenie badań tego produktu [19]. Elektroniczny papieros może być zatem szansą, ale i zagrożeniem. Przedstawiona praca wpisuje się w zalecaną przez WHO potrzebę badań nad e-papierosem. Jedną z metod oceny działania określonej substancji na organizm jest oznaczanie jej biomarkerów, którym w przypadku papierosa jest najczęściej stężenie nikotyny lub jej metabolitów. Biomarkerem może być także mierzalna interakcja między czynnikiem lub substancją szkodliwą z organizmem manifestująca się mierzalną zmiana fizjologiczną. Wykazano wielokrotnie, że palenie tytoniu powoduje krótkotrwały wzrost ciśnienia tętniczego krwi oraz tętna [3,9,12,13,16]. Efekt ten w dużej mierze przypisuje się nikotynie, wpływającej na opisywane wyżej procesy poprzez zwiększone uwalnianie katecholamin z współczulnych zakończeń nerwowych lub przez bezpośrednie oddziaływanie na komórki mięśni gładkich naczyń i mięsień sercowy [1,2,4,11]. Zmiana ciśnienia tętniczego po użyciu e-papierosa mogłaby więc wskazywać na efektywność dostarczania do organizmu przyswajalnej nikotyny, a więc spełniać w pewnym stopniu rolę jej biomarkera. Cel pracy Celem badań było porównanie działania papierosów konwencjonalnych i papierosów elektronicznych na zmiany wybranych parametrów hemodynamicznych tj. ciśnienia skurczowego i rozkurczowego krwi tętniczej i częstości akcji serca. Z uwagi na możliwość współdziałania tlenku węgla, zawartego w dymie papierosa konwencjonalnego i nikotyny na zmiany badanych parametrów zamierzano także zbadać zmiany stężenie karboksyhemoglobiny po wypaleniu papierosów i użyciu e-papierosów. Aby zrealizować cel pracy zamierzano przeprowadzić rekrutację ochotników wśród palaczy papierosów, zebrać dane na temat ochotników w formie ankiety screeningowej, dokonać pomiarów wybranych parametrów hemodynamicznych i stężenia karboksyhemoglobiny we krwi przed i po wypaleniu papierosa konwencjonalnego i zastosowaniu e-papierosa, a także przeprowadzić analizę statystyczną otrzymanych wyników. Materiały i metodyka Materiały: -elektroniczny inhalator nikotyny (e-papieros) firmy MILD model M201( deklarowana przez producenta zawartość nikotyny w wykorzystywanych w badaniach kartridżach wynosiła 14 mg), -papierosy konwencjonalne L&M Blue Label, Philip Morris USA (substancje smoliste: 8 mg/papieros,nikotyna: 0,7 mg/ papieros, tlenek węgla: 8 mg/papieros), formularz ankiety screeningowej ( ankieta zawierała 50 pytań dotyczących m.in. rodzaju i liczby wypalanych papierosów, stażu palenia, występujących chorób i testu uzależnienia Fagersroma) Oprogramowanie komputerowe: -Microsoft Excel 2007,-STATISTICA PL 10, StatSoft Inc. Aparatura: -ciśnieniomierz OMRON M3 produkcji Omron Healthcare Europe, Japonia; urządzenie do pomiaru stężenia tlenku węgla w wydychanym powietrzu MicroCO firmy Micro Medical, Wielka Brytania. Grupa badana: Do badania rekrutowano osoby w wieku od 18 do 62 lat, które deklarowały codzienne palenie papierosów. Rekrutację przeprowadzono na terenie województwa śląskiego wśród ochotników studentów Wydziału Farmaceutycznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, a także pośród ich rodzin oraz znajomych. O włączeniu danego ochotnika do badania decydowały wyniki wykonanej ankiety screeningowej oraz konsultacji z lekarzem. Kryteria włączenia do badania: ukończone 18 lat, status regularnego palacza papierosów. minimalna liczba wypalanych papierosów każdego dnia: 5 szt, minimalny okres regularnego palenia papierosów: 1 rok, wyrażenie woli uczestniczenia w doświadczalnym użytkowaniu e-papierosów, nie stosowanie e-papierosów przed rozpoczęciem badań. Kryteria wyłączenia z badania: kobiety w ciąży, alergia, choroby układu oddechowego i krwionośnego, nadciśnienie tętnicze oraz choroby nowotworowe. Każdy z ochotników otrzymał szczegółowe informacje dotyczące planowanych badań oraz działania