ZDJĘCIA: STANISŁAWA, JOLANTA I RAFAŁ JABŁOŃSCY TEKST: RAFAŁ JABŁOŃSKI

POLSKA Polska ZDJĘCIA: STANISŁAWA, JOLANTA I RAFAŁ JABŁOŃSCY TEKST: RAFAŁ JABŁOŃSKI

s Ow morze ba tyckie GDYNIA KO OBRZEG GDAÑSK SZCZECIN POMORZE BYDGOSZCZ TORUÑ ELBL G KUJAWY WA MA OLSZT niemcy ZIELONA GÓRA POZNAÑ WIELKOPOLSKA KALISZ ÓDŹ P OCK W MAZ KARKONOSZE WROC AW ŒL SK K ODZKO OPOLE CZÊSTOCHOWA KATOWICE MA czechy BESKIDY KRAKÓW TATRY

Str. 4-7 HISTORIA Historia rosja Litwa Str. 8-11 KALENDARIUM Kalendarium Str. 12 FRYDERYK CHOPIN Znani Polacy RMIA I ZURY YN AUGUSTÓW Str. 13 JAN PAWEŁ Jan Paweł II II Str. 14 ZNANI POLACY Znani Polacy Str. 15 LEGENDY Legendy ARSZAWA OWSZE BIA YSTOK PODLASIE bia oruœ Str. 16-37 POMORZE Pomorze Str. 38-47 WARMIA I Warmia MAZURY i Mazury Str. 48-55 PODLASIE Podlasie RADOM LUBLIN Str: 56-67 MAZOWSZE Mazowsze Str. 68-73 KUJAWY Kujawy Str. 74-83 WIELKOPOLSKA Wielkopolska SANDOMIERZ OPOSKA TARNÓW SANOK ZAMOŒÆ ukraina Str. 84-101 ŚLĄSKŠlsk Str. 102-127 MAŁOPOLSKA Małopolska acja BIESZCZADY

HISTORIA Historia 1. Koronacja Bolesława Chrobrego przez Ottona III, drzeworyt z początku XVI wieku. 2. Widok Zamościa, miedzioryt z końca XVI wieku. Polska, kraj położony w Europie Centralnej, pomiędzy dwoma wielkimi mocarstwami Rosją i Niemcami, ma swą burzliwą tysiącletnią historię. Osadnictwo ludności prasłowiańskiej i słowiańskiej rozpoczęło się na tych terenach już w XV wieku p.n.e. Prehistorycznym świadectwem są m.in. wykopaliska grodu kultury łużyckiej w Biskupinie pochodzącego z około 550 roku p.n.e. Wśród plemion zamieszkujących te ziemie największe znaczenie w IX wieku uzyskali Polanie, których stolicą było Gniezno, oraz Wiślanie ze stolicą w Krakowie lub Wiślicy. Dynastia Piastów w państwie Polan, podbijając sąsiednie plemiona, m.in. Wiślan, rozpoczęła konsolidację ziem słowiańskich. Przełomowym momentem w dziejach powstawania państwowości polskiej było przyjęcie chrztu przez księcia Mieszka I. Akt ten nastąpił w 996 roku i wprowadził Polskę w krąg kultury łacińskiej, a także oddalił niebezpieczeństwo nawracania

ogniem i mieczem Polski jako kraju pogańskiego. Następca Mieszka, Bolesław I Chrobry, doprowadził do powstania metropolii chrześcijańskiej w Gnieźnie, wykorzystując propagandowo postać misjonarza Wojciecha, który zginął śmiercią męczeńską na terenie Prus. Kraj chrześcijański, jakim stała się Polska, mógł ubiegać się o podniesienie do rangi królestwa. Dokonał tego Bolesław I Chrobry w roku 1025, stając się pierwszym królem Polski. Jego następca, Kazimierz Odnowiciel, w 1038 roku przeniósł stolicę do Krakowa, ustanawiając to miasto, na najbliższe stulecia, centrum życia politycznego i społecznego Polski. Dynastię Piastów zakończył Kazimierz Wielki, o którym mówi się, że zastał kraj drewniany, a pozostawił murowany. Po bezdzietnej śmierci króla tron objął jego siostrzeniec Ludwik Węgierski, którego córka Jadwiga poślubiona została wielkiemu księciu litewskiemu Jagielle. Małżeństwo to przypieczętowało unię pomiędzy Polską a Litwą, a dynastię panującą aż do 1572 roku zwano jagiellońską. Był to szczególnie dobry okres dla Polski. Czasy panowania ostatnich królów z tej dynastii: Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta, określa się mianem złotego wieku. Po bezpotomnej śmierci Zygmunta Augusta aż do 1795 roku w Polsce rządzili królowie elekcyjni, wybierani przez ogół szlachty na polach elekcyjnych na Woli pod Warszawą. Sposób 3. Portret Mikołaja Kopernika. 4. Jan Matejko, Hołd Pruski.