urządzenia jakim jest elektroniczny papieros. Procedura badania:badanie składało się z dwóch etapów. Obydwa etapy badań przeprowadzano w godzinach porannych. Przed każdym badaniem proszono ochotników, by nie palili papierosów co najmniej 12 godzin, a także aby w dniu badania nie pili kawy i innych napojów zawierających kofeinę. Etap pierwszy pomiary parametrów hemodynamicznych i COex związanych z wypalaniem papierosa konwencjonalnego. Przed samym badaniem ochotnik ponownie był informowany o celach badania. Następnie wykonywano u niego pomiar ciśnienia tętniczego krwi i tętna oraz stężenia tlenku węgla w wydychanym powietrzu (COex), zgodnie z procedura zalecaną przez procentów urządzenia MicroCO. Po wykonywanych pomiarach proszono uczestnika badań o zapalenie papierosa konwencjonalnego. Po 5 minutach od jego wypalenia ponownie mierzono ciśnienie tętnicze, tętno i COex. Pomiar COex prowadzono w innym pomieszczeniu. Etap drugi pomiary parametrów hemodynamicznych i COex związanych z użytkowaniem e-papierosa. Drugi etap badań przeprowadzano po upływie 7 dni od daty pierwszego badania i był on analogiczny do badań w pierwszym etapie z tą różnicą, że zamiast papierosa konwencjonalnego ochotnik używał e-papierosa. Badania prowadzono w pomieszczeniu doświadczalnym o kubaturze 20 m3 i wentylacji naturalnej. Uczestnicy badań wypalili papierosy i użytkowali e-papierosy w pozycji siedzącej. Przed pomiarami parametrów hemodynamicznych odpoczywali około dwóch minut. Analiza statystyczna: Analizę statystyczną uzyskanych wyników prowadzono wykonując analizę wariancji (ANOVA). Normalność rozkładów badanych parametrów sprawdzono testem Shapiro-Wilka. Jednorodność sprawdzano testem Levene a. Wyznaczanie predyktorów (determinantów), które miały wpływ na początkowe wartości badanych parametrów przed wypaleniem papierosa konwencjonalnego i użyciem e-papierosa przeprowadzono wykorzystując analizę regresji wielorakiej (regresja grzbietowa, lambda 0,1) Wyniki Charakterystyka grupy badanej Do badania zgłosiło się 45 ochotników. Po przeprowadzeniu ankiety screeningowej i konsultacji z lekarzem nadzorującym podjęto decyzję o wykluczeniu z badań 3 osób ze względu na zbyt wysokie ciśnienie tętnicze krwi. Ostateczną grupę badaną stanowiły zatem 42 osoby w wieku od 18 do 62 lat średnio 34,88 ± 15,31, w tym 21 kobiet oraz 21 mężczyzn. Średnia liczba wypalanych papierosów każdego dnia wynosiła 12,81 ± 6,43, średni staż palenia 16,07 ± 13,18 lat. Średni stopień uzależnienia od nikotyny wg testu Fagerstroma (0 10pkt, uzależnienie >7) wynosił 4,81 ± 3,32pkt. Liczba palaczy uzależnionych wynosiła 18. Papierosy o bardzo niskiej, niskiej i normalnej zawartości nikotyny paliło odpowiedni 20,19 i 3 osoby. Przeprowadzenie testu Shapiro-Wilka wykazało, że rozkład grupy wiekowej nie miał charakteru normalnego. Zaobserwowano jednak bimodalność tego rozkładu. Wprowadzając podział na grupy wiekowe od 18 do 35 lat oraz od 36 do 62 lat otrzymano już rozkłady normalne. Ciśnienie tętnicze, tętno i stężenie karboksyhemoglobiny W tabeli I podano wartości średnie wraz z odchyleniami standardowymi dla analizo- Tabela I Średnie i odchylenia standardowe badanych parametrów w eksperymentach pierwszego i drugiego etapu badań. The mean and standard deviations on the parameters in the experiments of the first and second stage of research Badany parametr Ciśnienie skurczowe [mmhg] Ciśnienie rozkurczowe [mmhg] Etap I Papieros konwencjonalny Przed wypaleniem papierosa Po wypaleniu papierosa Etap II e-papieros Przed użyciem e-papierosa Po użyciu e-papierosa 127,12 ± 15,45 131,40 ± 15,63 122,64 ± 11,39 122,48 ± 12,64 78,79 ± 11,00 84,14 ± 10,44 76,71 ± 9,54 78,60 ± 10,80 Tętno [Min-1] 78,50 ± 11,96 90,90 ± 15,40 77,93 ± 12,95 79,36 ± 13,60 Stężenie COHb (%) 1,28 ± 0,98 2,29 ± 0,98 1,40 ± 0,98 1,44 ± 0,94 842 J. Czogała i wsp.