5. Widok Poznania z około 1618 roku. Miedzioryt z dzieła Civitates Orbis Terrarum Brauna i Hogenberga. elekcji króla prowadził często do wyborów niekorzystnych dla polskiej racji stanu. Bardziej niż dobro kraju liczył się interes szlachty, która z biegiem czasu zyskiwała coraz większe przywileje, osłabiając tym samym władzę królewską i państwo. Praktycznym przejawem tych tendencji była konstytucja nihil novi z 1505 roku, która nie pozwalała królowi podjąć żadnych decyzji dotyczących szlachty bez jej zgody, i przywilej liberum veto nie pozwalam, który uzależniał wynik obrad sejmu od jednego głosu. Już pierwszy król elekcyjny, Henryk Walezy, po krótkim panowaniu uciekł do Francji. Tron powierzano również jednostkom wybitnym. Należeli do nich Stefan Batory, Jan III Sobieski i Stanisław August Poniatowski. W latach 1587-1668 w Polsce rządziła dynastia Wazów, wywodzących się ze Szwecji, a po śmierci Jana III Sobieskiego tron objęła saska dynastia Wettinów August II i August III. W wiekach XVII i XVIII Polska traciła na znaczeniu, co doprowadziło do I rozbioru w 1772 roku, w którym Rosja, Austria i Prusy zaanektowały prawie 30% jej terytorium. Podjęto wówczas próby odnowy, które swój dobit 6. Panorama Gdańska, II połowa XVII wieku.

7. Widok ogólny Krakowa, drzeworyt z końca XV wieku. ny wyraz znalazły w Konstytucji 3 maja 1791 roku. Jej uchwały zostały unieważnione przez konfederację targowicką i w 1793 roku doszło do II rozbioru, a w 1795 do III rozbioru, który spowodował zniknięcie Polski z mapy Europy na 123 lata. Dopiero po I wojnie światowej, na mocy traktatu wersalskiego Polska odzyskała niepodległość. Niestety na krótko. 8. Widok Warszawy według miedziorytu w książce S. Stawickiego z 1662 roku. 9. Warszawa,Ogłoszenie Konstytucji 3 maja. Rycina J. Łęskiego według Norblina. We wrześniu 1939 roku II Rzeczypospolita zaatakowana została przez Niemcy i ZSRR. Przez cały okres II wojny światowej Polacy walczyli w kraju i za granicą z okupantem hitlerowskimi Niemcami. Po wojnie nowy ład geopolityczny ustanowiony w Jałcie uzależnił Polskę na następne 45 lat od ZSRR. Liczne wystąpienia narodu polskiego przeciwko władzy komunistycznej (1956, 1970, 1976) były krwawo tłumione. Dopiero strajki robotników skupionych w związku Solidarność, którego przywódcą był Lech Wałęsa, doprowadziły do zmian ustroju Polski i uzyskania pełnej suwerenności. 31 grudnia 1989 roku narodziła się III Rzeczypospolita. Koniec VIII wieku powstanie obronnego zespołu osadniczego państwa plemiennego Polan na terenie dzisiejszego

KALENDARIUM Kalendarium 10 Giecza, który prawdopodobnie był stolicą państwa. Około 940 budowa grodu warownego na Wzgórzu Lecha w Gnieźnie. około 960 objęcie władzy przez Mieszka I. 965 ślub Mieszka I z Dobrawą Przemyślidzką z Czech. 966 chrzest Mieszka I, prawdopodobnie w Poznaniu, a tym samym przyjęcie przez księstwo Polan chrześcijaństwa. 992 śmierć Mieszka I i intronizacja Bolesława I Chrobrego. 999 kanonizacja św. Wojciecha, biskupa praskiego, który zginął w czasie misji chrystianizacyjnej w Prusach. 1000 zjazd gnieźnieński, podczas którego przy grobie św. Wojciecha spotkali się cesarz Niemiec Otton III i książę Bolesław Chrobry. Otton III nałożył na głowę księcia diadem cesarski, co oznaczać miało koronację, i podarował mu kopię włóczni św. Maurycego. Ustanowiono metropolię, na której czele stanął brat św. Wojciecha Radzim Gaudenty, i powołano podległe biskupstwa w Krakowie, Kołobrzegu i Wrocławiu. 1025 koronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski. 1039 najazd czeskiego księcia Brzetysława i przeniesienie stolicy Polski do Krakowa. 1138 śmierć Bolesława Krzywoustego i zgodnie z jego testamentem podział Polski na dzielnice. 1226 sprowadzenie Krzyżaków do Polski przez księcia Konrada Mazowieckiego. 1241 najazd Mongołów, którzy dotarli aż pod Legnicę. W bitwie zginął śląski książę Henryk Pobożny. 1320 przywrócenie jedności państwa pod berłem Władysława Łokietka. 1333 koronacja Kazimierza Wielkiego, syna Łokietka. 11. Zaprowadzenie chrześcijaństwa w Polsce Jan Matejko. 10. Herb Gdańska, 1687 rok. Okres rozkwitu kraju i powiększenie terytorium 2,5 razy. Budowa pierścienia warownych zamków, szczególnie wokół Krakowa. Reforma administracyjna i sądowa poprzez wprowadzenie statutów wiślickich. 1364 założenie przez Kazimierza Wielkiego Akademii Krakowskiej, drugiej po praskiej uczelni w Europie Wschodniej. 1370 śmierć Kazimierza Wielkiego. Koniec dynastii Piastów. 1385 zawarcie unii polsko-litewskiej w Krewie. Na mocy tej umowy Litwa przyjęła chrzest i pozostawała w ścisłym związku z Polską. 1386 ślub króla Polski Jadwigi z wielkim księciem litewskim Jagiełłą i koronacja Jagiełły na króla Polski. 1410 zwycięstwo Polski nad Krzyżakami pod Grunwaldem. Jedna z największych bitew ówczesnej Europy, zachwiała potęgą zakonu krzyżackiego. 1466 zawarcie pokoju toruńskiego kończącego wojnę trzynastoletnią z Krzyżakami, na mocy którego Polska odzyskała Prusy Królewskie. 1493 ustanowienie parlamentu składającego się z trzech stanów: króla, senatu oraz izby poselskiej. 1505 przyjęcie konstytucji nihil novi, zakazującej królowi wydawania ustaw bez zgody sejmu i senatu. 1519-21 ostatnia wojna z Krzyżakami, zakończona sekularyzacją dóbr zakonnych. 1525 hołd pruski poddający królowi Polski powstałe z ziem zakonu Prusy Książęce. 1543 ukazanie się dzieła Mikołaja Kopernika O obrotach sfer niebieskich, prezentującego jego teorię heliocentryczną. 1569 zawarcie unii lubelskiej, łączącej Polskę i Litwę w Rzeczpospolitą Obojga Narodów jedno państwo ze wspólnym królem i sejmem. 1572 śmierć króla Zygmunta II Augusta kończąca dynastię Jagiellonów.

12. Elekcja Augusta II na tle panoramy Warszawy, Marco Allesandrin. 1573 przyjęcie artykułów henrykowskich i pacta conventa, stanowiących podstawę ustroju Rzeczypospolitej i przywilejów szlacheckich. 1573 wybranie Henryka Walezego na króla Polski podczas pierwszej wolnej elekcji, która odbyła się w Warszawie. 1575 elekcja księcia Siedmiogrodu Stefana Batorego na króla Polski, po ślubie z Anną Jagiellonką, ostatnią przedstawicielką dynastii jagiellońskiej. 1586 śmierć Stefana Batorego i elekcja króla Szwecji Zygmunta III Wazy na tron Polski. 1596 przeniesienie stolicy Polski z Krakowa do Warszawy. 1596 przyjęcie przez Kościół prawosławny w Polsce zwierzchnictwa papieża w akcie unii brzeskiej. 1620-21 wojna polsko-turecka. Klęska pod Cecorą i zwycięska obrona Chocimia. 1621-29 wojna ze Szwecją o Inflanty. 1648-54 powstanie Kozaków pod wodzą Bohdana Chmielnickiego na Ukrainie. 1655-60 najazd szwedzki na Polskę, zwany potopem. Zakończył się wypędzeniem Szwedów, którzy dokonali olbrzymich spustoszeń na terenie kraju. 1655 obrona klasztoru na Jasnej Górze w Częstochowie przed wojskami szwedzkimi. 1669 pierwsze zastosowanie zasady liberum veto, która pozwalała jednemu posłowi zerwać obrady sejmu. 1673 rozbicie Turków pod Chocimiem przez hetmana Jana III Sobieskiego. 1683 zwycięstwo króla Polski Jana III Sobieskiego nad Turkami pod Wiedniem, kończące ich ekspansję w Europie. 1717 zatwierdzenie przez sejm niemy zasad ustroju narzuconych Polsce przez Rosję. 1768 zawiązanie przez szlachtę polską konfederacji barskiej przeciw Rosji i królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu w imię niepodległości kraju. 1772 pierwszy rozbiór Polski pomiędzy Austrię, Rosję i Prusy. 1773 utworzenie przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego Komisji Edukacji Narodowej podejmującej reformy szkolnictwa w kraju. 1788-92 obrady Sejmu Czteroletniego mające na celu przywrócenie suwerenności kraju i reformy gospodarcze. 1791 uchwalenie Konstytucji 3 maja, uważanej za pierwszą w Europie nowoczesną i spisaną ustawę zasadniczą. Stan szlachecki i mieszczański zrównano w prawach, a chłopów wzięto pod ochronę państwa. Zlikwidowano przywileje szlacheckie, takie jak: liberum veto. 1792 zawiązanie przez magnatów konfederacji targowickiej w celu przywrócenia starego ustroju państwa. Była ona pretekstem dla Rosji do interwencji w Polsce. 1793 drugi rozbiór Polski dokonany prze Rosję i Prusy. 1794 powstanie narodowe kierowane przez generała Tadeusza Kościuszkę przeciw państwom rozbiorowym. Zwycięska dla oddziałów polskich bitwa rozegrała się pod Racławicami. 1795 abdykacja króla Stanisława Augusta Poniatowskiego na polecenie carycy Katarzyny II. W tym roku dokonano trzeciego, całkowitego rozbioru Polski pomiędzy Rosję, Prusy i Austrię. Polska zniknęła z mapy Europy na 123 lata. 1807-15 istnienie Księstwa Warszawskiego, utworzonego przez Napoleona Bonapartego z części ziem rozbiorowych. Było ono związane unią personalną z Saksonią. 1815 utworzenie Królestwa Polskiego tzw. Kongresowego, o ograniczonej autonomii, związanego unią z Rosją. Dysponowało własnym sejmem, miało konstytucję i wojsko, ale królem Polski był car rosyjski. 1830-31 powstanie listopadowe przeciwko Rosji. Wojna polsko-rosyjska, która po nim nastąpiła, po początkowych sukcesach wojsk polskich pod Stoczkiem i Olszynką Grochowską zakończyła się zdobyciem przez Rosję Warszawy. 13. Król Polski Stanisław August Poniatowski. 11