Rycina 2 Średnie wartości ciśnienia rozkurczowego przed i po zastosowaniu papierosa konwencjonalnego i i użyciu e-papierosa wśród całej populacji badanej (N=42). Second Mean diastolic blood pressure before and after application of a conventional cigarette, i e-cigarette use among the overall population (N = 42). Rycina 1 Średnie wartości ciśnienia skurczowego przed i po wypaleniu papierosa konwencjonalnego i użyciu e-papierosa wśród całej populacji badanej oraz z podziałem na płeć i stopień uzależnienia od nikotyny. Mean systolic blood pressure before and after smoking a cigarette and using a e-cigarette among the overall population and addicted and not addicted to nicotine. wanych parametrów hemodynamicznych (skurczowego i rozkurczowego ciśnienia tętniczego oraz tętna), a także poziom karboksyhemoglobiny we krwi mierzone przed i po wypaleniu papierosa i e-papierosa. Wszystkie badane parametry miały rozkład normalny (p=0,05) jedynie w dwóch przypadkach dotyczących stężenia karboksyhemoglobiny p było nieco mniejsze lecz zgodnie z twierdzeniem granicznym przyjęto te rozkłady także jako normalne. Predyktory parametrów hemodynamicznych i karboksyhemoglobiny mierzone przed rozpoczęciem eksperymentu (przed wypaleniem papierosa i e-papierosa) Aby wyznaczyć predykatory zgodnie z opisywaną wcześniej procedurą przeprowadzono analizę regresji wielorakiej, co umożliwiło wskazanie, które z czynników o charakterze jakościowym (płeć, rodzaj wypalanych papierosów), bądź o charakterze ilościowym (wiek, staż palenia, liczba wypalanych papierosów, stopień uzależnienia od nikotyny) miały wpływ na początkowe wartości badanych parametrów przed zastosowaniem papierosa konwencjonalnego i e-papierosa. Poniżej zestawiono, istotne predyktory zmienności badanych parametrów (p<0,05) wyznaczone opisywaną metodą. Predyktorem ćiśnienia skurczowego okazała się płeć badanych i stopień uzależnienia od nikotyny, a predyktorem %COHb tylko stopień uzależnienia. Żaden z analizowanych czynników nie był predyktorem pozostałych badanych parametrów tj. tętna i ciśnienia skurczowego. Zmiany parametrów hemodynamicznych oraz %COHb po wypaleniu papierosa konwencjonalnego i użyciu papierosa elektronicznego Ciśnienie skurczowe Średnie wartości ciśnienia skurczowego z 95% przedziałem ufności w grupie badanych przed i po wypaleniu papierosa konwencjonalnego i e-papierosa przedstawiono na Ryc. 1 dla całej populacji badanej oraz w podziale na płeć badanych oraz uzależnionych i nieuzależnionych od nikotyny (test Fagerstroma). Wyróżnienie tych grup badanych podyktowane było wynikami analizy regresji wielorakiej wskazujących na te cechy jako predyktory opisywanego parametru. Z przedstawionych na wykresach wartości wynika, że w przypadku e-papierosów nie obserwuje się praktycznie żadnych zmian analizowanego parametru. W przypadku wypalenia papierosa konwencjonalnego we wszystkich grupach następuje wzrost średniej wartości ciśnienia skurczowego, jednakże, analiza wariancji i test NIR wykazały, że różnice w wartościach ciśnienia skurczowego, zarówno po zastosowaniu papierosa konwencjonalnego, jak i e-papierosa wśród każdej z rozpatrywanych jednorodnych grup (test Levene a) są nieistotne (p>0,05). Ciśnienie rozkurczowe Średnie wartości ciśnienia rozkurczowego z 95% przedziałem ufności przed i po zastosowaniu papierosa konwencjonalnego i elektronicznego dla całej populacji badanej przestawiono na Ryc. 2. Na zmienność analizowanego parametru nie wpływały