12 1832 odebranie autonomii Królestwu Polskiemu jako odwet po powstaniu listopadowym. 1846 powstanie w Wolnym Mieście Krakowie, w którym istniała Rzeczpospolita Krakowska, skierowane przeciw zaborcy austriackiemu. Po klęsce powstania miasto zostało wcielone do Austrii. 1863-64 powstanie styczniowe, zryw narodowy przeciwko okupacji rosyjskiej. Ze względu na przewagę wojsk rosyjskich oddziały polskie prowadziły walki partyzanckie. Po stłumieniu powstania kilkadziesiąt tysięcy jego uczestników wysłano na Syberię. 1867 zakazanie używania języka polskiego w administracji i szkolnictwie na terenie zaboru rosyjskiego. 1903 Maria Skłodowska-Curie i Pierre Curie laureatami Nagrody Nobla z fizyki. 1905 przyznanie Henrykowi Sienkiewiczowi Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. 1911 uhonorowanie Marii Skłodowskiej-Curie Nagrodą Nobla z chemii za wydzielenie czystego radu. 1914 początek I wojny światowej. Utworzenie przez Józefa Piłsudskiego Legionów Polskich w ramach armii austrowęgierskiej, które walczyć miały u boku Austrii z Rosją. 11 listopada 1918 odzyskanie niepodległości przez Polskę i przejęcie władzy nad wojskiem przez Józefa Piłsudskiego, który objął stanowisko Tymczasowego Naczelnika Państwa. 1920 bitwa warszawska, tzw. cud nad Wisłą, w czasie wojny polsko-bolszewickiej, uznana za jedną z przełomowych bitew w historii świata, zatrzymała ekspansję komunizmu na zachód. 1921 podpisanie traktatu ryskiego, który kończył wojnę polsko-rosyjską i regulował przebieg granic. 1924 wprowadzenie polskiego złotego w wyniku reformy przeprowadzonej przez Władysława Grabskiego. Złoty zastąpił markę polską odziedziczoną po państwie niemieckim. 1924 przyznanie Władysławowi Reymontowi Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za powieść Chłopi. 1926 zamach stanu dokonany przez Józefa Piłsudskiego, de facto przejmującego władzę nad Polską. 1935 śmierć Józefa Piłsudskiego. 15. Zdobycie Belwederu w czasie powstania listopadowego w 1830 roku. 14. Powstanie warszawskie 1944, Rybak (18 lat ) i Kajtek (13 lat). 1939, sierpień podpisanie paktu Ribbentrop-Mołotow, który był aktem o nieagresji pomiędzy nazistowskimi Niemcami a komunistyczną Rosją. Przewidywał również rozbiór przez te państwa Polski i państw bałtyckich. 1 września 1939 rozpoczęcie II wojny światowej niezapowiedzianym atakiem pancernika Schleswig-Holstein na garnizon polski w Gdańsku na Westerplatte. 17 września 1939 atak Związku Radzieckiego na wschodnią Polskę. 25 września 1939 powołanie rządu RP na uchodźstwie z prezydentem Władysławem Raczkiewiczem i premierem Władysławem Sikorskim. 1940 wywiezienie około 1,5 miliona obywateli Polski w głąb ZSRR. 1940 w Katyniu, w pobliżu Smoleńska, Rosjanie wymordowali 15 tysięcy polskich oficerów. 1941 zgoda Sowietów, po rozpoczęciu wojny między Niemcami a ZSRR, na budowę armii złożonej z Polaków zesłanych i przetrzymywanych w więzieniach NKWD i gułagach. Dowódcą został gen. Władysław Anders. 1942 ewakuacja armii Andersa z ZSRR przez Iran i Irak do Palestyny, a później walka na froncie włoskim wraz z armią brytyjską. 1 sierpnia 1944 wybuch powstania warszawskiego, które trwało 63 dni. Upadło z powodu braku pomocy i zatrzymania ofensywy sowieckiej na Wiśle. Zginęło w nim około 20 tysięcy powstańców i 180 tysięcy mieszkańców Warszawy. 22 lipca 1944 powołanie Polski Ludowej manifestem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego zależnego od

ZSRR. Polska w nowych granicach utraciła na wschodzie 178 220 km 2, a zyskała na zachodzie 101 200 km 2. Około 13,8 milionów Polaków pozostało poza granicami państwa. 8-9 maja 1945 kapitulacja III Rzeszy i koniec II wojny światowej. 1950 przejęcie przez władze państwowe majątku Kościoła katolickiego i Caritasu. 1953 aresztowanie kardynała Stefana Wyszyńskiego na fali represji wobec Kościoła katolickiego. 1955 zawarcie Układu Warszawskiego związku wojskowego państw Europy Środkowej i Wschodniej podporządkowanych ZSRR. 1956, czerwiec krwawo stłumiony bunt robotników w Poznaniu. Zginęło wtedy 57 osób. 1968, marzec kryzys polityczny wywołany zdjęciem ze sceny Teatru Narodowego spektaklu Dziady Adama Mickiewicza. 1970 objęcie rządów po Władysławie Gomułce przez Edwarda Gierka, który rozpoczął okres względnego rozwoju kraju głównie dzięki pożyczkom zagranicznym. 1976 powstanie Komitetu Obrony Robotników, który był pierwszą jawną organizacją opozycyjną w PRL. 1978 wybór kardynała Karola Wojtyły na papieża. 1979 pierwsza wizyta papieża Jana Pawła II w Polsce. 1980 rozpoczęcie strajków w wielu zakładach Polski, a przede wszystkim w Stoczni Gdańskiej. Powstanie kierowanego przez Lecha Wałęsę NSZZ Solidarność na bazie wielu komitetów strajkowych. 1980 przyznanie Czesławowi Miłoszowi literackiej Nagrody Nobla. 13 grudnia 1981 wprowadzenie przez gen. Wojciecha Jaruzelskiego stanu wojennego w celu zniszczenia rodzącego się ruchu demokratycznego. Internowano około 10 tysięcy związkowców, intelektualistów i działaczy organizacji opozycyjnych. 16 grudnia 1981 pacyfikacja kopalni Wujek w Katowicach; zginęło dziewięciu górników. 1983 uhonorowanie Lecha Wałęsy Pokojową Nagrodą 17.Delegacja Solidarności z Lechem Wałęsą u papieża Jana Pawła II. 16. Ruiny zburzonej Warszawy w 1945 roku. Nobla. 1984 zamordowanie przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa księdza Jerzego Popiełuszki, kapelana Solidarności. 1989 rozmowy Okrągłego Stołu pomiędzy władzami PRL, opozycją i Kościołem, w wyniku których doszło do częściowo wolnych wyborów do sejmu, a w konsekwencji do upadku PRL. 1990 uznanie przez ZSRR popełnienia przez NKWD zbrodni katyńskiej. 1990 zaprzysiężenie Lecha Wałęsy na prezydenta, pierwszego po wojnie wybranego w wolnych wyborach. 1991 rozwiązanie Układu Warszawskiego. 1993 wycofanie wojsk ZSRR z Polski. 1996 przyznanie Wisławie Szymborskiej Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. 1997 przyjęcie nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, znoszącej konstytucję z 1952 roku. 1999 wstąpienie Polski do struktur NATO. 2004 przyjęcie Polski do Unii Europejskiej. 2007 zniesienie granic między Polską a państwami, które podpisały układ z Schengen. 13

FRYDERYK CHOPIN Fryderyk Chopin 14 Fryderyk Chopin (1810-49) Wybitny kompozytor i pianista o sławie międzynarodowej. Urodzony w Żelazowej Woli koło Łowicza w rodzinie Mikołaja Chopina, Francuza z Lotaryngii, i polskiej szlachcianki Justyny z Krzyżanowskich. Ojciec Chopina pracował w Żelazowej Woli jako domowy nauczyciel hrabiego Fryderyka Skarbka, właściciela tutejszych dóbr. Rodzina Chopinów mieszkała w jednej z oficyn istniejącego tu dworu. Oboje rodzice Fryderyka byli muzykalni: ojciec grał na skrzypcach i na flecie, a matka na fortepianie. Już jesienią 1810 roku rodzina Chopinów przeprowadziła się do Warszawy. Tu Fryderyk pobierał nauki gry na fortepianie, najpierw u swojej matki, a później Wojciecha Żywnego z Czech. Już w wieku siedmiu lat Chopin podjął pierwsze próby kompozytorskie. Powstały wtedy dwa polonezy: g-moll i B-dur. Mając zaledwie osiem lat, Fryderyk po raz pierwszy wystąpił publicznie, wzbudzając zachwyt i stając się poszukiwaną atrakcją salonów warszawskich. Gdy ukończył lat piętnaście, ukazały się drukiem jego dwa pierwsze mazurki: G-dur i B-dur, oraz Rondo c-moll. W latach 1826-29 Chopin rozwijał swój talent w Warszawskiej Szkole Głównej Muzyki pod kierunkiem Józefa Elsnera. Zwolniony z zajęć gry na fortepianie, ze względu na nieprzeciętny sposób i charakter gry, pobierał nauki kompozycji i harmonii. Po krótkim pobycie w Wiedniu Chopin wyjechał do Paryża, gdzie osiadł na stałe. Żegnany przez swoich przyjaciół i nauczyciela na rogatkach warszawskich, otrzymał w prezencie urnę z ziemią ojczystą, która później została rozsypana na grobie artysty. Do kraju rodzinnego już nie powrócił. W Paryżu Chopin prowadził życie wirtuoza, który, podziwiany przez tamtejsze elity, koncertował, komponował i dawał lekcje gry na fortepianie. Tutaj poznał znaną pisarkę Aurorę Dudevant, występującą pod pseudonimem George Sand, z którą przeżył kilkuletni romans. Razem wyjechali na hiszpańską Majorkę, by tam podreperować podupadające zdrowie Fryderyka. 19. Warszawa. Pomnik Chopina w parku Łazienkowskim. 18. Portret Fryderyka Chopina. Chopin chory był na gruźlicę, choć długo lekarze jego dolegliwości uznawali za niegroźne bóle gardła. Niestety kompozytor coraz bardziej zapadał na zdrowiu. Coraz mniej komponował i koncertował. W 1848 roku wyjechał do Londynu i Szkocji. W Londynie dał swój ostatni koncert na rzecz polskich emigrantów. Umarł w Paryżu w roku 1849. Już przez jemu współczesnych Chopin uważany był za geniusza muzycznego, zarówno w dziedzinie kompozycji, jak i gry na fortepianie. Potrafił wykorzystać możliwości fortepianu, tworząc utwory o niespotykanym dotąd zakresie barwy brzmienia i dynamiki instrumentu. Równie odkrywczy był w dziedzinie harmoniki, nadając swym utworom zupełnie nowy i zdumiewająco bogaty język. Panująca w jego utworach równowaga i doskonałość nadaje im rys stylów klasycznych, z drugiej strony ich poetyka i nastrojowość pozwalają przyporządkować jego muzykę do współczesnego mu romantyzmu. Romantyczną cechą jego kompozycji jest ich ludowość i poprzez to rys narodowy. Jak powiedział Karol Szymanowski, Chopin chciał w swoich mazurkach i polonezach ująć wieczyście bijące serce rasy w dłonie i odtworzyć na nowo w formie doskonałego, powszechnie zrozumiałego dzieła sztuki. 20. Żelazowa Wola. Oficyna, w której urodził się Fryderyk Chopin.