żadne z czynników badanych jako potencjalne predyktory. Z tego powodu nie uwzględniono podziału populacji badanej na grupy. Z przedstawionych na wykresach wartości wynika, że zarówno po zastosowaniu papierosa i e-papierosa obserwowano wzrost ciśnienia rozkurczowego. Na podstawie testu Levene a stwierdzono jednorodność wariancji ciśnienia rozkurczowego przed i po zastosowaniu zarówno papierosa, jak i elektronicznego papierosa. Analiza wariancji i test NIR wykazały, że ciśnienie rozkurczowe po wypaleniu papierosa istotnie różni się od ciśnienia przed wypaleniem (p=0,020). Istotnej różnicy nie stwierdzono po zastosowaniu e-papierosa. Tętno Średnie wartości tętna z 95% przedziałem ufności przed i po wypaleniu papierosa konwencjonalnego i elektronicznego dla całej populacji badanej przestawiono na Ryc. 3. Analiza regresji wielorakiej nie wyszczególniła wśród badanych czynników istotnych predyktorów zmienności tego parametru. Zmiany tętna rozpatrywano zatem w całej populacji badanej. Wzrost tętna po wypaleniu papierosa konwencjonalnego jest znacząco większy niż w przypadku stosowania e-papierosa. Analiza wariancji i test NIR, poprzedzone stwierdzeniem jednorodności wariancji, wykazały, że tętno po wypaleniu papierosa konwencjonalnego istotnie różni się od tętna przed jego wypaleniem 843

Z przedstawionych na wykresach wartości wynika, że po wypaleniu papierosa konwencjonalnego poziom karboksyhemoglobiny we krwi znacznie wzrósł. Wzrost ten był większy w przypadku osób nieuzależnionych od nikotyny. W przypadku e-papierosa nie obserwujemy praktycznie żadnych zmian. Analiza wariancji i test NIR wykazały, że stężenie karboksyhemoglobiny po wypaleniu papierosa istotnie różni się do poziomu COHb przed wypaleniem zarówno wśród całej populacji badanej (p=0,000), jak i osób uzależnionych (p=0,047) i nieuzależnionych (p=0,000) od nikotyny. Istotnych różnic nie stwierdzono po zastosowaniu e-papierosa. Rycina 3 Średnie wartości tętna po zastosowaniu papierosa konwencjonalnego i elektronicznego wśród całej populacji badanej (N=42). Mean values of pulse after the application of conventional and electronic cigarette among the overall population (N = 42). Rycina 4 Średnie wartości poziomu karboksyhemoglobiny we krwi po wypaleniu papierosa konwencjonalnego i użyciu e-papierosów w całej populacji oraz wśród osób nieuzależnionych i nieuzależnionych od nikotyny. Mean values of level of carboxyhemoglobin in the blood after smoking a conventional cigarette and using a e-cigarettes in the general population and among those addicted and not addicted to nicotine. (p=0,000). Tętno po użyciu elektronicznego papierosa nie różni się istotnie od wartości tego parametru przed użyciem. Poziom karboksyhemoglobiny we krwi Wartości średniego poziomu karboksyhemoglobiny we krwi z 95% przedziałem ufności przed i po wypaleniu papierosa konwencjonalnego i zastosowaniu e-papierosa przedstawiono na Ryc. 4 dla całej grupy badanej oraz z podziałem na osoby uzależnione i nieuzależnione od nikotyny. Podział ten podyktowany był wynikiem regresji wielorakiej. Omówienie Realizacja pracy w pierwszej kolejności wymagała naboru ochotników spośród osób nałogowo palących papierosy, którzy wyrazili zgodę na udział w eksperymencie. Badania z udziałem osób prowadzono za zgodą Komisji Bioetycznej SUM nr KNW/0022/ KB1/181/IV/08/11 z rygorystycznym zachowaniem warunków prowadzenia tego typu badań. Odpowiedni nabór zapewnił uzyskanie w miarę reprezentatywnej grupy