JAN PAWE II Jan Paweł II Jan Paweł II (Karol Wojtyła) (1920-2005) 21. Pomnik Karola Wojtyły w Wadowicach. 22. Dom urodzenia Karola Wojtyły w Wadowicach. Polski duchowny katolicki, arcybiskup krakowski, kardynał, a od 16 października 1978 roku papież. Urodził się 18 maja 1920 roku w Wadowicach położonych na Pogórzu Śląskim, w domu przy ulicy Kościelnej 7 (dawniej Rynek 2), w którym mieści się obecnie muzeum poświęcone jego pamięci. 20 czerwca 1920 roku został ochrzczony w miejscowym kościele parafialnym. Po ukończeniu gimnazjum w Wadowicach w 1938 roku Karol Wojtyła rozpoczął studia na wydziale polonistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Napisał wtedy pierwsze prace literackie: Ballady beskidzkie i Psałterz Dawidów. Bolesne doświadczenia wojenne przyczyniły się do podjęcia decyzji o wstąpieniu w 1942 roku do Metropolitarnego Seminarium Duchownego w Krakowie, które ukończył święceniami w 1946 roku. Po dwuletnich studiach teologicznych w Rzymie objął wikariat najpierw w Niegowici, potem w parafii św. Floriana w Krakowie. W 1958 roku Karol Wojtyła został biskupem, w 1963 roku metropolitą krakowskim, a cztery lata później kardynałem. W 1978 roku po śmierci papieża Jana Pawła I Karol Wojtyła wyjechał do Rzymu na pogrzeb i konklawe. 16 października 1978 roku biały dym nad dachem Kaplicy Sykstyńskiej oznajmił wybór nowego papieża. Został nim po raz pierwszy Polak, kardynał Karol Wojtyła, który przybrał imię Jana Pawła II. Był to pierwszy od ponad czterystu lat papież, który nie był Włochem. Jego pontyfikat był jednym z najdłuższych w historii, trwał bowiem 27 lat. W czasie sprawowania posługi papieskiej Jan Paweł II odbył 102 pielgrzymki, w tym 7 do Polski, w związku z czym nazywany był papieżem pielgrzymem. Wydał 13 encyklik, 12 adhortacji apostolskich, 10 konstytucji, 37 listów apostolskich oraz Nowy Kodeks Prawa Kanonicznego i Katechizm Kościoła katolickiego. Kanonizował ponad 450 osób, a 1267 beatyfikował. 15 23. Bazylika Mniejsza Ofiarowania NMP w Wadowicach miejsce chrztu Karola Wojtyły. Mikołaj Kopernik (1473-1543)

ZNANI POLACY Znani Polacy 16 16 Astronom, matematyk, prawnik, duchowny katolicki, od 1511 roku kanclerz kapituły warmińskiej. Autor dzieła O obrotach sfer niebieskich, napisanego łaciną, a wydanego w Norymberdze w 1543 roku. Prezentowało ono teorię heliocentryczną, która zaprzeczała geocentrycznej teorii Ptolemeusza, akceptowanej przez Kościół. Jan Heweliusz (1611-87) Wybitny astronom mieszkający w Gdańsku. W 1640 roku założył obserwatorium astronomiczne z wykonanymi własnoręcznie przyrządami. Pod Gdańskiem Heweliusz zbudował teleskop o długości 50 m, największy wówczas na świecie. Sporządził mapę powierzchni Księżyca i odkrył dziewięć komet. Kazimierz Pułaski (1745-79) Uczestnik konfederacji barskiej wymierzonej przeciwko Rosji. Po upadku konfederacji skazany zaocznie na karę śmierci, wyemigrował. Władze żadnego kraju nie chciały go przyjąć, wyjechał więc na zaproszenie generała Lafayette a do powstających właśnie Stanów Zjednoczonych Ameryki. W latach 1777-79 walczył u boku Jerzego Waszyngtona o niepodległość Stanów Zjednoczonych. W 1778 roku utworzył legion kawalerii, który zwyciężył Anglików w bitwie pod Charleston. Zginął w czasie oblężenia Savannah. 24. Mikołaj Kopernik. Ignacy Paderewski (1860-1941) Wybitny pianista, kompozytor, polityk i działacz niepodległościowy. Wykształcenie muzyczne zdobywał w warszawskim Instytucie Muzycznym i jako solista inaugurował działalność Filharmonii Warszawskiej. Zrobił karierę międzynarodową, koncertując m.in. we Francji i w USA. Prowadził działalność dyplomatyczną na rzecz niepodległości Polski. Po powstaniu II Rzeczypospolitej powrócił do kraju, gdzie w 1919 roku został premierem i ministrem spraw zagranicznych. Henryk Sienkiewicz (1846-1916) Powieściopisarz i publicysta okresu pozytywizmu. Jeden z najpopularniejszych pisarzy świata. Tłumaczony na wiele języków, m.in. na arabski i japoński. Jego ulubioną formą literacką była powieść historyczna. Największym zainteresowaniem w Polsce cieszył się cykl zwany Trylogią, składający się z Ogniem i mieczem, Potopu i Pana Wołodyjowskiego. Powieść Quo Vadis zrobiła największą karierę za granicami kraju. Wielu czytelników zyskały również powieści Krzyżacy oraz W pustyni i w puszczy. W 1905 roku laureat Nagrody Nobla za całokształt twórczości. i Maria Skłodowska-Curie (1867-1934) Urodzona w Warszawie przy ulicy Freta 16. Wybitny naukowiec z dziedziny chemii i fizyki. Większość życia spędziła we Francji, gdzie studiowała i rozwinęła swą działalność naukową. Do jej największych osiągnięć należało opracowanie teorii promieniotwórczości, technik rozdzielania izotopów promieniotwórczych oraz odkrycie dwóch nowych pierwiastków: radu i polonu. Prowadziła badania nad leczeniem raka metodą promieniotwórczą. Zdobyła dwukrotnie Nagrodę Nobla: w 1903 roku z fizyki, z mężem Piotrem Curie, oraz w 25. Józef Piłsudski. 1911 roku z chemii. Józef Piłsudski (1867-1935) 26. Jan Heweliusz. Działacz niepodległościowy, polityk, mąż stanu i pierwszy marszałek Polski. Twórca niepodległego państwa polskiego w 1918 roku, którego został Tymczasowym Naczelnikiem. Dowódca sił zbrojnych Polski w czasie wojny polsko-radzieckiej w 1920 roku. Był autorem i realizatorem planu bitwy warszawskiej, zwanej cudem nad Wisłą, która rozegrała się w dniach 12-25 sierpnia 1920 roku pomiędzy wojskami polskimi a armią radziecką, dowodzoną przez generała Tuchaczewskiego. Bitwa ta uznana została za jedną z przełomowych w historii świata. Jej przebieg zdecydował o zachowaniu niepodległości przez Polskę i zatrzymaniu ekspansji rewolucji komunistycznej na Europę Zachodnią. Piłsudski był zwolennikiem powstania z krajów dawnej Rzeczypospolitej tzw. konfederacji Międzymorza. Wygrała koncepcja budowania państwa narodowego lansowana przez jego przeciwnika, Romana Dmowskiego. Wobec kryzysu politycznego ogarniającego Polskę Piłsudski zdecydował się na przewrót wojskowy, który nastąpił w dniach 12-14 maja 1926 roku, popierany przez większość społeczeństwa.

POLSKIE LEGENDY Polskie Legendy Legenda o Lechu, Czechu i Rusie Pewnego razu trzej bracia Lech, Czech i Rus błądzili po puszczy środkowoeuropejskiej w poszukiwaniu zwierzyny. Po dłuższym czasie poczuli zmęczenie, więc zatrzymali się na niewielkiej leśnej polanie, by odpocząć. Nagle Lech na pobliskim dębie zobaczył orle gniazdo, na tle zachodzącego słońca. Kiedy podszedł bliżej, na jego ramieniu usiadło orle pisklę. Zauroczony tym widokiem, postanowił założyć tu państwo, które w herbie będzie miało orła na czerwonym tle. Drugi z braci podążył na południe i dał początek Czechom, a trzeci na wschód, gdzie utworzył Rosję. Legenda o Piaście Kołodzieju W czasach, kiedy w Kruszwicy rządził znienawidzony przez wszystkich książę Popiel, w pobliżu warownego grodu żył w małej izdebce ubogi kołodziej Piast wraz ze swoją żoną Rzepichą i gromadką dzieci. Najstarszy syn Piasta Ziemowit kończył właśnie siedem lat. Zaprosił więc ojciec sąsiadów na postrzyżyny chłopca. Kiedy goście zasiedli za stołami, w drzwiach pojawili się dwaj nieznani przybysze. Gospodarz gościnnie zaprosił ich do środka i poczęstował strawą. Po postrzyżynach wędrowcy pobłogosławili chłopca i ruszyli w dalszą drogę. Nazajutrz zebrał się w grodzie wiec, na którym mieszkańcy postanowili pozbyć się znienawidzonego Popiela i wybrać nowego władcę. Wielu zgromadzonych zatrzymało się w gościnnej chałupie Piasta. Gospodarz bał się, że po wczorajszej uroczystości zabraknie jedzenia dla gości. Posłał Rzepichę do komory, aby sprawdziła, ile potraw zostało jeszcze w naczyniach. Ku zdziwieniu wszystkich były one pełne. Goście uznali to za błogosławieństwo Boże i wybrali Piasta na swojego władcę. 27. Kruszwica. Mysia Wieża. 17 28. Kraków. Smok Wawelski. Popiel Przed wiekami nad wodami jeziora Gopło, w Kruszwicy, rządził król Popiel. Od dziecięcych lat uchodził za hulakę i okrutnika, dlatego nazwano go Chwostkiem, czyli nikczemnikiem. Ale najokrutniejsza była jego żona, niemiecka księżniczka Gerda, której król słuchał się w każdej sprawie. W radzie królewskiej zasiadali starzy stryjowie króla, którzy popadli w konflikt z księżniczką. Zaproszono ich na ucztę do zamku kruszwickiego. Tam podstępna księżniczka dolała trucizny do wina i podała je stryjom. Po chwili stryjowie padli martwi, a król oznajmił, że chcieli go zrzucić z tronu, za co spotkała ich słuszna kara, i zakazał ich pogrzebu. W pobliżu porzuconych ciał wylęgła się chmara myszy, które ruszyły w kierunku grodu. Król wraz z rodziną schronił się w wysokiej wieży, od tej pory zwanej Mysią, ale i tam myszy go dopadły i zagryzły na śmierć. Smok Wawelski W jaskini pod Wawelem mieszkał groźny smok, który uprzykrzał życie mieszkańcom grodu krakowskiego. Im więcej jadł, tym większej od nich żądał daniny, aż w końcu zaczął polować na ludzi. Król Krak rozesłał po całym świecie giermków, którzy obwieścili, że każdy, kto zabije smoka, otrzyma wspaniałą nagrodę. Wielu było śmiałków, ale wszyscy zginęli w czeluściach smoczej jamy. W tym czasie w okolicach Wawelu żył młody szewczyk Skuba, który bystro przyglądał się zmaganiom rycerzy. Postanowił znaleźć inny sposób na bestię. W skórze baraniej zaszył smołę i siarkę i podrzucił pod jaskinię smoka. Smok, myśląc, że to smakowity kąsek, połknął barana. Jak po każdym obfitym posiłku odbiło mu się ogniem, ale wtedy zapaliła się siarka w brzuchu bestii. Smok pobiegł do Wisły z nadzieją, że ugasi wewnętrzny ogień. Tak długo pił wodę, aż pękł, a Skuba wykroił wiele butów ze smoczej skóry.