palaczy, w szerokim przedziale wiekowym i z zachowaniem parytetu płci. Dobór badanych parametrów podyktowany był możliwościami aparaturowymi, ich nieinwazyjnością oraz możliwością przeprowadzenia doświadczeń z udziałem licznych ochotników. Analizując przedstawione wyniki w odniesieniu do papierosów konwencjonalnych można stwierdzić, że badane parametry hemodynamiczne, jak również, zgodnie z oczekiwaniem, stężenie karboksyhemoglobiny wzrastały po ich wypaleniu w sposób statystycznie znamienny, zarówno w całej populacji, jak i w podziale uwzględniającym istotne predyktory zmienności tych parametrów. Wyjątkiem była zmiana ciśnienia skurczowego, które także rosło, ale wzrost nie był statystycznie znamienny. Obserwowane zmiany są zgodne z danymi innych autorów. Farha i wsp. zaobserwowali wzrost wszystkich analizowanych parametrów hemodynamicznych, jednak statystycznie istotną różnicę wykazano jedynie w zmianie tętna [7]. Failla i wsp. wykazali zaś, że po wypaleniu papierosa konwencjonalnego istotnie zwiększa się zarówno ciśnienie skurczowe i rozkurczowe, jak i tętno [6]. Za wzrosty tych parametrów odpowiedzialna jest według ww. autorów nikotyna zawarta w papierosach. Analizując wyniki badanych parametrów uzyskane po użyciu e-papierosów można stwierdzić, że jednorazowe użycie elektronicznych papierosów, jak miało to miejsce w prowadzonych badaniach, nie doprowadziło praktycznie do żadnych zmian w badanych parametrach. Niewielki wzrost nastąpił jedynie w przypadku ciśnienia rozkurczowego i tętna, ale zmiany te nie były statystycznie znamienne. O ile w przypadku karboksyhemoglobiny wydaje się to oczywiste (gdyż e-papieros nie powinien dostarczać do organizmu tlenku węgla, jakkolwiek hipotetycznie pewne ilości tlenku węgla mogłyby powstawać, gdyby na powierzchni żarnika w atomizerze dochodziło do pirolizy składników kartridża), to w przypadku parametrów hemodynamicznych trudno brak tych zmian 844 J. Czogała i wsp.

wyjaśnić. Zakładano, że zmiany ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca po narażeniu na dym tytoniowy powoduje głównie zawarta w dymie nikotyna. Wyraźny wzrost ciśnienia tętniczego krwi i tętna u osób zdrowych wykazano zarówno bowiem po wypaleniu pojedynczego papierosa, jak również po podaniu pojedynczej tabletki z nikotyną (2 mg) [1]. Wyniki prezentowanych badań wydają się wskazywać, że e-papierosy nie dostarczają ich użytkownikom przyswajalnej nikotyny a więc miałyby charakter placebo. Taka supozycja byłaby zgodna z wynikami niektórych badań. Eissenberg wykazał, że po jednorazowym użyciu e-papierosa stężenie nikotyny w osoczu nie zmienia się [5]. Z drugiej strony najnowsze badania prowadzone przez Goniewicza i wsp. [10] wskazują na efektywność dostarczania nikotyny przez elektroniczne papierosy w aerosolu generowanym przy parametrach topografii palenia odpowiadającym użytkowaniem tych urządzeń przez regularnych palaczy e-papierosów. Być może przyczyną braku zmian badanych parametrów w prezentowanej pracy po użyciu e-papierosów a więc przypuszczalnie zbyt małych dawek pobieranej nikotyny jest sposób ich wypalania przez badanych. W założeniu pracy wybrano do badań tylko takich palaczy papierosów konwencjonalnych, którzy do tej pory nie mieli kontaktu z e-papierosem. Korzystniej byłoby badać wyłącznie takich regularnych palaczy papierosów, którzy jednocześnie użytkują e-papierosa. Zebranie odpowiednio licznej takiej grupy, okazało się jednak praktycznie niemożliwe a mieszanie regularnych użytkowników e-papierosów i osób które nie miały kontaktu z tym urządzeniem nie było z oczywistych powodów wskazane. Niewykluczone, że dłuższe używanie e-papierosów przez badanych doprowadziłoby do zmiany warunków topografii ich użytkowania w kierunku zapewniającym dostarczanie oczekiwanej przez organizm dawki nikotyny. Należy zatem prowadzić dalsze badania o podobnym charakterze z udziałem palaczy, którzy przez dłuższy czas regularnie użytkują e-papierosa. Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach 2010-2011 jako projekt badawczy (Grant MNiSW N N404 016939). Żaden z autorów nie deklaruje konfliktu interesów. Piśmiennictwo 1. Adamopoulos D., Argacha J.F., Gujic M. et al.: Acute effects of nicotine on arterial stiffness and wave reflection in healthy young non smokers. Clin. Exp. Pharmacol. Physiol. 2009, 36, 784. 2. Adamopoulos D., Van de Borne P., Argacha J.F.: New insights into the sympathetic, endothelial and coronary effects of nicotine. Clin. Exp. Pharmacol. Physiol. 2008, 35, 458. 3. Amir Z., Mahmud A., Feely J.: Acute haemodynamic effects of cigarette smoking in healthy young subjects. Ir. J. Med. Sci. 2006, 175, 20. 4. Czernin J., Waldherr C.: Cigarette smoking and coronary blood flow. Prog. Cardiovasc. Dis. 2003, 45, 395. 5. Eissenberg T.: Electronic nicotine delivery devices: ineffective nicotine delivery and craving suppression after acute administration. Tob. Control. 2010, 19, 87. 6. Failla M., Grappiolo A., Carugo S. et al.: Effects of cigarette smoking on carotid and radial artery distensibility. J. Hypertens. 1997, 15, 1659. 7. Farha K.A., Farha R.A., Bolt M.: The acute impact of smoking one cigarette on cardiac hemodynamic parameters. Cardiol. Res. 2011, 2, 58. 8. Florek E., Piekoszewski W.: Toksykologia substancji uzależniających. [W:] Seńczuk W. red. Toksykologia współczesna. Warszawa: PZWL, 2009. 9. Frimodt-Møller M., Nielsen A.H., Kamper A.L. et al.: Pulse-wave morphology and pulse-wave velocity in healthy human volunteers: Examination conditions. Scand. J. Clin. Lab. Invest. 2006, 66, 385. 10. Goniewicz M.Ł., Kuma T., Gawron M. et al.: Nicotine Levels in Electronic Cigarettes. Nicotine Tob Res, 2012 http://ntr.oxfordjournals.org/content/ early/2012/04/21/ntr.nts103.full text 11. Hanna S.T.: Nicotine effect on cardiovascular system and ion channels. J. Cardiovasc. Pharmacol. 2006, 47, 348. 12. Ijzerman R.G., Serne E.H., van Weissenbruch M.M. et al. Cigarette smoking is associated with an acute impairment of microvascular function in humans. Clin. Sci. 2003, 104, 247. 13. Mahmud A., Feely J.: Effect of smoking on arterial stiffness and pulse pressure amplification. Hypertension 2003, 41, 183. 14. Milanowski J. red.: Palenie tytoniu, wpływ na zdrowie i program walki z nałogiem. Lublin: Bifolium, 2001. 15. Nelson E.: The miseries of passive smoking. Hum. Exp. Toxicol. 2001, 20, 61. 16. Swampillai J., Rakebrandt F., Morris K. et al.: Acute effects of caffeine and tobacco on arterial function and wave travel. Eur. J. Clin. Invest. 2006, 36, 844. 17. WHO Report on the global tobacco epidemic, 2011, http://whqlibdoc.who.int/publications/2011/9789240687813_eng.pdf 18. WHO Report: The current status of the tobacco epidemic in Poland, 2009, http://www.euro.who.int/ data/ assets/pdf_file/0006/68064/e92470.pdf 19. WHO, Marketers of electronic cigarettes should halt unproved therapy claims. 2008, http://www. who.int/mediacentre/news/releases/2008/pr34/en/ index.html 845