POMORZE Pomorze 18 29 eba S³upsk GDYNIA KOSZALIN GDAÑSK KO OBRZEG Œwinoujœcie Kartuzy Elbl¹g Kamieñ Pomorski Bytów Tczew Malbork SZCZECIN Chojnice Ko³bacz NIEMCY MORZE BA TYCKIE Chojna ROSJA 30. Gdańsk. Port na Motławie, F. A. Lohmann, 1765 rok. 29. Pomorze to kraina leżąca pomiędzy dolną Odrą i Wisłą oraz Bałtykiem a Notecią i dolną Wartą. Historycznie Pomorze dzieli się na Pomorze Wschodnie z głównym miastem Gdańskiem oraz Pomorze Zachodnie ze Szczecinem. Jest to teren ukształtowany przez wędrówki lodowca, z niewielkimi jeziorami, np. na Pojezierzu Drawskim, oraz malowniczymi wzgórzami usytuowanymi głównie w Szwajcarii Kaszubskiej.

31 32 31-32. Długie Pobrzeże nad Motławą to teren starego portu. Dziś cumują tu statki przewożące wycieczki do Westerplatte i obecnego portu. Ze Starym Miastem nabrzeże łączą bramy z XIV i XV wieku, m.in. Brama Zielona i Brama Mariacka. U wylotu ulicy Szerokiej stoi Żuraw, dźwig portowy, powstały w latach 1442-44. Obecnie jest on jednym z obiektów Muzeum Morskiego utworzonego w 1960 roku. 33. Na usytuowanej pomiędzy Motławą a Kanałem na Stępce wysepce, zwanej Ołowianką, znajdują się trzy spichrze: Oliwski, Miedź i Panna, w których mieści się obecnie Muzeum Morskie. Do tej utworzonej w 1960 roku placówki należy także Żuraw. Stała ekspozycja prezentuje obiekty związane z morzem i żeglugą wiślaną. Przy Ołowiance zacumowano statek Sołdek, w którym urządzono sale ekspozycyjne. 19 33 34 34. Fontannę Neptuna, patrona mórz i nawigacji, wzniesiono przed ratuszem na Długim Targu w 1633 roku jako symbol dobrobytu miasta. Na otaczającej ją kracie widnieją herby Gdańska i polskie orły. 35. Zakończeniem Drogi Królewskiej od strony wschodniej jest manierystyczna Zielona Brama, zbudowana w latach 1564-68 przez budowniczego Regniera z Amsterdamu, według projektu Hansa Kramera. Nietypowy budynek bramny w formie reprezentacyjnego pałacu wzniesiono na miejscu gotyckiej Bramy Kogi i przeznaczono na rezydencję królów polskich. 35

208 209 208. Warszawski Rynek Starego Miasta jest najchętniej odwiedzanym przez warszawiaków i turystów miejscem. Powstał w czasie lokacji miasta w końcu XIII wieku. Wokół niego swoje siedziby budowali najzamożniejsi patrycjusze miejscy. Najciekawsze z nich powstały w XVII wieku. Stał tu niegdyś ratusz, budynek wagi miejskiej i kramy. 210 211 209. Zamek Królewski powstał dla króla Zygmunta III Wazy po przeniesieniu stolicy państwa do Warszawy. Budowę nowej rezydencji na planie pięcioboku powierzono włoskim architektom Giovanniemu Trevano, Giacomo Rodondowi i Matteo Castellemu. W następnych wiekach zamek podlegał licznym przekształceniom i rozbudowom. Budynek, spalony w 1939 roku, został wysadzony w powietrze przez hitlerowców w roku 1944. Zamek odbudowano ze składek społecznych w latach 1971-84. 210. Barbakan, stanowiący umocnienie bramy Nowomiejskiej, zbudowany został w roku 1548 przez Jana Baptystę z Wenecji i jest najmłodszym elementem fortyfikacji miasta. Pierwotnie w bramie wjazdowej był most zwodzony. Obecnie mury służą jako letnia galeria malarstwa i rękodzieła artystycznego. 59 211. Ulica Dawna, łącząca Jezuicką z Brzozową, jest przykładem nastrojowych zaułków staromiejskich. 212. Freta jest główną ulicą Nowego Miasta, prowadzącą od Barbakanu, wzdłuż rynku, aż do granic tej części miasta. Początkowo była prowadzącym do Zakroczymia traktem, wokół którego następowała rozbudowa miasta. 212